Ένας φάκελος γεμάτος πόνο και δάκρυ, για την άδικη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922!!! Μια θυσία, μια αγιάτρευτη πληγή.

*Οι δραματικές πορείες (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE)

 

*Ανέκδοτες σημαντικές εκθέσεις

*Το σημερινό καθήκον των Θρακών

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Στο πολύτιμο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, υπάρχει ένας φάκελος βαριάς ιστορικής μνήμης, γεμάτος πόνο και δάκρυ, όπως αναφέρω στον τίτλο αυτού του επετειακού κειμένου, τώρα που συμπληρώνονται 100 χρόνια, από τα γεγονότα της απώλειας  της Ανατολικής Θράκης, η οποία παραδόθηκε στον Μουσταφά Κεμάλ από τους μεγάλους της Γης, χωρίς η Τουρκία να ρίξει ούτε μια σφαίρα για να την πάρει!

               Τα γεγονότα είναι γνωστά. Με κύριο αποτρόπαιο γεγονός την ανακωχή των Μουδανιών, όταν οι στρατηγοί των θεωρούμενων φιλικών χωρών αποφάσισαν την παράδοση της Ανατολικής Θράκης στους Τούρκους με ταυτόχρονη αποχώρηση σε ασφυκτικές προθεσμίες  του ελληνικού στρατεύματος, αλλά και του ριζωμένου από χιλιετίες ελληνικού πληθυσμού. Οι στρατηγοί της Αντάντ για να ρίξουν στάχτη στα μάτια όλου του κόσμου, αποφάσισαν να αναπτυχθούν συμμαχικά στρατεύματα για να μην υπάρχει άμεση επαφή των στρατών των δύο αντιμαχομένων χωρών και να… προστατευθεί ο προσφυγικός πληθυσμός, που θα εγκατέλειπε την περιοχή!!! Και οι μεν στρατοί δεν συναντήθηκαν στο πεδίο, αλλά ο πληθυσμός δεν προστατεύθηκε καθόλου!

Επανέρχομαι στο φάκελο του Ιστορικού Αρχείου του ΥΠΕΞ, που προανέφερα. Περιέχει  126 σελίδες ενδιαφερόντων εγγράφων, δακτυλογραφημένων ή χειρογράφων.  Το περισσότερα από αυτά- και εδώ είναι το ενδιαφέρον- περιέχουν εκθέσεις μεγάλων στρατιωτικών σχηματισμών για τα γεγονότα της άδικης εκκένωσης. Στις εκθέσεις αυτές, που πολλές φορές υπερβαίνουν τις τυπικές λιτές στρατιωτικές διατυπώσεις, ξεχειλίζει ο πόνος, η εθνική οδύνη και η λύπη για τα παθήματα του άμαχου πληθυσμού. Η αφηγηματικότητα συγκρίνεται ακόμα και με την αφηγηματικότητα του μεγάλου συγγραφέα Έρνεστ Χεμινγουέι, που βρέθηκε στην Αδριανούπολη και περιέγραψε το δράμα των Ανατολικοθρακιωτών με τις ανταποκρίσεις του στην καναδική εφημερίδα «Τορόντο Σταρ».

Θεωρώ και επιμένω, ότι το περιεχόμενο αυτών των ιστορικών εκθέσεων, δεν πρέπει να παραμένει 100 χρόνια μετά, στους φακέλους του Υπουργείου, όπου ναι με φυλάσσονται και δεν καταστράφηκαν και διατίθενται στους ερευνητές της Ιστορίας, αλλά αυτά τα συγκλονιστικά στοιχεία πρέπει να είναι προσβάσιμα σε όλους τους πολίτες και ειδικά σε όλους τους Θράκες, που η ιστορία του τόπου τους, δεν διδάσκεται πουθενά. Οι φιλότιμες προσπάθειες του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου και των φοιτητών αλλά και κάποιων άλλων συλλογικών φορέων της Θράκης, αποδείχθηκε  δεν  αρκούν.

Είναι καθήκον όλων όσων σχετίζονται με τη Θράκη, να φροντίσουν το περιεχόμενο του φακέλου αυτού, να μπορέσει να φτάσει σε όλα τα σπίτια, σε όλα τα σχολεία και σε όλες τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες. Γιατί όσα θα διαβάσετε εδώ, αποτελούν ένα μέρος μόνο των σπουδαίων εγγράφων,  που με επίσημο τρόπο περιγράφουν την τραγωδία της Ανατολικής Θράκης.

Η επέτειος των 100 ετών από την απώλεια της Ανατολικής Θράκης, είναι μια καλή ευκαιρία. Η νέα γενιά των Θρακών, έχει δικαίωμα να ξέρει…

*Απόσπασμα από την αναφορά του Μέραρχου Γ. Ζήρα

  

Στάζει δάκρυ η αναφορά του Μέραρχου Γ. Ζήρα

 

               Κυριολεκτικά στάζει δάκρυ η αναφορά του διοικητή της ΧΙ Μεραρχίας συνταγματάρχη Γεωργίου Ζήρα με τίτλο «ΕΚΘΕΣΙΣ δεινοπαθημάτων Θρακών Ελλήνων προσφύγων». Γραμμένη όχι σαν υπηρεσιακό έγγραφο με τις στεγνές διατυπώσεις, αλλά πλημυρισμένη από πατριωτικά συναισθήματα, περιγράφει τι συνέβη στην Ανατολική  Θράκη από τη στιγμή που ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις των στρατηγών στα Μουδανιά για εκκένωση στρατού και πληθυσμού. Συντάχθηκε στις 19 Νοεμβρίου 1922 και αποτελεί σημαντικό ντοκουμέντο για τα δεινά της Ανατολικής Θράκης. Γράφει για τους Θράκες:

               «Ως άλλοι Σουλιώται και Παργινοί επισκέπτονται τους τάφους των προσφιλών των άλλοτε υπάρξεων τους οποίους δια τελευταίαν φοράν ραίνουσι με δάκρυα, αναπέμπουσι την τελευταίαν προσευχήν των επί των Εκκλησιών εις τας οποίας άλλοτε τοσάκις είχαν συνενώσει τας προσευχάς των δια την απελευθέρωσίν των και ετοιμάζονται να απέλθουν δια το άγνωστον».

               Ο Ζήρας αναφέρεται στην έλλειψη μεταφορικών μέσων γεγονός που υποχρεώνει τους Θράκες να εγκαταλείψουν πολλά περιουσιακά τους στοιχεία, τον ιματισμό τους, τα αποθηκευμένα σιτηρά, αλλά οι ίδιοι δεν παραλείπουν να πάρουν μαζί τους τις εικόνες των οικείων προσώπων τους και τις εικόνες των αγίων και να ξεκινήσουν προς το άγνωστο σε μια πορεία, που έμελλε να διαρκέσει αρκετές μέρες.

*"Η ατελεύτητος σειρά των αραμπάδων". (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE)

               «Έβλεπέ τις ατελεύτητον σειράν από αραμπάδες, ανθρώπους πάσης ηλικίας και φύλου, γέροντας, μόλις δυναμένους να βαδίσουν, γυναίκες αίτινες πρώτην φοράς εξήρχοντο του οίκου των, φέρουσαι μεθ’ εαυτών νήπια ή ακολουθούμεναι υπό ετέρων μικρών παιδιών. Παντού είναι εζωγραφισμένη η κατήφεια και η θλίψις. Πάντες κλαίουσι δια την απροσδόκητον δυστυχίαν. Και όμως φεύγουν , φεύγουν δια να μην ατενισώσιν τας ορδάς του Κεμάλ.

               Βαδίζουν ημέρας και νύκτας. Κοιμώνται εις το ύπαθρον βρεχόμενοι και υπομένοντες πάσας τας κακουχίας του καιρού όστις υπήρξε  κατά την εποχήν της μεταναστεύσεώς των λίαν δυσμενής, επαυξάνων τας δυστυχίας του. Από τας κακουχίας ταύτας  πολλοί ευρίσκωσιν τον θάνατον, τον οποίον πολλοί επικαλούνται, ίνα απαλλαγώσιν των δεινών».

               Η εικόνα των αργοκίνητων αραμπάδων, που κυριαρχεί σε όλες τις εικόνες της μεγάλης άδικης φυγής, μεταφέρεται στο άψυχο χαρτί από τον συνταγματάρχη Ζήρα, που σημειώνει με εμφανή συγκίνηση και σπαρακτικό τρόπο:

               «Πολλοί αραμπάδες καταστρέφονται και τότε τα ολίγα μεταφερόμενα είδη ή εγκαταλείπονται ή μεταφέρονται υπ’ αυτών των ιδίων (….) Υπό τας κακουχίας και τα δεινά ταύτα, εβάδιζον οι δυστυχείς πρόσφυγες Θράκης προς τας Γεφύρας του Έβρου, ίνα καταφύγωσιν εν ασφαλεία εις της Δυτικήν Θράκην».

               Ο Μέραρχος, δεν παραλείπει να αναφέρει ότι πολλοί Τούρκοι οργάνωναν επιθέσεις κατά των δυστυχών Θρακών, που τους σκότωναν ή τους τραυμάτιζαν. 

