Το Διδυμότειχο- ευτυχώς- δεν είχε την τύχη του Καραγάτς στη Λωζάννη!!!

*Ο Βενιζέλος υπογράφει τη συνθήκη της Λωζάννης

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Στο Διδυμότειχο, υπάρχει ένας δρόμος με μικρό μήκος, που αρχίζει από την οδό Δημοκρατίας και καταλήγει στην οδό Κολοκοτρώνη και ονομάζεται «Οδός Κώρζονος». Ίσως κανένας στην πόλη αυτή της Θράκης δεν γνωρίζει, γιατί δόθηκε αυτό το παράξενο όνομα στον συγκεκριμένο δρόμο. Εξελληνισμένο μάλιστα.

Και όμως ο λόρδος Κώρζον, που στο κρίσιμο διάστημα από το  1919 έως το 1924, ήταν υπουργός Εξωτερικών της Αγγλίας «κονταροχτυπήθηκε» στις συνομιλίες για την ψήφιση της συνθήκης της Λωζάννης με τον Ισμέτ Πασά (τον μάθαμε αργότερα ως Ισμέτ Ινονού) για την τύχη του Διδυμοτείχου.

Το πλαίσιο των εξελίξεων εκείνης της εποχής, είναι γνωστό. Η Ελλάδα είχε υποστεί μέγιστη ήττα στη Μικρά Ασία. Ο στρατός με τους Γονατά και Πλαστήρα επαναστάτησε, ανέτρεψε την κυβέρνηση και οδήγησε στο εκτελεστικό απόσπασμα πέντε πολιτικούς και ένα στρατηγό, που θεωρήθηκαν υπεύθυνοι για την ήττα. Όταν προέκυψε η ανάγκη διαπραγματεύσεων, η στρατιωτική κυβέρνηση της Αθήνας, απευθύνθηκε στον Ελευθέριο Βενιζέλο που ιδιώτευε, μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1920, αφού δεν εξελέγη ούτε βουλευτής και του ζήτησε να εκπροσωπήσει την Ελλάδα στις διαπραγματεύσεις με την Τουρκία για τη σύναψη συνθήκης ειρήνης.

Οι εργασίες για τη σύναψη της συνθήκης της Λωζάννης άρχισαν στις 20 Οκτωβρίου 1922 και ολοκληρώθηκαν  στις 24 Ιουλίου 1923. Η διαπραγμάτευση δεν ήταν καθόλου εύκολη, εξαιτίας των υπερβολικών τουρκικών απαιτήσεων και της στάσης των Μεγάλων Δυνάμεων, που αν και «φιλικές» προς την Ελλάδα, στήριξαν τις επιδιώξεις του Μουσταφά Κεμάλ.

*Διδυμότειχο 1923. Στη φωτογραφία δεσπόζει το Α΄ Δημοτικό Σχολείο, γνωστό τότε ως "τούβλινο"

Αρχικά, βασική διάταξη αυτής της συνθήκης ήταν, ότι ο ρους του ποταμού Έβρου θα αποτελεί το φυσικό σύνορο μεταξύ των δυο χωρών. Έτσι η Αδριανούπολη περνούσε σε τουρκικό έλεγχο και το
όμορφο προάστιό της με το σιδηροδρομικό σταθμό, το Καραγάτς, παρέμενε στην Ελλάδα. Οι απαιτήσεις των Τούρκων όμως ανέτρεψαν πολλές από τις ελληνικές προσδοκίες. Με υπεροπτικό τρόπο απαιτούσαν την καταβολή πολεμικών αποζημιώσεων για καταστροφές που προκάλεσε ο Ελληνικός στρατός στη Μικρά Ασία. Στις αρχές του Ιανουαρίου 1923, ο Βενιζέλος σε τηλεγράφημα του προς την ελληνική Πρεσβεία στο Λονδίνο ξεκαθάριζε ότι: «Εις απόκρουσιν πληρωμής αποζημιώσεως και παραχωρήσεως Καραγάτς θα επιμείνωμεν μέχρι τέλους αρνούμενοι υπογραφήν Συνθήκης». Η Τουρκία όμως ήταν ανυποχώρητη. Ένας από τους όρους της ήταν όπως προαναφέρθηκε, η καταβολή υπέρογκων, πολεμικών αποζημιώσεων περί τα 4 δισ. χρυσά φράγκα για τις καταστροφές που είχε προκαλέσει ο Ελληνικός στρατός στο έδαφός της. Η Ελλάδα, ήταν ήδη χρεοκοπημένη χώρα, γιατί πολεμούσε σχεδόν συνεχώς από το 1912 και εξαντλημένη οικονομικά από την εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Τελικά, στις 26 Μαΐου 1923, η τουρκική αντιπροσωπεία, ύστερα και από συμμαχικές παρεμβάσεις, αποδέχτηκε την πρόταση του Βενιζέλου, η οποία εμφανίζονταν ως συμμαχική, να συμψηφιστούν οι πολεμικές αποζημιώσεις με την παραχώρηση του Καραγάτς και του γνωστού εδαφικού τριγώνου του.

*Ο Ισμέτ Πασάς και ο Ιταλός αντιπρόσωπος Μοντάνια

Έτσι προέκυψε το λεγόμενο προγεφύρωμα του Καραγάτς. Για όσους δεν γνωρίζουν εδαφικές λεπτομέρειες, πρόκειται για μια λωρίδα τουρκικού εδάφους που εισέρχεται στην ελληνική επικράτεια, δυτικά του ποταμού Έβρου, απέναντι από την Αδριανούπολη και έχει συνολική έκταση 22,5 τετραγωνικών χιλιομέτρων. Δηλαδή μιλάμε για το γνωστό σημείο, στο οποίο τα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν ακολουθούν τον ρουν του ποταμού Έβρου, αλλά είναι χερσαία, για περίπου 12 χιλιόμετρα.

Όλα αυτά αφορούν το ελληνικό Καραγάτς, το οποίο δυστυχώς, χάθηκε για την Ελλάδα. Πάντως από πολύ νωρίς οι Γάλλοι ανταποκριτές μετέδιδαν προκαταβολικά από τη Λωζάννη, ότι επικρατεί η εντύπωση πως οι σύμμαχοι θα παραχωρήσουν το Καραγάτς στην Τουρκία.

*Ο Ισμέτ Πασάς στη Λωζάννη

 

Ο Ισμέτ Πασάς, ήθελε και το Διδυμότειχο

 

Η τύχη του Διδυμοτείχου είχε προδιαγραφεί νωρίτερα. Πριν ακόμα λήξει το 1922. Ήταν αρχές Νοεμβρίου με το νέο ημερολόγιο. Συνεδρίαζε σε πρώτη συνεδρίαση η πρώτη επιτροπή επί των εδαφικών και στρατιωτικών ζητημάτων, υπό την προεδρία του λόρδου Κώρζον, ο οποίος κάλεσε τους Τούρκους να διατυπώσουν την άποψή τους σχετικά με τα λεγόμενα ευρωπαϊκά σύνορα της Τουρκίας. Τα σύνορα δηλαδή της Ευρωπαϊκής Τουρκίας, όπως συνήθιζαν να λένε την Ανατολική Θράκη.

Ο Ισμέτ Πασάς, ζήτησε να καθορισθούν ως εξής τα σύνορα της Τουρκίας: Προς Βορράν και Δυσμάς, η Ανατολική Θράκη θα πρέπει να εκτείνεται από τη Μαύρη Θάλασσα έως τις εκβολές του ποταμού Έβρου, Η οροθετική γραμμή θα είναι αυτή που καθόριζε το άρθρο 7 της συνθήκης της Κωνσταντινούπολης στις 29 Απριλίου 1913, η οποία θα συμπεριλαμβάνει και το παραχωρηθέν στην Βουλγαρία  το 1915 τμήμα εκείθεν του Έβρου, με το Καραγάτς και το Διδυμότειχο. Ο Ισμέτ Πασάς ζητούσε επιπλέον τη διενέργεια δημοψηφίσματος στη Δυτική Θράκη!!!

*Ο λόρδος Κώρζον 

Ο λόρδος Κώρζον ζήτησε από τον Ισμέτ Πασά να εξηγήσει τους πολιτικούς, ιστορικούς και εθνολογικούς λόγους, που συνηγορούσαν υπέρ της Τουρκικής άποψης.

Ο Τούρκος αντιπρόσωπος απάντησε ότι από τις προτάσεις των Μεγάλων Δυνάμεων της 23^ης Σεπτεμβρίου 1922 και την απάντηση της Τουρκίας, καθώς και από το πρωτόκολλο των Μουδανιών, προκύπτει η παραχώρηση της Ανατολικής Θράκης μαζί με την Αδριανούπολη στην Τουρκία. Και πρόσθεσε:

-Η παραχώρησις της Αδριανουπόλεως συνεπάγεται και την παραχώρησιν του Καραγάτς, όπερ είναι προάστειον αυτής, δια λόγους ασφαλείας της Αδριανουπόλεως, δια την σιδηροδρομικήν αυτής συγκοινωνίαν και δια την εξασφάλισιν των ιδιοκτησιών των κατοίκων της των ευρισκομένων επί της δεξιάς όχθης του Έβρου. Άλλωστε ο πληθυσμός προς Δυσμάς του Έβρου είναι κατά πλειοψηφίαν Τουρκικός.

Ο λόρδος Κώρζον ζήτησε από τον Ισμέτ Πασά να διευκρινίσει σε ποιο διαμέρισμα Δυτικά του Έβρου ο πληθυσμός είναι κατά πλειοψηφία Τουρκικός. Μήπως δηλαδή εννοεί το παραχωρηθέν στη Βουλγαρία το 1915 τμήμα που περιλάμβανε το Διδυμότειχο;

Ο Τούρκος αντιπρόσωπος ισχυρίσθηκε ότι το τμήμα αυτό ανήκε πάντοτε στην Τουρκία προ του πολέμου και είχα πάντοτε Τουρκική πλειοψηφία.

Ο λόρδος Κώρζον επέμεινε να παρουσιασθούν στατιστικές, που θα αποδείκνυαν το βάσιμο των Τουρκικών ισχυρισμών.

Ισμέτ Πασάς: Διεκδικεί το έδαφος τούτο η Τουρκία δια λόγους εθνολογικούς και δια λόγους ασφαλείας της Ανατολικής Θράκης, ίνα εν τω μέλλοντι οι γείτονες λαοί να ζήσωσιν εν αρμονία.

Λόρδος Κώρζον: Εσείς ζητείται όλην την Δυτικήν Θράκην. Ποία είναι τα επιχειρήματά σας. Ποία είναι τα όρια αυτής της Δυτικής Θράκης;

Ισμέτ Πασάς: Δεν διεκδικούμε την Δυτικήν Θράκην. Ζητούμε να γίνη εις την επαρχίαν αυτήν δημοψήφισμα. Επιφυλάσσομαι να προσδιορίσω τα όρια της Δυτικής Θράκης βραδύτερον.

*Ισμέτ Πασάς και Ελευθέριος Βενιζέλος, πρωταγωνιστές στη Λωζάννη

Μετά τον διάλογο αυτόν πήρε το λόγο ο Ελευθέριος Βενιζέλος, αρχηγός της Ελληνικής αντιπροσωπείας. wΜίλησε επί μία ώρα και ανέπτυξε το σύνολο των  Ελληνικών επιχειρημάτων με σαφήνεια. Ειδικά για το έδαφος που ζητούσαν οι Τούρκοι Δυτικά του Έβρου, υπογράμμισε ότι το τμήμα αυτό η Τουρκία οικειοθελώς το παραχώρησε στη Βουλγαρία. Άρα η σημερινή αξίωσή της ότι απαιτεί αυτή την περιοχή για την ασφάλεια της Αδριανουπόλεως είναι αστήρικτη. Άλλωστε η περιοχή αυτή κατοικείται από Ελληνικό πληθυσμό σε αναλογία δύο ακόμα και τριών Ελλήνων έναντι ενός Τούρκου.

Μίλησαν επίσης οι εκπρόσωποι της Σερβίας και υπουργός Εξωτερικών Νίντσιτς και  της Ρουμανίας υπουργός Εξωτερικών Ντούκα και ο πρωθυπουργός της Βουλγαρίας Αλεξάντρ Σταμπολίνσκυ, που έθεσαν θέματα, τα οποία αφορούσαν τις χώρες τους.

Ο Ισμέτ Πασάς, ακολουθώντας πολιτική παρελκυστική, συνεχώς δήλωνε ότι επιφυλάσσεται να απαντήσει στους ομιλητές. Το μόνο σημείο που επέμενε ήταν το ζήτημα του Καραγάτς, υποστηρίζοντας ότι δεν είναι δυνατόν, οι ταξιδιώτες που θα μετέβαιναν στην Αδριανούπολη, να αναγκάζονται να αποβιβάζονται σε ελληνικό σταθμό, δεδομένου ότι στο Καραγάτς ήταν ο σιδηροδρομικός σταθμός της Αδριανούπολης.

Κάποια στιγμή στην ομιλία του έκανε αναφορά και στο Διδυμότειχο, που ήθελε να το περιλάβει μαζί με το Καραγάτς στην Τουρκική επικράτεια, υποστηρίζοντας ότι υπήρξε πρωτεύουσα της Τουρκίας κατά τον 14ο αιώνα και διέθετε οθωμανικά ανάκτορα.

*Η τουρκική αντιπροσωπεία στη Λωζάννη

Στον Ισμέτ Πασά απάντησε ο λόρδος Κώρζον τονίζοντας ότι όντας ερασιτέχνης ιστορικός μελετητής, όχι μόνο δεν άκουσε ποτέ ότι το Διδυμότειχο υπήρξε πρωτεύουσα της Τουρκίας κατά τον 14^ο αιώνα, αλλά και σήμερα ακόμα, που μελέτησε ένα ιστορικό έργο, καμία τέτοια ιστορική πληροφορία δεν βρήκε. Είναι πιθανόν- πρόσθεσε- ότι ο σουλτάνος Μουράτ προελαύνοντας προς την Αδριανούπολη για να την κατακτήσει, να στάθμευσε για μερικές εβδομάδες στο Διδυμότειχο. Βεβαίως η βραχεία αυτή περίοδος της αυτοκρατορικής του λάμψης δεν άρκεσε να δώσει στην πόλη αυτή τον τίτλο της αυτοκρατορικής πρωτεύουσας της Τουρκίας. Πουθενά δε, δεν υπάρχουν ίχνη του ανακτόρου και του φρουρίου του Μουράτ, όπως ισχυρίσθηκε ο Ισμέτ πασάς.

Ο λόρδος Κώρζον χαρακτήρισε εξίσου αδικαιολόγητο και το δημοψήφισμα για την Δυτική Θράκη, γιατί η τύχη αυτής της περιοχής κανονίσθηκε με άλλη συνθήκη (σ.σ. εννοώντας την συνθήκη του Νεϊγύ).

Μια εφημερίδα στην Αθήνα αναφερόμενη στη δραματική συνεδρίαση είχε γράψει ότι «Ο Ισμέτ πασάς εκτύπα συνεχώς την χείρα επί της τραπέζης». Η ίδια εφημερίδα στο κύριο άρθρο της τόνιζε ότι ο Βενιζέλος απεσόβησε τις Τουρκικές αξιώσεις επί της Δυτικής Θράκης.

Ο Ισμέτ πασάς, δεν επανήλθε στο θέμα του Διδυμοτείχου. Επέμενε όμως στα θέμα του Καραγάτς, στο οποίο τελικά, βγήκε κερδισμένος….

*Πλαστήρας, Πάγκαλος και Χατζηκυριάκος, κατά την επίσκεψή τους στο Διδυμότειχο, το 1923

 

Οι φιλοπόλεμοι Πάγκαλος και Χατζηκυριάκος

 

Αξίζει να σημειώσουμε ότι η συνθήκη της Λωζάννης δεν έγινε δεκτή με τα καλύτερα των συναισθημάτων από μερικούς στρατιωτικούς ηγέτες, οι οποίοι επιθυμούσαν τη συνέχιση του πολέμου με την Τουρκία, από τα εδάφη της Θράκης.

Χαρακτηριστικά ο αρχηγός της Επανάστασης Νικόλαος Πλαστήρας σε τηλεγράφημά του της 28^ης Μαΐου 1923 (αρ. 4978) προς τον υπουργό Εξωτερικών Απόστολο Αλεξανδρή στη Λωζάννη, του έλεγε μεταξύ άλλων: «Την στιγμήν ταύτην αναχωρώ δια Θεσσαλονίκην προς καθησύχασιν φιλοπολέμου τμήματος στρατού και παρηγορήσω τρωθείσαν φιλοτιμίαν. Θα επιστρέψω εσπέραν». Ήταν ολοφάνερο πως το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων στη Λωζάννη, δεν είχε ικανοποιήσει το σύνολο του στρατεύματος.

Από άλλο τηλεγράφημα του αντιπροσώπου της Ελλάδας στη Λωζάννη Ελευθέριου Βενιζέλου (αρ. 707) προς το υπουργείο Εξωτερικών στις 5 Ιανουαρίου 1923, προκύπτει ότι ο λόρδος Κώρζον έκανε διάβημα δια του Άγγλου πρεσβευτή στην Αθήνα προς την Ελληνική κυβέρνηση «προς αποτροπήν από πάσης πολεμικής ενεργείας». Ο Βενιζέλος αναφέρει ότι απάντησε στον Άγγλο υπουργό Εξωτερικών ότι «η Ελληνική κυβέρνησις δεν διανοείται να προβή εις επανάληψιν εχθροπραξιών».

*Η ελληνική αντιπροσωπεία στη Λωζάννη

Πάντως οι ηγέτες της Επανάστασης Πλαστήρας και Γονατάς φάνηκαν ανακουφισμένοι όπως έδειξαν με τηλεγραφήματα τους στον Βενιζέλο. Εξέφραζαν την ευγνωμοσύνη  τους αλλά και της πατρίδας, για την επίτευξη έντιμης ειρήνης. Αντίθετα οι αρχηγοί στρατού και στόλου Πάγκαλος και Χατζηκυριάκος, δεν έδειξαν ενθουσιασμό με την είδηση αυτή και έστειλαν τηλεγράφημα σε Βενιζέλο και Αλεξανδρή, με το οποίο ουσιαστικά τους αποδοκίμαζαν για την επίτευξη της ειρήνης:

«Αποδεχόμενοι κατ’ ανάγκην χάριν τιμής της Ελλάδος, ατυχή λύσιν, επειδή αύτη εγένετο κατά παράβασιν ρητής εγγράφου εντολής δοθείσης Υπουργόν Εξωτερικών, αρχηγοί Στρατού και Στόλου πενθούντες από χθες εκφράζουν την βαθείαν λύπην των, αίροντες εφεξής την προς την αντιπροσωπείαν εμπιστοσύνην των».

Δυο μέρες αργότερα, ο Πάγκαλος δήλωσε στους δημοσιογράφους στη Θεσσαλονίκη:

«Ο Στρατός και ο Στόλος μετά της μεγαλυτέρας θλίψεως απεδέχθησαν την ειρήνην, καθ’ ήν στιγμήν χάριν εις αυτούς αναδιοργανωθέντας, είμεθα απολύτως βέβαιοι, ότι ηδυνάμεθα να πλήξωμεν τους Τούρκους όχι μόνο εις τη Θράκη, αλλά και  εις την Μικράν Ασίαν».

               Έτσι έκλεισε μια ακόμα σελίδα της ιστορίας, με αθώο θύμα της το Καραγάτς, την Ιφιγένεια της νεώτερης ιστορίας μας, που ενώ με τη συνθήκη των Σεβρών, η οποία όμως έμεινε στα χαρτιά, παρέμενε Ελληνικό, με τη συνθήκη της Λωζάννης η οποία εξακολουθεί να ισχύει ως τις μέρες μας, παραχωρήθηκε- στην ουσία πουλήθηκε ως οικόπεδο- στην Τουρκία, για να μην πληρώσουμε πολεμικές επανορθώσεις. Ευτυχώς, το Διδυμότειχο γλίτωσε….

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Υστερόγραφο:

*Για την πληρέστερη κατανόηση, μπορεί να διαβάσετε και τα σχετικά θέματα στις θέσεις:

https://sitalkisking.blogspot.com/2021/07/1923.html

https://sitalkisking.blogspot.com/2022/06/1915.html

ΠΗΓΕΣ

*ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΩΝ

*Αρχείο εφημερίδων «ΠΑΤΡΙΣ», «ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ» Αθηνών, «ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ» Θεσσαλονίκης.

*Αρχείο Ιδρύματος «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος».