Η καταραμένη για τη Θράκη Διάσκεψη των Μουδανιών, το Σεπτέμβριο του 1922

*Ένα σπάνιο ντιοκουμέντο. Απόσπασμα της ιδιόγραφης επιστολής του Ελευθέριου Βενιζέλου προς το υπουργείο Εξωτερικών για τη σημασία της Θράκης. 

Εδώ δημοσιεύεται ολόκληρη (Αρχείο Ιδρύματος Ελ. Κ. Βενιζέλου)

 

 

*Όλο το παρασκήνιο,

σε Λονδίνο και Παρίσι

              

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

              

               Τα Μουδανιά υπήρξαν παλαιά ελληνική πόλη της Βιθυνίας στη Μικρά Ασία. Σήμερα αποτελούν το επίνειο της Προύσας με την οποία συνδέονται και σιδηροδρομικώς. Το λιμάνι αυτό στη θάλασσα της Προποντίδας, έχει στοιχειώσει στη συνείδηση του Θρακικού Ελληνισμού, γιατί εκεί, το 1922, οι θεωρούμενες ως σύμμαχοι δυνάμεις της Αντάντ, έλαβαν την πλέον ολέθρια απόφαση, υποκύπτοντας στις απαιτήσεις του Μουσταφά Κεμάλ, αναδιατάσσοντας ταυτόχρονα τα συμφέροντά τους στην Ανατολή και τις ζώνες επιρροής.

               Η κατάσταση στην Ελλάδα ήταν τραγική. Ολοκληρωτική ήττα στη Μικρά Ασία. Πυρκαγιά στη Σμύρνη και σφαγή του μητροπολίτη Χρυσόστομου. Χιλιάδες πρόσφυγες διωγμένοι κακήν κακώς. Ανείπωτο το δράμα του Ελληνισμού της Ανατολής. Στις 11 Σεπτεμβρίου άρχισε να κινείται ο στρατός που ήταν στη Μικρά Ασία και στη Μυτιλήνη. Επαναστάτησε ενώπιον της μεγάλης καταστροφής και ζήτησε με προκήρυξη:

               *Την παραίτηση του βασιλέως Κωνσταντίνου, χάριν της Πατρίδος υπέρ του Διαδόχου.

               *Την άμεση διάλυση της Γ΄ Εθνοσυνέλευσης

               *Τον σχηματισμό «αχρόου κυβερνήσεως και εμπνεούσης  εμπιστοσύνην εις την Αντάντ δια την ταχίστην και αμερόληπτον ενέργειαν εκλογών».

               *Και την άμεση ενίσχυση του Θρακικού μετώπου.

               Προκηρύξεις με τα αιτήματα του επαναστατημένου στρατού πέταξε στις 9.45 π.μ. της 13^ης Σεπτεμβρίου ένα αεροπλάνο στις οδούς Πατησίων, Αχαρνών, στο Μεταξουργείο και στην Ομόνοια.

               Ο πρωθυπουργός Νικόλαος Τριανταφυλλάκος πήγε αμέσως στα Ανάκτορα και ενημέρωσε τον βασιλέα και αμέσως μετά συγκάλεσε Υπουργικό Συμβούλιο. Είχε πλέον δρομολογηθεί η παραίτηση της κυβέρνησης. Ακολούθησε η παραίτηση του βασιλέως Κωνσταντίνου (27 Σεπτεμβρίου) υπέρ του Διαδόχου Γεωργίου, ο οποίος ορκίσθηκε από τον παπά Αντώνη του Βαθρακονησίου, ενώπιον του Τριανταφυλλάκου. Στις 15 του μηνός εισήλθε στην Αθήνα ο επαναστατημένος στρατός.

               Νέα κυβέρνηση υπό τον Σωτήριο Κροκιδά, ορκίσθηκε και ανέλαβε τα καθήκοντά της στις 17 Σεπτεμβρίου. Μια από τις πρώτες πράξεις της ήταν να αναθέσει στην εκπροσώπηση της Ελλάδας στο εξωτερικό, στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος από τον Νοέμβριο του 1920, ιδιώτευε, χάνοντας τις εκλογές, αφού δεν είχε εκλεγεί ούτε βουλευτής. Σε ένα από τα πρώτα τηλεγραφήματά του από την αγγλική πρωτεύουσα ο Βενιζέλος ξεκαθάριζε ότι παρά την απαίτηση της κοινής γνώμης να διατηρηθεί η Ανατολική Θράκη ως ελληνική, ο ίδιος είχε την γνώμη ότι ακόμα και αν το προτείνουν οι Μεγάλες δυνάμεις η ελληνική κυβέρνηση δεν έπρεπε να αποδεχθεί αυτήν πρόταση!!! Και εξηγούσε ότι αφού επιτρέπεται από τη Συμμαχία να έρθουν οι Τούρκοι σε ευρωπαϊκό έδαφος, θα ήταν αδύνατον στην Ελλάδα να κρατήσει στρατιωτικώς την Ανατολική Θράκη, εν μέσω πιέσεων των Βουλγάρων από επάνω και των Τούρκων από κάτω. Αλλά για να επωφεληθούμε- έλεγε-  από ενδεχόμενες περιπέτειες και για να σώσουμε τη Δυτική Θράκη και τα Δωδεκάνησα, να αποκρούσουμε την τουρκική αξίωση για παράδοση του στόλου μας και για να σώσουμε τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Θράκης και της Κωνσταντινούπολης, πρέπει να ενισχυθεί ο στρατός της Θράκης υλικά και ηθικά. Και καταλήγοντας σε ένα μακροσκελές τηλεγράφημά του ο Βενιζέλος έλεγε από το Λονδίνο:

               «Γνώμην μου περί Θράκης δύνασθε να μην καταστήσητε γνωστήν εις το κοινόν, εάν νομίζετε ότι τούτο θα έβλαπτεν επιδιωκομένην ενίσχυσιν ηθικού στρατού». Η κοινή γνώμη  αγωνιούσε για τη Θράκη, αλλά δεν έπρεπε να μάθει τι συμβαίνει στα παρασκήνια…

*Ο Φραγκλίνος Μπουγιόν με τον Μουσταφα Κεμάλ

Άσσος στο μανίκι των Γάλλων ο ολέθριος Μπουγιόν

 

               Μια από τις πρώτες ειδήσεις, που έδειχναν πώς διαμορφώνεται κλίμα, είναι ότι ο ολέθριος Γάλλος Φραγκλίνος Μπουγιόν συναντήθηκε με τον Ραιημόν Πουανκαρέ και αναχώρησε για την Νικομήδεια, με στόχο να συναντηθεί με τον Μουσταφά Κεμάλ. Η Γαλλία παρακολουθούσε με προσοχή τις κινήσεις, τη στάση της Ρωσίας και την απόφαση που θα λάβει έναντι της Τουρκίας (Για τον ολέθριο ρόλο που έπαιξε τότε ο Μπουγιόν, διαβάστε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2020/03/1922.html).