*Ο απίστευτος συνωστισμός στα σημεία εξόδου προς τη Δυτική Θράκη (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE)

   

Η Μεραρχία βρίσκονταν εκείνες τις τραγικές μέρες αναπτυγμένη στην περιοχή μεταξύ Αδριανούπολης- Καραγάτς απ’ όπου οι στρατιώτες έβλεπαν την ατελείωτη σειρά των αραμπάδων και τον απίστευτο συνωστισμό, που υποχρέωνε τους διωγμένους Θράκες να παραμένουν στο ίδιο σημείο δύο και τρείς μέρες. Όλοι συνωστίζονταν στην ανατολική όχθη του ποταμού Έβρου. Πολλοί περνούσαν στη δυτική όχθη και μη γνωρίζοντας πού να πάνε, έμεναν όπου εύρισκαν γύρω από… την Ορεστιάδα, το Καραγάτς δηλαδή, που είχε πάρει αυτό το όνομα «γυμνοί, πεινώντες και περιφερόμενοι τήδε κακείσε εκ της απελπισίας των». Ο σταθμός ήταν γεμάτος από απελπισμένους ανθρώπους . Ο Μέραρχος  Γεώργιος Ζήρας κάνει αναφορά στη βοήθεια που παρείχαν οι στρατιώτες στους πρόσφυγες και κατέληγε:

«Ήδη η Ανατολική Θράκη είναι πλέον έρημος, εκεί που άλλοτε εβασίλευεν η τάξις, η ασφάλεια, εκεί ένθα ήκμαζεν ο Ελληνισμός, η βιομηχανία, ήδη υπό το πέλμα του κατακτητού, σιγά το παν. Η εστία του Πολιτισμού μετεφέρθη αλλαχού, ίνα από εκεί ετοιμασθή δια νέαν λάμψιν».

*O υποστράτηγος Κ. Μανέτας

Κ. Μανέτας: Μάρτυρες μιας των τραγικωτέρων Εθνικών περιπετειών

               Ιδιαίτερο βάρος έχει και η έκθεση του διοικητή της Β΄ Μεραρχίας υποστράτηγου Κ. Μανέτα στην οποία αναφέρει ότι «άπαντες οι άνδρες μετά συγκινήσεως έλαβον την Δ/γην εκκενώσεως του Ελληνικοτάτου τούτου μέρους».

               Η Μεραρχία του κινήθηκε από τις Σαράντα Εκκλησίες- Μπαμπά Εσκή (Αρτίσκου)- Μουρατλή- Χαριούπολης- Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα)- Καδήκοϊ. Διαθέτοντας ακόμα και δικά της μέσα για την μεταφορά προσφύγων.

               «Η κίνησις αύτη της Μεραρχίας θα παραμείνη ιστορική και ανεξίτηλος εις την μνήμην όλων των ανδρών αυτής, διατί κατ’ αυτήν  παρέστησαν μάρτυρες μιας των τραγικωτέρων Εθνικών περιπετειών, ασυνήθων ως προς την έκτασιν, εις τον πολυετή ιστορικόν βίον του Ελληνισμού» σημείωνε ο υποστράτηγος Μανέτας.

               Τι εικόνα είχε ο υποστράτηγος Κ. Μανέτας από την πορεία των καταδιωγμένων προσφύγων της Ανατολικής Θράκης;

               «Μητέρες  άνευ τέκνων και νήπια αναζητούντα τας μητέρας αυτών πολλάκις ανέκοψαν με συγκινητικάς κραυγάς τον δρόμον των στρατιωτών της Μεραρχίας, οίτινες εις πολλούς εκ τούτων διευκόλυνον την πορείαν, διαθέτοντες πολλάκις εκ των μεγαγωγικών του Δημοσίου δια την μεταφοράν των».

               Σε μια περίπτωση κατά τη στάθμευση της Μεραρχίας στη Χαριούπολη αντιμετώπισε τις συγκινητικές παρακλήσεις 50 ομογενών οικογενειών, που δεν είχαν μεταφορικά μέσα για να φύγουν. Σταμάτησε η κίνηση της Μεραρχίας, που διέθεσε τα δικά της μεταγωγικά για να μεταφέρει αυτούς τους δυστυχείς έως το Διδυμότειχο, υπερφορτώνοντας τα δικά της μουλάρια, ενώ προηγουμένως αναγκάσθηκε να απορρίψει κάποια από το δικά της υλικά.

               «Οι πρόσφυγες αποτέλεσαν φάλαγγα ακολουθούσαν εις την ουράν της Μεραρχίας συνοδευομένην υπό στρατιωτών ημών. Το θέαμα τούτο- τραγική εικών της ανθρωπίνης δυστυχίας- προυκάλεσε πολύν τον ψυχικόν αναβρασμόν και βαθυτάτην την συγκίνησιν πάντων ημών. Τις δύναται να μένη ψύχραιμος και απαθής θεατής προ της νέας ταύτης Οδυσσείας;» παρατηρεί ο διοικητής της Β΄ Μεραρχίας και δίνει την εικόνα με την δική του περιγραφική δύναμη ότι η Ανατολική Θράκη είχε μεταβληθεί σε ένα κολοσσιαίο στρατόπεδο, το οποίο σχημάτιζαν οι καταυλιζόμενοι πρόσφυγες. Φάλαγγες ανθρώπων και αραμπάδων από εσωτερικό έφθαναν έως τον ποταμό Έβρο. Ο συνωστισμός και η σπουδή των φευγόντων ήταν αφάνταστος, σύμφωνα με την κατά λέξη αφήγηση του Μανέτα.

               «Αι φάλαγγες των προσφύγων κινούμεναι επί ημέρας ολοκλήρους υπό ραγδαιοτάτην βροχήν και εκτεθειμένοι εις του χειμώνος τον παγετόν και τους ανέμους, απέβησαν ούτω τα μόνα θύματα της κακοδαιμονίας του Έθνους, εις τα οποία η μόνη βοήθεια ήτο η παροχή μιας ακόμη βοαμάξης δια την ταχυτέραν φυγήν. Τόση ήταν η σπουδή και τόσος ο πανικός. Αλλά το σημείον της ανθρωπίνης δυστυχίας  τούτων, το τραγικώτερον, ήτο η εις τας στενάς ατραπούς καθυστέρησις της πορείας ολοκλήρου της κινουμένης φάλαγγος  των προσφύγων δια την θραύσιν μιας βοαμάξης του μέσου της συνοδείας η οποία ανέκοπτεν όλον τον δρόμον». Πόσο πιο αληθινά να περιγράψει ένας στρατιωτικός το δράμα ενός λαού, που θυσιάστηκε από τους μεγάλους της Γης; Ένα άλλο σημείο της έκθεσής του αναφέρει ότι υπήρξαν περιπτώσεις προσφύγων που καταστράφηκαν τα αμάξια τους, οι ίδιοι δεν είχαν δυνάμεις να συνεχίσουν και παρακαλούσαν να πεθάνουν για τα ταφούν στην πατρώα γη!!!

*Η υπογραφή του υποστράτηγου Μανέτα, στην έκθεσή του (Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ)

               Ο υποστράτηγος Μανέτας, όπως και ο Χεμινγουέι, αναφέρονται και σε τοκετούς που έγιναν  επάνω στα βοϊδάμαξα , κάτω από τις πλέον  ακατάλληλες συνθήκες. Συγκεκριμένα ο Μανέτας γράφει:

               «Ήσαν αι άμαξαι των αρτιτόκων μητέρων, των οποίων ο άκαιρος τοκετός παρήγεν ή θνήσκον βρέφος ή προυκάλει της μητρός τον θάνατον».

               Σε μια περίπτωση ένα τμήμα της φάλαγγας των προσφύγων παρασύρθηκε μέσα στο σκοτάδι, απομακρύνθηκε και κατευθύνθηκε προς το χωριό Τσερκέζ  Μουσελίμ, όπου υπέστη άγρια επίθεση από Τούρκους χωρικούς. Τρείς πρόσφυγες κατακρεουργήθηκαν. Δύο  στρατιώτες τραυματίσθηκαν. Οι αποσκευές όλων καταληστεύθηκαν. Μια εικοσάχρονη απήχθη και υπέστη την ατίμωση από τους Οθωμανούς.

               Και ο επίλογος του υποστράτηγου Κ. Μανέτα:

               «Τοιαύτη η τύχη των Θρακών, όπως εδημιουργήθη εκ των τελευταίων γεγονότων. Η Ιστορία δεν θα μείνη απαθής, προ του ανθρωπίνου τούτου μαρτυρίου. Πέραν του Έβρου νέον συναίσθημα εκυριάρχει εις τας ψυχάς των διαβαινόντων. Η εκ της σωτηρίας και ασφαλείας χαρά εκτοπίζουσα προς στιγμήν  τον πόνον του εκπατρισμού, εφαίδρυνε προσκαίρως τα πρόσωπα των προσφύγων οίτινες ασφαλείς εκ του κινδύνου του Ασιανού, εκεί παρά τον Έβρον , νοσταλγούντες, έρριπτον ύστατον βλέμμα προς την γενέτειραν αυτών αποχαιρετίζοντες το γνώριμον έδαφος και καταρώμενοι τους πωλητάς της τύχης αυτών».

