Θράκη: Η δύσκολη ζωή κατά τον 19ο αιώνα

*Αίνος: Η πύλη του φρουρίου 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η ζωή στη Θράκη και ειδικά στις μικρές πόλεις και τα χωριά, ποτέ δεν ήταν ομαλή. Οι Θράκες, ειδικά στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, είχαν να αντιμετωπίσουν μια άγρια καθημερινότητα, που ήταν συνδυασμός της απληστίας και της βαρβαρότητας του Οθωμανού κατακτητή, της επιθετικότητας του ανερχόμενου βουλγαρικού εθνικισμού, αλλά και άλλων απρόβλεπτων παραγόντων, όπως είναι π.χ. τα μεγάλα ατυχήματα, οι κακές καιρικές συνθήκες κ.λπ. Κοντά σ’ αυτά δεν πρέπει να λησμονούμε και την αδυναμία του ελληνικού κράτους, να προστατεύσει τους αλύτρωτους Έλληνες.  

                Ποια ήταν αυτή η άγρια καθημερινότητα; Την περιγράφει λιτά και άκρως παραστατικά, ένα γράμμα των Ελλήνων κατοίκων της Αίνου προς τον υπουργό Εξωτερικών Πέτρο Δεληγιάννη, με ημερομηνία 14 Απριλίου 1868 .

*Ο υπουργός Εξωτερικών Πέτρος Δεληγιάννης

                «Κύριε υπουργέ,

Μολονότι και δια προηγουμένων δια μέσου τη Σεβαστής Πρεσβείας αναφορών μάλιστα εσχάτως και δι’ εκτάκτου μεταβάντος εις Κωνσταντινούπολιν, περιεγράψαμε την απελπισίαν εις ήν περιήλθομεν ως εκ της βιαίου, ανόμου και βαρβάρου διαγωγής της ενταύθα Τοπικής Αρχής, μ’ όλα ταύτα αναγκαζόμεθα και πάλιν απευθείας προς Υμάς Εκλαμπρότατε ν’ αναφέρουμε εν συντόμω, ότι ουδέν άλλον τις αείποτε ακούει ενταύθα, παρ’ ότι τον δείνα Έλληνα ανηλεώς εξυλοκόπησαν, τον δείνα εφυλάκισαν και τον άλλον αδίκησαν. Δια την μικροτέραν αιτίαν Κύριε Υπουργέ, ενίοτε και άνευ αυτής, στέλλει τρεις ή τέσσαρας χωροφύλακας συλλαμβάνει επί του δημοσιοτέρου μέρους, όντινα βούλεται Έλληνα, μεταφέρει βιαίως, θέτει εις την φυλακήν των κακούργων, δεκατίζει χρηματικώς κατά την συνήθειάν της και οπόταν θελήση τον απελευθερώνει. Αν υπάρχει Πράκτωρ Έλλην ποσώς δεν πτοείται, αλλά πράττει κατά το δοκούν αυτής. Και μάλιστα το μέγιστον δυστύχημά μας είναι ότι ούτε καν Έλληνας θέλει να μας αναγνωρίσει, αδιαφορούσα αν έχωμε τα τακτικά της εθνικότητος μας έγγραφα. Προσπίπτομεν όθεν εις τους πόδας Σας, Εκλαμπρότατε, όπως εξ ονόματος του Παναγάθου Θεού και της Ιεράς Πατρίδος φανήτε ίλεως προς ημάς και μας απαλλάξητε της απελπιστικής θέσεως, εις ήν καταντήσαμεν…».

Η τύχη της επιστολής, μόλις την διάβασαν στην Αθήνα, ήταν… προδιαγεγραμμένη. «Εις το αρχείον» έγραψε ιδιοχείρως ο υπουργός Π. Δεληγιάννης και έβαλε τη μονογραφή του…

Οι κατατρεγμένοι Έλληνες της Αίνου, βλέποντας να μην γίνεται τίποτα και η άγρια καθημερινότητά τους να μην απαλύνεται, απευθύνθηκαν και στον Έλληνα πρεσβευτή στην Κωνσταντινούπολη Ιωάννη Δεληγιάννη με επιστολή τους την 1η Ιουλίου 1868.

«Κύριε Πρέσβυ,

Οι ευσεβάστως αναφερόμενοι Έλληνες υπήκοοι και δια προηγουμένων αναφορών μας εθέσαμε τας αδίκους φυλακίσεις, τους ραβδισμούς, τας περιφρονήσεις άς υπέστημεν και ήδη υποφέρομεν. Ουδείς τολμά να εκστομίσει ότι είναι Έλλην ουδείς δύναται αφόβως να τρέξη εις το έργον του καθ’ ότι συλλαμβάνεται, φυλακίζεται, κακοποιείται, φορολογείται κατά το δοκούν της Τοπικής Αρχής και όχι κατά τον Κτηματικόν φόρον. Τις θα υπερασπισθή ημάς Κύριε Πρέσβυ;...».   

Εκτός όμως από τα σωζόμενα διπλωματικά έγγραφα, εναργή εικόνα μας δίνουν και τα δημοσιεύματα του Τύπου της εποχής. Με βάση τέτοια στοιχεία, ας επιχειρήσουμε μια περιγραφή της κατάστασης που επικρατούσε στη Θράκη, προς τα τέλη του 19^ου αιώνα. Δεν πρόκειται για ολοκληρωμένη έρευνα, αλλά για ένα εράνισμα ολίγων δημοσιευμάτων, που μας δείχνουν ξεκάθαρα, πόσο δύσκολη ήταν η ζωή εκεί.

*Βιζύη: Ο βυζαντινός ναός της Αγίας Σοφίας. Σήμερα λειτουργεί ως τζαμί

Η κατάσταση για παράδειγμα στην περιοχή της Βιζύης δεν ήταν η καλύτερη δυνατή εξαιτίας της απαίτησης του καϊμακάμη Ραιδεστού να συγκεντρωθούν οι φόροι.

Από μια ανταπόκριση στο «Νεολόγο» της 14^ης Μαρτίου 1867 πληροφορούμαστε ότι εκεί επικρατούσε αφόρητη δυστυχία.

«Οι δυστυχείς χωρικοί μας- έγραφε ο ανταποκριτής- μόλις και μετά βίας κατώρθουν άλλοτε να πληρώνωσι τους τακτικούς φόρους των, σήμερον δε πιεζόμενοι ίνα πληρώσωσιν άπαντας τους καθυστερουμένους φόρους, συνεπεία των αυστηρών διαταγών του καϊμακάμη Ραιδεστού, ηναγκάσθησαν να εκποιήσωσι, προς απότισιν της εαυτών οφειλής, τα ζώα των, τα σκεύη των και αυτά τα ενδύματα και τα τρόφιμά των. Πλην και ούτω δεν κατόρθωσαν ν’ αποτίσωσιν το χρέος αυτών».

Ένας μάλιστα Βιζυηνός στην καταγωγή, ο Βαρσαμής της συνοικίας Γιαζί Μαχαλεσί, με χρέος 47 γροσίων, τράβηξε δίκαννο πιστόλι και ένα μαχαίρι και σκότωσε ένα, τραυμάτισε σοβαρά άλλον ένα και τραυμάτισε ελαφρότερα δύο φοροεισπράκτορες, όταν πήγαν να εισπράξουν φόρους!!!

*Ραιδεστός, το 1906

Γενικώς η περιοχή της Ραιδεστού, ζούσε σε μεγάλη δυστυχία. Σε ανταπόκριση του «Νεολόγου» (14 Απριλίου 1968) μαθαίνουμε:

«Η αχρηματία καταμαστίζει ανηλεώς τον τόπον, και οι δυστυχείς χωρικοί έφθασαν πλέον εις την εσχάτην απόγνωσιν. Συλλογιζόμενοι δε και τας προσεχείς επισήμους εορτάς, θλίβονται από καρδίας αυτοί τε και αι ταλαίπωροι οικογένειαί των ως στερούμεναι και του επιουσίου άρτου. Μ’ όλην δε την σκληράν  ταύτην ανέχειαν, η διοίκησις εξακολουθεί δραστηρίως τας εισπράξεις αδιαφορούσα προς πάντα».

Μέσα στη μαυρίλα της κατάστασης, πού και πού υπήρχαν και καλές ειδήσεις. Όπως π.χ. στις 24 Ιουλίου 1872, που έγραψαν οι εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης ότι από το Οθωμανικό υπουργείο δημοσίων έργων ανακοινώθηκε ότι απεστάλησαν μηχανικοί για να μελετήσουν τις χαράξεις αμαξιτών οδών με τις οποίες το Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα), το Διδυμότειχο, η Καλλίπολις το Καρατζά και το Λουλέ Βουργάς (Χαριούπολις) θα ενωθούν με τη σιδηροδρομική γραμμή της Ρωμυλίας.

*Διδυμότειχο

Ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1878, άφησε βαθιές πληγές στη Θράκη και στον πληθυσμό της, καθώς συνέβησαν ποικίλες αγριότητες, μεταξύ Ελλήνων, Τούρκων και Βουλγάρων. Μια εικόνα για το Διδυμότειχο του 1879 έχουμε, από ανταπόκριση στον «Νεολόγο» (28 Μαρτίου 1879) της Κωνσταντινούπολης. Στην ανταπόκριση αυτή αναφέρονται μεταξύ άλλων και τα ακόλουθα:

«Η πόλις ημών ολοκλήρους αιώνας δεν είχεν υποστή τοιαύτην τύχην, οποίαν σήμερον. Ηρημώθη επί ρωσοτουρκικού πολέμου, υπέστη δυσβάστακτον της ρωσικής κατοχής βάρος επί τοσούτους μήνας, νυν δε είναι ανάστατος και παριστά  οικτρότερον θέαμα, καθότι αι ετοιμόρροποι οικίαι αυταί αφ’ εαυτών καταπίπτουσι, εκλειπόντος του οπωσδήποτε αυτάς περιποιουμένου πληθυσμού. Το περίεργον είναι ότι εκ των εν τοις σιδηροδρομικοίς σταθμοίς συνηθροισμένων πολλοί αποθνήσκουσιν εκ της κακουχίας, άμα δε και πολλά κτήνη εκ της πείνης».

Την εποχή εκείνη μητροπολίτης Διδυμοτείχου ήταν ο Μεθόδιος και μουτασερίφης ο ομογενής Τζώρτζη πασάς.

*Άρδας ποταμός: Ζεύξη από το βουλγαρικό στρατό κατά το 1912-13

Εκτροχιασμός τρένου στον Άρδα

Και κοντά σε όλα τα άλλα σημειώθηκε και ένας μεγάλος εκτροχιασμός τρένου στον Άρδα, όταν κατέρρευσε η γέφυρα, ενώ περνούσε ο σιδηροδρομικός συρμός, μας πληροφορεί η «Βυζαντίς» (1 Ιανουαρίου 1879). Το γεγονός αυτός είχε σημειωθεί τις τελευταίες μέρες του 1878. Το τρένο είχε αναχωρήσει από την Αδριανούπολη. ‘Εσερνε 17 βαγόνια με εμπορεύματα και άλλα 9 επιβατηγά. Ο ποταμός ήταν πλημμυρισμένος. Το τρένο εισήλθε στη γέφυρα και μόλις πέρασε από την άλλη μεριά η ατμομηχανή, άρχισε ο εκτροχιασμός. Πρώτο έπεσε στο ποτάμι το βαγόνι με το κάρβουνο, που ακολουθούσε, και παρέσυρε τα 17 εμπορικά βαγόνια και άλλα δύο επιβατηγά της τρίτης θέσης. Επτά μόλις βαγόνια έμειναν στις γραμμές και μπόρεσαν να επανέλθουν στην Αδριανούπολη. Από τα στοιχεία που υπήρχαν, φαίνεται πώς έχασαν τη ζωή τους 4 επιβάτες της τρίτης θέσης, ενώ γλίτωσαν συνολικά 40. Επίσης χάθηκαν δύο ρώσοι στρατιωτικοί και ένας υπάλληλος της αμαξοστοιχίας.

*Ορτάκιοϊ

Και η μάστιγα πόλεων και χωριών εκείνης της εποχής, οι πυρκαγιές, που κατέστρεφαν τα πάντα, αφού τα περισσότερα οικήματα ήταν ξύλινα. Όπως συνέβη στα μέσα Ιουλίου 1879 στο Ορτάκιοϊ. Η φωτιά εξερράγη στην αγορά. Φυσούσε σφοδρός άνεμος, που τη θέριεψε. Έτσι μέσα σε τέσσερις ώρες έγιναν παρανάλωμα του πυρός περί τις 250 κατοικίες και 120 εργαστήρια, ενώ άλλα 50 σπίτια υπέστησαν σοβαρές ζημιές.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τότε η Οθωμανική Αυτοκρατορία διήνυε την εποχή των μεταρρυθμίσεων, που είχαν υποστηριχθεί από τις ευρωπαϊκές δυνάμεις. Μιλάμε για τις μεταρρυθμίσεις που έμειναν στην ιστορία με τον ονομασία Τανζιμάτ.

Συνήθως τα αποτελέσματα των μεταρρυθμίσεων ελάχιστα άγγιζαν  τους υπόδουλους.

Χαρακτηριστική είναι μια ανταπόκριση στον «Νεολόγο» της Κωνσταντινούπολης (εισήχθησαν 2 Νοεμβρίου 1879)από την Ραιδεστό.

«Αι μεταρρυθμίσεις αύται εισήχθησαν από τινος εν τω ημετέρω διαμερίσματι, όπερ ως γνωστόν υπάγεται εις την νομαρχίαν της Αδριανουπόλεως, αλλά δυστυχώς παρήγαγον δι’ ημάς τουλάχιστον τους ραγιάδες κατάστασιν χείρονα εκείνης ήν έμελλον να θεραπεύσωσιν».

Η ζωή στη Θράκη του 19^ου αιώνα, είχε πάντα τεράστιες δυσκολίες.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο υπουργείου Εξωτερικών

*Αρχεία εφημερίδων της Κωνσταντινούπολης «Νεολόγος», «Βυζαντίς