Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, αποτελούν την
απόλυτη δόξα της Ελλάδας, τόσο για τα αποτελέσματά τους στα πεδίο των μαχών,
όσο και στον τελικό απολογισμό τους, αφού σχεδόν διπλασίασαν την έκταση και τον
πληθυσμό της χώρας. Και το κυριότερο, δεν συνοδεύθηκαν από κάποιον αχρείαστο εμφύλιο πόλεμο. Βέβαια
εκείνη την εποχή ανιχνεύουμε τα σπέρματα του Εθνικού Διχασμού, που ταλάνισε την
πατρίδα μας για πολλά χρόνια κατόπιν.
Η Ελλάδα όταν άρχισαν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι, κατόρθωσε με ένα πλήρως αναδιοργανωμένο και άρτιο εξοπλισμένο στράτευμα και με τις κατάλληλες συμμαχίες, να προσαρτήσει ελληνικά εδάφη στα οποία διέθετε αδιαφιλονίκητους τίτλους και τα οποία κατείχε η Τουρκία, να απελευθερώσει αλύτρωτους πληθυσμούς και να ξεπλύνει την ντροπή της ήττας του πολέμου του 1897.
Οι πολεμικές επιχειρήσεις του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου εναντίον των Τούρκων, από την πλευρά της Ελλάδας άρχισαν στις 5 Οκτωβρίου 1912 και κράτησαν περίπου δύο μήνες, με τον Ελληνικό στρατό να έχει σημαντικές νίκες, δοξάζοντας την Ελλάδα.
Η ιστορία των Βαλκανικών Πολέμων είναι γνωστή και έχει καταγραφεί σε όλες τις λεπτομέρειές της τόσο από στρατιωτικούς, όσο και από άλλους συγγραφείς. Η βιβλιογραφία είναι πλούσια. Θα αναφέρουμε μόνο την τρίτομη έκδοση της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού του ΓΕΣ, στη δεκαετία του 1930 και τις εκδόσεις με τα Παραρτήματα και τα Σχεδιαγράμματα.
Σήμερα θα καταγράψουμε κάποιες παράπλευρες ενέργειες , που δεν σχετίζονται άμεσα με τις εχθροπραξίες, αλλά περιγράφουν την ατμόσφαιρα της προετοιμασίας της μεγάλης πολεμικής νικηφόρας εξόρμησης.
Η ατμόσφαιρα στη φάση των προετοιμασιών
Πρωθυπουργός και υπουργός Στρατιωτικών ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και αρχιστράτηγος των Ενόπλων Δυνάμεων ο Διάδοχος Κωνσταντίνος.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως υπουργός Στρατιωτικών από τα μέσα Σεπτεμβρίου του 1912 με έγγραφό του ζητούσε από τις προξενικές αρχές του κράτους να ειδοποιήσουν τους εφέδρους υγειονομικούς αξιωματικούς, που κατοικούσαν στο εξωτερικό, ότι καλούνται προς κατάταξη… Ο πόλεμος προσέγγιζε, οι γιατροί δεν περίσσευαν...
Με άλλο έγγραφό του ο υπουργός Στρατιωτικών εξέφραζε απορία γιατί ενώ όλες οι προξενικές αρχές είχαν στείλει χρήσιμες πληροφορίες για την πολεμική προετοιμασία της χώρας το προξενείο της Οδησσού και του Ταϋγανίου (επίνειο του Ροστόφ) αμέλησαν.
Οι προετοιμασίες συνεχίζονταν με έντονους ρυθμούς. Στις 22 Σεπτεμβρίου ειδοποιήθηκε το υπουργείο Ναυτικών, ότι από τη Μασσαλία για την Πάτρα, είχαν φορτωθεί εννέα δέματα με φανέλες για τους ναύτες.
Ο Βουλγαρικός στρατός τον ίδιο
μήνα είχε παραγγείλει μανδύες στη Ρωσία. Το προξενείο μας στη Φιλιππούπολη
ειδοποιούσε από τις 12 Σεπτεμβρίου ότι άρχισε κατεσπευσμένη παρασκευή μεγάλων
ποσοτήτων διπυρίτου για τον Βουλγαρικό στρατό. Είναι η γνωστή μας γαλέτα…
Ενδιαφέρον έχει ότι δύο μέρες αργότερα αναχώρησαν για τα τουρκοβουλγαρικά
σύνορα κάποιες ίλες Ιππικού με καινούργιες στολές και «ανά
150 φυσίγγια εκάστω ως και ηκονισμέναι σπάθαι»!!!
Προς τα τέλη Αυγούστου 1912 δημοσιεύθηκαν στις Βουλγαρικές εφημερίδες πληροφορίες, σύμφωνα με τις οποίες οι τουρκικές αρχές είχαν αρχίσει να συγκεντρώνουν μεγάλες ποσότητες σιταριού και τροφίμων στις Σαράντα Εκκλησίες, το Μικρό Τύρνοβο, το Μουσταφά Πασά (σήμερα Σβίλεγκραντ) αλλά και στην ίδια την Αδριανούπολη. Το Ιππικό των Κούρδων, 70 ίλες, διατάχθηκε να είναι έτοιμο να συγκεντρωθεί προς τη Βουλγαρική μεθόριο. Ανάλογες διαταγές έλαβε και το Τουρκικό Πεζικό, ώστε να είναι έτοιμο να μετακινηθεί προς τα σύνορα. Μέσα στην Αδριανούπολη οι Τούρκοι έκαναν απογραφή όλων των εμπορευμάτων που ήταν χρειώδη στο στρατό, ώστε η πόλη να είναι εφοδιασμένη σε περίπτωση πολιορκίας. Όλοι ετοιμάζονταν για τον επικείμενο πόλεμο.
Την εποχή εκεί τρένα και πλοία κινούνταν με κάρβουνο… Στις 3 Οκτωβρίου το υπουργείο Ναυτικών έσπευδε να ειδοποιήσει την πρεσβεία μας στο Λονδίνο, εάν διαφαίνεται κίνδυνος παρεμπόδισης του απόπλου φορτίων γαιανθράκων, λόγω ανωμάλων πολεμικών περιστάσεων, να φορτώσουν τους γαιάνθρακες στο όνομα του εμπόρου Σωτηρίου Ζαχαρία και για την ασφάλεια των φορτωτών, να πληρωθεί η αξία από χρήματα της ελληνικής πρεσβείας του Λονδίνου. Τα πολεμικά καράβια και τα τρένα που μετέφεραν στρατό και πολεμοφόδια ενόψει του πολέμου, χρειάζονταν γαιάνθρακες…
Στη διασωθείσα αλληλογραφία του 1912, πολλές φορές αναφέρεται το λιμάνι του Τσάγεζι της Θεσσαλίας. Είναι το σημερινό Στόμιο. Από την αλληλογραφία αυτή φαίνεται η αγωνία και η μέριμνα για την ύπαρξη λεμβούχων στο Τσάγεζι, γιατί από εκεί γίνονταν κρυφά η μεταφορά όπλων και ανδρών σωμάτων, που θα πολεμούσαν παράπλευρα με τον τακτικό στρατό.
Αξίζει όμως και αυτό: Από τις 17 Σεπτεμβρίου ο υπουργός Εξωτερικών Λάμπρος Κορομηλάς ειδοποιούσε το γενικό προξενείο Θεσσαλονίκης, να φροντίσει για την αγορά ξυλείας για την κατασκευή 50 πλαβών. Η ξυλεία έπρεπε να κρυφτεί σε ασφαλές μέρος στη λίμνη Γιαννιτσών ή κοντά σ’ αυτήν. Οι πλάβες είχαν ήδη παίξει σημαντικό ρόλο στον Μακεδονικό Αγώνα, και εκαλούντο πάλι να συμβάλλουν στον νέο αγώνα της Ελλάδας.
Και κάτι από Θράκη
Σε προγενέστερο άρθρο μας είχαμε αναφερθεί στην προθυμία των Θρακών που ζούσαν εκτός Θράκης να καταταγούν εθελοντικά το 1912 στα σώματα, που θα δρούσαν στη Βόρεια Ελλάδα, όπως παλαιότερα οι μακεδονομάχοι. (Βλέπετε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2022/01/1912.html). Μεταξύ άλλων πληροφορούμαστε ότι ο Θεόδ. Χατζηκωνσταντίνου από το Σαμάκοβο Θράκης, 28 ετών, σιδηρουργός, έγγαμος, κατετάγη στο σώμα Σταυρόπουλου. Επίσης κατετάγη και ο Μπαντζής Χρήστος ιδιώτης από τη Στενήμαχο, που διέμενε τότε στην Αθήνα. Ο Βασίλειος Σταυρόπουλος μόνιμος υπαξιωματικός του Ελληνικού στρατού είχε δικό του σώμα και ήταν γνωστός ως καπετάν Κόρακας.
Η Βουλγαρία βέβαια ξεκινούσε τον πόλεμο έχοντας και άλλες σκέψεις, που τις εξέφρασε ξεκάθαρα- για να μην εκτεθεί η άμεσα η κυβέρνηση της Σόφιας- ο πρώην πρωθυπουργός Α. Μαλίνωφ, σε εφημερίδα της Πετρούπολης. Δηλαδή αυτόνομη Μακεδονία με χριστιανό γενικό διοικητή, που θα τον διόριζε και θα τον έπαυε η Ευρώπη. Και όταν ρωτήθηκε τι θα συμβεί αν η Ρουμανία κηρύξει τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας, ο Μαλίνωφ απάντησε ότι δεν πιστεύει πως θα συμβεί αυτό, γιατί στα νώτα της υπάρχει μια μεγάλη Δύναμη, υπονοώντας τη Ρωσία.
Η εφημερίδα «Αθήναι» του Γεωργίου
Κ. Πωπ, πρόβλεπε σχεδόν προφητικά ότι αν δοθεί αυτονομία σε Μακεδονία και Θράκη
από την Υψηλή Πύλη η κατάσταση δεν θα βελτιωθεί «διότι ασφαλώς θέλουσιν επαναρχίσει αι μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων
αντιζηλίαι».
Τι κατάσταση επικρατούσε όμως στην τουρκοκρατούμενη ακόμα Θράκη; Στην Κομοτηνή, την τότε Γκιουμουλτζίνα, ένας αξιωματικός της φρουράς, Τουρκοκρητικός στην καταγωγή, μπήκε στο εστιατόριο του ομογενούς Ποάλα και είδε ότι ο κατάλογος των φαγητών ήταν γραμμένος στα Ελληνικά. Εξεμάνη και έδειρε τον εστιάτορα φωνάζοντας:
-Στην Αθήνα βρίσκεσαι ή στον Πειραιά και τα γράφεις Ελληνικά;
Οι παριστάμενοι τον απέσπασαν με δυσκολία από τα χέρια του αξιωματικού. Ο στρατιωτικός διοικητής υποσχέθηκε να τιμωρήσει τον αξιωματικό που παραφέρθηκε και συνέστησε να μην γίνει καταγγελία για αποφυγή αντεκδικήσεων. Ο Ποάλας όμως έκανε επίσημη καταγγελία!!!
Ασταμάτητοι οι κομιτατζήδες…
Στα μέσα Σεπτεμβρίου ο Έλληνας πρεσβευτής στο Σόφια έκανε διάβημα προς τη Βουλγαρική κυβέρνηση κατόπιν εντολής του υπουργείου Εξωτερικών για τις συνεχιζόμενες καταπιέσεις κατά των ομογενών Ελλήνων από τις Βουλγαρικές συμμορίες κομιτατζήδων. Η συμμαχία των Χριστιανικών κρατών των Βαλκανίων δεν ήταν αρκετή να σταματήσει τη συμπεριφορά των Βουλγάρων έναντι των Ελλήνων.
Κοντά στα τέλη Σεπτεμβρίου ο Ελευθέριος Βενιζέλος ως πρωθυπουργός και υπουργός Στρατιωτικών, έλαβε μια συγκινητική επιστολή από τη Βουλγαρία. Ήταν κάποιοι Έλληνες, οι οποίοι ήθελαν να καταταγούν στον Ελληνικό στρατό. Δεν άντεχαν να βλέπουν τους Βουλγάρους να τους περιφρονούν και να τους βρίζουν. Επρόκειτο για Έλληνες υπηκόους αλλά και Εβραίους, γεννηθέντες από το 1877 έως το 1892, πρόθυμους να έρθουν στην Ελλάδα να καταταγούν με δικά τους έξοδα μάλιστα.
Και κάποιοι άλλοι όμως ήθελαν να στρατευθούν… για να εξιλεωθούν πολεμώντας. Ήταν οι κατάδικοι των φυλακών του Ρίου, που έστειλαν σχετική επιστολή στον Ελευθέριο Βενιζέλο!!!
Η επιστράτευση
Όταν αναγγέλθηκε η γενική επιστράτευση στις 19 Σεπτεμβρίου 1912, η ‘Ακρόπολις» του Βλάσση Γαβριηλίδη έγραφε πρωτοσέλιδα: «Από της χθες επιστρατευόμεθα. Καλούμεν υπό τα όπλα όλους όσους δύνανται να φέρουν όπλα, αποφασισμένοι να μην επαναλάβωμεν κατά το 1912, θλιβεράς ιστορίας παλαιοτέρας εποχής, η οποία πρέπει να λησμονηθεί, πρέπει αν είναι δυνατόν να απαλειφθή από την μνήμην του ζώντος Έθνους».
Η ίδια εφημερίδα σε σχόλιό της την επομένη αναφέρθηκε και στην επιστράτευση των δημοσιογράφων, σημειώνοντας: «Οι περισσότεροι συνάδελφοί μας. Άλλοι δεκανείς, άλλοι φαντάροι, άλλοι έφεδροι αξιωματικοί, άλλοι ιππείς και άλλοι ελάται. Αφήκαν την πένναν και πήραν το ντουφέκι. Αφήκαν το αιώνιο χαρτί και το αιώνιο βούτηγμα της πέννας, για να πάρουν το γυλιό, να σταθούν όρθιοι και να ξεκαμπουριάσουν λίγο από το απαίσιο σκύψιμο».
Η εφημερίδα «Αστραπή» του Κ. Γιολδάση σε κύριο άρθρο της στις 26 Σεπτεμβρίου κατέληγε: «Εμπρός λοιπόν. Ο Θεός και το δίκαιόν μας θα θριαμβεύσουν και το ελληνικόν όνομα θα δοξασθή διά μίαν ακόμη φοράν».
Η πολεμική έξαψη, το ύψιστο ενδιαφέρον των πολιτών, οι κακές επικοινωνίες πολλές φορές έδιναν λαβή στην κυκλοφορία αναληθών ειδήσεων- τα fake newsπου λέμε σήμερα. Και οι εφημερίδες έβγαζαν έκτακτα παραρτήματα, που διαψεύδονταν γρήγορα. Στην εφημερίδα «Αθήναι» ένας συντάκτης της που σατίριζε την επικαιρότητα με το ψευδώνυμο «Γελωτοποιός» είχε γράψει για τα περίφημα αυτά παραρτήματα αρκετά πριν γενικευθεί ο Α΄ Βαλκανικός Πόλεμος :
«Προχθές ένα παράρτημα
Εβγήκε μετά θάρρους
και στις Σαράντα Εκκλησιές
τους πήγε τους Βουλγάρους
***
Κι άλλο
που βγήκε ύστερα
με πιο μεγάλα νέα,
τις έβγαλε τις Εκκλησιές
Τριάντα και εννέα!...».
«Το Εξπρές του Μεσονυκτίου»… το 1912!!!
Όλοι γνωρίζουμε την αμερικανική ταινία «Το Εξπρές του Μεσονυχτίου» παραγωγής 1978, σε σκηνοθεσία Άλαν Πάρκερ. Το σενάριο έγραψε ο Όλιβερ Στόουν και είναι βασισμένο στο ομότιτλο αυτοβιογραφικό βιβλίο του Μπίλι Χέιζ, ο οποίος κατηγορούμενος για ναρκωτικά, έζησε φοβερές εμπειρίες στις τουρκικές φυλακές. Αυτό όμως δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό. Η τουρκική ιστορία είναι γεμάτη από τέτοιες συμπεριφορές. Ιδού τι έγινε το 1912:
Το ενδεχόμενο της κατασκοπείας έκανε τους πάντες καχύποπτους ενόψει του πολέμου. Ένα τέτοιο περιστατικό, που συνέβη στην Κωνσταντινούπολη, έφερε στο φως φρικτές λεπτομέρειες βασανιστηρίων, από την πλευρά των Τούρκων.
Συγκεκριμένα, στην Κωνσταντινούπολη οι Τούρκοι συνέλαβαν πριν εκραγεί ο πόλεμος τον γραμματέα του Βουλγαρικού προξενείου της Αδριανούπολης Χαλαντζίεφ θεωρώντας ότι στην πραγματικότητα ήταν αξιωματικός του Βουλγαρικού στρατού. Όπως διηγήθηκε ο Ρώσος διπλωμάτης Ποπώφ στον Έλληνα συνάδελφό του, ο Χαλαντζίεφ κατά το διάστημα της φυλάκισής του υπέστη φρικτά βασανιστήρια. Οι Τούρκοι τον έδεσαν με ειδικό σιδερένιο κλοιό γύρω από τα χέρια και το στήθος του και καθημερινά τον έσφιγγαν, με αποτέλεσμα να σπάσει ένα πλευρό του. Του φορούσαν μόνο ένα λευκό χιτώνα και τα βράδια κοιμόταν επάνω σε μια σανίδα. Κρυολόγησε σοβαρά. Κάθε πρωί τον ξυπνούσαν και τον οδηγούσαν έξω από το δωμάτιό του, λέγοντας ότι τον οδηγούν στην αγχόνη… Επιπλέον ένας Τούρκος φύλακας, ασέλγησε στο Βούλγαρο. Μετά από όλα αυτά ο ατυχής Χαλαντζίεφ αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Τα μόνο μέσο που διέθετε ήταν δύο κουτιά με καπνό και ένα κουτί σπίρτα, που τα… κατάπιε!!! Αλλά αυτά δεν τον οδήγησαν στο θάνατο. Τελικά με τη μεσολάβηση της Ρωσικής πρεσβείας απολύθηκε από τις τουρκικές φυλακές σε κακή κατάσταση…
Ο πρώτος Βαλκανικός Πόλεμος έληξε με μεγάλες νίκες. Απελευθερώθηκαν η Μακεδονία, με την κατάληψη της Θεσσαλονίκης να πρωταγωνιστεί και η Ήπειρος με τις επικές μάχες στο Μπιζάνι. Όμως έμεινε και ένας αγιάτρευτος πόνος στην ψυχή των Ελλήνων. Τα στρατεύματά μας έως τις 5 Μαρτίου 1913 είχαν απελευθερώσει το Αργυρόκαστρο, τη Χειμάρρα, τους Αγίους Σαράντα, το Τεπελένι, την Πρεμετή, την Κλεισούρα και από τις 7 Δεκεμβρίου 1912 και την Κορυτσά. Όπως όμως είναι γνωστό, δυστυχώς με απόφαση των Μεγάλων Δυνάμεων, η Βόρειος Ήπειρος περιλήφθηκε στο νεοσύστατο Αλβανικό κράτος.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
ΠΗΓΕΣ
*Ιστορικό Αρχείο
Υπουργείου Εξωτερικών, φάκελοι Α΄ Βαλκανικού Πολέμου.
*Επίτομη Ιστορία των
Βαλκανικών Πολέμων 1912-1913, Έκδοση ΔΙΣ/ΓΕΣ, 1992.
*Αρχείο εφημερίδων
εποχής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου