Η ΩΡΑΙΑ ΕΛΕΝΗ ΤΟΥ 1821

*Νεκρολογία για την Ελένη Βάσσου στο περιοδικό "Ποικίλη Στοά"

*Γυναίκα με κάλλος και προσωπικότητα

*Στήριξε τον Βάσσο Μαυροβουνιώτη

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Στην Επανάσταση του 1821, υπήρξαν σημαντικές γυναίκες σύζυγοι, μάνες ή ερωμένες, που στήριζαν με τον τρόπο τους, ποικιλότροπα τους αγωνιστές. Συνηθίζουμε να λέμε, πως πίσω από κάθε σπουδαίο άνδρα, κρύβεται μια εξίσου σπουδαία γυναίκα. Και αυτό επαληθεύθηκε, κατά τη διάρκεια της Εθνεγερσίας.

          Μια τέτοια γυναίκα, ήταν και η Ελένη Βάσσου, σύζυγος του Μαυροβούνιου στρατηγού Βάσσου, ο οποίος καθιερώθηκε στην Ελλάδα, με το επίθετο Μαυροβουνιώτης.

          Ολόκληρη η ζωή της Ελένης Βάσσου ήταν μυθιστορηματική, ενδιαφέρουσα και περιπετειώδης.

          Διακρίθηκε από την εφηβική ηλικία της για την ομορφιά, αλλά και για την εξυπνάδα της, προσόντα που είχαν καταστήσει χαρακτηριστικά ζηλότυπο τον δεύτερο σύζυγό της Βάσσο Μαυροβουνιώτη, ο οποίος την είχε ερωτευθεί παράφορα, από το 1826.

          Αλλά και η περίπτωση του συζύγου της είναι άκρως ενδιαφέρουσα. Ο Βάσσος, δεν ήταν Έλληνας, αλλά έγινε Έλληνας πολεμώντας για την ελευθερία των Ελλήνων. Ήταν Μαυροβούνιος στην καταγωγή.  Το πραγματικό όνομά του στα σέρβικα ήταν Βάσο Μπράγιοβιτς (Васо Брајовић). Γεννήθηκε το 1797 στο Μπελοπάβλιτς από αρχοντική οικογένεια και πέθανε στις 9 Ιουνίου 1847 στην Αθήνα, από πνευμονία. Γιοι του ήταν οι στρατιωτικοί Τιμολέων Βάσσος- Μαυροβουνιώτης και ο Αλέξανδρος Βάσσος.

*Δημοσίευμα για την παρουσία του Μαυροβουνιώτη στο λιμάνι της Σμύρνης

          Από 16 χρονών αναμίχθηκε σε κινήματα εναντίον των Τούρκων και τελικά κατέληξε αχθοφόρος στο λιμάνι της Σμύρνης. Εκεί γνώρισε τον Νικόλαο Κριεζιώτη και νεότατος  ήρθε μαζί του στην Ελλάδα το 1820. Αργότερα έγιναν και «αδερφοποιητοί». Τον επόμενο χρόνο προσχώρησε στην Ελληνική Επανάσταση. Ηγήθηκε  των επαναστατών αρχικά  στην επαρχία Καρυστίας.  

*Η προτομή του Βάσσου Μαυροβουνιώτη στην Ποντγκόριτσα, πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου

          Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης πήρε μέρος σε 36 μάχες στην Εύβοια, στην Αθήνα, στην Πελοπόννησο, στη Στερεά Ελλάδα, τη Θάσο και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας.

          Μετά την απελευθέρωση  ήταν ένθερμος υποστηρικτής του Γαλλικού κόμματος και του Ιωάννη Κωλέτη, όμως επί Όθωνα έγινε υπασπιστής του.

*Υποσημείωση σε εφημερίδα, για την εξαφάνιση του τάφου του Μαυροβουνιώτη

          Ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης πέθανε στις 9 Ιουνίου 1847 στην Αθήνα, από πνευμονία. Από τον τάφο του όμως, δεν έμεινε ίχνος γιατί  μερικά χρόνια αργότερα, κάποιος φιλοπρόοδος δήμαρχος θέλησε να ισοπεδώσει το χώρο στα νεκροταφεία… και τα σάρωσε όλα!!!

*Η αναγγελία του θανάτου του Βάσσου Μαυροβουνιώτη, στην εφημερίδα "Ελπίς"

Ηράσθη την ωραία Ελένη!!!

          Ας έρθουμε όμως στην πρωταγωνίστρια της σημερινής μας αφήγησης. Η σύζυγός του Ελένη, ή όπως ήταν γνωστότερη στους οικείους της ως Ελέγκω, γεννήθηκε στην Ήπειρο στις αρχές του 19ου αιώνα. Η οικογένειά της καταδιώχτηκε από τους Οθωμανούς και κατέφυγε στην Κέα. Εκεί έμεινε η Ελένη μέχρι την ενηλικίωσή της.

          Όταν ακόμα ήταν στην εφηβική της ηλικία, φιλοξενήθηκε στο σπίτι τους στην Κέα ο Γάλλος συγγραφέας, πολιτικός και φιλέλληνας.   Σατωβριάνδος, που θαύμασε την ομορφιά της. Αργότερα θαύμασε το κάλλος της και ο ποιητής Παναγιώτης Σούτσος και άλλοι ποιητές.

          Εκείνος, όμως που την ερωτεύθηκε με πάθος αν και τότε ήταν ήδη παντρεμένη 16 ετών με τον προεστό και πρόξενο της Γαλλίας Μιχαήλ Τζωρτζή Πάγκαλο, ήταν ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης. Είχε φτάσει στην Κέα το 1826 ενόψει μιας παράτολμης και άσκοπης εκστρατείας με τον Χατζημιχάλη Νταλιάνη, στη Βηρυτό. Βοηθούσαν τον εμίρη Μπεσίρ να ξεσηκώσει τους πληθυσμούς εναντίον των Τούρκων, ενώ κατ’ άλλους πήγαν εκεί για πλιατσικολόγημα.

          Τότε ο μπαρουτοκαπνισμένος οπλαρχηγός «ηράσθη της ωραίας Ελένης»  που ήταν και έγκυος και επειδή συνάντησε αντιδράσεις από τους γονείς και τον σύζυγο, την απήγαγε και την μετέφερε στην Άνδρο. Εκεί την εγκατέστησε στον πύργο του Δημητρίου Γιαννούλη,  έχτισε την είσοδο του πύργου και άφησε απέξω φρουρά να την φροντίζει. «Εν τω πύργω τούτω ως ηρωίς μεσαιαωνικού μυθιστορήματος έμεινε κεκλεισμένη επί πολλούς μήνας, με την θύραν του πύργου εκτισμένην υπό του στρατηγού, με φρουράν κάτωθεν της θύρας, λαμβάνουσα τας τροφάς εκ του παραθύρου δια σχοινίου και και με την συνοδείαν μιας μόνης γυναικός» έγραψαν κάποιοι ιστορικοί. Η γυναίκα αυτή ήταν η Σιδερή, από το Βόλο.  Όταν γύρισε ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης, ο Πάγκαλος είχε πεθάνει ίσως και από τον καημό του. Έτσι, νυμφεύθηκε την Ελένη, την πήρε μαζί του και την μετέφερε στον Πειραιά, συνεχίζοντας την πολεμική του δράση.

*Δείγμα της υπογραφής του Βάσσου Μαυροβουνιώτη (από τα Αρχεία της Ακαδημίας Αθηνών)

          Στις μάχες που έπαιρνε μέρος  ο Βάσσος Μαυροβουνιώτης, η γυναίκα του ήταν στο πλευρό του πότε σαν νοσοκόμα και πότε σαν  γραμματέας γιατί ο ίδιος ήταν αναλφάβητος. Μόλις και μετά βίας είχε μάθει να βάζει την υπογραφή του. Κρίσιμη θεωρήθηκε η μάχη του Καματερού, που διεξήγαγε ο Μαυροβουνιώτης με τις δυνάμεις του, μετά από πιέσεις του ελληνικής καταγωγής αξιωματικού του γαλλικού στρατού Διονύσιου Βούρβαχη.  Εκεί υπέστη πανωλεθρία χάνοντας 900 άνδρες. Η Ελένη Βάσσου ήταν η νοσοκόμος των τραυματιών. Έφτασε μάλιστα στο σημείο να σκίζει τα φορέματά της για να δέσει τις πληγές των τραυματισμένων αγωνιστών.  Μεταξύ άλλων η Ελένη τον βοήθησε στην λύση της πολιορκίας της Καρύστου και κρατούσε την αλληλογραφία του με τον Κιουταχή, ενώ έπαιζε ρόλο συμβούλου του άνδρας της σε όλες τις σημαντικές διαπραγματεύσεις. Το 1824 προήχθη στο βαθμό του στρατηγού.

          Μετά την επανάσταση η Ελένη Βάσσου από την Σαλαμίνα όπου αρχικά είχε εγκατασταθεί, εξέφρασε  με πολύ ζήλο την αντίθεσή της προς τον Ιωάννη Καποδίστρια υποστηρίζοντας ότι η Ελλάδα δεν ήταν πρόσφορη για να μεταφυτευτούν εδώ οι απολυταρχικές ιδέες της Ρωσίας. Το σπίτι της είχε γίνει επίκεντρο της αντικαποδιστριακής αντιπολίτευσης.

          Όταν έγινε βασιλιάς της Ελλάδας ο Όθωνας, η οικογένεια του Βάσσου Μαυροβουνιώτη εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και η Ελένη έγινε μια από τις πιο ευγενείς και φιλόξενες οικοδέσποινες της εποχής της. Στους ονομαστούς χορούς που έδινε, συνέρρεε όλη η αθηναϊκή αριστοκρατία. Διακρινόταν πάντα για την ομορφιά της, αλλά και για την ευφυΐα της. Κατά τους χρονογράφους της εποχής ενώ ο Μαυροβουνιώτης φορούσε ως το τέλος της ζωής του την εθνική ενδυμασία των Ελλήνων οπλαρχηγών, η φιλελεύθερη σύζυγος του Ελένη, ασχολούνταν μεταξύ άλλων, με την ιππασία και τη μουσική και προτιμούσε να ενδύεται με ευρωπαϊκά φουστάνια και καπέλα. Ο γάμος τους διαλύθηκε το 1839 με υπαιτιότητα της Ελένης.

          Η Ελένη Βάσσου, απεβίωσε σε βαθιά γεράματα στις αρχές του Ιανουαρίου 1891, αφήνοντας πολλούς απογόνους, από τους οποίους δύο γιοι έγιναν επίσης σημαντικοί ανώτεροι αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού, συνεχίζοντας το έργο του πατέρα τους.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης