Ο θάνατος του δημοσιογράφου, το μακρινό 1915

*Ο Γρηγόριος Βασιλάς

*Οι κακουχίες των Βαλκανικών Πολέμων,

οδήγησαν στον τάφο τον Γρηγ. Βασιλά

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Άδοξο θάνατο είχε ένας δραστήριος Σμυρνιός στην καταγωγή δημοσιογράφος, που είχε παρακολουθήσει τους δύο Βαλκανικούς Πολέμους, διέσχισε πεζός τη Μακεδονία, επισκέφθηκε τη Δυτική Θράκη, υπέστη πολλές δοκιμασίες στα μέτωπα, αλλά τελικά οι κακουχίες  του πολέμου, τον οδήγησαν στον τάφο, μετά από μακρά και βασανιστική ασθένεια.

                Πρόκειται για τον Γρηγόριο Βασιλά, που εγκατέλειψε το μάταιο αυτό κόσμο σε ηλικία περίπου 25 ετών, αφού διέγραψε μια λαμπρή και υποδειγματική πορεία στη δημοσιογραφία και πρόλαβε να εκδώσει ένα βιβλίο για τον Β’ Βαλκανικό Πόλεμο.

                Ο Βασιλάς γεννήθηκε στη Σμύρνη, αλλά πολύ σύντομα, υπήρξε θύμα των διωγμών που είχαν αρχίσει οι Νεότουρκοι αμέσως μετά την επανάστασή τους το 1908 και αναγκάσθηκε να καταφύγει στην Αθήνα, το 1910, μόλις 20 χρονών, συνεχίζοντας μια καριέρα, που είχε αρχίσει στην πατρίδα του. Η δύναμη και η θέληση που διέθετε τον βοήθησαν να αναδειχθεί πολύ γρήγορα στην αθηναϊκή δημοσιογραφία και να καταλάβει λαμπρή θέση.

                Ριψοκίνδυνος, δεν δίσταζε να εκτεθεί σε κινδύνους προτάσσοντας ακόμα και τα στήθη του. Όπως συνέβη στην Επανάσταση της Σάμου, όπου είχε βρεθεί με δημοσιογραφική αποστολή και κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του στη θέση Μουλά Ιμπραήμ.

*Βαλκανικοί Πόλεμοι. Προέλαση....

                Ο Α’ Βαλκανικός Πόλεμος τον βρήκε να εργάζεται στο επιτελείο των συντακτών της εφημερίδας «Νέα Ημέρα». Αμέσως ανέλαβε πολεμικός ανταποκριτής και έφυγε για το μέτωπο, παρακολουθώντας από κοντά τη νικηφόρα πορεία των ελληνικών στρατευμάτων. Ο Βασιλάς παρακολουθώντας τους Βαλκανικούς Πολέμους διέσχισε πεζός ολόκληρη τη Μακεδονία παρακολουθώντας τις κινήσεις διαφόρων Μεραρχιών ή παρακολουθώντας από την πρώτη γραμμή την εξέλιξη κρίσιμων μαχών.

                Από την πρώτη μέρα του πολέμου (5 Οκτωβρίου 1912) έστειλε ανταπόκριση από τον Τύρναβο, στη «Νέα Ημέρα» αναφέροντας μεταξύ άλλων και τις δραστηριότητες του ταγματάρχη Βελισσαρίου, που πρώτο του μέλημα ήταν να ανακρίνει Έλληνες χωρικούς οι οποίοι διέφυγαν από την τουρκική επικράτεια, για να έχει εικόνα της διάταξης και της δύναμης των τουρκικών στρατευμάτων.

                Μεταξύ άλλων έζησε την απελευθέρωση της Κοζάνης και την αποθεωτική υποδοχή που επιφύλαξαν οι κάτοικοί της στο βασιλιά Γεώργιο.

                Ο ίδιος όμως εκεί στα μέσα Οκτωβρίου 1912, είχε αντιμετωπίσει δυσχέρειες στο έργο του, όπως και οι άλλοι Έλληνες δημοσιογράφοι. Οι στρατιωτικές αρχές παρενέβαλαν προσκόμματα στην εργασία τους και ο Βασιλάς έγραψε στην εφημερίδα του:

                «Η τακτική αυτή είναι ακατανόητος. Οι περισσότεροι Έλληνες δημοσιογράφοι επέστρεψαν εις τας Αθήνας εξ αιτίας των δυσχερειών αυτών. Εγώ όχι μόνον δεν έτυχα ευκολιών, αλλ’ ηπειλήθην επανειλημμένως και με δέσιμον!» («Νέα Ημέρα» 21 Οκτωβρίου 1912).

                Από τη σκληρή ζωή του μετώπου υπέστη κάκωση στο ένα πόδι και αναγκάσθηκε να υποβληθεί σε οδυνηρή εγχείριση. Στο μεσοδιάστημα των δύο Βαλκανικών Πολέμων εργάσθηκε με πίστη και αφοσίωση εναντίον της βουλγαρικής προπαγάνδας, που είχε σαν στόχο της, την Θεσσαλονίκη.

*Από τον Β' Βαλκανικό Πόλεμο

                Στο Β’ Βαλκανικό Πόλεμο όταν ο ελληνικός στρατός προήλαυνε ακάθεκτος και εκτόπιζε από παντού τους Βουλγάρους ο Βασιλάς, ήταν από τους πρώτους που έφτασαν έως την Άνω Τζουμαγιά. Εκεί όμως προσβλήθηκε από χολερίνη, μια ηπιότερη μορφή χολέρας.

                Μεταξύ άλλων είχε παρακολουθήσει τη μεγάλη μάχη του Κιλκίς και την καταδίωξη των βουλγαρικών δυνάμεων προς την Δοϊράνη και το Δεμίρ Ισσάρ (Σιδηρόκαστρο). Περιέγραψε τις φοβερές σφαγές του Δοξάτου τον Ιούλιο του 1913 και την απελευθέρωση της Καβάλας από τον ελληνικό στόλο, αλλά και την απελευθέρωση της Ξάνθης. Παρακολούθησε επίσης τις εργασίες της κοινοβουλευτικής επιτροπής, η οποία είχε περιοδεύσει στις απελευθερωμένες περιοχές, ερευνώντας τις καταγγελίες για τα εγκλήματα των Βουλγάρων.

                Μετά τη λήξη του Β΄ Βαλκανικού Πολέμου, εξέδωσε την ιστορική μελέτη του «Προς τη Σόφια» η οποία είχε μεγάλη επιτυχία και τον κατέστησε γνωστότερο και δημοφιλέστερο δημοσιογράφο.

Και…Fake news?

                Στις 25 Ιουλίου 1913 ο Βασιλάς, δημοσίευσε στη «Νέα Ημέρα» επιστολή διαμαρτυρίας κατά συναδέλφων του δημοσιογράφων άλλων εφημερίδων, οι οποίοι δημοσίευαν ρεπορτάζ δήθεν από τα μέτωπα των συγκρούσεων, ενώ διέμεναν στη Θεσσαλονίκη, όταν ο ίδιος διέτρεχε όλες τις περιοχές των συγκρούσεων. Από την επιστολή του αυτή προκύπτει, ότι ο Βασιλάς, έφτασε έως το Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) το καλοκαίρι του 1913. Η επιστολή του είναι η ακόλουθη:

                Ξάνθη τη 15Ιουλίου 1913

                Κύριε διευθυντά,

                Αυτήν την στιγμήν φεύγω δια Γκιουμουλτζίναν και Δεδέαγατς. Εις τας εφημερίδας τας Αθηναϊκάς είδα ανταποκρίσεις γραφομένας από την Θεσσαλονίκην και όμως, επιγραφομένας «ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΟΝ ΤΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ».

                Το πράγμα είναι φοβερόν. Άλλος να γυρίζη τα βουνά και τα κατσάβραχα και άλλος να αγυρτεύει τον κόσμον κατά τέτοιον ασυνείδητον τρόπον, είναι πλέον ζήτημα όχι προσωπικής αλλά δημοσίας ηθικής. Εγώ, υφίσταμαι όλας τας περιπετείας μιας εκστρατείας και τους κινδύνους και ο κ. Κατωπόδης, λαμβάνων πληροφορίας εν Θεσσαλονίκη από ένα φαντάρον τραυματίαν, γράφει ανταπόκρισιν «Από το στρατόπεδον της Μακεδονίας»!!

                Εις τον άλλον πόλεμον είχα τον μακαρίτην τον Σπανδωνήν με τους «Καιρούς» τώρα έχω τον Κατοπώδην με την «Πατρίδα»  και τον άλλον του «Εμπρός», ο οποίος γράφει κρίσεις επί των διπλωματικών γεγονότων της ημέρας (!) με τόπον το «ΧΑΤΖΗ ΜΠΕΪΛΙΚ». Κατ’ αυτόν τον τρόπον εξαπατούν τον κόσμον  και συγχρόνως εξουδετερώνουν μίαν ευσυνειδησίαν εργασίας και, το κάτω- κάτω, τας θυσίας μιας εφημερίδος.

                Αυτό ακριβώς μου είπον όλα τα μέλη της Κοινοβουλευτικής Επιτροπής αγανακτημένα.   

                Πρέπει να γραφή κάτι τι. Τέλος πάντων πρέπει να μου αναγνωρισθή αυτή η εργασία, δια την οποίαν  εγώ το ξεύρω τι υποφέρω και συγχρόνως να τονισθή ότι εις το πεδίον της Εκστρατείας αντιπροσωπεύεται μόνον η «Ν. Ημέρα». Ουδείς άλλος Αθηναίος δημοσιογράφος παρακολουθεί.

                Είναι επί τέλους ζήτημα Δικαιοσύνης»

Με τιμή

ΓΡ.ΒΑΣΙΛΑΣ

                Υπενθυμίζεται ότι το Χατζή Μπεϊλίκ, είναι η σημερινή Βυρώνεια Σερρών, στο σιδηροδρομικό σταθμό της οποίας είχαν συναντηθεί ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος με τον βασιλέα Κωνσταντίνο, πριν ο πρωθυπουργός αναχωρήσει για το Βουκουρέστι όπου υπεγράφη η γνωστή συνθήκη, που μεταξύ άλλων επιδίκασε εντελώς άδικα την απελευθερωθείσα Δυτική Θράκη στην ηττημένη Βουλγαρία.

*Α' Βαλκανικός Πόλεμος. Η άδεια στους δημοσιογράφους Ηλ. Βουτιερίδη και Γρηγ. Βασιλά να μεταβούν στη Φλώρινα, όπου διεξάγονταν μάχες ("Βιβλιοθήκη Δημητρίου Πουρνάρα"). 

                Η «Νέα Ημέρα» υιοθέτησε τις καταγγελίες του Βασιλά και δημοσίευσε αυθημερόν το ακόλουθο σχόλιο με τίτλο «ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΗΘΙΚΗ»:

                «Ελπίζομεν να μη διαλάθη την αξιότιμον προσοχήν των αξιοτίμων κυρίων κυρίων συναδέλφων  η εις άλλην στήλην δημοσιευομένη επιστολή του πολεμικού ανταποκριτού της «Ν. Ημέρας» κ. Γρ. Βασιλά. Είνε κρίμα να αποκαλύπτεται τόση έλλειψις δημοσιογραφικής ευθύτητος καθ’ άς μάλιστα εποχάς μέγα μέρος του Αθηναϊκού Τύπου επαναστάτησε και έκαμε και ιδικόν του ακόμη Πρακτορείον μόνον και μόνον χάριν του ηθικού γοήτρου της δημοσιογραφίας. Δεν θα ήτο, άρα γε, δυνατόν να γίνη και άλλη τις Εταιρεία, επίσης με ηθικόν σκοπόν, υπό την σκέπην της οποίας να συντάσσωνται και να δημοσιεύωνται πραγματικαί ανταποκρίσεις;».

                Οι αδιάλειπτες κακουχίες στη διάρκεια των πολέμων κλόνισαν τον οργανισμό του και κάποια μέρα μετά τη λήξη τους, ο Γρηγόριος Βασιλάς κατέπεσε. Τελευταία, η κατάστασή του επέβαλε αποχή από κάθε εργασία και αναγκαστικά διέκοψε τη δημοσιογραφική και συγγραφική δραστηριότητά του. Η ασθένειά του ήταν μακρά. Σε κάποια φάση παρουσίασε μια μικρή βελτίωση, αλλά γρήγορα ο άτυχος Βασιλάς κατέπεσε ξανά και παρέμεινε κλινήρης, έως ότου εξέπνευσε στο νοσοκομείο του «Ευαγγελισμού».

*Η κηδεία του Γρηγ. Βασιλά

                Όταν έγινε γνωστός ο θάνατός του, ο πρίγκιπας Νικόλαος, που είχε καλές σχέσεις με τους ανθρώπους των γραμμάτων και συμπαθούσε το Γρηγόριο Βασιλά που τον γνώριζε, ζήτησε διακριτικά να συμμετάσχει στη δαπάνη της κηδείας του «τιμής ένεκεν». 

*Ο πρίγκιπας Νικόλαος

Από τους πρώτους που έσπευσαν να προσκυνήσουν τη σορό του εκλιπόντος, ήταν ο τότε πρόεδρος της Ένωσης Συντακτών, ο μεγάλος λογοτέχνης Ιωάννης Κονδυλάκης, ο οποίος κατέθεσε και βαρύτιμο στεφάνι. Λίγο αργότερα προσήλθε εκ μέρους της κυβέρνησης ο υπουργός εσωτερικών Κ. Τριανταφυλλάκος και Συγκοινωνιών Γ. Μπαλτατζής. Επίσης ο στενός φίλος του ταγματάρχης Πυροβολικού Πετρίδης και ο λοχαγός Πεζικού Βουτσινάς, πολλοί στρατιωτικοί και πολλοί ομογενείς από τη Σμύρνη. Στο ναό του Α΄ Νεκροταφείο τον άτυχο Βασιλά αποχαιρέτισε ο φίλος και συνάδελφός του Γεώργιος Φτέρης και ο βουλευτής και δημοσιογράφος Σταματιάδης. Πρό του τάφου τον αποχαιρέτισε εκ μέρους της «Νέας Ημέρας» με συγκινητικά λόγια ο δημοσιογράφος και ποιητής Δημήτριος Καραχάλιος (ψευδώνυμο Λ. Αστέρης) επισημαίνοντας τα δημοσιογραφικά χαρίσματα του Βασιλά και εξαίροντας τα σπάνια προτερήματά του, χάρη στον οποίο «η ωραία εποποιία του Ελληνοβουλγαρικού Πολέμου περιεγράφη εις τας αλησμονήτους εκείνας σελίδας της «Προςτην Σόφιαν» αφηγήσεώς του, μέσα εις τας οποίας με την χάριν και το επικόν ύφος του απεθανατίσθησαν τα δραματικά μεγαλουργήματά μας του 1913».  

                Η κηδεία  με προβλήματα, απεικόνισε τα πολιτικά πάθη που άρχισαν να φουντώνουν επικίνδυνα, απότοκα του Εθνικού Διχασμού…

*Ο δήμαρχος Αθηναίων Εμμανουήλ Μπενάκης με τον Ελευθέριο Βενιζέλο

                Η εφημερίδα «Καιροί» κατήγγειλε με σχόλιό της τον δήμαρχο της Αθήνας Εμμανουήλ Μπενάκη ότι κατά την τραγική στιγμή της κηδείας του Βασιλά αρνήθηκε να παραχωρήσει τάφο και επικαλούμενος τους κανονισμούς απαιτούσε να προπληρωθεί ο Δήμος για τον τάφο, αν και ήταν γνωστό ότι στα έξοδα ταφής συμμετείχε ακόμα και ο πρίγκιπας Νικόλαος. Κατηγορούσε επίσης το δήμαρχο ότι αδιαφορούσε για την ύδρευση της Αθήνας, που υπέφερε από λειψυδρία και ότι μεριμνούσε μόνο για τους διορισμούς μπράβων.

                Η ίδια εφημερίδα κατέληγε συμπερασματικά για τον δήμαρχο Μπενάκη: «Ίσως εν τούτοις να προέβαλε προσκόμματα διότι ο νεκρός δημοσιογράφος όταν ήτο εν τη ζωή ειργάζετο εις εφημερίδα μη λιβανίζουσαν τον κ. Βενιζέλον! Εύγε λοιπόν, πιστέ οπαδέ των Φιλελευθέρων αρχών».

                Τελικά ο Βασιλάς ετάφη. Δεν γνωρίζουμε με ποιους όρους. Άλλωστε τώρα πια δεν έχουν καμιά σημασία. Η δημοσιογραφία της ηρωικής εκείνης εποχής υπέστη μια σημαντική απώλεια. Αιωνία η μνήμη του Γρηγόρη Βασιλά!!!

*Η σωζώμενη επιστολή του Βασιλά προς τον Ιωάννη Κονδυλάκη

                 Συμπληρωματικά και κάτι που έμαθα εκ των υστέρων, όταν στις 2 Δεκεμβρίου 2018 εγκαινιάσθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο η "Βιβλιοθήκη Δημητρίου Πουρνάρα".. Η Ένωση Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, εξέδωσε ένα ειδικό τεύχος για να τιμήσει το γεγονός αυτό. Στο Χρονολόγιο της Βιβλιοθήκης αυτής αναφέρεται ότι στις 28 Ιουνίου 1915 λίγες μέρες πριν πεθάνει ο Γρηγόρης Βασιλάς, όντας ετοιμοθάνατος κληροδότησε στην Ένωση Συντακτών τη μικρή βιβλιοθήκη του με ένα σύντομο γράμμα που σώζεται προς τον πρόεδρο της Ένωσης Ιωάννη Κονδυλάκη γράφοντας μεταξύ άλλων: "Την βιβλιοθήκην μου την οποίαν απέκτησα με αίμα, στερηθείς δια την αγορά ενός βιβλίου και αυτού του ψωμιού, αφιερώνω εις την ένωσιν των συντακτών δια να αποτελέση την βάσιν της μελλοντικής βιβλιοθήκης της. Εν Αθήναις τη 28η  Ιουνίου1915, Γρ. Βασιλάς". 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

*Σχόλιο από την εφημερίδα "Μακεδονία" 6 Απριλίου 1914