Τετάρτη 3 Ιουλίου 2019

«Οι τελευταίες ελληνικές ημέρες της Αδριανούπολης και του Κάραγατς»


*Η αίθουσα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως, στη Νέα Ορεστιάδα




Οφείλω ένα μεγάλο «ευχαριστώ» στο Σύλλογο Αδριανουπολιτών και Καραγατσιανών Ορεστιάδας για την ευγενική του πρόσκληση να μιλήσω στο πλαίσιο των «Ορεστείων 2019». Οι εκδηλώσεις αυτές οργανώνονται από το Δήμο και γίνονται κάθε χρόνο για να γιορτασθεί η επέτειος ίδρυσης της πόλης, που είναι η βορειότερη και η νεώτερη της Ελλάδας. Φέτος γιορτάσθηκε η 96η επέτειος. Η ομιλία έγινε στην αίθουσα του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανούπολης, ο οποίος φιλοξενεί την ιστορική βιβλιοθήκη του Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου της Αδριανούπολης, η οποία διασώθηκε το 1922. Περιέχει σπάνια βιβλία και ο Σύλλογος σήμερα μαζί με το σύλλογο των Αδριανουπολιτών και των Καραγατσιανών, και το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της πόλης, αποτελούν ισχυρούς πολιτιστικούς βραχίονες, υψηλού επιπέδου.
Το θέμα της ομιλίας μου ήταν «Οι τελευταίες ελληνικές ημέρες της Αδριανούπολης και του Κάραγατς».





*Ομιλία του δημοσιογράφου
Παντελή Στεφ. Αθανασιάδη
στα «Ορέστεια» 28 Ιουνίου 2019


Η Αδριανούπολη και το Κάραγατς, ήταν, είναι και θα είναι, οι πόλεις της καρδιάς μας. Με άδικες αποφάσεις και διαδικασίες, έπαψαν να είναι ελληνικές και τα παιδιά τους ξεριζωμένα, βρέθηκαν εδώ που βρισκόμαστε τώρα, να ατενίζουν, αυτά που οι μεγάλοι της Γης, δυστυχώς, τους στέρησαν.
Οι διαδικασίες αυτές είναι γνωστές και αφορούν δύο σημαδιακές και τραυματικές χρονιές για την Ελλάδα. Το 1922 και το 1923. Κάθε προσπάθεια να εξιστορηθούν με πληρότητα, τα όσα δοκίμασε και υπέστη με βάναυσο τρόπο ο Ελληνισμός της Ανατολικής Θράκης της Μικράς Ασίας και του Πόντου, θα είναι ανεπαρκής. Είναι μαρτύρια χωρίς τέλος.
Ολόκληρη η Θράκη το 1920 άρχισε να ζει στιγμές ελευθερίας. Μα, ήρθαν δίσεκτοι καιροί, ανταριασμένα χρόνια και ανατράπηκαν τα πάντα. Τα γεγονότα αυτά είναι λίγο πολύ γνωστά σε γενικές γραμμές.  Έτσι φτάσαμε στην απόφαση για την παράδοση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους, που πάρθηκε από τους Συμμάχους στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 στο Παρίσι. Τις μέρες εκείνες δεν υπήρχε κυβέρνηση στην Αθήνα ικανή να αντιδράσει, ενώ στο στράτευμα επωάζονταν η επανάσταση των Γονατά- Πλαστήρα. Ο Ελληνισμός της Μικράς Ασίας, είχε αρχίζει να ζει το δικό του ανείπωτο δράμα. Η διάσκεψη των υπουργών Εξωτερικών των τριών συμμάχων κρατών με το ανακοινωθέν της έβαζε προκαταβολικά την ταφόπλακα στην υπόθεση της Ανατολικής Θράκης, με την ελεεινή μεταξύ άλλων διατύπωση:


                «Αι τρείς Σύμμαχοι Κυβερνήσεις δράττονται της παρούσης ευκαιρίας όπως δηλώσουν, ότι λαμβάνουν υπό ευμενή άποψιν ΤΗΝ ΕΠΙΘΥΜΙΑΝ ΤΗΣ ΤΟΥΡΚΙΑΣ ΝΑ ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΗΝ ΘΡΑΚΗΝ ΜΕΧΡΙ ΤΟΥ ΕΒΡΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ, συμπεριλαμβανομένης της Αδριανουπόλεως».
Το μεγάλο κακό άρχισε από τα Μουδανιά.  Η διάσκεψη των στρατηγών των Συμμαχικών Δυνάμεων στα Μουδανιά, στις 28 Σεπτεμβρίου 1922, με την Ελλάδα να μην έχει υπογράψει, είχε προδιαγράψει την τύχη της Ανατολικής Θράκης. Παραχώρηση στους Τούρκους, που δεν πολέμησαν καθόλου, όταν την απελευθέρωσαν οι Έλληνες τον Ιούλιο του 1920. Ούτε πολέμησαν για να την ανακαταλάβουν. Ο Τύπος έγραφε απροκάλυπτα, ότι η Θράκη θυσιάσθηκε! Έτσι είχαμε την δραματική και αναγκαστική εκκένωση της Ελληνικής Θράκης από τον ελληνικό πληθυσμό, που άνθιζε εκεί από τα πανάρχαια χρόνια. Αυτήν την εκκένωση είχα την τιμή να περιγράψω πάλι στην Ορεστιάδα, τον περασμένο Νοέμβριο, με πρόσκληση του Λαογραφικού Μουσείου της πόλης σας. Έφυγαν όλοι μέσα σε δραματικές συνθήκες, ακόμα και του καιρού, που τον Οκτώβριο του 1922 ήταν πολύ βροχερός. Ο ουρανός έκλαιγε… Καραβάνια προσφύγων, βουτηγμένα στη λάσπη…


Όλοι μας γνωρίζουμε, ότι εξαιρετική περιγραφή των τραγικών γεγονότων εκείνων των ημερών, έκανε ο μεγάλος Αμερικανός συγγραφέας Έρνεστ Χέμινγουέι με τις ανταποκρίσεις του στην εφημερίδα «Τορόντο Σταρ». Είχε βρεθεί στην Αδριανούπολη και είχε ασθενήσει μάλιστα από ελονοσία. Οι ανταποκρίσεις του, που δείχνουν ανάγλυφη όλη τη φρίκη του μεγάλου διωγμού, έχουν δημοσιευθεί, στην Ελλάδα κατ’ επανάληψη και είναι γνωστές.
                Για τους ελάχιστους Έλληνες που έμεναν ακόμα στην Αδριανούπολη τις τελευταίες μέρες του απαίσιου τελεσίγραφου, η ζωή ήταν ένα μαρτύριο. Οι δρόμοι είχαν ερημώσει. Τα σπίτια ήταν κατάκλειστα.
                Στις 16 Οκτωβρίου 1922, ήταν Κυριακή, μια τολμηρή ελληνίδα δημοσιογράφος, που «είχε φάει με το κουτάλι» τους πολέμους της εποχής της, βρέθηκε στην Αδριανούπολη ως πολεμική ανταποκρίτρια, απεσταλμένη του «Φιγκαρό», του «Γκολουάρ» και της «Ιλλουστρασιόν». Η Ελένη Λεν, με καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη, παντρεμένη με Γάλλο. Με όπλο της μια φωτογραφική μηχανή, εξοπλισμένη με ψυχικό σθένος, υπομονή, αντοχή και μαχητικότητα, διέτρεχε τους τόπους των συγκρούσεων και απαθανάτιζε τα γεγονότα επί σειρά ετών, από τους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-13.
                Συνοδευόμενη από τον Έλληνα δημοσιογράφο Διονύσιο Ματαράγκα, πήγαν κατευθείαν στη Μητρόπολη, όπου συνάντησαν τον μητροπολίτη Πολύκαρπο (κατά κόσμο Βαρβάκη).


                Η Λεν είχε μείνει έκπληκτη από την αδειανή πόλη. Δεν πίστευε στα μάτια της ότι περίλαμπρα και μεγαλοπρεπή οικήματα, αληθινά παλάτια, είχαν εγκαταλειφθεί και παρέμεναν έρημα.
 Όλοι έφευγαν σπεύδοντας να περάσουν τον ποταμό Έβρο και να βρεθούν στη δυτική του όχθη που παρέμεινε ελληνική. Αληθινός ξεριζωμός…
                Ο μαρτυρικός μητροπολίτης, που τόσα και τόσα είχε αντιμετωπίσει στην μαρτυρική θητεία του, συνοδεύοντας αυτούς τους επισκέπτες, δεν μιλούσε. Άφηνε την Λεν- που μόλις πριν πέντε μέρες είχε καταφθάσει από το Παρίσι- να σχηματίσει μόνη της, εικόνα της κατάστασης. Δεν ήθελε ο πόνος της ψυχής του να επηρεάσει την Ελληνογαλλίδα δημοσιογράφο. Ούτε ήθελε να δείξει λιγοψυχία. Όμως ο Ματαράγκας παρατήρησε ότι στην διαδρομή προς τη Μητρόπολη, τα μάτια της Λεν, είχαν αρχίσει να βουρκώνουν.
                Στους δρόμους ήταν παρατημένες οι κοπριές των ζώων, και τα καλαμποκόφυλλα που έτρωγαν τα μεγάλα ζώα, τα οποία έσερναν τα βοϊδάμαξα με τους Χριστιανούς, οι οποίοι  ξεριζώνονταν άδικα από τις πατρίδες τους. Σόμπες πεταμένες και ξεχαρβαλωμένα έπιπλα στους δρόμους. Και στα δέντρα ακούγονταν μόνο οι δεκαοχτούρες με το μονότονο απαισιόδοξο τραγούδι τους!
                Όταν έφτασαν στη Μητρόπολη της Αδριανούπολης, είδαν απόλυτη ερημιά. Σπασμένα σανίδια, πεταμένα έξω, και άλλα άχρηστα υλικά στοιβαγμένα.
                Μπήκαν οι επισκέπτες στον ναό. Τα κεριά της εκκλησίας μαζεμένα κατάχαμα. Τα παγκάρια στη θέση τους χωρίς επιτρόπους. Ο καντηλανάφτης μόλις είδε το δεσπότη έτρεξε να ασπασθεί τη δεξιά του και στη συνέχεια εξακολούθησε να κατεβάζει εικόνες, αφιερώματα και άλλα πολύτιμα αντικείμενα και να τα συσσωρεύει.
                Οι επισκέπτες έκαναν το σταυρό τους μπαίνοντας στην εκκλησία, αλλά παρατήρησαν ότι ο Πολύκαρπος, είχε αρχίσει να βουρκώνει. Δεν μιλούσε καθόλου. Η Λεν ρωτούσε συνεχώς το Ματαράγκα, ζητώντας διάφορες πληροφορίες. Κοίταζε γύρω της και θαύμαζε το πανέμορφο σκαλιστό τέμπλο, τον δεσποτικό θρόνο, τον άμβωνα και άλλα σημεία του ναού.


                -Πρέπει να σωθούν αυτά Σεβασμιώτατε.
                Ο Πολύκαρπος κούνησε λυπημένος το κεφάλι του. Τι μπορούσε να κάνει πλέον αυτός; Μέσα στις συνθήκες εκείνες δεν ήταν εφικτό να ξηλωθούν και να μεταφερθούν.     
Οι επισκέπτες σταυροκοπήθηκαν για τελευταία φορά και βγήκαν έξω. Συνάντησαν την νεκροφόρα της εκκλησίας. Δραματικός συμβολισμός. Η Ανατολική Θράκη είχε ενταφιασθεί, όπως είχε επισημάνει και ο Τύπος.
                Ελάχιστες μέρες πριν, είχε γίνει η τελευταία λειτουργία στο μητροπολιτικό ναό της Αδριανούπολης, χοροστατούντος του μητροπολίτη Πολύκαρπου, ο οποίος μίλησε στο εκκλησίασμα.
Οι πάντες ήταν δακρυσμένοι. Ο Πολύκαρπος διακοπτόμενος από τους δικούς του λυγμούς, δεν παρέλειψε να αναθεματίσει τους υπεύθυνους τέως κυβερνήτες, ενώ το πλήθος ξέσπασε σε κατάρες κατά των υπευθύνων. Καταλήγοντας συνιστά ευψυχία, θάρρος, πίστη στο Θεό και ακράδαντη ελπίδα ότι το Ελληνικό Έθνος, το οποίο είδε τόσες θύελλες και καταποντισμούς θα ανακάμψει «και ως ο άλλος θρυλικός φοίνιξ ανέθαλεν εκ της τέφρας του, ούτω πάλιν δεν θα παρέλθη καιρός, οπότε θα ανακτήση την αίγλην του και πάντες όσοι σήμερον εκπατρίζονται και εγκαταλείπουν τα οστά των προγόνων των, θα επιστρέψουν εις την πάτριον Θρακικήν γην, ήτις έχει ποτισθεί με άφθονον αίμα των τέκνων της» . Όλοι έφευγαν, αλλά με την ελπίδα ότι θα επιστρέψουν σύντομα. Αλλοίμονο όμως…
                Δημοσιογράφοι που παρέστησαν τηλεγραφούσαν στις εφημερίδες τους «Λυγμοί και θρήνοι διέκοπτον τον εμπνευσμένον λόγον του Μητροπολίτου, του οποίου οι οφθαλμοί ήσαν πλήρεις δακρύων». Κατόπιν ο δεσπότης παρέδωσε τα κλειδιά των ιερών ναών και των εκπαιδευτηρίων στη διασυμμαχική επιτροπή και όρισε έδρα της Μητρόπολης το Κάραγατς, που δυτικά του ποταμού Έβρου θα παρέμενε ελληνικό.


                Αργά τη νύχτα γύρω στις 2 η ώρα, ο διευθυντής της «Μακεδονίας» δημοσιογράφος Πέτρος Λεβαντής μαζί με τον πληρεξούσιο Θράκης βουλευτή Αλέξανδρο Παπαθανάση και τον αεροπόρο υπολοχαγό Θεμελή, που πρώτος έφερε στην Αδριανούπολη το μήνυμα της Επανάστασης των Γονατά- Πλαστήρα, κατευθύνονται στο Μητροπολιτικό Μέγαρο. Χτυπάνε την πόρτα. Ανοίγει ο αρχιδιάκονος Μακαρώνης, που τους οδηγεί στην μεγάλη αίθουσα, η οποία είχε γεμίσει από τον καπνό των τσιγάρων. Μέσα βημάτιζε πάνω- κάτω ο Πολύκαρπος. Στα ωχρά μάγουλά του έτρεχαν δάκρυα. «Ποτέ δεν είδα- έγραψε αργότερα ο Λεβαντής- πόνο, τόσο ζωντανό, σαν τον πόνο, πού ήτανε αποτυπωμένος στο πρόσωπο του σεβάσμιου Πολυκάρπου. Η σμίλη ενός ζωγράφου θα δημιουργούσε ένα αληθινό αριστούργημα πόνου ζωντανού, με την αναπαράσταση του Πολυκάρπου, όπως τον είδα χτες τη νύχτα.…».
                Ο Λεβαντής έφυγε και στα αυτιά του βούιζε η αργή φωνή του σεβάσμιου ιεράρχη: «Ανάθεμα στους υπαίτιους»!
                Η Αδριανούπολη είχε αδειάσει από Έλληνες όπως και η υπόλοιπη Ανατολική Θράκη. Πριν έρθουν οι Τούρκοι είχαν εγκατασταθεί συμμαχικά στρατεύματα. Η επίσημη παράδοση της πόλης και η υπογραφή των σχετικών πρωτοκόλλων είχε κανονισθεί για τις 6 Νοεμβρίου 1922. Οι αρμόδιες υπηρεσίες θα παρέδιδαν την πόλη στο Γάλλο συνταγματάρχη Ντουκάς. Η ψυχική οδύνη στα πρόσωπα των Ελλήνων υπαλλήλων ήταν καταφανής.  Ήθελαν δεν ήθελαν, ετοίμασαν τα πρωτόκολλα καταγράφοντας κτίρια, έπιπλα, όργανα και άλλες εγκαταστάσεις. Υπέγραφε πρώτος ο παραδίδων… Όλοι με τρεμάμενα χέρια έβαζαν την υπογραφή τους. Ένας υπάλληλος την ώρα που βουτούσε την πέννα του στο μελάνι, ψιθύρισε: «Τη στιγμή αυτή διαπράττω την μεγαλύτερη ατιμία. Αυτό θα είναι αίσχος για την οικογένειά μου». Ένας άλλος υπάλληλος εμφανώς συγκινημένος μουρμούρισε: «Ούτε εγώ, δεν αναγνωρίζω, αν είναι δική μου η υπογραφή που έβαλα».
                Οι Γάλλοι εντεταλμένοι παραλάμβαναν με λεπτομέρειες, όσα περιλάμβαναν τα πρωτόκολλα. Ειδικά τα της δημόσιας υγείας παρέλαβε ο επίατρος Κρος, σε ένα μικρότερο οίκημα κοντά στο Δημαρχείο.
                Όταν ο Γάλλος στρατιωτικός γιατρός μπήκε μέσα και είδε όλα τα όργανα στη θέση τους, ρώτησε τον Έλληνα εντεταλμένο Σωκρατίδη:
                -Όλα αυτά θα τα παραδώσετε;
                -Ναι γιατρέ μου.
                -Εγώ εάν ήμουν στη θέση σας δεν θα παρέδιδα τίποτα. Θα τα έπαιρνα μαζί μου.


                Ο Σωκρατίδης, συνέχισε να διαβάζει το πρωτόκολλο και να δείχνει τα όργανα. Κάποια στιγμή έφτασαν και στον απολυμαντικό κλίβανο. Ο Τούρκος κλιβανιστής, που τον χειρίζονταν επί Ελληνικής Διοικήσεως ήταν παρών στην παράδοση. Μόλις είδε την παράδοση του κλιβάνου άρχισε να κλαίει. Ο Γάλλος τον ρώτησε γιατί κλαίει και πρόσθεσε με λύπη, γιατί έτσι κυκλοφορούσε τότε:
                -Τον κακόμοιρο!   Θα τον σφάξουν οι Κεμαλικοί, όταν μπουν μέσα στην πόλη.
                Ο Κρος ρωτήθηκε από τον Σωκρατίδη, πού στηρίζει αυτά που είπε και ο Γάλλος απάντησε:
                -Δυστυχώς αυτήν την απόφαση έχουν οι Κεμαλικοί. Όσοι Τούρκοι υπηρέτησαν την ελληνική διοίκηση θα σφαγούν!
                Ήδη ο «Φιγκαρό» είχε γράψει στο Παρίσι, ότι οι αντιτιθέμενοι πολιτικά στον Μουσταφά Κεμάλ, είχαν αρχίσει να δεινοπαθούν, ενώ ορισμένοι κρεμάστηκαν, όπως ο Μουφτής Σαράντα Εκκλησιών, στην πλατεία της πόλης. Το ίδιο θάνατο είχε και ο Μουφτής Ανακτορίου (Σαράι). Άλλοι Μουφτήδες, που δεν πρόλαβαν να φύγουν συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν.
                Η παράδοση των ιατρικών εργαλείων και οργάνων προχώρησε κανονικά. Όταν κόντευε να ολοκληρωθεί εμφανίσθηκε ο Τούρκος δήμαρχος της Αδριανούπολης και ζήτησε από τον Σωκρατίδη να του παραδώσει το κτίριο της δημόσιας υγείας, γιατί ήθελε να φιλοξενήσει μερικούς Τούρκους επίσημους. Ο Σωκρατίδης τον παρέπεμψε στο Γάλλο. Ο Τούρκος είπε στον Κρος, ότι ήθελε το κτίριο αμέσως και ο Γάλλος αγέρωχα του απάντησε:
                -Πήγαινε στο διάβολο απ’ εδώ!
                Όταν τελείωσε η παράδοση, ο Σωκρατίδης έμαθε από άλλους Γάλλους ότι ο Κρος ήταν πολύ φιλέλληνας και οι συνάδελφοί του, του είχαν δώσει το παρατσούκλι «Γκρεκοφίλ».
                Το κτίριο του Διοικητηρίου παρέδωσε στους Γάλλους ο νομάρχης Λαμπριανίδης. Ήταν παρών και ο πρόξενος της Γαλλίας.  Ο αναπληρωτής Γεν. Διοικητής Μαυρίδης χαιρέτισε τυπικά τους Γάλλους αν και συντετριμμένος γιατί ήταν Θραξ στην καταγωγή και δικηγόρος Αδριανουπόλεως. Στις 2 παρά 20΄ το μεσημέρι όλοι οι Έλληνες υπάλληλοι, που είχαν παραμείνει για να παραδώσουν την πόλη επιβιβάσθηκαν σε αυτοκίνητα και αναχώρησαν για το Κάραγατς. Από το Διοικητήριο έως τη γέφυρα του Έβρου είχαν παραταχθεί Γάλλοι στρατιώτες που παρουσίαζαν όπλα… Στη γέφυρα, υπήρχε ακόμα η αναμνηστική πλάκα, εκεί που είχε σκοτωθεί ο Έλληνας λοχαγός Διαμάντης όταν το 1920, ο στρατός μας απελευθέρωνε την Αδριανούπολη. Όλοι την κοίταζαν με λύπη. Στην είσοδο του Διοικητηρίου ήταν σκοπός Έλληνας χωροφύλακας. Παρέδωσε σε Γάλλο συνάδελφό του. Όλα είχαν τελειώσει…
                Οι Τούρκοι που κατείχαν πλέον την Αδριανούπολη, από τη 1 το μεσημέρι ύψωσαν τεράστια  τουρκική σημαία σε βυζαντινό πύργο, η οποία φαίνονταν από το Κάραγατς…
                Οι τελευταίοι Έλληνες υπάλληλοι επιβιβάσθηκαν σε τρένο που τους μετέφερε στην Κομοτηνή. Στο σταθμό του Κάραγατς, τους αποχαιρέτισε συγκινημένος ο Μητροπολίτης Πολύκαρπος, που έμεινε με το ποίμνιό του… Είχε αρχίσει να πέφτει χιόνι, έγραψε ο Πέτρος Λεβαντής. Η Αδριανούπολη είχε χαθεί πλέον για την Ελλάδα.


Η περίπτωση του Κάραγατς, είναι διαφορετική. Αρχικά το αγαπημένο Κάραγατς έμενε στην ελληνική επικράτεια, βάσει της συνθήκης των Σεβρών .  Όμως ένα άρθρο και ένα ειδικό πρόσθετο πρωτόκολλο στη συνθήκη της Λωζάννης το 1923, καθόρισαν τη μοίρα του Κάραγατς και το καταδίκασαν να παραμείνει τελικά στο έδαφος της Τουρκίας.
Έτσι προέκυψε το λεγόμενο προγεφύρωμα του Κάραγατς. Για όσους δεν γνωρίζουν εδαφικές λεπτομέρειες, πρόκειται για μια λωρίδα τουρκικού εδάφους που εισέρχεται στην ελληνική επικράτεια, δυτικά του ποταμού Έβρου, απέναντι από την Αδριανούπολη και έχει συνολική έκταση 22,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δηλαδή μιλάμε για το γνωστό σημείο, στο οποίο τα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν ακολουθούν τον ρουν του ποταμού Έβρου, αλλά είναι χερσαία, για περίπου 12 χιλιόμετρα.
Μέσα σ’ αυτή την έκταση βρίσκεται το Κάραγατς, το οποίο παραχωρήθηκε στην Τουρκία για να μην πληρώσει η Ελλάδα αποζημιώσεις για καταστροφές που προκλήθηκαν από τον ελληνικό στρατό κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία.
Όλοι γνωρίζουμε ότι τον Ιούλιο του 1920, με την απελευθέρωση της Ανατολικής Θράκης, το εκλεκτό προάστιο της Αδριανούπολης το Κάραγατς μετονομάστηκε σε Ορεστιάδα. Ακολούθησε η Μικρασιατική Καταστροφή και η ανακωχή των Μουδανιών το 1922, που δεν την υπέγραψε η Ελλάδα και διατάχθηκε από τους κατ’ όνομα… συμμάχους η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, από τους Έλληνες. 

Στη Λωζάννη, κλήθηκαν το 1923 τα εμπόλεμα κράτη να υπογράψουν τη γνωστή συνθήκη, που έθετε τέρμα ανάμεσα στα άλλα και στην ελληνοτουρκική διαμάχη. Η ελληνική επαναστατική κυβέρνηση των Γονατά και Πλαστήρα, ζήτησε από τον ιδιωτεύοντα Ελευθέριο Βενιζέλο, να κάνει τη σχετική διαπραγμάτευση. Η Τουρκία έστειλε ως διαπραγματευτή τον Ισμέτ Πασά, δεξί χέρι του Μουσταφά Κεμάλ. Στόχος των Τούρκων ήταν ανατρέψουν τους όρους της Συνθήκης των Σεβρών του 1920, που δημιουργούσε τη Μεγάλη Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Η Τουρκία, παρίστατο στη Λωζάννη, ως νικήτρια με υπέρογκες απαιτήσεις.
Βασική διάταξη της συνθήκης της Λωζάννης ήταν αρχικά, ότι ο ρους του ποταμού Έβρου θα αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ των δυο χωρών. Έτσι η Αδριανούπολη περνούσε σε τουρκικό έλεγχο και το όμορφο προάστιό της με το σιδηροδρομικό σταθμό, το Κάραγατς, παρέμενε στην Ελλάδα. Οι απαιτήσεις των Τούρκων ανέτρεψαν πολλές από τις ελληνικές προσδοκίες. Με υπεροπτικό τρόπο απαιτούσαν την καταβολή αποζημιώσεων. Η Τουρκία ήταν ανυποχώρητη.
Ένας από τους όρους της ήταν η καταβολή υπέρογκων, πολεμικών επανορθώσεων για τις καταστροφές που είχε προκαλέσει ο Ελληνικός Στρατός στο έδαφός της. Η Ελλάδα, ήταν ήδη χρεοκοπημένη χώρα, γιατί πολεμούσε σχεδόν συνεχώς από το 1912 και εξαντλημένη οικονομικά από την εκστρατεία στη Μικρά Ασία.

Το κλίμα άρχισε να μεταβάλλεται και να βαραίνει όταν στις 26 Μαΐου 1923, η τουρκική αντιπροσωπεία, ύστερα και από συμμαχικές πιέσεις, αποδέχτηκε την πρόταση του Βενιζέλου, η οποία εμφανίζονταν ως συμμαχική, να συμψηφιστούν οι πολεμικές επανορθώσεις με την παραχώρηση του Κάραγατς και του γνωστού εδαφικού τριγώνου του.
Όταν εκκενώθηκε η Ανατολική Θράκη τον Οκτώβριο του 1922, πολλοί από τους Έλληνες της Αδριανούπολης κατέφυγαν στο Κάραγατς. Είχαν πάντα την ελπίδα ότι κάτι θα άλλαζε και σύντομα θα επέστρεφαν στον τόπο τους. Τότε το Κάραγατς ονομάστηκε Ορεστιάδα όπως ανέφερα και γνωρίζετε όλοι. Ονομασία από την περιπέτεια του μυθικού Ορέστη που είχε σκοτώσει τη μητέρα του Κλυταιμνήστρα και τον εραστή της Αίγισθο. Ο χρησμός της Πυθίας, τον έστειλε για να εξιλεωθεί από τις Ερινύες, να λουστεί, εκεί που αντάμωναν τρείς ποταμοί. Και αυτοί ήταν ο Έβρος, ο Άρδας και ο Τούντζας. Στο Κάραγατς που έγινε Ορεστιάδα οι δρόμοι του πήραν ελληνικές ονομασίες, οι ορθόδοξοι ναοί του λειτουργούσαν κανονικά και τα ελληνικά σχολεία του γέμισαν από  παιδιά, που διδάσκονταν Ελληνικά.
Από τις αρχές Μαρτίου ένθερμοι πατριώτες Καραγατσιανοί άρχισαν να συζητούν για την δημιουργία στην πόλη, Οργάνωσης Εθνικής Σωτηρίας και Αναγέννησης. Έτσι κατόρθωσαν να συνεδριάσουν και να εκλέξουν προσωρινή επιτροπή με πρόεδρο τον Πέτρο Δοντάκη και μέλη τους Αθανάσιο Ζαρδαλίδη, Δημήτριο Χαμπαρίδη, Χρήστο Τσονίδη και Ιωάννη Γρηγοριάδη.


Η ζωή είχε αρχίσει να κυλάει ομαλά μετά τα συνταρακτικά  και δραματικά γεγονότα… Δήμαρχος ο Μιλτιάδης Αλτιναλμάζης
 Το Μάρτιο τίμησαν την εορτή των πολιούχων αγίων Θεοδώρων. Τον Απρίλιο του 1923 οι Καραγατσιανοί, γιόρτασαν την ονομαστική γιορτή του βασιλέως Γεωργίου Β’ με δοξολογία στον ιερό ναό των Αγίων Θεοδώρων. Χοροστάτησε ο μητροπολίτης Πολύκαρπος. Η πόλη είχε σημαιοστολισθεί.
Οι Καραγατσιανοί κρατούσαν τα έθιμά τους. Δεν παρέλειψαν να γιορτάσουν ακόμα και την Πρωτομαγιά του 1923, με το καινούργιο μάλιστα ημερολόγιο, που είχε αρχίσει να εφαρμόζεται από εκείνη τη χρονιά! Σκορπίσθηκαν σε παρέες στους αγρούς και γιόρτασαν τον ερχομό της άνοιξης και τη γιορτή των ανθέων, κυρίως κάτω από τις ιτιές της λεωφόρου, που ενώνει το Κάραγατς και την Αδριανούπολη.
Οι επαγγελματίες όλο αυτόν τον καιρό, άνοιξαν τα μαγαζιά τους και εξυπηρετούσαν τον κόσμο. Οι αγρότες καλλιέργησαν τα χωράφια τους και περίμεναν να μαζέψουν τη σοδειά τους. Από τα τέλη Μαρτίου 1923 έως το Μάιο δεν είχε βρέξει καθόλου. Οι χειμερινές καλλιέργειες λόγω της βίαιης εκκένωσης της Ανατολικής Θράκης και της έκρυθμης κατάστασης, πήγαν χαμένες. Ο ελπίδες των καλλιεργητών στηρίζονταν στις εαρινές καλλιέργειες, αλλά η ανομβρία τους προβλημάτιζε. Μόλις γύρω στις 5 Μαΐου είχε αρχίσει να πέφτει μια ευεργετική βροχή. Οι ελπίδες αναπτερώθηκαν γιατί είχαν καλλιεργηθεί τεράστιες εκτάσεις, λόγω και της ύπαρξης προσφύγων, που δούλεψαν στα χωράφια. Βοήθεια τους πρόσφερε με συχνή παρουσία και συμβουλές στους αγρούς, ο τμηματάρχης Εποικισμού Σεραφείμ Σεραφειμίδης.
Οι διαπραγματεύσεις συνεχίζονταν στη Λωζάννη, με αντιφατικές πληροφορίες. Η ζωή κυλούσε κανονικά στο Κάραγατς, παρά τους ενδόμυχους φόβους των κατοίκων.


Συνέβη μάλιστα να περάσει από το Κάραγατς η Μάνα του Στρατιώτη, η περίφημη Άννα Παπαδοπούλου, αδελφή του Παύλου Μελά, η οποία είχε αφιερωθεί ψυχή τε και σώματι στην παροχή βοήθειας στους μαχόμενους στρατιώτες, από την έναρξη των Βαλκανικών Πολέμων το 1912 και μετά. Την φιλοξένησε το Προεδρείο του Συλλόγου Κυριών και Δεσποινίδων, στο σπίτι της αντιπροέδρου Χρυσούλας Τσονίδου. Της προσφέρθηκε τέιον, στο οποίο παρακάθισαν τα μέλη του ΔΣ οι κυρίες Παπαδοπούλου, Ζαρδαλίδου, Θαλασσινού και η κυρία Ιωαννίδου. Ήταν μέσα Μαΐου…
Λίγο πριν από τις 20 Μαΐου 1923 αντικαταστάθηκε ο αντιπρόσωπος της Γενικής Διοίκησης Θράκης στο Κάραγατς Λαμπριανίδης, με τον Περικλή Μαυρουδή, ο οποίος είχε υπηρετήσει επί σειρά ετών με ευδόκιμη υπηρεσία στο ελληνικό προξενείο της Αδριανούπολης και ήταν πολύ γνωστός στην κοινωνία της.
Στις 21 Μαΐου, οι Καραγατσιανοί δεν λησμόνησαν να τιμήσουν τους δοξασμένους μαχητές, που αγωνίσθηκαν για την απελευθέρωση της πόλης τους. Συγκεκριμένα στο μέσον του δάσους της όχθης του Έβρου, ο Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων  οργάνωσε επιβλητική γιορτή υπέρ των αιχμαλώτων Ελλήνων στρατιωτών. Επί μία εβδομάδα το ΔΣ του Συλλόγου προετοίμαζε αυτόν τον εορτασμό. Δούλεψαν η πρόεδρος κυρία Χατζοπούλου, η αντιπρόεδρος Τσονίδου και οι κυρίες Ιωαννίδου, Παπαδοπούλου, Θαλασσινού, Παρασχίδου και Ζαρδαλίδου. Τις βοήθησε ο υπίατρος Κωνσταντινίδης. Ο χώρος της γιορτής είχε διακοσμηθεί με ελληνικές και συμμαχικές σημαίες, που είχαν αναρτηθεί στα καταπράσινα δέντρα. Στη γιορτή κατά τις περιγραφές της εποχής «συνεκεντρώθη παν ό,τι υπό έποψιν καλλονής είχε να παρουσιάση η  Ορεστιάς». Παρέστη ο μέραρχος με τον επιτελάρχη και άλλους αξιωματικούς της Μεραρχίας. Ο αντιπρόσωπος της Γενικής Διοίκησης Θράκης Μαυρουδής με τον υποδιοικητή Ιωάννη Μακαρώνα, οι αρχές της πόλης, αξιωματικοί των συμμάχων και πλήθος κόσμου. Η μουσική του Στρατού υπό τον αρχιμουσικό υπολοχαγό Καστανάκη και τον ανθυπασπιστή Βασιλάκη πλημμύρισε το παραποτάμιο δάσος με ωραίες μελωδίες. Οι εισπράξεις διατέθηκαν υπέρ των αιχμαλώτων μας.
Ήταν πλέον μέσα Μαΐου και οι δάσκαλοι με δυσκολία συγκρατούσαν στα σχολεία τα παιδιά των χωρικών, που έφευγαν γιατί άρχιζε η ένταση των γεωργικών εργασιών στις οποίες συμμετείχαν και αυτά.
Οι δάσκαλοι πάντως παρακολούθησαν τότε για πέντε μέρες επιμορφωτικά  παιδαγωγικά μαθήματα. Η ζωή είχε κανονικούς ρυθμούς στο Κάραγατς.
Εν τω μεταξύ και ενώ όλα κυλούσαν σχετικά ήρεμα, τις νυχτερινές ώρες της 22ας Μαΐου μια δυνατή έκρηξη αναστάτωσε Αδριανούπολη και Κάραγατς, προκαλώντας τρόμο!!!
*Ανάμεσα στους ακροατές, η κόρη μου και ανηψιές μου 

Τελικά διαπιστώθηκε ότι την έκρηξη προκάλεσε ένας κεραυνός, που έπεσε στη γνωστή μας γέφυρα «Λοχαγού Διαμάντη». Η γέφυρα είχε υπονομευθεί από τους Τούρκους. Ο κεραυνός έπεσε στο σημείο όπου είχε γίνει η υπονόμευση με εκρηκτική ύλη. Ήταν μια νύχτα που έπεσαν πολλοί κεραυνοί στη περιοχή και μερικοί στη γέφυρα. Καταστράφηκε ένα λίθινο τόξο. Η γέφυρα ήταν διαβατή σε πεζούς, όχι όμως και στα οχήματα πριν γίνουν επισκευές.
Η έκρηξη έως ότου διευκρινισθούν τα αίτιά της, προκάλεσε ανησυχίες και διάφοροι θεώρησαν ότι οι Τούρκοι φοβούμενοι μάλλον προέλαση του ελληνικού στρατού προκάλεσαν την έκρηξη ανατινάζοντας τη  γέφυρα του Έβρου. Ο ελληνικός στρατός όμως παρατεταγμένος κατά μήκος του ποταμού Έβρου δεν προέβη σε καμιά ενέργεια που να θεωρηθεί προκλητική από τους Τούρκους. 
Πάντως ο αρχηγός της Επανάστασης Νικόλαος Πλαστήρας μόλις μαθεύτηκε το γεγονός της έκρηξης, ζήτησε τηλεγραφικές πληροφορίες από τον αρχιστράτηγο του Έβρου. Ο αξιωματικός του φυλακίου της φρουράς της γέφυρας Διαμάντη, ανέφερε στο στρατηγείο ότι εξαιτίας καταιγίδας έπεσε κεραυνός στο τόξο προς την Αδριανούπολη και προκάλεσε ανάφλεξη των εκρηκτικών υλών της υπονόμευσης, που είχαν κάνει πριν καιρό οι Τούρκοι. Το μήκος της καταστροφής φαίνεται πως ήταν περί τα 4 μέτρα. Τα άκρα της φύλαγαν από την πλευρά της Αδριανούπολης ένας Τούρκος και ένας Γάλλος σκοπός και από την πλευρά του Κάραγατς ένας Έλληνας και ένας Άγγλος σκοπός.
Στην Αθήνα κυκλοφόρησαν ακόμα και φήμες για έναρξη εχθροπραξιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας. Ο πρωθυπουργός Στυλιανός Γονατάς, που ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους, διέψευσε κατηγορηματικά αυτές τις φήμες και βεβαίωσε ότι τίποτα απολύτως δεν συμβαίνει και ότι στο μέτωπο της Θράκης επικρατεί άκρα ησυχία.
Και ενώ το Κάραγατς αγωνίζονταν να ζήσει σε κανονικούς ρυθμούς στη Λωζάννη συνεχίζονται οι διαπραγματεύσεις, με την Τουρκία να είναι αδιάλλακτη. Ακόμα και το βεληνεκές του Πυροβολικού επικαλέσθηκε για να πάρει το Κάραγατς. Συνεχείς και επίπονες παρασκηνιακές διαβουλεύσεις. Τα νέα φτάνουν και στη Θράκη….



Στις 24 Μαΐου και μετά από αλλεπάλληλες συναντήσεις των Βενιζέλου και Ισμέτ πασά, ο Έλληνας διαπραγματευτής δήλωσε μεταξύ άλλων:
«Κατά τας συναντήσεις μου μετά του Ισμέτ πασά και ιδίως κατά την τελευταίαν, ώθησα τας προσπαθείας μου προς επίτευξιν συνεννοήσεως μέχρι των εσχάτων δυνατών ορίων».
Ο Βενιζέλος είχε προτείνει να περιληφθεί στη συνθήκη όρος, με τον οποίο η Ελλάδα να αναγνωρίζει ότι έχει υποχρέωση να επανορθώσει όσες ζημίες προκάλεσε ο ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία, η δε Τουρκία να παραιτείται των επανορθώσεων αυτών. Ο Ισμέτ απέκρουσε αυτό το συμβιβασμό. Οι σύμμαχοι θα αναλάμβαναν να εκκαθαρίσουν την κατάσταση.
Ο ορίζοντας σκοτείνιαζε επικίνδυνα….
Τα μηνύματα από την Άγκυρα, έδειχναν τι θα ακολουθήσει. Ο Κεμάλ προκάλεσε έκτακτο συμβούλιο της κυβέρνησής του και η απόφασή του ήταν «η Ελλάς ανυπερθέτως πρέπει να πληρώσει αποζημιώσεις»!
Ο ανταποκριτής της βρετανικής εφημερίδας «Νταίηλυ Μαίηλ» τηλεγραφούσε από τη Λωζάννη ότι ο Βενιζέλος πρότεινε εξ ιδίας πρωτοβουλίας να παραιτηθούν οι Τούρκοι από τις αξιώσεις για την καταβολή αποζημιώσεων εκ μέρους της Ελλάδας και να λάβουν ως αντάλλαγμα «την πόλιν του Κάραγατς, σιδηροδρομικόν σταθμόν Αδριανουπόλεως μετά της περί αυτόν εδαφικής λωρίδος και την σιδηροδρομικήν γραμμήν, ήτις διευθύνεται προς τα βουλγαρικά σύνορα». 
Στις 25 Μαΐου η ελληνική αντιπροσωπεία καταθέτει επίσημη δήλωση, ότι η πρόταση για παραχώρηση του Κάραγατς στους Τούρκους, σε αντιστάθμισμα της παραίτησης από κάθε αξίωση αποζημίωσης, δεν προήλθε από αυτήν, αλλά αποτελεί σχέδιο των συμμάχων!!! Μύλος, η κατάσταση στη Λωζάννη… Στην ίδια δήλωση υπογραμμίζονταν ότι αυτό το αντιστάθμισμα αποτελεί την τελευταία ελληνική παραχώρηση….
Δυο μέρες αργότερα, οι εφημερίδες δημοσιεύουν την είδηση ότι μετά από μαραθώνιες διαβουλεύσεις προσωπικά των Βενιζέλου- Ισμέτ επιτεύχθηκε συμφωνία.
Το Κάραγατς χάθηκε για τους Έλληνες…
Το μοιραίο άρθρο της συνθήκης της Λωζάννης ήταν το 59ο που πρόβλεπε ότι η Ελλάδα αναγνωρίζει την υποχρέωση να επανορθώσει τις ζημιές που προκλήθηκαν στην Ανατολία από πράξεις του Ελληνικού στρατού και ότι η Τουρκία λαμβάνοντας υπόψη την οικονομική κατάσταση της Ελλάδας παραιτείται οριστικά από κάθε απαίτηση για επανόρθωση.
Και το μοιραίο XV Πρωτόκολλο περί του Κάραγατς, πρόβλεπε ότι το έδαφος το μεταξύ του Έβρου και της τουρκοελληνικής μεθορίου πρέπει να αποδοθεί στην Τουρκία το αργότερο έως τις 15 Σεπτεμβρίου 1923. Οι Έλληνες κάτοικοι του Κάραγατς θα υπαχθούν στην ανταλλαγή των πληθυσμών.
Τα νέα που έφτασαν στο Κάραγατς, άλλαξαν την ατμόσφαιρα. Οι δημιουργικοί Καραγατσιανοί μεταβλήθηκαν σε ερείπια, βλέποντας ότι η πόλη τους παραδίνεται στους Τούρκους. Το ίδιο και οι χιλιάδες πρόσφυγες που είχαν καταφύγει εκεί. Οι μνήμες από τις σφαγές, τις δηώσεις, τους ατιμασμούς γυναικών, στα μέρη όπου έμπαιναν οι Τούρκοι ήταν ακόμα πολύ νωπές.
Από τη στιγμή που έφτασε το άγγελμα ότι τα πάντα συμφωνήθηκαν στη Λωζάννη, ήταν όλοι κατηφείς, σκυθρωποί, σκεφτικοί, συντετριμμένοι. Οι γεωργοί σταμάτησαν τις εργασίες τους αν και πλησίαζε η εποχή του θερισμού των σιτηρών. Παντού απελπισία…


Την 1η  Ιουνίου, οι κάτοικοι του Κάραγατς πραγματοποίησαν μια μεγάλη πάνδημη συγκέντρωση στην εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων που κτίστηκε το 1863 και άλλη μια στις 3 Ιουνίου στον Άγιο Κωνσταντίνο, ο οποίος κτίστηκε το 1906, υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Πολύκαρπου, παρισταμένου και του Μητροπολίτη Λιτίτσης (Ορτάκιοϊ). Αντάλλαξαν γνώμες για την οδυνηρή κατάσταση που δημιουργήθηκε.
Συγκινημένος ο Πολύκαρπος μίλησε και εξήγησε πώς διαμορφώνεται η κατάσταση. Μίλησε και ο Μητροπολίτης Λιτίτσης, καθώς και πολλοί άλλοι. Ο αστικός και ο αγροτικός πληθυσμός, συμφωνούσαν με τους δύο ποιμενάρχες. Διαφωνίες εξέφρασαν μερικοί μόνον τσορμπατζήδες. Ο βασικός προβληματισμός όλων ήταν πού και με ποιο τρόπο θα ήταν δυνατόν να εγκατασταθούν οι κάτοικοι του Κάραγατς, που αποφάσισαν να φύγουν. Φαίνεται πως κυριάρχησε η άποψη ότι η μαζική εγκατάσταση πρέπει να γίνει κάπου εκεί κοντά, σε ακτίνα 15 χιλμ. ώστε να δημιουργηθεί μια νέα πόλη και να μη διασκορπισθούν οι Καραγατσιανοί, αφού τα περισσότερα χωράφια τους παρέμεναν σε ελληνικό έδαφος με τις νέες συνθήκες.
Τα τηλεγραφήματα από τη Λωζάννη στις 3 Ιουνίου ανέφεραν ότι ο Βενιζέλος θα ζητήσει στις διαπραγματεύσεις για τα σύνορα ο Ελληνικός πληθυσμός του Κάραγατς και των παραχωρούμενων στην Τουρκία χωριών να παραμείνει εκεί και να μην συμπεριληφθεί στις διατάξεις της συμφωνίας περί ανταλλαγής πληθυσμών που ζητούσε η Τουρκία. Μάταια όμως…
Οι κάτοικοι της άτυχης πόλης δεν έμειναν με σταυρωμένα χέρια. Μια επιτροπή τους ξεκίνησε για την Αθήνα και έγινε δεκτή από τον πρωθυπουργό συνταγματάρχη Στυλιανό Γονατά. Κύριο ερώτημά τους ήταν αν θα τους δοθεί ο αναγκαίος χρόνος για τη συγκομιδή της εσοδείας τους και την πώληση των κουκουλιών. Ο Γονατάς που έζησε στην περιοχή περί το 1907 και τη γνώριζε καλά, τους διαβεβαίωσε ότι θα τους παρασχεθεί ο χρόνος ώστε με απόλυτη άνεση να αναχωρήσουν στις νέες εστίες τους.
Οι Καραγατσιανοί ξεκαθάρισαν στον πρωθυπουργό ότι και εάν ακόμη εξαιρεθούν από την ανταλλαγή πληθυσμών, αυτοί «πάλιν θα αποδημήσουν μη δυνάμενοι να μείνουν υπό τους Τούρκους».
Στη Λωζάννη ο Ινονού θέλοντας να δυσκολέψει τα πράγματα για την Ελλάδα, πληροφόρησε με επιστολή τον Βενιζέλο ότι οι Έλληνες άρχισαν δήθεν να καταστρέφουν το Κάραγατς. Ο Βενιζέλος αντέδρασε αμέσως ενημέρωσε την Αθήνα και με δική του επιστολή διευκρίνισε αν αυτό πράγματι συμβαίνει να ειδοποιηθούν οι κάτοικοι ότι τέτοιες πράξεις είναι αντίθετες προς τα συμφέροντά τους, γιατί αν οι ιδιοκτησίες του δεν καταστραφούν θα είναι δυνατόν να εκποιηθούν αργότερα υπέρ αυτών. Κανένας δεν κατέστρεφε τίποτα. Το μαρτυρούν πολλά κτίρια εκείνης της εποχής, που υπάρχουν ακόμα…


Οι Καραγατσιανοί, ανήσυχοι από τις εξελίξεις συνέταξαν και ένα ψήφισμα που το παρέδωσαν στον αντιπρόσωπο της Γενικής Διοίκησης Θράκης, τον Μαυρουδή. Στο ιστορικό αυτό κείμενο, έλεγαν ότι έμαθαν πως η ελληνική αντιπροσωπεία καταβάλει προσπάθειες για να παραμείνουν οι Καραγατσιανοί στη γενέτειρά τους. Διαφωνούσε όμως ο αστικός και αγροτικός πληθυσμός, γιατί γνωρίζοντας όπως έλεγαν στο ψήφισμά τους ότι «οιαδήποτε διατύπωσις εν τη συνθήκη ήθελεν έχει μόνον φιλολογικήν αξίαν, είναι αποφασισμένοι ασχέτως προς τας σχετικάς αποφάσεις της Λωζάννης να εγκαταλείψουν το εκχωρούμενον έδαφος. Υπό το πνεύμα τούτο ψηφίζει ότι ανεξαιρέτως των ληφθησομένων αποφάσεων της Λωζάννης, αδυνατεί να παραμείνη εις την γενέτειράν του υπό οιασδήποτε εγγυήσεις, έχων ικανήν πείραν των τυπικών εγγυήσεων». Ζητούσαν πάντως από την κυβέρνηση ανάμεσα στα άλλα να μεριμνήσει ώστε να δοθεί προθεσμία εκκένωσης έως το Σεπτέμβριο για να καταστεί δυνατή η συγκομιδή των δημητριακών και λοιπών γεωργικών προϊόντων, η σοδειά των οποίων προβλέπονταν να είναι πλουσιότατη.
Το ιστορικό αυτό ψήφισμα υπέγραφαν πρόεδροι 11 επαγγελματικών σωματείων, πρόεδροι κοινοτήτων και άλλοι προύχοντες.  
Ο δημοσιογράφος Αθανάσιος Ζαρδαλίδης μετέδιδε από το Κάραγατς:
«Το Κάραγατς με τα δροσερά νερά του, με τας δενδροστοιχίας του, με όλην την καλλονήν του, μετά τινα καιρόν θα παρουσιάζει όψιν απαισίαν, μόνον δε οι νυκτοκόρακες θα κρώζουν επί των κενών οικιών του, υπομιμνήσκοντες εις τους βαρβάρους Τούρκους την προσγενομένην υπό της γηραιάς Ευρώπης αδικίαν. Ταλαίπωρο και δυστυχισμένο Κάραγατς…».
Το «Έθνος» της Αθήνας στις 15 Ιουνίου δημοσίευσε μια στατιστική για τον πληθυσμό του Κάραγατς. Σύμφωνα με αυτήν οι κάτοικοι του τριγώνου του Κάραγατς ήταν συνολικά 16.700. Μέσα στο Κάραγατς κατοικούσαν 11.000 , από τους οποίους οι 5.200 ήταν Έλληνες αυτόχθονες. Οι πρόσφυγες, Έλληνες και αυτοί και διάφοροι ξένοι, ήταν 4.800. Στο γειτονικό Μποσνάκιοϊ υπήρχαν 3.825 (3.000 αυτόχθονες Έλληνες και 825 πρόσφυγες). Το κοντινό Ντεμιρτάς είχε 1.075 κατοίκους (600 Έλληνες και 475 πρόσφυγες).
Τελικά στις 24 Ιουλίου 1923, υπογράφηκε η Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία ισχύει μέχρι σήμερα. Η εγκατάλειψη του Κάραγατς άρχισε σταδιακά από τον Ιούλιο του 1923.  Όλοι προσπαθούσαν να μετακινηθούν πέρα από τη νέα συνοριακή γραμμή, η οποία εκεί ήταν χερσαία, αλλά να μην φύγουν μακριά από τον αγαπημένο τους γενέθλιο τόπο.
Στις 15 Σεπτεμβρίου, γράφτηκε η τελευταία πράξη του δράματος. Ο αντιπρόσωπος της Γενικής Διοίκησης Θράκης Μαυρουδής παρέδωσε στις 11 π.μ. το Κάραγατς στους Τούρκους. Υπέγραψε για λογαριασμό των Τούρκων το πρωτόκολλο παράδοσης και παραλαβής ο νομάρχης Αδριανούπολης Αμπντουλάχ Ναζίμ Μπέης. Στις 2 το μεσημέρι πέρασε από το Κάραγατς, η τελευταία ελληνική αμαξοστοιχία, που μετέφερε τους δημοσίους υπαλλήλους και τους άνδρες της φρουράς.
Στο Κάραγατς, δεν έμεινε πλέον κανένας Έλληνας. Ο Μαυρουδής επανήλθε στην έδρα της Γενικής Διοίκησης Θράκης στην Κομοτηνή.
Μέσα από τα καραβάνια των προσφύγων που περιτριγύριζαν δυτικότερα στις εκτάσεις οι οποίες ήταν γνωστές ως Κούμ Τσιφλίκ, μια νέα πόλη άρχισε να γεννιέται. Η σημερινή Νέα Ορεστιάς. Η νεώτερη πόλη της Ελλάδας…
Χρόνια πολλά στην Νέα Ορεστιάδα, εύχομαι προκοπή, πρόοδο και ανάπτυξη, αγάπη για την ιστορία της και συνεχείς επιτυχίες.
Ευχαριστώ που με ακούσατε.


*Υστερόγραφο: Ευχαριστώ θερμά το φίλο φωτογράφο Γρηγόρη Αζορίδη, Καραγατσιανό στην καταγωγή, για τις φωτογραφίες της ομιλίας μου.






11 σχόλια:

  1. Πετρος Γεωργαντζης
    Θερμα συγχαρητήρια. Ευχαριστώ πολυ γιατί και εγώ στην καταγωγή από πατέρα και μητέρα ειμαι Αδιανουπολίτης (από το Κιγίκιοϊ καί το ελληνικότατο Ιλντιρίμ. Νομίζω πως Θά πρεπε να αναφερθούν και λίγα λόγια για την ιδρυση της Ν. Ορεστιάδος.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Ευχαριστώ κ. Γεωργαντζή. Αλλά τα περί Ορεστιάδος, είναι ένα άλλα ξεχωριστό και άκρως ενδιαφέρον θέμα, που δεν ήθελα να το περάσω με λίγα λόγια. Γι' αυτό ο επίλογος που είδατε. Μόνο για Ανδριανούπολη και Κάραγατς χρειάστηκα 55 λεπτά. Φαντάζομαι πως στο μέλλον, κάποιος Ορεστιαδίτης, που τα ξέρει και καλύτερα, θα το κάνει αυτό.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Πετρος Γεωργαντζης
    Ωραία. Παντως εξαίρετη η ομιλία καί πιστεύω οτι καθηλώθησαν όλοι οι ακροατές σας. Και πάλι θερμά συγχαρητηρια. Επί τουτοις ευχαρίστως πληροφορώ ότι πονηματίδιο περί των ΕΛΕΥΘΕΡΙΩΝ ΞΑΝΘΗΣ και λοιπής Δ. ΘΡΑΚΗΣ απεπερατώθη συνδρομή και υμετέρας εργασίας σ. 304 -310.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. Είστε πάντα παραγωγικός. Καλοτάξιδη και η νέα εργασία σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  5. Θερμότατα συγχαρητήρια γιά τήν ωραία ομιλία σας.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  6. Πολλά συγχαρητήρια για το εξαίρετο έργο που προσφέρετε με την έρευνα και και την αναλυτική περιγραφή σας! Καλή συνέχεια !!!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Πολλά συγχαρητήρια για την εργασία που προσφέρετε, για την έρευνα και αναλυτική περιγραφή των γεγονότων της μαρτυρικής στο πέρασμα των χρόνων Θράκης μας! Σας ευχαριστώ και σας εύχομαι καλή συνέχεια !

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  8. Σπύρος Θεοδωροπουλος
    Λαμπρή ομιλία!
    Θερμά συγχαρητήρια!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  9. Apostolos Halimourdas
    Περυσι του ΑΓ ΠΝΕΥΜΑΤΟΣ ΠΗΓΑΜΕ ΣΤΗΝ ΑΔΡΙΑΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΤΡΕΣ ΜΙΛΟΥΝ ΕΛΛΑΔΑ ΦΥΣΙΚΑ ΔΕΝ ΨΩΝΙΣΑΜΕ ΤΙΠΟΤΑ ΣΤΕΝΑΧΩΡΙΘΗΚΑΜΕ ΝΙΤΣΑ ΚΑΣΙΜΑΤΗ ΧΑΛΙΜΟΥΡΔΑ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  10. Vasilis Pegidis
    Thlipsi kai aganaktisi , den empodizoun ena engardio eycharisto Panteli .
    Gnosi kai meleti ayton ton gegonoton , nomizo einai kai as einai ofelimo paradeigma gia to mellon

    ΑπάντησηΔιαγραφή

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...