Η σκοτεινή περίοδος 1947-1967

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΉ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.kathimerini.gr/930549/article/politismos/vivlio/h-skoteinh--periodos--1947-1967

*Ο τέως βασιλιάς Κωνσταντίνος (τρίτος από αριστερά) περιστοιχισμένος από μέλη της δικτατορικής κυβέρνησης.

ΑΛΕΞΗΣ ΠΑΠΑΧΕΛΑΣ

Ο Βιασμός της Ελληνικής

Δημοκρατίας. Ο Αμερικανικός

Παράγων, 1947-1967

πρόλογος: Λ. Β. Καραπαναγιώτης

(22η συμπλ. έκδοση)

εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας, 2017

σελ. 524

Του κ. ΔΗΜΗΤΡΗ Π. ΣΩΤΗΡΟΠΟΥΛΟΥ*

Η πρώτη έκδοση της έρευνας του Αλέξη Παπαχελά για την εμπλοκή του αμερικανικού παράγοντα στις ελληνικές υποθέσεις είχε γίνει μόλις 30 χρόνια ύστερα από εκείνα τα κρίσιμα γεγονότα και δεν ήταν απλώς δημοσιογραφική έρευνα αλλά κάλυπτε και κενά της επιστημονικής ιστοριογραφίας. Η σχετική συζήτηση ήταν ακόμη τότε σε πρωταρχικό στάδιο, το βιβλίο ωστόσο είχε το πλεονέκτημα να κάνει χρήση μαρτυριών από όσους ήταν ακόμη εν ζωή.

Έτσι στο βιβλίο «ακούγονται» ο βασιλιάς Κωνσταντίνος, ο Γ. Ι. Ράλλης, ο Κ. Μητσοτάκης, ο Λ. Κύρκος, ο πράκτορας της CIA Τζ. Φατσέας. Θα πρέπει, ωστόσο, να ομολογήσουμε ότι η σημερινή της επανέκδοση, η οποία μάλιστα συμπληρώνεται από εκείνες τις συνεντεύξεις, δεν βρίσκει την έρευνα σε πολύ πιο προχωρημένο στάδιο, σε ό,τι αφορά τις πρωτογενείς πηγές.

Η έρευνα καταδεικνύει πρώτα και κύρια την άμεση εμπλοκή των ΗΠΑ στις ελληνικές υποθέσεις, μετά το 1947, σε μια σχέση που δομούνταν άλλοτε ως ασύμμετρη συμμαχία, άλλοτε ως υποτελής εξάρτηση. Ο Αμερικανός πρέσβης, Τζακ Πιουριφόι, που επισκεπτόταν τους πρωθυπουργούς με το κοντομάνικο, ήταν η πιο ακραία εκδοχή, αν και υπήρχαν και αξιωματούχοι με πιο φιλελεύθερη αντίληψη, όπως ο Ρ. Κίλι. Θα πρέπει, ωστόσο, να διευκρινιστεί ότι με τον όρο «αμερικανικός παράγοντας» εννοούμε ένα σύνθετο πλέγμα δομών που περιελάμβανε την πρεσβεία, τις μυστικές υπηρεσίες, το αμερικανικό Πεντάγωνο ή και επιχειρηματίες των οποίων οι επιδιώξεις δεν ταυτίζονταν αναγκαστικά. Ούτε και γνώριζε πάντοτε η αριστερά τι ποιούσε η δεξιά. Όπως και θα πρέπει να προστεθεί ότι ήταν μια παρέμβαση την οποία επιζητούσε η ίδια η ημεδαπή πολιτική ελίτ, που έκανε άλλωστε χρήση της κολοσσιαίας βοήθειας του Σχεδίου Μάρσαλ.

Παρά την επιδίωξη, πάντως, των ΗΠΑ να σταθεροποιήσουν το πολιτικό σύστημα, μετά το 1955, σε μια κεντροδεξιά ισορροπία μέσω της στήριξης των κυβερνήσεων Καραμανλή, οι εκλογές του 1958 και η εντυπωσιακή άνοδος της ΕΔΑ, θα επαναπροσδιορίσουν τις προτεραιότητές τους. Θα αναδείξουν την ανάγκη στήριξης μιας κεντρώας μη κομμουνιστικής παράταξης, η οποία θα βρεθεί στο πρόσωπο παλαίμαχων βενιζελογενών, με προεξάρχοντα τον Γ. Παπανδρέου.

Η αντίδραση θα προκύψει, όμως, κυρίως από τις νεότερες ομάδες εθνικοφρόνων του στρατού, οι οποίες θα προωθήσουν μια πιο σκληρή εκδοχή αντικομμουνισμού τη δεκαετία του ’60. Επρόκειτο για αυτονομημένες ομάδες, με νασερικού τύπου φαντασιώσεις. Από τα στοιχεία φαίνεται ότι η CIA είχε επαφές με τους μετέπειτα πραξικοπηματίες και δεν ήταν προφανώς δύσκολο να αντιληφθεί τις προθέσεις τους. Είναι αδιευκρίνιστο, πάντως, αν είχαν αποκαλύψει το πότε ακριβώς θα κινούνταν, και κυρίως αν οι Αμερικανοί πράκτορες τους ενθάρρυναν στα σχέδιά τους.

Οι ψευδαισθήσεις

Το ζήτημα είναι ότι σχέδια κάποιου τύπου εκτροπής, ιδίως μετά την κρίση του 1965, απεργάζονταν τόσο ένα μέρος της εθνικόφρονος Δεξιάς όσο και το ίδιο το παλάτι. Όλοι, με άλλα λόγια, σχεδίαζαν, εύχονταν ή περίμεναν μια δικτατορία. Ήταν ένα είδος αυτοεκπληρούμενης προφητείας.

Το παράρτημα με τις συνεντεύξεις των πρωταγωνιστών είναι, ωστόσο, πολύ αποκαλυπτικό των ψευδαισθήσεων τις οποίες έτρεφαν, καθώς άπαντες θεωρούσαν επίσης ότι ήλεγχαν το στράτευμα. Και θα έλεγε κανείς ότι αν η ηγεσία του απριλιανού πραξικοπήματος ήταν τόσο καταφανώς γελοία, αυτό συνέβαινε διότι και το πολιτικό σύστημα στο σύνολό του ήταν πολύ κατώτερο των περιστάσεων. Ο βασιλιάς είχε τις μεγαλύτερες ευθύνες, ενώ η παλιότερη κριτική εξαντλούσε την αυστηρότητά της στις κυβερνήσεις των «Αποστατών». Όμως, δεν ήταν μικρές και οι ευθύνες του Ανδρέα Παπανδρέου λόγω της εμπρηστικής του στάσης μετά τα Ιουλιανά, έχοντας καταστήσει όμηρό του τον πατέρα του.

Είναι, εντέλει, μεγάλη η σημασία για την εθνική αυτοσυνειδησία τέτοιων ερευνών που αναδεικνύουν τη διαπλοκή των εξωτερικών παραγόντων με τους εσωτερικούς. Διότι δείχνουν ότι όσα κι αν είναι τα περιθώρια της ξένης εμπλοκής, εντέλει ο καταλυτικός παράγοντας για την εξέλιξη των πραγμάτων είναι ο εσωτερικός, ακόμη και αναφορικά με μικρότερα κράτη όπως το ελληνικό. Δείχνουν, επίσης, την αποφασιστική σημασία που μπορεί να έχει η γεωπολιτική για τη μοίρα τέτοιων κρατών και πώς αυτό εξελίσσεται σε ευχή ή σε κατάρα.

* Ο Δημήτρης Π. Σωτηρόπουλος είναι αναπληρωτής καθηγητής Σύγχρονης Πολιτικής Ιστορίας, διευθυντής του ΠΜΣ «Διακυβέρνηση και Επιχειρηματικότητα», αρχισυντάκτης της «Νέας Εστίας».