Τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία για τα «ντουρντουβάκια» του 1941-1944 σε Ανατολική Μακεδονία και Θράκη

 

*Απόσπασμα από τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία για τη Βουλγαρική Κατοχή

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Η Βουλγαρία βαρύνεται ιστορικά με σειρά εγκλημάτων, μερικά από τα οποία- δυστυχώς- δεν δικαιώθηκαν ποτέ. Ένα από αυτά ήταν η καταναγκαστική εργασία που επέβαλε, σε κατακτημένες περιοχές. Καταναγκαστική εργασία, με κρυφό στόχο την εξόντωση χιλιάδων ανθρώπων. Ο απάνθρωπος αυτός θεσμός, έμεινε στη μνήμη των γειτονικών προς τη Βουλγαρία χωρών με την ονομασία «ντουρντουβάκια». Θύματα αυτού του θεσμού, υπήρξαν χιλιάδες Θράκες και Μακεδόνες.

            Η λέξη «τα ντουρντουβάκια» είναι εξελληνισμένη  παραφθορά της βουλγαρικής λέξης трууJдови войски (τρούντοβι βόιτσκι) που σημαίνει τάγματα εργασίας ή του трууJдов войник (τρούντοβ βόινικ) δηλαδή φαντάρος για αγγαρείες.

Βασικά κατά τα έτη 1916-1918, δηλαδή κατά τη διάρκεια του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου θεσμοθετήθηκε από το Βουλγαρικό κράτος η καταναγκαστική εργασία, με ελάχιστο φαγητό και νερό. Εργάζονταν σε τρομερές συνθήκες άνδρες από τις κατεχόμενες περιοχές, ηλικίας από 16 μέχρι 60 χρονών, που τους οδηγούσαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βουλγαρία.  Οι συνθήκες θύμιζαν τα παρόμοια στρατόπεδα συγκέντρωσης που λειτούργησαν αργότερα από τους Χιτλερικούς ή τα τάγματα εργασίας, τα λεγόμενα «Αμελέ Ταμπουρού» των Τούρκων στη Μικρά Ασία, που και αυτά έγιναν με εισήγηση Γερμανών συμβούλων.

Οι Βούλγαροι, που δεν τιμωρήθηκε ποτέ για τα εγκλήματα στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, επανέλαβαν την ίδια τακτική όταν κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κατέλαβαν τη Δυτική Θράκη (πλην του νομού Έβρου) και την Ανατολική Μακεδονία, κατά παραχώρηση των Χιτλερικών, χωρίς δηλαδή να πολεμήσουν.

*Εικόνα από τα "ντουρντουβάκια"

Οι ηγέτες του Ναζισμού, μετά την ήττα, το 1945, καταδικάστηκαν όπως όλοι γνωρίζουμε, από το Δικαστήριο της Νυρεμβέργης για τα εγκλήματα πολέμου, και τα ολοκαυτώματα που διέπραξαν. Τα εγκλήματα πολέμου των Βουλγάρων σε βάρος Ελλήνων και Σέρβων κυρίως, ως συνειδητών μάλιστα συμμάχων των Γερμανών σε δύο Παγκόσμιους Πολέμους, δεν δικάστηκαν ποτέ. (Για τα «ντουρντουβάκια» βλέπετε σχετικά στο https://sitalkisking.blogspot.com/2019/05/1916-18.html)

*Από τα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ

 

Τα Αμερικανικά Εθνικά Αρχεία βοούν!!!

 

            Τα ράφια των Εθνικών Αμερικανικών Αρχείων, είναι γεμάτα με πληροφορίες για τη στάση των Βουλγάρων στα «ντουρντουβάκια», οι οποίες αποχαρακτηρίστηκαν και είναι προσβάσιμες στους ερευνητές. Πρόκειται για υλικό από τις αναφορές Αμερικανών μυστικών πρακτόρων, που έφταναν στο Κάιρο για αξιοποίηση από το Συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής και στη συνέχεια διαβιβάζονταν στις ΗΠΑ.

Οι Αμερικανοί πράκτορες στο σωζόμενο υλικό επισήμαιναν, ότι η ζωή στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας των Βουλγάρων ήταν ένας αδιάκοπο και επίμονο μαρτύριο, εξαιτίας των συνεχών σωματικών τιμωριών, και των κακών συνθηκών που επικρατούσαν.

Η καταναγκαστική εργασία, υποχρεωτική από τη φύση της, ήταν ένα από τα απάνθρωπα μέτρα που επέβαλαν οι Βούλγαροι κατακτητές στους άνδρες στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη (πλην του νομού Έβρου) δηλαδή σε όλα βουλγαρικά κατεχόμενα ελληνικά εδάφη. Οι πληροφορίες αυτές δεν συνθέτουν την ολοκληρωμένη εικόνα αυτού του ιδιόμορφου εγκλήματος, γιατί λόγω του πολέμου, δεν ήταν εύκολη η συλλογή και μεταβίβαση πληροφοριών. Εξάλλου τα τέσσερα χρόνια του πολέμου σημαίνουν ότι οι πληροφορίες από μήνα σε μήνα είναι αποσπασματικές, ενδεχομένως και σε λίγες περιπτώσεις εσφαλμένες. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν ανατρέπουν την εικόνα του συντελεσθέντος εγκλήματος στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας.

*Εξώφυλλο φακέλων των Εθνικών Αρχείων των ΗΠΑ

Ίσως, μια συνθετική εργασία πανεπιστημιακών ερευνητών θα μπορούσε να δώσει στο μέλλον μια ολοκληρωμένη εικόνα αυτού το εγκλήματος. Στο άρθρο αυτό θα δώσουμε μια εικόνα, που δεν θα είναι πλήρης, αναγκαστικά. Θα δίνει όμως στοιχεία γνώσης στις νεώτερες γενιές για τα όσα υπέστησαν οι πρόγονοί τους στα χρόνια της ναζιστικής λαίλαπας. 

Τον Μάιο του 1942 κλήθηκαν οι κλάσεις του 1940 και του 1941 να παρουσιασθούν. Κανείς δεν εξαιρέθηκε. Ακόμη και οι ανάπηροι ή ανίκανοι για εργασία. Το μεγαλύτερο μέρος των ανδρών που στρατολογήθηκαν βίαια αποστέλλονταν εκτός Ελλάδας και κυρίως στην πεδιάδα του Κουμάνοβου.

Οι κλοπές και οι κακοποιήσεις βάσεις εγγράφων των Αμερικανικών Εθνικών Αρχείων εις βάρος των Ελλήνων, είχαν αρχίσει από νωρίς. Τον Οκτώβριο του 1941, Βούλγαροι επιτέθηκαν στο χωριό Νικήσιανη και το λεηλάτησαν. Τον ίδιο μήνα Βούλγαροι λεηλάτησαν τη Μονή Εικοσιφοινίσσης (για την κλοπή αυτή βλέπετε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2021/06/blog-post_11.html). Το 1941 αναφέρθηκε ότι έβαλαν φωτιά στον Άβαντα Αλεξανδρούπολης.

Τον Μάρτιο του 1942 συνελήφθησαν στο χωριό Χωριστή Δράμας αρκετοί κάτοικοι ως κομμουνιστές και επιβλήθηκε στο χωριό πρόστιμο 750.000 λέβα. Τον ίδιο μήνα ο Ιωάννης Χατζηλάμπρου στην Καβάλα βασανίστηκε για απόκρυψη όπλων. Αφέθηκε ελεύθερος έναντι 6.000 λέβα. Στις 15 Μαρτίου, 1942 μπήκαν Βούλγαροι στον αλευρόμυλο του Χρ. Ευαγγελίδη στο χωριό Μεσοράχη Σερρών και ζήτησαν να πληρώσει 2.000 λέβα. Καθώς δεν μπορούσε να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις τους, οδηγήθηκε στο αστυνομικό τμήμα και ξυλοκοπήθηκε αλύπητα.

*Δεκάδες σελίδες αρχείων συντηρούν τη μνήμη για τα εγκλήματα των Βουλγάρων

Δεν άργησαν όμως και οι μεταφορές ανδρών στη Βουλγαρία για υποχρεωτική εργασία. Ο εφιάλτης, άρχισε…

Σύμφωνα με τα έγγραφα που υπάρχουν στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ, το 1942 μια ομάδα 2500 ανδρών, στάλθηκε για υποχρεωτική εργασία στα σύνορα της Βόρειας Βουλγαρίας στο Σβέλινγκραντ κοντά στον Δούναβη. Η ζωή τους περιγράφεται σαν ένα διαρκές μαρτύριο. Χωρίς φαγητό, κουρελιασμένοι, χωρίς ιατρική παρακολούθηση, ήταν καταδικασμένοι σε βέβαιο θάνατο. Μέσα από σωματικές τιμωρίες, κακομεταχείριση, σκληρή δουλειά, η ελληνική νεολαία αυτών των περιοχών, βρέθηκε σε τραγική κατάσταση. Η πρόθεση των Βουλγάρων ήταν ξεκάθαρη .Να αφανίσουν την ελληνική φυλή. Η επίσημη βουλγαρική κυβέρνηση χρησιμοποιούσε κάθε δυνατό μέσο για να επιτύχει αυτόν τον σκοπό.

Πολλοί από τους άνδρες που στάλθηκαν σε τέτοια στρατόπεδα τοποθετήθηκαν για εργασία σε ειδικά ναρκοθετημένες περιοχές, στις οποίες είχαν σημειωθεί και περιστατικά ομαδικών θανάτων. Ακόμη και οι βουλγαρικές εφημερίδες, ανέφεραν γι’ αυτές τις μαζικές δολοφονίες, που προκλήθηκαν από απρόβλεπτες εκρήξεις και κατολισθήσεις σε περιοχές όπου εργάζονταν καταναγκαστικά, μόνο ελληνικό εργατικό δυναμικό.

Στα αμερικανικά έγγραφα αναφέρονται και ορισμένα στοιχεία των ατόμων υποχρεώθηκαν να εργασθούν με το βουλγαρικό σύστημα του καταναγκασμού και οι περιοχές από τις οποίες κατάγονταν. Είναι προφανές ότι τα στοιχεία αυτά δεν είναι η ολοκληρωμένη εικόνα, αν λάβουμε υπόψη μας τη δυσχέρεια των επικοινωνιών της εποχής εκείνης.

*Ένας ενδεικτικός πίνακας μαχών και θυμάτων

Οι πληροφορίες που είχαν οι Αμερικανοί πράκτορες ήταν σκόρπιες. Έτσι τον Αύγουστο του 1942 κλήθηκε και η κλάση του 1943 για υποχρεωτική εργασία. Στις 7 Μαΐου 1942, εφτακόσια άτομα των κλάσεων 1936-1939 από την Καβάλα, στάλθηκαν στις περιοχές Σιδηροκάστρου και Κομοτηνής για την κατασκευή οχυρώσεων. Τον ίδιο μήνα του 1942,  τριακόσια πενήντα άτομα και τον Ιούλιο του 1942, άλλα 200 άτομα στάλθηκαν στη Βουλγαρία από την περιοχή της Χρυσούπολης και από την περιοχή Πραβίου (Ελευθερούπολη) 500 άτομα των κλάσεων 1936-1938.

Στις 8 Μαΐου 1942 με ειδική διαταγή, συγκεντρώθηκαν στη Δράμα περίπου 700 Έλληνες πολίτες ηλικίας 22-45 ετών και στάλθηκαν στη Βουλγαρία. Στις 14 Μαΐου 1942 στάλθηκαν στη Βουλγαρία 300 άτομα από το χωριό Χωριστή και τις γύρω περιοχές. Τον Μάιο του 1942, περίπου 1200 άτομα από τη Δράμα διαφόρων ηλικιών στάλθηκαν στη Βουλγαρία. Τον Ιούνιο, μια νέα παρτίδα 900 ατόμων στάλθηκε στην περιοχή της Κομοτηνής, στη Στάρα Ζαγόρα και στο Ορτάκιοϊ, για την κατασκευή οχυρών. Στις 5 Δεκεμβρίου 1942 στάλθηκε άλλη ομάδα 250 ατόμων στην περιοχή της Κομοτηνής για υποχρεωτική εργασία.

Τον Ιούλιο 350 άτομα από το χωριό Χωριστή Δράμας στάλθηκαν στη Βουλγαρία. Τον Σεπτέμβριο του 1942, 64 άτομα από το χωριό Τσερεπλιανή (Παγγαίου) στάλθηκαν για υποχρεωτική εργασία στη Βουλγαρία.