               Στο Βερολίνο επικρατούσε σκεπτικισμός όσον αφορά τη στάση του Μουσταφά Κεμάλ και υπήρχε ελπίδα κυρίως μεταξύ των Γάλλων ότι η απόδοση της Αδριανούπολης στους Τούρκους θα είναι επαρκές αντάλλαγμα για να περιορισθεί η Τουρκική κυριαρχία στα Στενά. Θεωρούσαν μάλιστα οι Γερμανοί, ότι αν η Τουρκία απορρίψει τους προτεινόμενους όρους της συμμαχίας, η Γαλλία θα ταχθεί στο πλευρό της Αγγλίας. Τελικά τα γεγονότα που ακολούθησαν έδειξαν ότι η Αγγλία υποχώρησε και η Γαλλία έκανε αυτό που ήθελε υπέρ της Τουρκίας… Πάντως , όπως εγράφη τότε στον Τύπο, κατά τη συνάντηση Κεμάλ- Μπουγιόν ο Κεμάλ πρότεινε μεταξύ άλλων να τερματισθεί η ελληνική κατοχή της Ανατολικής Θράκης και να συγκληθεί Διάσκεψη στα Μουδανιά. 

*Το λιμάνι των Μουδανιών, το Δεκέμβριο του 1921 (Αρχείο Ιδρύματος Ελ. Κ. Βενιζέλου)

Προβάλλουν στο διπλωματικό ορίζοντα τα Μουδανιά

 

               Οι πρώτες πληροφορίες κυκλοφόρησαν στην Κωνσταντινούπολη, ότι δηλαδή πρόκειται μέσα σε λίγες μέρες να συνέλθουν οι σύμμαχοι στρατηγοί, με τον Μουσταφά Κεμάλ ή τον αρχηγό του επιτελείου του, στα Μουδανιά, για προκαταρτικές συνεννοήσεις, αλλά κανένας δεν ήταν βέβαιος ακόμα αν θα κληθεί να παρακαθίσει και Έλληνας αντιπρόσωπος. Ο Έλληνας ύπατος αρμοστής Σιμόπουλος, ειδοποίησε την κυβέρνηση αμέσως στις 19 Σεπτεμβρίου συνιστώντας για παν ενδεχόμενο να ετοιμαστεί να υποδείξει κατάλληλο πρόσωπο, αν κληθεί η Ελλάδα. Προειδοποιούσε μάλιστα στο σχετικό τηλεγράφημά του:

«Έχω λόγους να πιστεύω- τόνιζε ο Σιμόπουλος- ότι το ζήτημα της παραχωρήσεως της Ανατολικής Θράκης εις Κεμάλ θα καθορισθεί κατά σύσκεψιν ταύτην και καθορισθήσεται ζώνη εκκενώσεως  Θράκης. Προ συμμάχων θα τεθή είτα το ζήτημα, εν περιπτώσει αρνήσεως ημών να εκκενώσουμε την Θράκην ή να αναλάβωσιν αυτοί μετέλθωσι πίεσιν καθ’ ημών προς τούτο ή να απόσχωσι ταύτης και να αφίσωσι ελευθερίαν εις Κεμάλ να μεταφέρη τον πόλεμον εν Θράκη. Αύται είναι αι εντυπώσεις άς απεκόμισα εξ όλως εμπιστευτικής συνδιαλέξεως ήν έσχον μετά συμβούλου αγγλικής πρεσβείας. Ως επανειλημμένως ετηλεγράφησα υμίν οι Άγγλοι παρ’ όλας τα παρασκευάς θα μετέλθωσι τα πάντα προς αποφυγήν του πολέμου».

               Η έλλειψη καλών επικοινωνιών, οδήγησε ορισμένες στιγμές σε τραγέλαφους. Όπως για παράδειγμα ότι ο Έλληνας ύπατος αρμοστής στην Κωνσταντινούπολη Σιμόπουλος πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες ότι μεταβαίνουν στα Μουδανιά Έλληνες αξιωματικοί. Και με τηλεγράφημά του στην Αθήνα ζητούσε από τις 3 Σεπτεμβρίου ενημέρωση αν αυτό το γεγονός είναι αληθές…

               Αρχικά πάντως είχε αποφασισθεί να μεταβούν στα Μουδανιά μαζί με τον υποστράτηγο Αλέξανδρο Μαζαράκη και οι συνταγματάρχες Νικόλαος Πλαστήρας και Πτολεμαίος Σαρηγιάννης.

               Τελικά όταν έφυγαν οι Μαζαράκης και Σαρηγιάννης για τα Μουδανιά και ενώ ακόμα βρίσκονταν εν πλω στο αντιτορπιλικό «Σφενδόνη» στις 20 Σεπτεμβρίου πήραν τηλεγράφημα με νεώτερες οδηγίες του Βενιζέλου. Εάν τεθεί θέμα  άμεσης ολικής ή μερικής εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης, να ζητήσουν διακοπή για να αναφερθούν και να ενημερώσουν την κυβέρνηση, γιατί όταν ξεκίνησαν για τα Μουδανιά, η κυβέρνηση στην Αθήνα, αγνοούσε ακόμα το σκοπό της σύσκεψης!!! Με το πλοίο "Σφενδόνη" ταξίδεψε και ο Πλαστήρας, που αποβιβάσθηκε σε Θρακικό λιμάνι για να επιθεωρήσει το στράτευμα.

*Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο πρέσβης Άθως Ρωμάνος στο Παρίσι

Δραστηριοποίηση του Βενιζέλου

 

Ο Βενιζέλος δραστηριοποιήθηκε αμέσως και συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό της Αγγλίας Λόυδ Τζωρτζ στις 19 του μηνός στο Λονδίνο και μετά έφυγε για το Παρίσι.

               Στη Γαλλική πρωτεύουσα συναντήθηκε με τον πρωθυπουργό και υπουργό Εξωτερικών Ραιημόν Πουανκαρέ, ο οποίος μεταξύ άλλων εκφράσθηκε με επιφύλαξη για τον Βασιλέα Κωνσταντίνο, ο οποίος δεν ενέπνεε- όπως είπε- εμπιστοσύνη. Ο Βενιζέλος παρακάλεσε να μην μας δημιουργούν προβλήματα, σε στιγμές που επιδιώκαμε εθνική ενότητα, εκφράζοντας την άποψη ότι την ενότητα θα την εξασφαλίσει ο νέος βασιλεύς. Ο Πουανκαρέ υποσχέθηκε να μην δημιουργήσει δυσχέρειες και να παρακάμψει το ζήτημα επί του παρόντος. Για την πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα, είπε ότι ήρθε αργά, γιατί εν τω μεταξύ η γαλλική πολιτική ως προς το Ανατολικό ζήτημα διαμορφώθηκε έτσι που να μην μπορεί να αλλάξει, λόγω ανειλημμένων υποχρεώσεων. Για τα ζητήματα της Ελλάδας υποσχέθηκε ότι θα τα εξετάσει φιλικά και με συμπάθεια. Ειδικά για το θέμα της εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης είπε ότι δεν μπορεί να αλλάξει τίποτα γιατί ήδη αποφασίσθηκε από την τελευταία συνδιάσκεψη των Παρισίων. Φαίνεται, πώς ο Βενιζέλος επέτυχε τελικά να πείσει τον Πουανκαρέ να μην επιτραπεί η άμεση εγκατάσταση της τουρκικής διοίκησης, αλλά να δοθεί καιρός στον πληθυσμό να αποχωρήσει ήρεμα και να μην γίνουν σφαγές. Δεσμεύθηκε μάλιστα ο Πουανκαρέ να τηλεγραφήσει στον Γάλλο στρατηγό Αντουάν Σαρπύ ώστε να πράξει οτιδήποτε χρειαστεί για να υπάρξει διεθνής διοίκηση επί ένα μήνα ή με μια ακόμα μικρή προθεσμία αλλά…

               «Αλλά μοι εξήγησεν ότι οδηγίαι θα αποβλέπωσιν εις προσπάθειαν σύντονον προς επιτυχίαν τούτου χωρίς όμως ποτέ να φθάσωσι μέχρι ρήξεως διαπραγματεύσεων με τους Τούρκους». Οι Γάλλοι ήταν αποφασισμένοι… Ειδικά για τη στάση των Γάλλων ο Ολλανδός πρέσβης στην Αθήνα Jonkheer De Beaufort, σε αναφορά του είχε γράψει:

               «Όλο και περισσότερον θα καθίσταται φανερόν ότι το πρόβλημα του Βασιλέως Κωνσταντίνου εχρησίμευσεν ως εύκολος πρόφασις δια την Γαλλίαν, να εξηγήση την φιλότουρκον πολιτικήν της».

Ο Βενιζέλος τηλεγράφησε επίσης στον πρέσβη Δημήτριο Κακλαμάνο στο Λονδίνο να τα ανακοινώσει αυτά στο Φόρεϊν Όφις και να ζητήσει αποστολή ανάλογων οδηγιών στον Άγγλο στρατηγό Τσάρλς Χάριγκτον. Πάντως ο Πουανκαρέ υποσχέθηκε στο Βενιζέλο να μας βοηθήσει ως προς τη Δυτική Θράκη, ενώ δεν ανέλαβε καμιά υποχρέωση για τα Δωδεκάνησα, παρά τις ερωτήσεις που του έκανε ο αντιπρόσωπος της ελληνικής κυβέρνησης. Ο Βενιζέλος στο ίδιο τηλεγράφημα προς την Ελληνική κυβέρνηση υπογράμμιζε:

               «Φοβούμαι ότι έχουσιν αναληφθή τοιαύται υποχρεώσεις, καθ ήν στιγμήν Γαλλία και Ιταλία συνεννοούνται δια να καταπολεμήσωσιν αγγλικάς αντιλήψεις».

               Στο ίδιο αυτό σημαντικό τηλεγράφημα ο Βενιζέλος επιχειρούσε να υπενθυμίσει στους Έλληνες τα δικά του επιτεύγματα, ενώ παράλληλα τους ζητούσε να αποδεχθούν να προβούν σε αναγκαίες θυσίες.

               «Ευρισκόμενος ενταύθα εις θέσιν να κρίνω κάλλιον υμών τι δύναται να επιτευχθή και τι είναι ανεπίτευκτον συνιστώ υμίν άνευ ενδοιασμού ν’ αποδεχθήτε αναγκαίας θυσίας. Ελπίζω να μη ευρεθή τις να είπη δεν έκαμον ό,τι δυνατόν όπως εκ του έργου εις δημιουργίαν του οποίου επρωτοστάτησα, περισώσω ό,τι δυνατόν. Αλλά και αν ευρεθώσιν πολλοί ή ολίγοι έστω και η πλειονοψηφία ή η παμψηφία του έθνους τι σημαίνει; Έχω την συνείδησιν ότι συνεβούλευσα συμβάλων βελτιώσεις και αυτό αρκεί».

Επιστρέφοντας στο Λονδίνο ζήτησε άμεση ενημέρωση από την επαναστατική επιτροπή για τις δυνάμεις που μπορούμε να παρατάξουμε στη Θράκη. «Άνευ τούτων ουδέν το στερεόν δυνάμεθα να οικοδομήσωμεν και επί τη υποθέσει ότι είναι δυνατή τοιαύτη οικοδόμησις».

*To "συμμαχικό" αίσχος. Παρακαλούσαν τον Κεμάλ να ευαρεστηθεί...

Οι σκέψεις του Βενιζέλου

 

Ο Βενιζέλος από την βρετανική πρωτεύουσα μετά την επελθούσα πολιτική μεταβολή στην Ελλάδα με την επικράτηση του κινήματος του στρατού, έστειλε αλλεπάλληλα τηλεγραφήματα στην Αθήνα με συμβουλές και οδηγίες. Σε ένα σημαντικό μακροσκελές τηλεγράφημά του έδινε οδηγίες ειδικά και για τη Θράκη, βλέποντας ότι η διεθνής ατμόσφαιρα δεν ήταν φιλική προς την Ελλάδα. Το τηλεγράφημα αυτό με ημερομηνία 18 Σεπτεμβρίου είναι το ακόλουθο, ίσως για πρώτη φορά δημοσιευμένο  εδώ ολόκληρο και όχι αποσπασματικά:

«Η επελθούσα εν Ελλάδι μεταβολή πρέπει να γνωρίζη ότι επήλθον ήδη καταστροφαί αίτινες είναι ανεπανόρθωτοι. Μεταξύ των συντελεσθεισών καταστροφών περιλαμβάνονται πλην της Βορείου Ηπείρου και η Δυτική Μικρά Ασία και η Ανατολική Θράκη, εφ’ όσον αι τρεις Μεγάλαι και πρώην ημών σύμμαχοι Δυνάμεις απεφάσισαν την απόδοσιν ταύτην εις την Τουρκίαν ουδείς δε εχέφρων πολίτης δύναται να διανοηθή την συνέχειαν του πολέμου προς την Τουρκίαν εν πλήρη ημών στρατιωτική και διπλωματική απομονώσει.

Αλλά αι καταστροφαί αύται δεν κλείουσιν ατυχώς την σειράν των απειλουμένων ζημιών. Οι Τούρκοι σοβαρώς χειρονομούσι να μας εξώσωσι και εκ της Δυτικής Θράκης, να αποζημιώσομεν τας καταστροφάς άς επέφερεν ελληνικός στρατός εν Μικρά Ασία και να παραδώσωμεν τον στόλον μας, την παράδοσιν ού θα επακολουθήση αδυναμία ημών να κρατήσωμεν τας νήσους. Οι δε Ιταλοί επιδιώκουσιν ωσαύτως σοβαρώς να μας στερήσωσι της Δωδεκανήσου. Υπολείπεται δε και το κεφαλαιώδες ζήτημα της διασώσεως πολλών εκατοντάδων χιλιάδων ομογενών, όσους η επάνοδος των Τούρκων εις Ευρώπην  απειλεί  δια πλήρους εξοντώσεως.

Ίνα αν δυνηθή η Ελλάς να συζητήση εν τη Συνδιασκέψει και υπερασπίση τα ζωτικά ταύτα συμφέροντά της είναι ανάγκη να κρατή την Θράκην όσον το δυνατόν ισχυρότερον. Εάν εγκαταλείψωμεν την Θράκην προτού συνέλθη η Συνδιάσκεψις θα είναι περιττόν και να αποστείλωμεν αντιπροσώπους εις αυτήν.

Δυνάμεθα απλώς να δηλώσωμεν ότι θα προσυπογράψωμεν εκ των προτέρων ό,τι θ’ αποφασισθή. Δια τούτο εάν προσκληθεί Κυβέρνησις ν’ αποστείλη αντιπρόσωπον εις Μουδανιά προς διαπραγμάτευσιν  της ανακωχής δέον ν’ αρνηθή ούτος απολύτως την εκκένωσιν της Θράκης προ υπογραφής της ειρήνης. Δέον δε συγχρόνως να έχη υπ’ όψιν Κυβέρνησις ότι αν και απίθανον δεν αποκλείεται εν τοιαύτη περιπτώσει να δηλώσωσιν Δυνάμεις ότι θα υποχρεωθώσι να επιτρέψωσιν εις την Τουρκίαν την μεταφοράν της εις Θράκην και επομένως δέον να λάβη από τούδε πάντα τα αναγκαία μέτρα στρατιωτικά και ναυτικά όπως καταστήση δυνατήν την αποτελεσμάτικήν άμυναν εν Θράκη ήν επιτυγχάνουσα δύναται να μεταβάλη ριζικώς την απόφασιν της επιστροφής της Θράκης και να μας προσκυρώση αυτήν. Δευτέρα περίστασις καθ’ ήν δυνάμεθα να σώσωμεν την Θράκην είναι η ενδεχόμενη τύφλωσις του Μουσταφά Κεμάλ φθάνοντος εις επανάληψιν πολέμου κατά Αγγλικής Αυτοκρατορίας.

Η κυβέρνησις είναι ανάγκη όσον τάχιστα να χαράξη την πολιτικήν της. Εάν η πολιτική αύτη περιλαμβάνει την απόφασιν όπως εμμείνωμεν να κρατήσωμεν την Θράκην και εναντίον της γνώμης των πρώην συμμάχων μας αι θερμότεραι ευχαί μου θα συνοδεύωσι τον αγώνα τούτον του Έθνους αλλά ευρίσκομαι εν τοιαύτη περιπτωσει εις την θλιβεράν ανάγκην να αρνηθώ την αποδοχήν της τιμητικής εντολής όπως αντιπροσωπεύσω την χώραν εις το εξωτερικόν. Εάν εξ άλλου η Κυβέρνησις συμμερίζεται τας σκέψεις μου είναι ανάγκη να μοι ανακοινώση τούτο όσον τάχιστα διότι εάν δύναμαι να βεβαιώσω ότι θα υποταχθώμεν εις την απόφασιν των Δυνάμεων περί της Ανατολικής Θράκης δυνάμεθα να είμεθα σχεδόν βέβαιοι ότι η Αγγλία τουλάχιστον δεν θα επιτρέψη εις του τούρκους την διάβασιν των στενών και την μεταφορά του πολέμου εν Ευρώπη και αν εντεύθεν προκληθή επανάληψις των εχθροπραξιών μεταξύ της Τουρκίας και Βρετανικής Αυτοκρατορίας ημείς θα συμπολεμήσωμεν ως σύμμαχοι της τελευταίας και τότε η επάνοδος των τούρκων εις Ευρώπην θα καταστή αδύνατος». 

*Η μετάβαση του Πλαστήρα στη Θράκη

«Το συσσίτιον δέον να βελτιωθεί»

 

               Η Ελλάδα από τις 14 Σεπτεμβρίου επέδωσε στους τρεις αρμοστές της Κωνσταντινούπολης (Άγγλο, Γάλλο, Ιταλό) τη δήλωση αποδοχής της ανακωχής, την οποία αυτοί επέδωσαν στη σειρά, στο αντιπρόσωπο της κεμαλικής κυβέρνησης της Άγκυρας. Ταυτόχρονα η διασυμμαχική επιτροπή ήρθε σε άμεση επαφή με τον αρχιστράτηγο των συμμάχων για έναρξη εκτέλεσης των συμφωνηθέντων.

Στις 18  Σεπτεμβρίου ευρισκόμενος στο Λονδίνο, με τηλεγράφημά του ο Βενιζέλος ειδοποιούσε την κυβέρνηση για την ανάγκη αποκατάστασης της εμπιστοσύνης μας στην στρατιωτική μας επάρκεια.

               «Δια τούτο- τόνιζε ο Βενιζέλος- πάσα η προσοχή δέον να στραφή εις την ταχίστην εν Θράκη συγκέντρωσιν καλώς συγκεκροτημένης έστω και ολιγαρίθμου στρατιωτικής δυνάμεως μετά των αρίστων, των διαθεσίμων στελεχών. Αλλά ούτε στιγμή δέον να χάνεται. Τα πολεμικά Υπουργεία δέον να εργάζωνται ημέρα και νύκτα. Το συσσίτιον δέον να βελτιωθεί άνευ τινός αναβολής. Υπάρχουσαι ελλείψεις υλικού δέον να μοι ανακοινωθώσιν όπως ίδω εάν Αγγλική Κυβέρνησις δύναται να βοηθήση ημάς προς αναπλήρωσιν αυτών». Οι βάσεις για τη δημιουργία της κατοπινής ισχυρής Στρατιάς του Έβρου, άρχισαν να μπαίνουν…

               Ο Βενιζέλος όταν ανέλαβε την εκπροσώπηση της Ελλάδας στο εξωτερικό από τις 19 Σεπτεμβρίου ζήτησε να ενισχυθεί ο στρατός της Θράκης. Σε τηλεγράφημα του από το Λονδίνο τόνιζε:

               «Ελπίζω ότι χωρίς να χαθή ούτε στιγμή ελήφθησαν πάντα τα μέτρα όπως ενισχυθή ο στρατός Θράκης και συγκεντρωθή στρατιωτικώς εις τρόπον ώστε να δύναται αποτελεσματικώς να αντικρούση Τουρκικήν εκεί επίθεσιν».

               Σε ό,τι αφορά τη Θράκη, οι πρώτες πληροφορίες στις εφημερίδες ανέφεραν ότι τοποθετούνται εκεί ως στρατιωτικοί διοικητές οι υποστράτηγοι Γαργαλίδης, Σπηλιάδης, Λεοναρδόπουλος, Μανέτας, ο συνταγματάρχης Σταυριανόπουλος και άλλοι. Αρχηγός του Στρατού Θράκης, τοποθετήθηκε ο υποστράτηγος Κωνσταντίνος Νίδερ. Πολιτικός διοικητής της Θράκης τοποθετήθηκε ο υποστράτηγος Κατεχάκης.

*Η υπογραφή του Ελευθέριου Βενιζέλου

Οι σφαγές στη Θράκη δεν έλειψαν…

 

               Εν τω μεταξύ άνδρες του Τουρκικού στρατού παραβιάζοντας τις συμφωνίες εισέδυσαν κρυφά από την ουδέτερη ζώνη πέριξ της Κωνσταντινούπολης στην περιοχή της Στράντζας και κατέσφαξαν τους 11 άνδρες του ελληνικού φυλακίου κοντά στο χωριό Σαφά Αλάν.  Εναντίον τους κινήθηκε ελληνικός στρατός υπό τον αντισυνταγματάρχη Απόστολο Συρμακέζη και έγινε πολύωρη μάχη για να ανακαταληφθεί το χωριό, το οποίο πυρπόλησαν οι Τούρκοι πριν φύγουν. Απώλειες του ελληνικού στρατού, 13 άνδρες και ένας τραυματίας. Απώλειες των Τούρκων 25 νεκροί και ένας τραυματίας αξιωματικός. Το κλίμα ήταν βαρύ στην Ανατολική Θράκη…

               Λίγες μέρες αργότερα μια τετραμελής συμμορία συνεπλάκη με ελληνικό στρατιωτικό τμήμα στο χωριό Μεσορουσούζ πέντε χιλιόμετρα από το Μπαμπά Εσκή (Αρτίσκος). Συνελήφθη ο Τούρκος αρχηγός της συμμορίας και ένας ακόμα συμμορίτης και σκοτώθηκαν οι άλλοι δύο.

               Στις 23 Σεπτεμβρίου εξάλλου το υπουργείο Εξωτερικών πληροφορούσε τον Αλέξανδρο Μαζαράκη ότι στα τουρκοβουλγαρικά σύνορα της Ανατολικής Θράκης είχαν συγκεντρωθεί οπαδοί του Κεμάλ, που είχαν καταφύγει στη Βουλγαρία, Τούρκοι χωρικοί της Βουλγαρίας και Βούλγαροι κομιτατζήδες και είναι έτοιμοι μόλις τους δοθεί και η ελάχιστη ευκαιρία, να εισβάλουν στην Ανατολική Θράκη. Η εισβολή εκείνη ήταν σίγουρο ότι θα συνέβαινε μόλις αποχωρούσαν τα ελληνικά στρατεύματα και δεν θα μπορούσαν να τους εμποδίσουν οι διασυμμαχικές αρχές και τα ασθενή στρατιωτικά τους τμήματα.

*Εδώ ολοκληρώθηκε το έγκλημα κατά της Ανατολικής Θράκης

Η Διάσκεψη αρχίζει

 

               Η Διάσκεψη των στρατηγών των δυνάμεων της Αντάντ, άρχισε στις 20 Σεπτεμβρίου. Παρόντες οι στρατηγοί Τσαρλς Χάριγκτον της Αγγλίας, Αντουάν Σαρπύ της Γαλλίας, γνωστός μας από τη Διασυμμαχική Θράκη του 1919, Ερνέστο Μομπέλλι της Ιταλίας, Ισμέτ Πασάς της Τουρκίας. Από την Ελλάδα εστάλη ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης, ο οποίος όταν έφτασε εκεί με καθυστέρηση και είδε το κλίμα που επικρατούσε, τηλεγράφησε στην κυβέρνηση στον Αθήνα:

               «Γάλλος αντιπρόσωπος Σαρπύ εν νευρικότητι επιδιώκει επίσπευσιν και ει δυνατόν εξαναγκασμόν ημών εις αποδοχήν ζητών προβή εις συζήτησιν όρων εκτελέσεως αφού ως είπεν, η διακοίνωσις περιλαμβάνει υπόσχεσιν  Μ. Δυνάμεων παραχωρήσεως  Θράκης. Ιταλός αντιπρόσωπος υπεστήριξε ψυχραιμότερον Γάλλον. Άγγλοι αντιπρόσωποι σύμφωνοι μεν αλλά ψυχραιμότεροι  και μετά συμπαθείας επιφυλακτικοί».

Οι εργασίες της δεν διεξήχθησαν ομαλά, καθώς ο Ισμέτ Πασάς έβαζε καινούργια ζητήματα και σε κάποια φάση έφτασε να απειλήσει ότι η Τουρκία θα χτυπήσει τα συμμαχικά στρατεύματα. Πρόβαλε συνεχώς αντιρρήσεις, σε οποιοδήποτε θέμα προέκυπτε,  διέκοπτε συνεχώς τη συνεδρίαση και τηλεφωνούσε στην Άγκυρα για να πάρει οδηγίες Τα διεθνή ειδησεογραφικά πρακτορεία μετέδωσαν: «Ουδεμία αμφιβολία υπάρχει ότι οι Τούρκοι διατυπούντες νέας αξιώσεις έλαβον εν τινι μέτρω ενθαρρύνσεις εκ των απόψεων των διατυπωθεισών εκ μέρους του κ. Μπουγιόν».

*Αυτοί μας έκαψαν στα Μουδανιά

               Η πλευρά των Τούρκων με τον Ισμέτ Πασά  έδειχνε από την αρχή δυσπιστία και κρατούσε συνεχώς στάση αδιαλλαξίας επιμένοντας στο ζήτημα της Θράκης, ζητώντας να την καταλάβουν οι Τούρκοι μέσα σε ένα μήνα ώστε να αποχωρήσουν οι συμμαχικές δυνάμεις, είτε υπογραφή συνθήκη ειρήνης είτε όχι, απειλώντας μάλιστα με εξακολούθηση των εχθροπραξιών ακόμη και εναντίον των Άγγλων…

               Μια άλλη απαίτηση των Τούρκων, όταν αποφασίσθηκε σύνορο της Ελλάδας και της Τουρκίας θα ήταν ο ποταμός Έβρος, ότι πρέπει να γίνει κατάλληλη διαχάραξη των συνόρων που θα τους παρέχει μια ζώνη ελέγχου του σιδηροδρόμου από το Κούλελι Μπουργκάς (σήμερα Πύθιο) έως το Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ) με επίκεντρο το Καραγάτς δεδομένου ότι στο τμήμα αυτό το τρένο περνούσε από ελληνικό έδαφος.

               Τα σύννεφα άρχισαν να πυκνώνουν. Η εφημερίδα «Πατρίς» στο κύριο άρθρο της υπό τον τίτλο «Διατί κινδυνεύει η Θράκη» έγραφε μεταξύ άλλων:

               «Η Θράκη κινδυνεύει. Κινδυνεύει τον έσχατον κίνδυνον. Κινδυνεύει να επανέλθη υπό την πτέρναν του Κεμάλ. Να υποστή δηλαδή την τύχην της Μικράς Ασίας και την τύχην της Σμύρνης. Κινδυνεύει να εξαφανισθή και αυτή από προσώπου της γης και να μεταβληθή εις ιστορικήν ανάμνησιν. Όλαι αι ενδείξεις και όλαι αι πληροφορίαι και όλα τα υπάρχοντα δεδομένα έρχονται να μας πείσουν, ότι ευρισκόμεθα προ νέας εθνικής συμφοράς, η οποία πρόκειται να κλονίσει αυτά τα ταύτα τα θεμέλια της Ελλάδος».

*Άρχισε αλλά, πώς τέλειωσε;

Στα Μουδανιά οι στρατηγοί στο Παρίσι οι μεγάλοι

 

               Δεν ήταν μόνο οι στρατηγοί των κρατών της Αντάντ, που συζητούσαν στο Μουδανιά για την τύχη της Ανατολικής Θράκης. Στο Παρίσι συνεδρίαζαν και οι υπουργοί Εξωτερικών της Γαλλίας Πουανκαρέ, της Αγγλίας λόρδος Κώρζον και της Ιταλίας κόμης Σφόρτσα. Οι συνομιλίες δεν ήταν ανέφελες. Σημειώθηκαν ατελείωτοι καυγάδες.

               Ο Σπύρος Μαρκεζίνης αναφερόμενος στην προσωπικότητα του λόρδου Κώρζον σημειώνει με σημασία:

               «Κατά την τρίτην περίοδον υφίσταται αποκλειστικώς το βάρος του Ανατολικού Ζητήματος. Δέχεται απιθάνους μειώσεις από τον Πουανκαρέ, αλλά αγωνίζεται να επιβάλη διπλωματικάς εξελίξεις, διαφωνών με την φιλοπόλεμον πολιτικήν του Τσώρτσιλ».  

Οι αποφάσεις τους συνέτειναν δυστυχώς στην εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον Ελληνικό πληθυσμό της, όπως απαιτούσε ο Μουσταφά Κεμάλ. Από τις 11 Σεπτεμβρίου είχε ανακοινωθεί ότι οι τρεις υπουργοί, συνέταξαν το κείμενο της διακοίνωσης, που επρόκειτο να επιδοθεί στην κυβέρνηση της Άγκυρας για διαπραγματεύσεις. Μνημείο εμετικής διατύπωσης… Διπλωματικά ερμηνεύθηκε τότε η κίνηση αυτή των Μεγάλων Δυνάμεων ως υποχώρηση της Αγγλίας, στις Γαλλικές και Ιταλικές αντιλήψεις, για να υπάρχει ομοφωνία, στα ανώτερο επίπεδο της Αντάντ.

*Στα Μουδανιά. Χάριγκτον και Ισμέτ Πασάς 

               Στις 25 Σεπτεμβρίου ανακοινώθηκε στο Παρίσι, το επίσημο κείμενο των αποφάσεών τους με το εξής ελεεινό και παραπειστικό απόσπασμα, όπως δημοσιεύθηκε στην Αθήνα.

               «Αι τρεις σύμμαχοι κυβερνήσεις είναι σύμφωνοι να δεχθούν όπως τα ελληνικά στρατεύματα κληθούν να αποσυρθούν το ταχύτερον δυτικώς του Έβρου»!!!

               Άλλοι αποφάσιζαν για μας… Ή όπως λένε στη Θράκη «Σε ξένο κώλο, εκατό δεκανίκια»!!!

               Πάντως σύμφωνα με ενημέρωση του Έλληνα ύπατου αρμοστή στην Κωνσταντινούπολη Σιμόπουλου προς την κυβέρνηση, ο Μουσταφά Κεμάλ, είχε δεχθεί να γίνει η διάσκεψη ανακωχής στα Μουδανιά και επιπλέον απαιτούσε, η Ανατολική Θράκη να παραδοθεί στους Τούρκους χωρίς ούτε μιας μέρας καθυστέρηση!!!

               Οι βουλευτές της Θράκης, καταργημένοι από το καθεστώς Γονατά- Πλαστήρα, έστειλαν σε όλες τις αγγλικές εφημερίδες έντονα διατυπωμένο τηλεγράφημα διαμαρτυρίας, για την παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης στην Τουρκία.

               Η ελληνική αντιπροσωπεία στα Μουδανιά, δηλαδή ο στρατηγός Μαζαράκης και ο συνταγματάρχης Πτολεμαίος Σαρηγιάννης, ελλείψει καταλλήλων οδηγιών από την κυβέρνηση, δεν υπέγραψαν το πρωτόκολλο της ανακωχής.

*Ο Μπουγιόν με τον Κεμάλ

 

Αντιμετωπίστε… ανδρικώς την συμφοράν!!!

 

               Εν τω μεταξύ, οι οδηγίες προς τον Γεώργιο Κατεχάκη Γενικό Διοικητή Θράκης ήταν ότι η κυβέρνηση, αφού στάθμισε τις επικρατούσες συνθήκες αποφάσισε να προσχωρήσει στο πρωτόκολλο ανακωχής των Μουδανιών. Γι’ αυτό έκανε σχετική δήλωση προς τους υπάτους αρμοστές στην Κωνσταντινούπολη.

               Ο υπουργός Εξωτερικών του έλεγε σε σχετικό έγγραφό του: «Αναγγέλων μετά ψυχικής οδύνης την απόφασιν ταύτην  εις ήν σκληρά ανάγκη ήγαγεν ημάς, οδύνην ήν βαθύτατα θα συναισθανθείτε και υμείς, ο τοσαύτην πολύτιμον συμβολήν παρασχών εις το απελευθερωτικόν έργον το τόσο τραγικώς ανατραπέν, είμαι βέβαιος ότι θα δυνηθείτε να παραστήσετε εις τους ελληνικούς πληθυσμούς ότι προσήκει να αντιμετωπίσωσιν ανδρικώς την συμφοράν μιμούμενοι εν τούτω το παράδειγμά σας. Υπερτάτη παρίσταται ανάγκη όπως κατά την διενέργειαν της στρατιωτικής εκκενώσεως ή της εξόδου εκείνων εκ των Θρακών, οίτινες θα θελήσωσι  να απέλθωσιν εκ των απ’ αιώνων εστιών, ουδέν κατά του Τουρκικού πληθυσμού αποτολμηθη και ουδείς εξ αυτών πάθη. Οιαδήποτε κατ’ αυτών βιαιοπραγία δύναται να έχη ανυπολογίστους ολεθρίας επί των υπό κρίσιν ζητημάτων ημών ευρισκομένων, ως γνωστόν εις λεπτοτάτην θέσιν. Ο κ. Βενιζέλος ιδιαιτέρως και μετ’ επιμονής τονίζει τούτο».

               Οι Ανατολικοθρακιώτες έχαναν τα πάντα και η Αθήνα, έδινε οδηγίες καλής συμπεριφοράς…

 

Ο Μαζαράκης δεν υπέγραψε

 

               Τα μεσάνυχτα της 27^ης Σεπτεμβρίου ο υποστράτηγος Μαζαράκης αποχώρησε από τα Μουδανιά και πήγε στη Ραιδεστό, χωρίς να υπογράψει το πρωτόκολλο ανακωχής.

               Την επομένη η Επαναστατική Επιτροπή έστελνε τηλεγράφημα στο Βενιζέλο, με τις εντυπώσεις του Πλαστήρα από επίσκεψή του στη Θράκη.

               Στο τηλεγράφημα αυτό αναφέρονταν ανάμεσα στα άλλα:

               «Ηθικόν στρατού πολύ καλόν. Στοπ. Δύναμις ικανή αντιταχθή κατά πάσης Τουρκικής επιθέσεως ενεργούσα όμως αμέσως επιθετικώς προς κατάληψιν Ευρωπαϊκής ακτής Βοσπόρου. Διοικήσεις και στελέχη αντικατασταθέντα υπό ικανών τοιούτων εμπνέουσι εμπιστοσύνην. Στοπ». Ο Βόσπορος παρέμεινε τελικά όνειρο απατηλό…

               Η αγωνία της Αθήνας ήταν να μην κινηθούν στρατεύματα από τη Δυτική Θράκη προς την Ανατολική, πέραν του ποταμού Έβρου. Γι’ αυτό στις 29 Σεπτεμβρίου εστάλη σχετική διαταγή στον διοικητή της Στρατιάς Θράκης υποστράτηγο Κωνσταντίνο Νίδερ. Νωρίτερα είχε προηγηθεί οδηγία του Βενιζέλου από το Παρίσι, που ζητούσε να σταματήσει «πάσα αποστολή στρατευμάτων εις Ανατολικήν Θράκην μέχρις ού λάβητε μακρόν τηλεγράφημά μου εξηγούν λόγους μέτρου τούτου».

               Για τη διαφωνία του Πλαστήρα ο Βενιζέλος, ευρισκόμενος ακόμα στο Λονδίνο, την 1^η Οκτωβρίου τηλεγράφησε στο υπουργείο Εξωτερικών τη  άποψή του τονίζοντας:

               «Δια να αποφανθεί τις επί της διαφωνίας ήτις ανεφύη μεταξύ κυβερνήσεως και συνταγματάρχου Πλαστήρα πρέπει να έχει υπ’ όψει πάντα τα στοιχεία του προβλήματος. Διάσωσις της Ανατ. Θράκης υπέρ της Ελλάδος δεν είναι πλέον δυνατή. Διότι το καταλυθέν καθεστώς εξήντλησε και τα τελευταία σχεδόν περιθώρια των ψυχικών και υλικών δυνάμεων του Έθνους ώστε να μην είναι δυνατή επί πολύ παράτασις του πολέμου».

               Στο ίδιο τηλεγράφημα, ο Βενιζέλος υπενθύμιζε ανάμεσα στα άλλα ότι η Γαλλία και η Ιταλία, υπέγραψαν μονομερείς συμφωνίες με την Τουρκία και την εφοδίασαν με στρατιωτικό υλικό, υποσχόμενοι επίσης να την υποστηρίξουν διπλωματικώς στις συνδιασκέψεις των Μεγάλων Δυνάμεως. Και συνιστούσε «υποταγήν εις σιδηράν ανάγκην πραγμάτων».

*Το πρωτόκολλο των Μουδανιών, χωρίς την υπογραφή του Αλέξανδρου Μαζαράκη

Όλα έμοιαζαν προαποφασισμένα

 

               Κατά τη διάρκεια των σύντομων διαπραγματεύσεων στα Μουδανιά, ανταλλάχθηκε σειρά τηλεγραφημάτων, με οδηγίες προς τον Μαζαράκη, αλλά οι σύμμαχοι ήταν ανένδοτοι να δεχθούν τις προτάσεις της Ελλάδας. Όλα έμοιαζαν να είναι προαποφασισμένα… Η απόφαση των στρατηγών ήταν να μην υποβληθεί το σχέδιο ανακωχής, στις κυβερνήσεις για να το επικυρώσουν, αλλά να υπογραφεί στα Μουδανιά από τους ίδιους, γιατί ήδη αυτοί είχαν λάβει πληρεξουσιότητα από τις κυβερνήσεις τους. Γι΄ αυτό το λόγο η κυβέρνηση στην Αθήνα ανησυχούσε αν ο Μαζαράκης είχε λάβει όλα τα τηλεγραφήματα με τις οδηγίες της κυβέρνησης. Στην Αθήνα μάλιστα ο Γάλλος πρεσβευτής ζήτησε από το υπουργείο Εξωτερικών να υπογραφεί η συμφωνία των Μουδανιών από τον απεσταλμένο της κυβέρνησης στα Μουδανιά. Ζήτησε ακόμα να ανασταλεί η αποστολή στρατιωτικών ενισχύσεων στο μέτωπο της Ανατολικής Θράκης, πράγμα που είχε κάνει προκαταβολικά η ελληνική κυβέρνηση, χωρίς όμως να σταματήσουν οι προσπάθειες ανασυγκρότησης του στρατού στις περιοχές της Μακεδονίας και της Δυτικής Θράκης.

               Το κλίμα ήταν εχθρικό προς την Ελλάδα. Για παράδειγμα ο Βενιζέλος γνωστοποιούσε στο υπουργείο Εξωτερικών στις 24 Σεπτεμβρίου, ότι έκανε διάβημα στο Και Ντ’ Ορσαί, αλλά και στον γραμματέα του Φόρεϊν Όφις, ώστε η αμνηστία που έμελλε να χορηγηθεί να περιλαμβάνει και τον Χριστιανικό πληθυσμό. Και η ανταλλαγή αιχμαλώτων του Μικρασιατικού μετώπου να γίνει πριν επανέλθει στην Ανατολική Θράκη η Τουρκική κυριαρχία. Για το πρώτο αίτημα είχε μείνει με την εντύπωση ότι  θα γίνει δεκτό. Για το δεύτερο του απάντησαν ότι αν γίνει δεκτό φοβούνται μήπως αυτό δυσχεράνει μια ευνοϊκή λύση. Δεν ήθελαν να κακοκαρδίσουν τον Μουσταφά Κεμάλ, λέμε τώρα εμείς…

               Σε κάποια φάση των διαπραγματεύσεων υπήρξαν διαφωνίες μεταξύ Άγγλων και Γάλλων. Υπήρξαν μάλιστα πληροφορίες ότι η Αγγλική κυβέρνηση ζήτησε από τη Γαλλική  να ανακληθεί ο Μπουγιόν, που ανακατεύονταν παντού παρασκηνιακά και προωθούσε τις θέσεις του Κεμάλ. Η πολυπραγμοσύνη του κόντεψε να οδηγήσει σε ναυάγιο τις διαπραγματεύσεις.

               Σε άλλη φάση η Αγγλία έφτασε να απειλεί ότι θα αποχωρήσει από τη Συμμαχία και θα αποσύρει τα στρατεύματά της από τον ποταμό Ρήνο. Βέβαια οι Γάλλοι ερμήνευσαν ότι η απειλή της Αγγλίας γινόταν μόνο και μόνο για να ικανοποιηθεί μια μεγάλη μερίδα της αγγλικής κοινής γνώμης.

               Σε σχέση με τις διαφωνίες: Αυτές φάνηκαν από την αρχή. Από τη δεύτερη συνεδρίαση προέκυψαν σοβαρά πολιτικά ζητήματα με αποτέλεσμα να διακοπούν οι εργασίες της διάσκεψης και να μεταβούν οι στρατηγοί στην Κωνσταντινούπολη για να ζητήσουν οδηγίες από τους αρμοστές των χωρών τους. Ο Γάλλος στρατηγός Σαρπύ ζητούσε από το Μαζαράκη να πληροφορηθεί ποια στάση θα κρατούσε η Ελληνική κυβέρνηση. Ο Άγγλος στρατηγός Χάριγκτον επέδωσε στο Μαζαράκη σχέδιο συμβάσεως εκκενώσεως της Ανατολικής Θράκης, για να το μελετήσει η ελληνική πλευρά.

Όταν πλέον όλα είχαν τελειώσει στις 11.40 το πρωί, ο Μαζαράκης δεν υπέγραψε. Προηγουμένως είχε στείλει τηλεγράφημα ενημερώνοντας το υπουργείο Εξωτερικών. Αυτό το τηλεγράφημα, που διασώθηκε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, ο Μαζαράκης το χαρακτήριζε «Απολύτου προτεραιότητος, Τρισεπείγον». Ρωτούσε και ζητούσε απάντηση «όσον τάχιστα» εάν εγκρίνεται η αποχώρησή του από τα Μουδανιά «ως μη ληφθεισών ουδαμώς υπ’ όψιν τελικώς ημετέρων προτάσεων». Η Ανατολική Θράκη είχε χαθεί…

Κατά τον Σπύρο Μαρκεζίνη, η εικόνα που παρουσίαζε η διάσκεψη των Μουδανιών ήταν η ακόλουθη:        

«Αλλά το παράδοξον το οποίον εχαρακτήριζε την διάσκεψιν εκείνην, ήτο ότι εις την ουσίαν οι Γάλλοι με ουραγούς τους Ιταλούς συνωδοιπόρουν περισσότερον με τον Κεμάλ παρά με τους συμμάχους των Άγγλους. Οι Έλληνες παρέμειναν βωβοί θεαταί  και οι Τούρκοι ενθαρρυνόμενοι ήγειρον συνεχώς και νέας αξιώσεις».

*Ο στρατηγός Αλέξανδρος Μαζαράκης

‘Όλα κρίθηκαν εις βάρος μας

 

Όταν πια όλα είχαν κριθεί στα Μουδανιά και επέστρεψαν στην Αθήνα ο Μαζαράκης με τον Σαρηγιάννη συνεδρίασε το υπουργικό συμβούλιο και με συμμετοχή τριών μελών της Επαναστατικής Επιτροπής, άκουσαν τον Έλληνα αντιπρόσωπο να περιγράφει τα όσα έλαβαν χώρα στα Μουδανιά. Στη συνέχεια εξέτασε από πολιτικής, στρατιωτικής και διπλωματικής  πλευράς την επικρατούσα κατάσταση και αποφασίσθηκε με τη σύμφωνη γνώμη και των μελών της Επαναστατικής επιτροπής, να προσχωρήσει η Ελλάδα στο πρωτόκολλο ανακωχής που είχαν υπογράψει οι σύμμαχοι και οι Τούρκοι στα Μουδανιά.

Το υπουργικό συμβούλιο και οι τα τρία μέλη των επαναστατών θεώρησαν ότι η Ελλάδα οδηγήθηκε στην απόφαση αυτή γιατί η κατάσταση δεν ενέπνεε πολλές ελπίδες ότι ο αγώνας στον οποίο είχε αποδυθεί η χώρα ήταν πιθανόν να αποδεικνύονταν απονενοημένος, θα ήταν εναντίον των αποφάσεων των Μεγάλων Δυνάμεων, ενώ αναπόφευκτα διαφαίνονταν οι βαρύτατες συνέπειες.

Ο Πλαστήρας που παρίστατο διατύπωσε διαφορετικές απόψεις και μια πιο αισιόδοξη άποψη για την στρατιωτική κατάσταση και το πατριωτικό αίσθημα του κινήματος, του οποίου ήταν αρχηγός.

Η απόφαση τηλεγραφήθηκε στον υπάτη αρμοστεία μας στην Κωνσταντινούπολη με εξουσιοδότηση στο Σιμόπουλο να δηλώσει προσχώρηση στο πρωτόκολλο ανακωχής, στους πρεσβευτές των Μεγάλων Δυνάμεων.

Η ταφόπλακα στις σκέψεις κάποιων στρατιωτικών να αγνοήσουν την ανακωχή που επιτεύχθηκε στα Μουδανιά και να βαδίσουν προς την Κωνσταντινούπολη, ήρθε στις 30 Σεπτεμβρίου με τηλεγράφημα του Βενιζέλου από το Λονδίνο. Τηλεγράφημα που έριχνε αυλαία στις προσδοκίες των Ανατολικοθρακιωτών, που έλεγε:

«Σας παρακαλώ να ανακοινώσητε Επαναστατικήν Επιτροπήν εις απάντησιν τηλεγραφήματος Υπουργείου ότι πάσα ιδέα προελάσεως μέχρι Βοσπόρου αποκλείεται εφ’ όσον τούτο θα μας έφερε εις οξείαν αντίθεσιν και σχεδόν βεβαίαν σύγκρουσιν προς Συμμάχους Δυνάμεις, άς ο μεν Κεμάλ δύναται αδεώς να προκαλεί μάλιστας κατόπιν της νίκης του, ημείς δε ως εκ της νησιωτικής θέσεώς μας δεν θα ηδυνάμεθα ακινδύνως να προκαλέσωμεν εν ουδεμιά περιπτώσει και μάλιστα μετά ήτταν μας εν  Μ. Ασία».

Όταν πια όλα είχαν χαθεί στις 10 Οκτωβρίου ο Σιμόπουλος τηλεγραφούσε από την Κωνσταντινούπολη: «Η υπεροψία των Τούρκων έχει κορυφωθή, ως δε εμπιστευτικώς μοι είπεν Ιταλός Αρμοστής, Τούρκοι είπον ότι και κατά των Αθηνών ακόμα θα εβάδιζον». Κάτι που δεν ήταν εύκολο να γίνει, γιατί είχε αρχίσει να γιγαντώνεται η Στρατιά του Έβρου.

Και όπως έγραψε ο Σπύρος Μαρκεζίνης «δια τους Έλληνας ιδίως η ανακωχή των Μουδανιών κατήντησε να είναι από αρχής μέχρι τέλους μία χονδροειδής εις βάρος των φάρσα».

Τι έλεγε όμως ο ίδιος ο Βενιζέλος  που από μακριά κινούσε τα νήματα και καθοδηγούσε την κυβέρνηση της Αθήνας; Σε επιστολή του στις 2 Οκτωβρίου εξέφραζε τη λύπη του για την έκβαση των πραγμάτων υπογραμμίζοντας:

«Εννοώ καλώς εις ποίαν τρομεράν θέσιν ευρίσκεται η κυβέρνηση η προελθούσα εκ της τόσον αργά δυστυχώς επελθούσης αυτόθι μεταβολής. Αλλά παρακαλώ να πιστεύσετε ότι και η εμή ψυχική ταραχή δεν είναι μικροτέρα. Δεν εφανταζόμην να επιζήσω όπως μετά τους οκταετείς θριάμβους της Ελλάδος ίδω και πάλιν αυτήν ηττημένη και καταρρακουμένην. Αλλ’ η κυβέρνησις πρέπει να ευρεθή εις το ύψος των δεινών περιστάσεων και θα επιτύχη τούτο εάν εξετάση αντικειμενικώς την όλην κατάστασιν και εάν εις τα αποφάσεις της αχθή αποβλέπουσα εις μόνον το γενικόν συμφέρον. Εάν περαιτέρω στρατιωτική αντίστασις δεν είναι εφικτή οφείλομεν να υποκύψωμεν ανδρικώς. Μη πτοηθήτε προς της αντιδημοτικότητος η οποία σας περιμένει».

Έτσι έσβησε το όνειρο και άρχισαν οι θλιβερές πορείες με τα βοϊδάμαξα, υπό κάκιστες μάλιστα καιρικές συνθήκες, να περνούν όλοι τον Έβρο, δυστυχείς και τσακισμένοι, για να καταφύγουν στην Δυτική Θράκη και σε άλλα μέρη της Ελλάδας.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία, αρ. φακ. 9, αρ. υποφακ. 4

*Αρχείο Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»

*Σπυρίδωνος Μαρκεζίνη «Πολιτική Ιστορία της Συγχρόνου Ελλάδος 1922-1924» Εκδόσεις Πάπυρος

*Αρχείο εφημερίδος «Πατρίς» Αθηνών και «Φως» Θεσσαλονίκης, Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων