Οι ατιμώρητες Βουλγαρικές ωμότητες του 1916-18. Από τα «ντουρντουβάκια» στον Χίτλερ!

*Εικόνα από την καταναγκαστική εργασία των ομήρων 

στα Βουλγαρικά στρατόπεδα συγκέντρωσης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Οι ηγέτες του Ναζισμού, μετά την ήττα του, το 1945, καταδικάστηκαν όπως όλοι γνωρίζουμε, από το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης για τα εγκλήματα πολέμου, που διέπραξαν. Τα εγκλήματα πολέμου των Βουλγάρων σε βάρος Ελλήνων και Σέρβων κυρίως, ως συνειδητών συμμάχων των Γερμανών σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους, δεν δικάστηκαν ποτέ.

                Με την ονομασία Δίκη της Νυρεμβέργης  ονομάζουμε τη δίκη των Γερμανών εγκληματιών πολέμου η οποία έγινε από το Ειδικό Διεθνές Στρατιωτικό Δικαστήριο, που συνεδρίασε στο δικαστικό μέγαρο της Νυρεμβέργης, από τις 20 Νοεμβρίου του 1945 μέχρι την 1η Οκτωβρίου 1946. Οι κατηγορούμενοι, 24 στον αριθμό ήταν μέλη του Εθνικοσοσιαλιστικού Γερμανικού Εργατικού Κόμματος και άλλων Ναζιστικών οργανώσεων. Από τους 24 κατηγορούμενους καταδικάστηκαν οι 19.

                Από την άλλη πλευρά, αδικαίωτα θύματα των Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου, σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους, ήταν κυρίως οι κάτοικοι της Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και της Σερβίας.

                Κύριο χαρακτηριστικό των βουλγαρικών εγκλημάτων πολέμου και στον Α΄ και στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν πλην των άμεσων φόνων, αυτό που χαρακτηρίστηκε κυρίως μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο με την λέξη «Ντουρντουβάκια». Η λέξη «ντουρντουβάκι» αποτελεί εξελληνισμένη  παραφθορά της βουλγαρικής λέξης трууJдови войски (τρούντοβι βόιτσκι) που σημαίνει τάγματα εργασίας ή του трууJдов войник (τρούντοβ βόινικ) δηλαδή φαντάρος για αγγαρείες. Η λέξη ακούγεται και σήμερα στην ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη, πάντα στο ουδέτερο γένος και συνήθως με έννοια απαξιωτική.

*Ξανθιώτες στα Βουλγαρικά τάγματα εργασίας το 1941-44. Έφηβοι...

Τα Βουλγαρικά κάτεργα

                Τι ήταν αυτός ο θεσμός, που εισήγαγαν οι Βούλγαροι στις κατεχόμενες περιοχές και αποτέλεσε αιώνιο στίγμα για τους Βουλγάρους;

                Κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου και βασικά στα έτη 1916-1918, θεσμοθετήθηκε η καταναγκαστική εργασία, με ελάχιστο φαγητό και νερό με άνδρες από τις κατεχόμενες περιοχές, ηλικίας από 16 μέχρι 60 χρονών, που τους οδηγούσαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βουλγαρία.  Οι συνθήκες θύμιζαν τα παρόμοια στρατόπεδα συγκέντρωσης που λειτούργησαν αργότερα από τους Χιτλερικούς ή τα τάγματα εργασίας, τα λεγόμενα «Αμελέ Ταμπουρού» των Τούρκων στη Μικρά Ασία.

                Η αθλιότητα αυτή επαναλήφθηκε και κατά τα έτη 1941-1944, όταν οι Ναζί πρόσφεραν στη σύμμαχό τους Βουλγαρία, την Ανατολική Μακεδονία και τους νομούς Ξάνθης και Ροδόπης  της Δυτικής Θράκης.

                Τα Ντουρντουβάκια έχουν καταχωρηθεί στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων της Βόρειας Ελλάδας, ως εγκλήματα με χιλιάδες θύματα, που έχασαν τη ζωή τους ή επέστρεψαν με αναπηρίες και ψυχικά τραύματα δια βίου.

*Απόσπασμα από τα αρχεία της αμερικανικής μυστικής υπηρεσίας OSS, με στοιχεία μεταφοράς ανδρών από τη Θράκη στα τάγματα καταναγκαστικής εργασίας στη Βουλγαρία.

                Η πρώτη πικρή γεύση έγινε γνωστή στην Ελλάδα το φθινόπωρο, όταν έληξε ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος και η Βουλγαρία ηττημένη κατά κράτος υπέγραψε ανακωχή με τους συμμάχους της Αντάντ. Τότε εγκαταστάθηκαν στη Βουλγαρία συμμαχικές δυνάμεις, που επέβλεψαν τον αφοπλισμό του Βουλγαρικού στρατού, άνοιξαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, και ελευθέρωσαν τους ομήρους, επέβλεψαν την αποχώρηση των ηττημένων Γερμανών από τα Βαλκανικά εδάφη και επέβαλαν τους λοιπούς όρους της ανακωχής.

Πάντως σημειώθηκαν αργοί ρυθμοί εκκένωσης των βουλγαροκρατούμενων Τμήματα του βουλγαρικού στρατού παρέμεναν από την Ξάνθη έως το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) και κατά μήκος του Έβρου στις περιοχές Σουφλίου, Διδυμότειχου, Κάραγατς (Αδριανούπολης) χωρίς να αφοπλίζονται και να παραδίνουν το υλικό, κυρίως αυτό που είχαν πάρει από το Δ΄ Ελληνικό Σώμα Στρατού, σύμφωνα με εμπιστευτική αναφορά του στρατηγού Κ. Μαζαράκη από τη Σόφια (23 Νοεμβρίου 1918). Οι Βούλγαροι καθυστερούσαν την αποχώρηση περιμένοντας  τα αποτελέσματα της συνθήκης Ειρήνης στο Παρίσι. Ταυτόχρονα δεν σταμάτησαν τις διώξεις και τις πιέσεις τόσο προς τον εντόπιο πληθυσμό, όσο και προς τους αιχμαλώτους που επέστρεφαν, πραγματικά ναυάγια!!!

*Το Κίτσεβο

Όταν άρχισαν οι απελευθερώσεις ομήρων...

                Ειδικά ο Σερβικός στρατός προελαύνοντας απελευθέρωσε πολλούς Έλληνες κυρίως από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Ντρένοβο και του Κρίβολακ, όπου Γερμανοί και Βούλγαροι μεταχειρίζονταν τους ομήρους με τις πλέον βάναυσες συνθήκες εργασίας.

                Εκεί τους υποχρέωναν να εργάζονται στη γραμμή του μετώπου  σε οχυρωματικά και σιδηροδρομικά έργα του Ντρένοβο και του Περλεπέ, σε ανθρακωρυχεία κ.λπ. Πολλοί είχαν δουλέψει και στην κατασκευή μεγάλης προβλήτας μήκους 2.000 μέτρων στο Δούναβη. Η λεγόμενη παλαιά Βουλγαρία και οι κατακτημένες σερβικές περιοχές, όπως και η περιοχή της Δοβρουτσάς είναι οι κύριοι προορισμοί αποστολής ομήρων για καταναγκαστική εργασία. Σύμφωνα με μετριοπαθείς υπολογισμούς 42.000 Ελληνες ηλικίας κυρίως 17-60 ετών εκτοπίσθηκαν στη Βουλγαρία. Από αυτούς περίπου 12.000 άφησαν τα κόκκαλά τους στα Βουλγαρικά στρατόπεδα συγκέντρωσης που ήδη αναφέρθηκαν αλλά και σε άλλα, στο Γκόστιβαρ, Σεβλίεβο, Σούμλας και Καρναμπάτ.

Οι Σέρβοι όταν υπεγράφη από τη Βουλγαρία η ανακωχή στα μέσα Σεπτεμβρίου 1918, μετέφεραν τους απελευθερωμένους ομήρους και τους παρέδωσαν σταδιακά στο Φρουραρχείο της Θεσσαλονίκης. Ήταν όλοι οι όμηροι πραγματικά πτώματα, που είχαν ταλαιπωρηθεί από αφάνταστες στερήσεις. Με τσακισμένο ηθικό, σε ελεεινή κατάσταση έφτασαν στην Θεσσαλονίκη και άρχισαν να προωθούνται σε Δράμα, Καβάλα, Σέρρες και σε άλλες πόλεις της καταγωγής τους. Είχαν ζήσει απίστευτες στιγμές βαναυσότητας, σκάβοντας κάτω από τον καυτό ήλιο ή μεταφέροντας πέτρες ή εκτελώντας τις βαναυσότερες και πλέον κοπιαστικές εργασίες  του στρατού των μετόπισθεν.

*Τραγούδια, από τη Χωριστή Δράμας, για τα "Ντουρντουβάκια".

Από το Ημερολόγιο της Μητρόπολης Δράμας, 2016

Οι όμηροι είχαν διασκορπισθεί σε 25 στρατόπεδα αιχμαλώτων. Ζούσαν μέσα σε φοβερές συνθήκες. ΟΙ φρουροί τους  εξευτέλιζαν και τους βασάνιζαν. Τους έτρεφαν με το  «λαχανοζούμι». Κοιμόταν σε ελεεινές αχυρένιες καλύβες. Δούλευαν αναγκαστικά επί δεκαπέντε ώρες. Λίγοι κατάφεραν να επιβιώσουν, επιστρέφοντας ανθρώπινα κουρέλια. Από τους χιλιάδες για παράδειγμα που είχαν οδηγηθεί στο κατεχόμενο Κίτσεβο της Σερβίας, το «μεγάλο νεκροταφείο του ελληνισμού της Ανατολικής Μακεδονίας», όπως το ονόμασαν, ελάχιστοι διασώθηκαν.

*Αντίδραση των διευθυντών των αθηναϊκών εφημερίδων 

για τα Βουλγαρικά κακουργήματα, από τα αρχεία του υπουργείου Εξωτερικών.

Στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, και στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, διασώθηκαν πλείστες εκθέσεις, που αφορούν τους ομήρους των ετών 1916-18.

                Οι αφηγήσεις των πρώτων που επέστρεψαν στη Θεσσαλονίκη ήταν δραματικές. Οι όμηροι όταν άρχισαν να προελαύνουν οι σύμμαχοι, μεταφέρθηκαν στο εσωτερικό της Βουλγαρίας, αλλά πλέον μπορούσαν να διακρίνουν τον πανικό Βουλγάρων και Γερμανών, ειδικά όταν βομβάρδιζαν αεροπλάνα. Οι Γερμανοί ειδικά σήκωναν με θυμό τις γροθιές τους προς τον ουρανό και έβριζαν Γάλλους και Έλληνες, που είχαν συμβάλει στην ήττα τους στα Βαλκάνια. Οι Βούλγαροι ήταν καταπτοημένοι γιατί οι Γερμανοί τους είχαν υποσχεθεί ότι θα επέλθει σύντομα ειρήνη, αλλά αντί της ειρήνης αντιμετώπιζαν συνεχώς  θυελλώδεις προελάσεις των συμμάχων μέσα στα εδάφη τους.

                Μερικοί από τους πρώτους απελευθερωθέντες που έφθασαν στη Θεσσαλονίκη στα μέσα Σεπτεμβρίου 1918 ήταν οι Κων. Δαλιανόπουλος, Χ. Δαλιανόπουλος από τη Λιαριγκόβα τη σημερινή Αρναία, Ζαχ. Δελίου, Δαυίδ Ιωάννου και Αθ. Αλεξίου από τις Σέρρες, Σωτ. Θεμελής, Κ. Θεμελής, Γ. Δαλαμπάσης,  Γ. Κωνσταντινίδης, Δ. Σιαπκαντζής, Θ. Πασχαλίδης Αρ. Ανδρέου, Μυστακίδης (υπαλληλος της εισαγγελίας) και Χρ. Γρηγοριάδης (τυπογράφος)  από την Καβάλα, Νικ. Αρβανιτόπουλος, Γ. Κωνσταντίνου, Α. Πατρίκης, Θ. Χαραλάμπους, Ν. Αθανασίου και Γ. Κρασόπουλος (με καταγωγή από την Ήπειρο) επιθεωρητής εισπρακτόρων, από τη Δράμα, Β. Πατμαλής από τη Λάρισα, Δ. Καρακατσάνος από το Σαρή Σαμπάν (σήμερα Χρυσούπολη) Β. Παπαϊωάννου από τα Τρίκαλα, Γ. Ιωάννου από το Ασβεστοχώρι, Εμμ. Σαρρής από τη Σμύρνη, Αλ. Γουλιαμτζής από την Ξάνθη, Αγγ. Μίχου από την Πρωσοτσάνη και Π. Γιαννόπουλος σιδηροδρομικός από το Διδυμότειχο.

*Οι άνθρωποι του Τύπου, στην προσπάθεια καταδίκης των Βουλγαρικών φρικαλεοτήτων 

                Η «Μακεδονία» έγραψε γι’ αυτούς: «Τα μαρτύρια των δυστυχών αυτών Ελλήνων, είναι αποτυπωμένα εις τα πρόσωπά των, εις τας ενδυμασίας των. Ισχνοί, ρακένδυτοι και ασθενείς οι περισσότεροι, αφηγούνται με φρίκην τα μαρτύρια τόσον αυτών, όσων και των άλλων, οι οποίοι έμειναν…».

                Ταυτόχρονα, οι γαλλικές αρχές παρέδωσαν στις ελληνικές αρχές της Φλώρινας 43 προύχοντες του Δοξάτου, της Ξάνθης, των Σερρών, του Δεμίρ Ισάρ (Σιδηρόκαστρο) και της Δράμας. Τους είχαν βρει σε εδάφη που εγκατέλειψαν οι ηττώμενοι Βούλγαροι στις περιοχές Μπάμπουνα και Περλεπέ. Αυτοί είχαν χρησιμοποιηθεί στην κατασκευή σιδηροδρομικής μήκους 60 χιλιομέτρων από Τσιβρένβρεκ έως την Μπέλα Ζλάτινα. Κατήγγειλαν μεταξύ άλλων ότι η διαγωγή των Γερμανών έναντι των Ελλήνων, ήταν χειρότερη από αυτήν των Βουλγάρων.

                Ήταν οι πρώτοι. Ακολούθησαν χιλιάδες «ζωντανοί νεκροί» όμηροι των Βουλγάρων στα καταναγκαστικά έργα.  

                Η διεθνής ατιμωρησία όμως των Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου, γέννησε την οδυνηρή επανεμφάνιση του απαίσιου αυτού φαινομένου των ταγμάτων εργασίας και το 1941-44. Κανένας δεν τίμησε τα πρώτα εκείνα θύματα. Κανένας δεν ζήτησε επίμονα την τιμωρία των Βουλγάρων εγκληματιών πολέμου. Όλα τα σκέπασε η λήθη και οι διεθνείς σκοπιμότητες, αλλά και η διεθνής αφέλεια!!! Και αυτό παρά το γεγονός ότι τα στοιχεία υπήρχαν.

Η Διεθνής Επιτροπή για τις Βουλγαρικές Ωμότητες

Η Ελλάδα, αμέσως μετά την κήρυξη της ανακωχής με τη Βουλγαρία, ζήτησε να συγκροτηθεί διεθνής επιτροπή για να διαπιστωθούν σι βουλγαρικές ωμότητες στην Ανατολική Μακεδονία. Αμέσως μετά και η σερβική κυβέρνηση του Πάσιτς,  ζήτησε το ίδιο πράγμα.

Μια πενταμελής Διεθνής Επιτροπή, σχηματίσθηκε και εξέτασε εξονυχιστικά  τις καταγγελίες που είχαν γίνει. Την αποτελούσαν οι Κωνσταντίνος Βασιλείου, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών ως πρόεδρος, ο Γάλλος υπολοχαγός Ζωρζ Ντυτίλ ως γενικός εισηγητής, ο Άγγλος λοχαγός Ρέτζιναλντ Στρόλογκo, ο Σέρβος ταγματάρχης Γκιβουάν Ράμπιτς και ο Αιμέ Κουϋπέρ γενικός πρόξενος του Βελγίου στη Θεσσαλονίκη. Η Επιτροπή άρχισε τις έρευνές της από την Καβάλα στις 11 Φεβρουαρίου 1919 και συνέχισε έως τις 21 Απριλίου 1919. Κατά τη διάρκεια των ερευνών, πέθανε από εξανθηματικό τύφο ο πρόεδρος Κων. Βασιλείου  στις 2 Μαρτίου 1919 και ο εισαγγελέας γραμματέας του γενικού εισηγητή Σκουλούδης στις  Μαρτίου 1919, οι οποίοι αντικαταστάθηκαν αντίστοιχα από τους Εμμανουήλ Τσιριμωνάκη, πρόεδρο του πολιτικού δικαστηρίου των Σερρών και τον εισαγγελέα Μ. Στεφανίτση. Η Επιτροπή επισκέφθηκε πόλεις και χωριά της Ανατολικής, όπου αυτό ήταν εφικτό λόγω των έκτακτων πολεμικών συνθηκών.  Συγκεκριμένα μπόρεσε να επισκεφθεί 339 από τις 439 πόλεις και χωριά της Μακεδονίας και εξέτασε επί τόπου όλες τις διατυπωθείσες καταγγελίες. Αλλά και το έργο αυτό έμεινε αδικαίωτο…  Το σκέπασε η λήθη….

Η Διεθνής Επιτροπή κατά των Ωμοτήτων των Βουλγάρων στο συμπέρασμα της υπογράμμιζε μεταξύ άλλων ότι: «Μπορεί να μην υπήρξαν μαζικές εκτελέσεις αλλά ο σχεδιασμός της λιμοκτονίας ήταν μια απάνθρωπη, ύπουλη και αποτελεσματική μέθοδο για να μειώσει το ελληνικό στοιχείο της περιοχής, που εποφθαλμιά η Βουλγαρία για πολλά χρόνια. Οι εκπατρισμοί ήταν μια εγκληματική πράξη και επίσημη παραβίαση των κανόνων του πολέμου. Οι δύο παραπάνω πράξεις πραγματοποιήθηκαν από την τότε βουλγαρική Κυβέρνηση η οποία φέρει στο ακέραιο την ευθύνη. Η Βουλγαρία πρέπει να υποχρεωθεί να καταβάλει αποζημιώσεις στους παθόντες».

*Η έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής για τις Βουλγαρικές ωμότητες

Όταν ολοκληρώθηκε η έρευνα της Διεθνούς Επιτροπής και επρόκειτο να παραπεμφθούν πολυάριθμοι Βούλγαροι ως εγκληματίες πολέμου, η Βουλγαρία κατάφερε αν και ηττημένη σύμμαχος των Γερμανών να πείσει τους Συμμάχους μας, παρά τη ρητή διαφωνία της Ελλάδας να αναλάβει αυτή τη διεξαγωγή της δίκης… σε Βουλγαρικό δικαστήριο! Διεθνής τραγέλαφος….

 Το αποτέλεσμα, βέβαια, ήταν αναμενόμενο.

Όπως έγραψε ο κ. Θωμάς Π. Πέννας «είναι ζήτημα αν κρίθηκε ένοχος ένας Βούλγαρος και είναι άξιο επιστημονικής έρευνας πώς οι έμπειρες Κυβερνήσεις της Αντάντ εμπιστεύτηκαν την κραυγαλέα αναξιόπιστη Βουλγαρία, ότι θα απέδιδε δίκαιο και θα τιμωρούσε εκείνους στους οποίους είχε αναθέσει τη γενοκτονία».

Παράλληλα, εκδόθηκε στα τέλη 1918, σε βιβλίο 81 σελίδων από Έλληνες καθηγητές η  "Ἔκθεσις τῆς Πανεπιστημιακῆς Ἐπιτροπῆς περὶ τῶν ἐν τῇ Ἀνατολικῇ Μακεδονίᾳ Διαπραχθεισῶν ὑπὸ τῶν Βουλγάρων Ὠμοτήτων καὶ Καταστροφῶν" εξίσου αξιόπιστη εργασία, αλλά και αυτήν τη σκέπασε η λήθη.

Μόλις το 2007 άρχισαν να εκδίδονται σε τόμους, τα πρακτικά της Διεθνούς Επιτροπής από το «Ιστορικό & Λογοτεχνικό Αρχείο Καβάλας» που ίδρυσε ο Νικόλαος Ρουδομέτωφ. Ήταν όμως απελπιστικά αργά.

Οι Βούλγαροι εγκληματίες δεν δικάστηκαν ποτέ. Τα θύματα δεν δικαιώθηκαν. Η Βουλγαρία δεν ζήτησε συγγνώμην. Παράλληλα υπήρξε και το παράδειγμα των Νεότουρκων γενοκτόνων  του 1914-18 (Πόντιοι, Μικρασιάτες, Θράκες, Αρμένιοι, Ασσύριοι) που επίσης παρέμεινε ατιμώρητο διεθνώς. Το Βουλγαρικό παράδειγμα, επαναλήφθηκε στη Μακεδονία και τη Θράκη το 1941-44. Αυτά μιμήθηκε και ο Αδόλφος Χίτλερ…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Θωμάς Π. Πέννας, Πρόεδρος της Ιστορικής και Λαογραφικής Εταιρίας Σερρών- Μελενίκου, άρθρο που δημοσιεύθηκε από 29 Σεπτεμβρίου έως και 3 Οκτωβρίου 2015 στην εφημερίδα των Σερρών «Η Πρόοδος».

*Χάρη Τσιρκινίδη «Σύννεφα στη Μακεδονία- Το Μακεδονικό μέσα από τα Γαλλικά αρχεία» εκδόσεις Ερωδιός.

*Σοφίας Αυγέρη «Ντουρντουβάκια: Έλληνες σε βουλγαρικά τάγματα εργασίας» Έκδοση 24grammmata.com

*Ιστορικό αρχείο υπουργείου Εξωτερικών.

*Αρχείο εφημερίδων «Εμπρός», «Μακεδονία» «Νέα Αλήθεια».