Στην περιοχή Σερρών τώρα. Τον Μάιο του 1942 συνελήφθησαν 500 νέοι και στάλθηκαν στη Σόφια. Στις 14 Μαΐου 1942 συνελήφθησαν 355 πολίτες του Σιδηροκάστρου, άλλοι 12 από τη Λευκοθέα Σερρών και 40 από την Ηράκλεια (Κάτω Τζουμαγιά) και στάλθηκαν στη Βουλγαρία μέχρι τον Ιούλιο του 1942. Εκτός από την υποχρεωτική εργασία, όλοι οι Βούλγαροι γενικά, αξιωματούχοι, χωροφύλακες, κομιτατζήδες και πολίτες, θεωρούν σκλάβους τους τον ελληνικό πληθυσμό των κατεχομένων, κατά την περιγραφή των αμερικανικών εγγράφων.

*Η Βουλγαρική καταναγκαστική εργασία

Στα ίδια έγγραφα, αναφέρεται ότι ο Βούλγαρος Δήμαρχος  της Δράμας, ζήτησε μια λίστα… με όλα τα μορφωμένα νεαρά κορίτσια της πόλης, για να επιλέξει… δύο  υπηρέτριες!!!  Οι περισσότεροι δήμαρχοι και αξιωματούχοι των Βουλγάρων κατακτητών χρησιμοποιούσαν τους Έλληνες για χειρωνακτική εργασία στα χωράφια τους. Σε όλη την βουλγαροκρατούμενη περιοχή οι Έλληνες και οι Ελληνίδες εξαναγκάζονταν να δουλεύουν για τους Βούλγαρους. Την 1η Ιουνίου 1942 συνελήφθησαν στους δρόμους του Σιδηροκάστρου 300 Έλληνες και στάλθηκαν στα Λουτρά Σιδηροκάστρου για καταναγκαστική εργασία και απασχολήθηκαν με βαριές εργασίες για 13 ημέρες.

Στη Δράμα 1000 άτομα χρησιμοποιούνταν καθημερινά για τον καθαρισμό της πόλης και της περιφέρειάς της. Με διάφορες δικαιολογίες, οι Βούλγαροι έμπαιναν στα σπίτια Ελλήνων, αφαιρώντας ό,τι πολύτιμο έβρισκαν. Αν όμως τύχαινε να βρεθεί κάτι που ανήκε σε στρατιωτικές δυνάμεις, τότε άρχιζαν οι κακομεταχειρίσεις. Ο κάτοχος έπρεπε να παραδώσει αμέσως  τα τυχόν πολύτιμα αντικείμενά που είχε. Αλλιώς τον συνελάμβαναν, τον φυλάκιζαν και έπρεπε πλέον να υποστεί όλες τις περαιτέρω συνέπειες. . Σε μια τέτοια περίπτωση… ένα άδειο δοχείο μάσκας αερίου βρέθηκε το 1942 και ο κάτοχος Μηνάς Δημητριάδης στη Δράμα, αναγκάστηκε να παραδώσει όλα τα τιμαλφή της γυναίκας και της κόρης του! Για να γλιτώσει!!!

*Για την Αλεξανδρούπολη...

Στην Αλεξανδρούπολη τώρα. Τον Μάιο του 1943, Βούλγαροι λήστεψαν κάθε πολύτιμο από τις εκκλησίες της πόλης. Ο μητροπολιτικός ναός του Αγίου Νικολάου λεηλατήθηκε ολοσχερώς. Η Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδημία καταστράφηκε επίσης ολοσχερώς. Εργασίες πολλών ετών χάθηκαν μέσα σε λίγες ώρες. Σχολεία, στρατώνες και γενικά ό,τι θύμιζε την ελληνικότητα καταστράφηκε ή λεηλατήθηκε από τον Βούλγαρο εισβολέα.

Τέλος πολλά χωριά της Ανατολικής Μακεδονίας κυρίως, πυρπολήθηκαν από τους Βουλγάρους τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1941, Αναφέρονται τα χωριά Παλιάμπελα, Μικρολίβανοι, Μαυροκορδάτο, Κιόρ Αλή, Πρώτη, Ηλιοκώμη, Κορμίστα, Μαυρολιβάδι κ.λπ. Στρατιωτικές εγκαταστάσεις και γενικά ό,τι θύμιζε ελληνική προέλευση καταστράφηκε ή λεηλατήθηκε από τους Βουλγάρους.

Πολλές πληροφορίες σχετικά αταξινόμητες υπάρχουν και σε πληροφοριακά δελτία του 1943, οι οποίες βρίσκονται στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ.

Μεταξύ άλλων αναφέρεται ότι:

Τον Αύγουστο του  1943, από την περιοχή της Ξάνθης στάλθηκαν στην περιοχή της Άνω Τζουμαγιάς, 2500 νέοι άνδρες. Από τα Κομνηνά αναφέρεται η σύλληψη 7 νέων ανδρών, που στάλθηκαν στη Βουλγαρία για καταναγκαστική εργασία. Το ίδιο έγινε και στο χωριό Δαφνώνας απ’ όπου στάλθηκαν στη Βουλγαρία 50 νέοι ηλικίας 15-17 ετών. Στην Σταυρούπολη συνελήφθησαν τον ίδιο μήνα του 1943 τριάντα κάτοικοι και στάλθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Βουλγαρία.

Τον Αύγουστο του 1943 στην Κομοτηνή οι νέοι άνδρες, που γεννήθηκαν τα έτη 1922 και 1923 κλήθηκαν να παρουσιαστούν και στη συνέχεια εστάλησαν στο Μομτσίλοβγκραντ του Κίρτζαλι. Στην Κομοτηνή πάλι στις 24 Οκτωβρίου 1943 συνελήφθησαν 100 Κομοτηναίοι και στάλθηκαν στα στρατόπεδα υποχρεωτικής εργασίας στη Βουλγαρία. Τον Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς, συνελήφθηκαν στην Ξάνθη 133 άτομα και στάλθηκαν για καταναγκαστική εργασία στη Βουλγαρία.

 

Άλλες πληροφορίες

 

            Πλην των εκτοπισμών για καταναγκαστική εργασία στη Βουλγαρία, υπάρχουν και άλλες πληροφορίες στα Εθνικά Αρχεία των ΗΠΑ. Επισημαίνουμε πάλι, πως όλες οι πληροφορίες είναι αποσπασματικές και δεν απεικονίζουν το σύνολο των τραγικών ημερών που πέρασε η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία στα χρόνια της Κατοχής.

Έτσι, μεταξύ των ανταρτικών δραστηριοτήτων, αναφέρεται ότι στις 9 Δεκεμβρίου 1942, οι αντάρτες έκοψαν τις τηλεφωνικές γραμμές σε πολλά σημεία στο νομό Έβρου. Στις 5 Δεκεμβρίου 1942 οι αντάρτες κατέστρεψαν τηλεφωνικά καλώδια στο Λάβαρα Διδυμοτείχου.

Από πίνακα που υπάρχει στα αμερικανικά αρχεία πληροφορούμαστε ότι σε μάχες που έγιναν μεταξύ ανταρτών και Γερμανών στο νομό Έβρου το 1943 υπήρξε ένας νεκρός και 3 τραυματίες σε γέφυρα προς την Αλεξανδρούπολη χωρίς να προσδιορίζεται ημερομηνία. Σε μάχη στο Διδυμότειχο στις 7 Μαΐου 1943 υπήρξε ένας νεκρός και δύο τραυματίες. Επίσης το Σεπτέμβριο του 1942 σε μάχη στην Κορνοφωλιά Σουφλίου είχαμε 3 νεκρούς και 4 τραυματίες. Συνολικά από τους 5 νεκρούς οι 4 ήταν Γερμανοί σύμφωνα με άλλο πίνακα.

Οι Αμερικανοί είχαν ειδοποιηθεί για την εκτέλεση των 12 Ελλήνων στο Διδυμότειχο στις 7 Μαρτίου 1944. Πάντως σε ένα έγγραφο αναφέρεται ότι ανάμεσα στους εκτελεσθέντες υπήρχαν και δύο Μουσουλμάνοι Έλληνες πολίτες, κάτι που δεν αναφέρεται στο μνημείο πολύ υπάρχει σήμερα στο τόπο της εκτέλεσης στο Διδυμότειχο. Ποιος ξέρει άραγε τι συνέβη;

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης