1913: Η Ελλάδα νίκησε, η Θράκη βασανίζονταν...

*Στην Αθήνα επικρατούσε πνεύμα ενθουσιασμού για τις νίκες του στρατού το 1913 ενατίον των Βουλγάρων, στη Θράκη όμως άρχιζαν τα μαρτύρια, που κράτησαν έως το 1919.  

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               Η συνθήκη του Βουκουρεστίου το καλοκαίρι του 1913, τερμάτισε μεν μια αιματοχυσία στα Βαλκάνια, αλλά αναντίρρητα, υπήρξε απολύτως άδικη για την σημερινή Δυτική Θράκη, αφού η περιοχή αυτή, αν και ελευθερώθηκε από τον Ελληνικό στρατό, παραδόθηκε στους ηττημένους του δεύτερου Βαλκανικού Πολέμου, τους Βουλγάρους.

                Η πρωτοφανής ορμητική προέλαση του Ελληνικού στρατού, το 1913, όταν προκλήθηκε από τον Βουλγαρικό στρατό, υπήρξε επική. Αν αφήνονταν οι Έλληνες στρατιώτες, θα είχαν καταλάβει και την Σόφια. Ήδη όμως είχαν κατορθώσει να ελευθερώσουν την Ανατολική Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη.  Όμως κάποιοι δεν ήθελαν την ολοκληρωτική ήττα της Βουλγαρίας.

                Αρχικά εκδηλώθηκε ρωσική παρέμβαση για τον τερματισμό των εχθροπραξιών και την διάσωση της Βουλγαρίας. Η ρωσική παρέμβαση σημειώθηκε στις 27 Ιουνίου 1913, με το παλαιό ημερολόγιο, την ίδια μέρα, που στον πόλεμο εισήρχετο εντελώς καιροσκοπικά και η Ρουμανία, η οποία έως τότε απέφευγε να εκτεθεί περιμένοντας να δει προς τα πού θα γείρει η πλάστιγγα.

*Ο Ελ. Βενιζέλος σε φωτογραφία του 1913 

                Τελικά μετά από σειρά διεθνών πιέσεων η Ελλάδα αναγκάσθηκε να πάρει μέρος στη συνδιάσκεψη του Βουκουρεστίου, οι εργασίες της οποίας άρχισαν  στις 17 Ιουλίου, πάντα με το παλαιό ημερολόγιο. Τα κύρια θέματά της ήταν η επίτευξη ανακωχής και ο καθορισμός των νέων συνόρων στη Βαλκανική. Στη συνδιάσκεψη αυτή οι Βούλγαροι πρότειναν τα σύνορα της Ελλάδας να αρχίζουν από τον κόλπο του Ορφανού και να εκτείνονται κάθετα έως το σημείο που θα συναντούσαν τα σερβοβουλγαρικά σύνορα.  Αντίθετα η ελληνική εισήγηση ήταν η γραμμή των συνόρων να αρχίζει από την Μάκρη, λίγο δυτικότερα από το Δεδέαγατς (μετέπειτα Αλεξανδρούπολη) και να φτάνουν βορειότερα έως το Πέρελικ. 

Άλλωστε και η εθνολογική σύνθεση συνηγορούσε υπέρ των ελληνικών απόψεων αφού οι περιοχές αυτές είχαν κυρίως ελληνικό πληθυσμό. Τα αντιτιθέμενα όμως συμφέροντα των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, δεν άφηναν περιθώρια ελπίδας στην νικήτρια Ελλάδα. Όλοι προσπαθούσαν να πάρουν υπό τον έλεγχό τους την Καβάλα, το λιμάνι της και το χρυσοφόρο εμπόριο των καπνών, που χαρακτηρίζονταν τα καλύτερα του κόσμου.

*Καρτ ποστάλ για την συνθήκη του Βουκουρεστίου

                Η Ρωσία και η Αυστρία στήριζαν τις βουλγαρικές απόψεις. Ο Ρώσος υπουργός εξωτερικών Σέργιος Σαζόνωφ (κράτησε το υπουργείο Εξωτερικών της τσαρικής Ρωσίας από το 1910 έως το 1916) δήλωνε με αυθάδεια: «Η Ελλάδα διαθέτει τόσα λιμάνια, ώστε να μην γνωρίζει πώς θα τα χρησιμοποιήσει. Θα λάβει τη Θεσσαλονίκη. Ανατολικά της Θεσσαλονίκης μόνο η Καβάλα είναι δυνατόν να αποτελέσει αξιόλογο λιμάνι. Το Ντεντέ- Αγάτς, δεν αξίζει τίποτα». Και κατέληγε, πως είναι δίκαιο η Βουλγαρία να έχει ένα λιμάνι στη θάλασσα του Αιγαίου. Η Ιταλία και η Αγγλία εμφανίζονταν ουδέτερες, και μόνο η Γαλλία είχα ταχθεί υπέρ των ελληνικών θέσεων, όταν σημειώθηκε η παρέμβαση του Κάιζερ, που τρόμαξε τους Γάλλους.

                Στην πορεία των διαβουλεύσεων ακούσθηκε και μια ισχυρή φωνή υπέρ της Ελλάδας. Ήταν του Γερμανού Κάιζερ Γουλιέλμου Β΄, αδελφού της βασίλισσας Σοφίας της Ελλάδος, η οποία του είχε κάνει και σχετική έκκληση. Η στάση του όμως αυτή δεν ήταν γνήσια φιλελληνική. Είχε και αυτός τα δικά του ελατήρια. Η Γερμανία από τότε, ακολουθούσε φιλοτουρκική πολιτική και με ψυχρή διπλωματική σκέψη, έβλεπε πως οι περιοχές αυτές της Βορείου Ελλάδος δεν επρόκειτο να επιστραφούν στην φίλη της Τουρκία. Η παραχώρησή τους θα γινόταν είτε στην Ελλάδα που ήταν νικήτρια, είτε στη Βουλγαρία όπως επεδίωκαν Ρώσοι και Αυστριακοί. Με την υποστήριξη των ελληνικών διεκδικήσεων ο Κάϊζερ θα αποκτούσε τη συμπάθεια του ελληνικού λαού, αλλά και την φήμη του προστάτη των λαών έναντι του σλαβικού κινδύνου. Η στάση της Γερμανίας έκανε εμφανέστερη τη γαλλική στήριξη προς την Ελλάδα γιατί η Γαλλία διέβλεπε πως θα κινδύνευαν τα συμφέροντά της στην Ελλάδα με μια πιθανή αύξηση της γερμανικής επιρροής.

                Όλοι αγωνίζονταν για τα γεωστρατηγικά τους συμφέροντα. Και ανάμεσά τους ο Βενιζέλος, αγωνίζονταν να διατηρήσει κάποια από τα κεκτημένα που κερδήθηκαν με αίμα.

                Η συνθήκη του Βουκουρεστίου υπογράφηκε στις 28 Ιουλίου 1913. Στη συνθήκη αυτή τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα καθορίσθηκαν από την κορυφή του όρους Μπέλες και τη γραμμή των εκβολών του ποταμού Νέστου.

                Χωρίς αιδώ, η απελευθερωθείσα  Θράκη παραδίδονταν στους ηττημένους Βουλγάρους, που αποκτούσαν έξοδο στο Αιγαίο, από το λιμάνι του Πόρτο Λάγους πλέον και του Δεδέαγατς.  Η συνθήκη του Βουκουρεστίου με την κατάληξη αυτή, δεν σήμαινε ολοκλήρωση των εθνικών πόθων αν και η παγίωση των συνόρων τότε και μετά τους νικηφόρους βαλκανικούς πολέμους διπλασίαζε την έκταση και τον πληθυσμό της χώρας μας.

                Μέσα όμως σ’ αυτό το απίθανο διπλωματικό παιχνίδι των συμφερόντων, χάθηκε για την Ελλάδα, η Θράκη γιατί και ο Βενιζέλος έδειξε από πολύ νωρίς υποχωρητικότητα στις πιέσεις των δυνάμεων. Και χρειάσθηκε να φτάσουμε στο 1920 για να απελευθερωθεί η Θράκη.

*Το Δεδέαγατς στις αρχές του 20ου αιώνα

Θρακικά μαρτύρια: Εκκένωση του Δεδέαγατς

                Η Ελλάδα νικήτρια των δύο Βαλκανικών Πολέμων, με τη συνθήκη του Βουκουρεστίου, άρχισε να πίνει το πικρό ποτήριο των γεωστρατηγικών συμφερόντων των Μεγάλων Δυνάμεων. Η Θράκη παρεχωρείτο στη Βουλγαρία πράγμα που σήμαινε ότι έμπαινε στον αστερισμό των μαρτυρίων, από τους εναλλασσόμενους δυνάστες της είτε τους Τούρκους είτε τους Βουλγάρους.

                Η Τουρκία σε πρώτη φάση δηλαδή το καλοκαίρι του 1913, διεκδικούσε υπέρ αυτής τις περιοχές της Αδριανούπολης, του Διδυμοτείχου, του Ορτάκιοϊ, των Σαράντα Εκκλησιών και του Κάραγατς θεωρώντας ότι οι περιοχές αυτές είναι απαραίτητες για τη στρατηγική ενίσχυση των θρακικών συνόρων της. Οι Βούλγαροι επέμεναν να τηρηθεί η συνοριακή γραμμή του ποταμού Έβρου οπότε το Διδυμότειχο και το Ορτάκιοϊ θα περιέρχονταν σ’ αυτούς. Επιπλέον αξίωναν να πάρουν και την περιοχή του Μουσταφά Πασά.

                Η Τουρκική εφημερίδα «Τανίν» δημοσίευσε πληροφορίες ότι στις 10 Αυγούστου οι Έλληνες εκκένωσαν το Δεδέαγατς, χωρίς όμως να το καταλάβουν αμέσως οι Βούλγαροι. Ομοίως απέπλευσε και ο ελληνικός στόλος. Ο πρόξενος της Γερμανίας ζήτησε από την Υψηλή Πύλη να αποστείλει πολεμικό πλοίο.

                Εν τω μεταξύ ο αρχηγός του στόλου αντιναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης διέταξε τηλεγραφικώς τον λιμενάρχη του Δεδέαγατς, να κατευθύνει το ναυτικό άγημα, που είχε επιβιβασθεί σε πλοίο στο Ναύσταθμο.

                Πρόσφυγες από το Δεδέαγατς, που κατόρθωσαν να φτάσουν στη Θεσσαλονίκη δήλωναν ότι στην πόλη τους έχουν απομείνει μόνο περί τα 10 άτομα. Οι πρόξενοι μάλιστα, που δεν είχαν άλλα μέσα επικοινωνίας είχαν ζητήσει από τους πρόσφυγες μόλις φτάσουν στη Θεσσαλονίκη να ενημερώσουν τους άλλους πρόξενους για την έκρυθμη κατάσταση που επικρατούσε. Κανένας δεν ήξερε ποιος θα καταλάμβανε το Δεδέαγατς. Οι Τούρκοι ήταν στις Φέρες (τότε Φέρετζικ) και συγκρούστηκαν επί δίωρο με βουλγαρική συμμορία, η οποία έπαθε πανωλεθρία. Ο τουρκικός στόλος εξάλλου βρίσκονταν κοντά στο Δεδέαγατς, στον κόλπο του Σάρου.

Δύο  Έλληνες γέροντες και ένας Τούρκος είχαν παραμείνει και στη Μάκρη της Αλεξανδρούπολης.

Στη Μαρώνεια, είχαν απομείνει μόνο δύο γέροντες. Οι κάτοικοί της έφυγαν στη Σαμοθράκη, τη Θάσο και την Καβάλα.

                Στο Ορτάκιοϊ συγκρούσθηκαν Τούρκοι και Βούλγαροι. Οι Τούρκοι είχαν ένα νεκρό και 35 τραυματίες, ανάμεσα στους οποίους ήταν και ένας λοχαγός.

*Ο Μητροπολίτης Αίνου Ιωακείμ Γεωργιάδης 

Ο Μητροπολίτης Αίνου Ιωακείμ

                Ο μητροπολίτης Αίνου Ιωακείμ (κατά κόσμον Γεωργιάδης), ενόψει της επανόδου των Βουλγάρων, επικεφαλής πολλών πιστών εγκατέλειψε την πόλη. Ήδη οι Αινίτες είχαν ζήσει επί εννέα μήνες με τους Βουλγάρους το 1912, όταν είχε καταληφθεί η πόλη, και είχαν κάκιστες εντυπώσεις γι’ αυτούς.

                Ο Ιωακείμ με συνέντευξή του στην «Ακρόπολι» (11 Αυγούστου 1913) υπογράμμισε ότι όλη η Θράκη που περιέρχονταν στη Βουλγαρία, είχε εκκενωθεί από  Έλληνες και Τούρκους. Εξήγησε επίσης ότι στην ελληνική μητρόπολη στο Δεδέαγατς είχε αφήσει μόνο τον πρωτοσύγκελό του.

                Είπε ακόμα, ότι ο πληθυσμός έφευγε πανικόβλητος λόγω της καθόδου των Βουλγάρων και ήταν αδύνατο να συγκρατηθεί.

*Η έκκληση των Σουφλιωτών

Οι Σουφλιώτες απευθύνονται στην Υψηλή Πύλη

                Στις 10 Σεπτεμβρίου («Σκριπ» 10 Σεπτ1913 και «Εμπρός» 11 Σεπτεμβρίου 1913) οι κάτοικοι του Σουφλίου αναγκάσθηκαν να ζητήσουν με αναφορά τους στην Υψηλή Πύλη, να υπάρξει στην περιοχή τους τουρκική κυριαρχία και όχι βουλγαρική.

                Η αναφορά τους, που έγινε γνωστή λίγο αργότερα, είχε σαν επίλογο την θέληση των Σουφλιωτών, που δοκίμασαν την βουλγαρική και την τουρκική κυριαρχία, να προτιμούν την τουρκική. Διεμήνυαν στην Υψηλή Πύλη:

                «Ημείς οι Έλληνες κάτοικοι Σουφλίου 12 χιλιάδες, Κιουπλίου (είναι ακείθεν του Έβρου και ανήκει σήμερα στην Τουρκία) 3 χιλιάδες, Τσιαμ 1500, Σαλτίκ (Λάβαρα σήμερα) 3 χιλιάδες,Ντογαντζή χίλιοι, Μάνδρας πεντακόσιοι, ήτοι εν όλω 26 χιλιάδες Έλληνες πληροφορηθέντες ότι η τύχη της Θράκης και του νομού Αδριανουπόλεως συζητείται υπό των δυνάμεων, συναθροισθέντες εις γενικήν συγκέντρωσιν εξελέξαμες τους αντιπροσώπους μας, εις ούς αναθέσαμεν να υποβάλωσιν εις τας Υμετέρας Υψηλότητας  τας επομένας αποφάσεις ημών.

                Κατά τους ενέα μήνας, καθ’ ους η χώρα αύτη ευρίσκετο υπό την βουλγαρικήν διοίκησιν οι Βούλγαροι έχυσαν τόσον αίμα αθώων ανδρών, γυναικών και παιδίων, διέπραξαν τόσας απανθρωπίας και αγριότητας, εποδοπάτησαν τόσον αναιδώς τον πολιτισμόν, ώστε αποκρούομεν πάσαν συζήτησιν ή απόφασιν προς επάνοδον αυτών ενταύθα, μολονότι απίθανον.

                Αποκρούομεν κατηγορηματικώς την επάνοδον εις την Θράκην των Βουλγάρων οίτινεςδια των φόνων, αρπαγών, δηώσεων, λεηλασιών, κλοπών, ατιμώσεων, κατερειπώσεων μετέβαλον εις σωρόν ερειπίων την χώραν ταύτην ήτις προ εννέα μηνών ήτο η γη της Επαγγελίας, δεν δεχόμεθα και δεν θα δεχθώμεν τους αιμοχαρείς και αγρίους Βουλγάρους οίτινες ούτε ίχνος πολιτισμού αφήκαν ενταύθα.

                Άνευ ουδενός φόβου διακηρρύτομεν ρητώς και ανεκκλήτως ότι εν ή περιπτώσει επιτραπή εις την Βουλγαρίαν να επιστρέψη ενταύθα δεν θα λάβωμεν υπόψη ούτε ζωήν ούτε περιουσίαν αλλά θα αντισταθώμεν κατά του βουλγαρικού στρατού όστις εδολοφόνησε και κατέστρεψε την τιμήν των οικογενειών μας, θα υπερασπίσωμε δε μέχρι τελευταίας αναπνοής την αγαπητήν μας πατρίδα, την οποίαν δεν θα παραδώσωμεν ειμή μόνον μεταβεβλημένην εις τέφραν και σποδόν…».

*Ερήμωσε η Ξάνθη.

Άδειασε από κατοίκους η Ξάνθη

                Στις 13 Αυγούστου 1913, σύμφωνα με την εφημερίδα «Καιροί» η Θράκη είχε ερημωθεί.

                Στην Ξάνθη, πόλη των 20.000 κατοίκων τότε, είχαν απομείνει μόνο 30 άτομα, στο Δεδέαγατς μόνο 10, πλην των 3 προξένων ξένων δυνάμεων. Οι Ξανθιώτες είχαν καταφύγει στο Οξιλάρ (σημερινοί Τοξότες) που απείχε τρείς ώρες ή στην Καβάλα που απείχε 5 ώρες. Εκεί, Έλληνες και Τούρκοι πρόσφυγες κατά την εφημερίδα «Πατρίς» υπολογίζονταν σε 30.000.  Στην Καβάλα συνωστίζονταν 29 χιλιάδες πρόσφυγες από διάφορα μέρη, που είχαν εγκαταλείψει πλούσια κτήματα, μεγάλες αποθήκες και εργοστάσια. Ο ανταποκριτής των «Καιρών» στη Θεσσαλονίκη είχε παρακαλέσει τον Χρ. Χριστόη να τον ενημερώσει τηλεγραφικά. Το τηλεγραφείο όμως της Ξάνθης τον ενημέρωσε ότι ο Χρ. Χριστόης που ήταν Άγγλος υπήκοος, είχε τρομοκρατήσει τους Βουλγάρους όταν το 1912 είχαν καταλάβει την Ξάνθη για πρώτη φορά. Αλλά τώρα φοβούμενος, είχε φύγει και αυτός.

*Ερείπια στην Ξάνθη... Το κείμενο είναι χαρακτηριστικό ("Πατρίς¨13 Αυγούστου 1913)

Ο ελληνικός στρατός από τις 8 Αυγούστου είχε αρχίσει να εκκενώνει την περιοχή. Αρχικά είχαν αποχωρήσει από το Λάλα Σαχίν και το Ελμανλί στα βόρεια της Δυτικής Θράκης.

                Στην Ξάνθη παρουσιάσθηκε ενώπιον του φρουράρχου αντισυνταγματάρχη του Μηχανικού Ιωαννίδη, ο Βούλγαρος λοχαγός Ζαπούλωφ με άλλους δύο αξιωματικούς και ζήτησε να συνεννοηθούν  για την παράδοση της πόλης στο βουλγαρικό στρατό. Ο Ιωαννίδης του απάντησε ότι θα είναι σε θέση να παραδώσει την Ξάνθη, την επομένη. Ζήτησαν μάλιστα να επισκεφθούν και την βουλγαρική εκκλησία, πράγμα που τους επετράπη. Λίγο αργότερα όμως παρουσιάσθηκε και άλλος Βούλγαρος αξιωματικός ζητώντας παράδοση της πόλης στις νεοδιορισθείσες βουλγαρικές αρχές. Ο Έλληνας φρούραρχος του δήλωσε ότι έχει εντολή να παραδώσει την πόλη στο βουλγαρικό στρατό βάσει πρωτοκόλλου και επομένως αρνείται να αναγνωρίσει οποιαδήποτε πολιτική βουλγαρική αρχή. Ο δεύτερος Βούλγαρος αξιωματικός έφυγε άπρακτος. Την επομένη προσήλθε εντεταλμένος Βούλγαρος αξιωματικός και υπέγραψε το πρωτόκολλο της παράδοσης της Ξάνθης. Η ελληνική φρουρά με έκτακτη αμαξοστοιχία αποχώρησε ενώ βουλγαρικός λόχος… απέδιδε τιμές!

*Ξανθιώτες του 1913 ("Καιροί" 9 Αυγούστου 1913)

                Οι Βούλγαροι είχαν αξιώσει στο πρωτόκολλο να περιληφθεί και η παράδοση της σιδηροδρομικής γραμμής με έξι ατμομηχανές, που υπήρχαν εκεί. Ο Ιωαννίδης όμως αρνήθηκε γιατί οι σιδηρόδρομοι ανήκαν σε ξένη εταιρεία, ενώ το άλλο τροχαίο σιδηροδρομικό υλικό ήταν λάφυρα πολέμου.

                Την ίδια μέρα οι Βούλγαροι κατέλαβαν και το Πόρτο Λάγος, το οποίο βρήκαν έρημο, γιατί από νωρίς το πρωί οι κάτοικοί του έφυγαν επιβαίνοντας σε επιταγμένα ατμόπλοια.

                Η Θεσσαλονίκη και η Καβάλα είχαν δεχθεί τους περισσότερους πρόσφυγες από την Ξάνθη, τη Γκιουμουλτζίνα και τα πέριξ, που έφευγαν έντρομοι από την δυνατότητα που δόθηκε στους Βουλγάρους να καταλάβουν την πατρίδα τους. Μαζί με τους Έλληνες, έφευγαν και οι Τούρκοι. Πρόσφυγες Μουσουλμάνοι ανέφεραν στην Θεσσαλονίκη «αφιχθέντες κακήν κακώς εκ Ξάνθης όπου είχαν παραμείνη και μετά την εκκένωσιν αυτής υπό του ελληνικού στρατού» ότι αμέσως μετά απομάκρυνση των Ελλήνων οι Βούλγαροι έσφαξαν τέσσερις Οθωμανούς και ένα Έλληνα από τους τριάντα κατοίκους, που είχαν μείνει στην πόλη. Ο Βούλγαρος φρούραρχος, μόλις ανέλαβε τα καθήκοντά του εξέδωσε διαταγή με την οποία απαγόρευσε τη έξοδο των κατοίκων 100 μέτρα από τα όρια της πόλης. Οι ίδιοι Οθωμανοί πρόσφυγες είπαν ότι μόλις απομακρύνθηκαν οι Έλληνες στρατιώτες οι Βούλγαροι στρατιώτες επιδόθηκαν σε λεηλασίες στα ακατοίκητα σπίτια. Μαζί με τους Βούλγαρους στρατιώτες, κατέφθασαν και… κομιτατζήδες!

                Λίγες μέρες αργότερα στους «Καιρούς» δημοσιεύθηκαν πληροφορίες ότι οι Βούλγαροι έσπασαν πόρτες και παράθυρα σπιτιών και καταστημάτων Ελλήνων και τα λεηλάτησαν. Μεταξύ άλλων λεηλατήθηκαν οι οικίες των Παντ. Κουιουμτζόγλου, Γ. Στάλιου, των αδελφών Μεταξά, Αλεξ. Μπάλου και άλλων καθώς και τα καταστήματα Κακαλάκη, Τ. Καραλίτσιου, Β. Ανδρέου κ.λπ.

                Οι Ξανθιώτες πρόσφυγες, Έλληνες και Μουσουλμάνοι, που κατέφυγαν στη Θεσσαλονίκη διαβίβασαν στους υπουργούς Εξωτερικών της Γαλλίας, Αγγλίας και Γερμανίας το ακόλουθο τηλεγράφημα:

                «Επί ειδήσει ότι Βούλγαροι επιστρέψουσι πόλιν και περίχωρα ημών και προς αποφυγήν ωμοτήτων, των οποίων έχομεν φρικτάς αναμνήσεις, εγκατελείψαμεν την γενέτειραν ημών, αφίνοντες οικίας και περιουσίαν».

*Γραμματόσημα που κυκλοφόρησαν μόλις απελευθερώθηκε η Κομοτηνή το 1913. Κυκλοφόρησαν για λίγο, γιατί μετά, επήλθε η Βουλγαρική Κατοχή.

Και η Κομοτηνή...

                Στην Γκιουμουλτζίνα οι εναπομείναντες κάτοικοι συνέταξαν έκκληση προς τους ξένους ηγεμόνες ζητώντας να αποδοθεί δικαιοσύνη στην περιοχή τους, υπενθυμίζοντας ότι εκεί δεν υπήρχαν παλαιότερα ούτε 10 Βούλγαροι. Και όμως η πόλη παρεδόθη βάσει της συνθήκης του Βουκουρεστίου στους ηττημένους Βουλγάρους.  Στις 9 Αυγούστου 1913 αγγελιαφόρος των βουλγαρικών προφυλακών που βρίσκονταν έξω από την πόλη ζήτησε από τον Έλληνα φρούραρχο να αποστείλει αντιπρόσωπό του στο διοικητή των βουλγαρικών δυνάμεων για να συνεννοηθούν για την παράδοση της πόλης. Ο φρούραρχος πήγε αυτοπροσώπως στον Βούλγαρο διοικητή και του δήλωσε ότι μετά το μεσημέρι θα είναι έτοιμος να του παραδώσει την πόλη. Πράγματι στις 5.15 μμ εισήλθε στην Κομοτηνή το πρώτο βουλγαρικό απόσπασμα και έγινε η παράδοση της πόλης με την υπογραφή σχετικού πρωτοκόλλου. Λίγο μετά η ελληνική δύναμη επέβη σε αναμένουσα αμαξοστοιχία και αναχώρησε για τη Δράμα, ενώ ένα βουλγαρικός λόχος… απέδιδε τιμές! Οι κάτοικοι της πόλης δεν ετοίμασαν καμιά υποδοχή για τους Βουλγάρους. Ο διευθυντής της Αστυνομίας με 15 χωροφύλακες είχαν φύγει από το πρωί. Οι «Καιροί» παρατηρούσαν: «Η θλίψις των εναπομεινάντων κατοίκων, διότι οι περισσότεροι έφυγαν, επί τη αναχωρήσει του στρατού μας, δεν περιγράφεται».

*Ο Πιέρ Λοτί

Και ο Πιέρ Λοτί…

                Ένα διάσημος Γάλλος συγγραφέας, πασίγνωστος για τα ακραία φιλοτουρκικά αισθήματά του μετέβη τον Αύγουστο του 1913 στην Αδριανούπολη και μετέδωσε τις εντυπώσεις του με τηλεγράφημα στην «Νταίηλυ Τέλεγκραφ» του Λονδίνου, τονίζοντας ότι η Θράκη είναι έρημη.

Στη διαδρομή προς την Αδριανούπολη σταμάτησε το αυτοκίνητό του στη Χάφσα, η οποία είχε μεταβληθεί σε ερείπια. Στο κεντρικό πηγάδι της Χάφσας είδε πεταμένα δύο πτώματα βιασμένων γυναικών, που ανέδιδαν βαριά δυσοσμία. Από τους χίλιους κατοίκους είχαν μείνει μόνο σαράντα. Την Αδριανούπολη τη βρήκε σημαιοστολισμένη, γιατί όλοι ανέμεναν τα τουρκικά στρατεύματα να την καταλάβουν. Η περιγραφή του συνεχίσθηκε με τρομερές καταγγελίες κατά των Βουλγάρων για σφαγές και βιασμούς γυναικών.

*Ραιδεστός

Οι ωμότητες των Τούρκων στην Ραιδεστό

Εκτός των Βουλγάρων όμως αγριότητες εις βάρος των Θρακών σημειώθηκαν και από τους Τούρκους, που άρχισαν ανακαταλαμβάνουν τα εδάφη που τους είχαν πάρει οι Βούλγαροι κατά τον πρώτο Βαλκανικό Πόλεμο.

Ειδικότερα ο έμπορος σιτηρών Κ. Πετρίδης ηλικίας τότε 30 ετών, που έφτασε στη Θεσσαλονίκη από τη Ραιδεστό αφηγήθηκε φοβερούς διωγμούς από την πλευρά των Τούρκων («Πατρίς» 15 Αυγούστου 1913).

Κατά την αφήγησή του τρείς μέρες μετά την αποχώρηση των νικημένων Βουλγάρων έφτασαν στο λιμάνι τρία τουρκικά πολεμικά πλοία τα οποία αποβίβασαν 3000 Τούρκους εθελοντές υπό τον Ιτζέτ Πασά. Ο λαός της Ραιδεστού τους υποδέχθηκε με ενθουσιασμό νομίζοντας ότι θα ήταν ανθρωπινότεροι από τους Βουλγάρους.

-Δυστυχώς η γνώμη μας αυτή επέπρωτο να  διαψευσθεί κατά τρόπο πολύ χειρότερα τραγικόν, έλεγε ο Πετρίδης. Ούτω δε, αντί να ευρεθώμεν απέναντι σωτήρων, ως ηλπίζαμεν, ευρέθημεν απέναντι κακούργων, οι οποίοι ήλθον με πρόγραμμα να θύσουν και να απολέσουν.

Ο Βούλγαρος διοικητής αμέσως μετά την απόβαση των Τούρκων εθελοντών διαμήνυσε στον Ιτζέτ Πασά ότι τον περιμένει στο διοικητήριο για να του παραδώσει με πρωτόκολλο την πόλη. Ο Τούρκος όμως στρατηγός απάντησε ότι δεν πήγε στη Ραιδεστό για να την παραλάβει αλλά να την καταλάβει και ότι οι Βούλγαροι θεωρούνται αιχμάλωτοι των Τούρκων πλέον! Και όντως ο Βούλγαρος διοικητής και οι λίγοι εναπομείναντες άνδρες του συνελήφθησαν και φυλακίσθηκαν. Δύο- τρεις μέρες αργότερα οι περισσότεροι εσφάγησαν από τους Τούρκους. Ανάμεσά τους και ο αστυνόμος της πόλης Αρμένιος Χατσίκ Τερκιντελιάν…

Οι Τούρκοι αμέσως μετά την κατάληψη της Ραιδεστού εκδήλωσαν θηριώδη ένστικτα. Κατ’ αρχήν επιδόθηκαν σε πλιάτσικο. Όλα τα έπιπλα των πλούσιων σπιτιών τα μάζεψαν και τα μετέφεραν στον Εσκί Τζαμί. Τα άλλα πράγματα που έκλεβαν από τα σπίτια τα μεταπουλούσαν σε εξευτελιστικές τιμές. Άδειασαν τις αποθήκες σιτηρών και με το πρόσχημα της επίταξης μάζεψαν όλα τα διαθέσιμα ζώα. Στη συνέχεια άρχισαν οι συλλήψεις, οι εκβιασμοί και άλλες θηριωδίες.

Τον πατέρα του Πετρίδη τον συνέλαβαν γιατί στο σπίτι του βρέθηκε ένα όπλο Μάουζερ. Πώς βρέθηκε το όπλο; Κατά την πρώτη φυγή των Τούρκων το 1912 είχαν εγκαταλείψει απειρία τέτοιων όπλων, που μετά όσοι τα μάζευαν τα πουλούσαν για λίγα γρόσια. Ο Πετρίδης παραπέμφθηκε στο Στρατοδικείο.

Ο Ραιδεστινός έμπορος σιτηρών αφηγήθηκε επίσης ότι οι Τούρκοι έσφαξαν 50 μπαξεβαναίους (περιβολάρηδες) αφού προηγουμένως βίασαν τις γυναίκες και τις θυγατέρες τους. Ο Μητροπολίτης διαμαρτυρήθηκε έντονα, αλλά δεν εισακούσθηκε από τους Τούρκους.

Μέσα σ’ αυτό κλίμα οι Ραιδεστινοί συνέστησαν και μία επιτροπή με τους Κ. Πετρίδη, Χρήστο Κουβουλακίδη, τον Μουφτή και τον Αρμένιο πρωτοσύγκελο, η οποία περιήλθε τα Γανόχωρα για να εξακριβώσει ποια εγκλήματα διαπράχθηκαν και αν τα διέπραξαν Τούρκοι ή Βούλγαροι.

-Παντού όπου και αν μετέβημεν εμάθομεν πράγματα  φρικιαστικά και ευρέθημεν προ καταστάσεως αληθώς αξιοθρηνήτου. ‘Ο,τι είχον αφήσει εις την θέσιν του οι Βούλγαροιμ το είχαν τελεικώς καταστρέψει οι Τούρκοι, είπε ο Κ. Πετρίδης.

Στα Μάλγαρα Τούρκοι στρατιώτες αραβικής καταγωγής διέπραξαν απίστευτα κακουργήματα. Έσφαξαν και κρέμασαν πολλούς Έλληνες.

Στη Ραιδεστό πήγε και απεσταλμένος της Τουρκικής κυβέρνησης, ο οποίος επισκέφθηκε το Μητροπολίτη και του έδωσε να υπογράψει μια δήλωση με την οποία θα χρεώνονταν όλα τα εγκλήματα στους Βουλγάρους. Ο Μητροπολίτης αρνήθηκε να υπογράψει τέτοιο έγγραφο, όταν μάλιστα είχε καταγγελίες Χριστιανών ότι και οι Τούρκοι διέπραξαν πλείστες εγκληματικές πράξεις.

Τέλος ο Κ. Πετρίδης είπε ότι στα χωριά Καλύβια και Ασμπουγά δεν έμειναν παρά μόνο ερείπια.

*Κραυγή οδύνης" από τη Θράκη.

“Το μαρτύριον της Θράκης εξακολουθεί…”

                Σαν επίλογο αυτού του θέματος θα χρησιμοποιήσω φράσεις από ένα άρθρο που δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα «Πατρίς» των Αθηνών στις 22 Αυγούστου 1913 με τίτλο «Η κατάστασις εις την Θράκην- Κραυγή οδύνης» με υπογραφή Π.

                Ο άγνωστός μας Π. τόνιζε μεταξύ άλλων:

                «Η ειρήνη υπεγράφη. Παρήλθεν ήδη μην σχεδόν αφ΄ότου η κλαγγή των όπλων έπαυσεν ανά τα Μακεδονικά πεδία και όμως το μαρτύριον της Θράκης εξακολουθεί έτι. Δια την ταλαίπωρον ταύτην χώραν δεν υπάρχει ανακωχή, δεν υπάρχει ειρήνη. Ο βάρβαρος διατρέχει αυτήν απ’ άκρου εις άκρον, θύων και καταστρέφων. Πυρίκαυστα πλείστα ωραία και αμιγή της Θράκης Ελληνικά χωρία, από του Έβρου μέχρι του Ευξείνου αφ’ ενός και μέχρι του Νέστου αφ’ ετέρου, βαθείς στόνοι διαχέονται. Έν διαρκές και ακατάπαυστον ρεύμα φυγής. Φεύγουν, φεύγουν… με το παράπονον και το δάκρυ».

                Και σε άλλο σημείο ο αρθρογράφος Π. αφού υπογράμμιζε την άκαμπτη και ενθουσιώδη φιλοπατρία των Θρακών έγραφε:

                «Ο Θρακικός πληθυσμός έμεινε δια μέσου των αιώνων αμιγής, ενθουσιώδης, πατριωτικός. Το μαρτυρεί η καθαρά γλώσσα του και αι συμπαγείς και ευημερούσαι Κοινότητές του».

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               

ΠΗΓΕΣ

*Εφημερίδες «Ακρόπολις», «Εμπρός», «Σκριπ», «Καιροί», «Πατρίς».