               Η έκθεση αυτή συνετάχθη στις 9 Νοεμβρίου 1922, στο Καδήκιοϊ. Δεν αποκλείεται να εννοεί πλέον το Καδήκιοϊ της επαρχίας Διδυμοτείχου, αφού λογικά την ημερομηνία εκείνη θα είχαν διαπεραιωθεί τα στρατεύματα δυτικά του Έβρου.

*Αρχίζει η εγκατάλειψη της Αδριανούπολης (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE) 

«Όπως αποφύγη την τουρκικήν μάχαιραν…»

 

               Στο Διδυμότειχο στις 9 Νοεμβρίου συνετάχθη η έκθεση του Δ΄ Σώματος Στρατού, που υποβλήθηκε στη Στρατιά Θράκης, η οποία έδρευε στην Αλεξανδρούπολη. Και εδώ η διατύπωση, εστιάζει στο δράμα των Ανατολικοθρακιωτών.

               «Ο χριστιανικός πληθυσμός της Ανατ. Θράκης κατελήφθη υπό παγερού τρόμου μαθών την απόφασιν των Δυνάμεων περί νέας υποδουλώσεως και παραδόσεώς του εις χείρας των τούρκων. Ούτος έχων πικράν και μακράν πείραν  των τουρκικών θηριωδιών προυτίμησε να θυσιάση τας οικίας του και τα ανθούντα χωρία του και ό,τι δια μακρών κόπων , είχεν αποκτήσει εγκαταλείπων  ταύτα εις την διάθεσιν του κατακτητού, όπως αποφύγη την τουρκικήν μάχαιραν.

               Ήτο απολύτως αδύνατον να μεταπεισθώσιν οι δυστυχείς ούτοι όπως παραμείνωσιν εις τας εστίας των, διότι η μεγίστη συμφορά των Μικρασιατών εις την παραλίαν της Σμύρνης και των λοιπών εκεί παραλίων, υπό τας όψεις μάλιστα ισχυρών ευρωπαϊκών  στόλων, εδίδαξεν αυτούς να μην εμπιστευθώσιν  επ΄ουδενί λόγω την ζωήν των εις τους τούρκους. Τη συμφοράν ταύτην επεδείνου η συνθήκη των Μουδανιών…).

               Η έκθεση του Δ΄ Σώματος Στρατού αναφέρεται στην έλλειψη μεταφορικών μέσων, στις μεγάλες πορείες των προσφύγων με τα βοϊδάμαξα, που καταστρέφονταν στο δρόμο και οι ατυχείς Ανατολικοθρακιώτες έφθαναν στη Δυτική Θράκη «με τας χείρας τελείως κενάς».

               Γίνεται επίσης περιγραφή των επιθέσεων του τουρκικού όχλου κατά των προσφύγων. Μεταξύ άλλων αναφέρεται η επίθεση στο Μπουγιούκ Ζαλούφ εναντίον 50 ελληνικών οικογενειών, που είχαν αποκλεισθεί εκεί λόγω της έλλειψης μεταφορικών μέσων και στη Μαργίστα, όπου oι Τούρκοι τραυμάτισαν πρόσφυγες και απήγαγαν κάποιες νεάνιδες. Γίνεται επίσης λόγος για την αρπαγή πολλών κάρων στο δρόμο Χαριούπολης- Μουσελίμ και κατακρεούργηση προσφύγων. Λόγω των πολλών βροχών η διάβαση από το δρόμο Χαριούπολης- Μακράς Γέφυρας ήταν δυσχερής με αποτέλεσμα να προκαλούνται συμφορήσεις κυκλοφοριακές, που έδιναν ευκαιρία στους Τούρκους του όχλου να κάνουν επιθέσεις  για να αρπάξουν και να σκοτώσουν. Αρπαγές κάρων και τραυματισμός προσφύγων έγιναν και στο Σπαρτίκιοϊ.

               Στην έκθεση γίνεται λόγος για πληροφορίες που έφταναν έως εκεί για φρικαλεότητες που συνέβησαν στις περιοχές προς τον Εύξεινο Πόντο (Μήδεια, Βιζύη κ.λπ.) και για τις οποίες υπογραμμίζονταν η ανάγκη να γίνει μια επισταμένη έρευνα.

               «Υπό τοιαύτας συνθήκας απεχώρει ο χριστιανικός πληθυσμός εξ Ανατολικής Θράκης» υπογραμμίζονταν στην έκθεση αυτή.

*Οι νοικυραίοι της Ανατολικής Θράκης βρέθηκαν ξαφνικά στα αντίσκηνα (Από τα αρχεία των κινηματογραφικών επικαίρων της βρετανικής PATHE).

Στον σιδηροδρομικό σταθμό των Σαράντα Εκκλησιών

 

               Αδρή εικόνα μέσα από τις Σαράντα Εκκλησίες δίνει η αναφορά της Χ Μεραρχίας, σε αναφορά της προς τη Στρατιά Θράκης, η οποία Στρατιά υπό τον υποστράτηγο Κ. Νίδερ, είχε ήδη εγκατασταθεί στο νέο στρατηγείο της στην Αλεξανδρούπολη.

               «Ο Χριστιανικός πληθυσμός σύσσωμος πανικοβεβλημένος τόσον εκ προηγουμένων γεγονότων της διαγωγής των Τούρκων, όσον και εκ της τελευταίας συμφοράς της Σμύρνης, συνεσωρεύετο ορμεμφύτως προς τον Σιδ/Σταθμόν 40 Εκκλησιών αφήνων όπισθέν του μεν την καταστροφήν του οίκου του, έμπροσθέν του διαβλέπων την αμφιβολίαν της ζωής του.

               Μεγάλη αταξία λόγω ελλείψεως μεταφορικών μέσων επήλθεν κατά τας πρώτας ημέρας, καθ’ άς κατόπιν διαταγής της Στρατιάς έδει ο πληθυσμός να κινηθή οδικώς προς Καραγάτς.

               Οι στερούμενοι μεταφορικών μέσων έσπευδον προς τον Σταθμόν , εξοικονομούντες ελάχιστα χρήματα εκ της εκποιήσεως τιμαλφών, σκευών και ακινήτων έστιν ότε, αλλά και εκεί ευρίσκοντο προ της απελπισίας, καθ’ όσον η Εταιρεία αισχροκερδούσα και εκμεταλλευομένη την αναπότρεπτον ανάγκην του πληθυσμού είχεν αναβιβάσει την τιμήν εκάστου βαγονίου εις οκτώ (8) χιλιάδας δραχμάς».

               Και σ’ αυτή την έκθεση επισημαίνονται οι κακές καιρικές συνθήκες, με ραγδαία βροχή επί 48 ώρες συνεχώς και η ανάγκη των διωγμένων Ελλήνων να διανυκτερεύουν στο ύπαιθρο, νηστικοί.

               Φυσικά και στις Σαράντα Εκκλησίες μετά την εκκένωση , σημειώθηκαν πολλά έκτροπα, κυρίως σε ό,τι αφορά τη διαρπαγή των περιουσιών, που είχαν μείνει αφύλακτες.

*Απόσπασμα περιγραφής (Ιστορικό Αρχείο ΥΠΕΞ)

Από την πατρίδα του Βασ. Λογοθετίδη, το Μυριόφυτο

              

               Ο ηθοποιός Βασίλης Λογοθετίδης χάρισε σε πολλές γενιές Ελλήνων άφθονο γέλιο με το πηγαίο ταλέντο του. Η πατρίδα του όμως το Μυριόφυτο της Ανατολικής Θράκης, δάκρυσε και πόνεσε το 1922, όταν διατάχθηκε από τους ισχυρούς της Γης, η εκκένωση από το Ελληνικό στοιχείο.

               Τα γεγονότα των θλιβερών ημερών του Οκτωβρίου 1922 περιγράφει σε έκθεσή του ο υποδιοικητής Ιωάννης Σαρρής.

               Αναφέρει μεταξύ άλλων ότι εκτός από τους κατοίκους του Μυριοφύτου και των γύρω χωριών, είχαν έρθει εκεί από την απέναντι ασιατική ακτή για να γλιτώσουν τις σφαγές και 2.945 Μικρασιάτες πρόσφυγες. Όλοι μαζί εκδήλωσαν την απόφασή τους «έχοντες  υπ΄ όψει των την εξόντωσιν του Ελληνισμού εν Μ. Ασία υπό των Τούρκων και ήρξαντο καταγινόμενοι εις την συσκευασίαν της δυναμένης να μεταφερθή κινητής αυτών περιουσίας και συγκεντρούμενοι εις τους λιμένας επιβιβάσεως Μυριοφύτου, Χώρας, Γάνου και Ευδημίου».

               Οι κάτοικοι της περιοχής συγκέντρωσαν τα ζώα τους και αποφάσισαν να τα στείλουν στη Δυτική Θράκη δια ξηράς. Ένα μεγάλο κοπάδι ήταν τα 380 αιγοπρόβατα και ένα άλλο τα 200 βοοειδή. Στις 7 Οκτωβρίου και ενώ τα κοπάδια πορεύονταν από το Γάνο προς τα δυτικά, περίπου 200 Τούρκοι  από χωριά της επαρχίας Μαλγάρων, άλλοι με όπλα και άλλοι με μαχαίρια και τσεκούρια, επιτέθηκαν εναντίον αυτών που οδηγούσαν τα κοπάδια και σκότωσαν τον Νικόλαο Πηλιούρη και άρπαξαν τα αιγοπρόβατα και 25 αγελάδες. Οι ίδιοι Τούρκοι επιτέθηκαν και εναντίον του αστυνομικού σταθμού της Καστάμπολης.

               Τι εγκατέλειψαν οι Έλληνες εκεί; Ένας πρώτος απολογισμός υπάρχει στην έκθεση του Ιωάννη Σαρρή:

Βασικά είναι όλη η ακίνητη περιουσία, δηλαδή τα σπίτια τους, τα χωράφια τους, οι αποθήκες τους με όλα τα μηχανήματα μέσα και κυρίως όλα τα χρειώδη για την αμπελουργία «και την παραγωγή οίνου και ρακής ως και των κάδων και λοιπών χρειωδών». Και από την τελευταία εσοδεία τους «άπασαν σχεδόν την εσοδείαν οίνου του τρέχοντος έτους εκ 2.000.000 περίπου οκάδων ελλείψει βυτίων προς μεταφοράν ως και τα συμπαρομαρτούντα αυτών στέμφυλα, όξος κ.λπ. Πενήντα οκτώ κεραμουργεία εν ενεργεία μετά των μηχανών αυτών, 15.000.000 οπτοπλίνθων, 2.500.000 κοινών κεράμων και 70.000 κεράμων τύπου Μασσαλίας, ως και περί τας 200.000 οκάδας σιτηρών εν γένει εν Κασταμπόλει και Λεπτοχωρίω ανηκόντων εις τους ενοικιαστάς της δεκάτης του τρέχοντος έτους».

               Την επομένη της αποχώρησης των οι Μουσουλμάνοι κάτοικοι όρμησαν στα σπίτια και τα καταλήστεψαν.  Κατέστρεψαν τα βαρέλια και έχυσαν τα κρασιά. Έσπασαν τις πόρτες των εκκλησιών, κλέβοντας όσα μπορούσαν, σπάζοντας τα μανουάλια και «τυφλώνοντας» με αιχμηρά αντικείμενα τους αγίους των εικονισμάτων.

               Όλα αυτά τα διαπίστωσε επιτόπου ο Άγγλος στρατιωτικός διοικητής της περιοχής, που περιόδευσε στα μαρτυρικά χωριά. Απλά τα διαπίστωσε…

               «Μετά την αποχώρησιν των κατοίκων παρουσιάζεται το οικτρόν θέαμα  της παντελούς ερημίας των Ελληνικών χωρίων, εις ά ουδείς παρέμεινε πλην ενός εν Γάνω του Νικ. Καρ. (στο έγγραφο αναφέρεται ολόκληρο το όνομά του) Γάλλου υπηκόου και ανέκαθεν κατηγόρου παντός ελληνικού» έγραφε ο υποδιοικητής Μυριοφύτου Ιωάννης Σαρρής.

*Βοϊδάμαξα στη λάσπη. Η εικόνα τους θα μας στοιχειώνει...

Πνίγονταν στον Έβρο, ενώ τους κυνηγούσαν οι Τούρκοι

 

               Η έκθεση που αφορούσε την κάποτε περήφανη θαλασσοκράτειρα Αίνο γράφτηκε από τον υποδιοικητή της στην Αλεξανδρούπολη στις 5 Νοεμβρίου 1922, όταν πια όλα είχα τελειώσει.  Ήταν κάτι σαν επικήδειος για τη δοξασμένη πόλη.

               Βασική διαπίστωση της έκθεσης:

               «Η μήνις και το μίσος του Τουρκικού πληθυσμού της περιφερείας της εν λόγω Υποδιοικήσεως, και προ παντός του τοιούτου της υπαίθρου χώρας εξεδηλώθη κατά την αποχώρησιν των Χριστιανών, εις βαθμόν ώστε να καθίσταται αδύνατη η λεπτομερειακή διήγησις δια της παρούσης εκθέσεως….».

               Η αναχώρηση των κατοίκων των πέριξ της Αίνου χωριών (Αγίασμα, Τσιλιμπή, Κεμερλή, Αρναούτκιοϊ) έγινε στις 3 Οκτωβρίου. Φόρτωσαν τα λιγοστά πράγματά τους σε βοϊδάμαξα και κατευθύνθηκαν προς τα  Ύψαλα, κάτω από ραγδαιότατη βροχή και με σφοδρούς πυροβολισμούς Τούρκων, που στη διαδρομή τους έκλεψαν 28 πρόβατα, 11 αγελάδες και 4 μοσχάρια. Σε άλλη επίθεση έξω από το χωριό Θεοδωρίτσι, οι πρόσφυγες αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν 8 βοϊδάμαξα με σιτηρά.  Έτσι αναγκάσθηκαν να αλλάξουν και κατεύθυνση για να μην περάσουν  μέσα από το χωριό Καρπουζλή «γνωστού για τα κακούργα και αιμοχαρή των κατοίκων αυτού ένστικτα». Οι κάτοικοι αυτού του χωριού ανάμεσα στα κακουργήματά τους έσφαξαν και τον αγροφύλακα του χωριού Συκέα (Ιντζερλί) Δημήτριο Χαραλαμπούδη, που είχε καθυστερήσει την αναχώρησή του.

               Όταν όμως οι δυστυχείς πρόσφυγες έφτασαν στον ποταμό Έβρο τον βρήκαν πλημμυρισμένο και διανυκτέρευσαν στα χωράφια. Την επομένη ενώ βρίσκονταν σε αυτή την απελπιστική κατάσταση, δέχτηκαν και νέα επίθεση από Τούρκους με όπλα, μαχαίρια και τσεκούρια. Από την επίθεση αυτή έχασαν τη ζωή τους δύο άνδρες και μια γυναίκα.  Οι άλλοι, απελπισμένοι,  πήραν την απόφαση να προσπαθήσουν να περάσουν από το ποτάμι για να αποφύγουν τους Τούρκους. Οι γενναιότεροι από αυτούς μπήκαν στο ποτάμι με τα κάρα. Τα ρεύματα όμως λόγω και των βροχοπτώσεων ήταν πανίσχυρα. Παρέσυραν τα πάντα στη διάβα τους.  Έτσι οι ατυχείς πρόσφυγες έχασαν οκτώ βόδια, τέσσερα βουβάλια, 69 αιγοπρόβατα και 13 κάρα γεμάτα με αποσκευές και σιτάρι.

               Πάνω στην απελπισία τους εμφανίσθηκαν ξαφνικά από το πουθενά τέσσερις άγνωστοι ένοπλοι, που αναχαίτισαν τους επιτιθέμενους Τούρκους, ενώ ταυτόχρονα πλησίασε ως ο από μηχανής Θεός μια σχεδία που κατέβαινε τον Έβρο προερχόμενη από την Αδριανούπολη, πάνω στην οποία γαντζώθηκαν οι πρόσφυγες και πέρασαν στη δυτική όχθη του ποταμού.  Όμως λόγω των μικρών δυνατοτήτων της σχεδίας, η επιφάνειά της ήταν μικρή, ήταν γραφτό να αφήσουν στην ανατολική όχθη του ποταμού και τα ζώα που τους είχαν απομείνει, τα οποία άρπαξαν αμέσως οι Τούρκοι.

               Οι κάτοικοι του χωριού Μικρά Διασορνή, που απείχε από την Αίνο τρεις ώρες, είχαν την δική τους ατυχία. Ετοιμάσθηκαν για αναχώρηση στις 4 Οκτωβρίου. Συγκέντρωσαν όλα τα σιτηρά τους και τα έστειλαν προς τον Κόλπο Ξηρού κοντά στο Σουλτάνκοϊ για να τα φορτώσουν σε ιστιοφόρα. Οι άνδρες με τα γυναικόπαιδα και με τα οικόσιτα ζώα τους ξεκίνησαν οδικώς για την Αλεξανδρούπολη, όπου θα εύρισκαν ιστιοφόρα για να μεταφέρουν με ασφάλεια τα σιτηρά τους. Τα ιστιοφόρα τους όμως όταν έφθασαν στον Κόλπο Ξηρού δεν βρήκαν ούτε σπυρί σιτάρι… Τα είχαν κλέψει εν τω μεταξύ οι Τούρκοι.

               Ανενόχλητοι έφυγαν οι κάτοικοι της Αίνου και των χωριών Μαΐστρος και Αμυγδαλιά. Άφησαν μόνο 22.000 οκάδες δημητριακών, που δεν μπορούσαν να τα μεταφέρουν λόγω έλλειψης σακιών και μεταφορικών μέσων.

               Τι έγινε στην περιοχή της Αίνου, όταν έφυγαν όλοι οι Χριστιανοί κάτοικοι;  Ό,τι έγινε και σε άλλα χωριά και πόλεις της Ανατολικής Θράκης. Το περιγράφει ο υποδιοικητής της Αίνου στην δραματική έκθεσή του:

               «Ένοπλοι ομάδες, περί ών αναφέραμεν, μετά την τελείαν αποχώρησιν των κατοίκων συντελεσθείσαν πλήρως την 10^ην Οκτωβρίου και ιδίως μετά την αποχώρησιν των αστυνομικών σταθμών της υπαίθρου, επεδόθησαν, βοηθούμεναι και υπό των Τούρκων κατοίκων, εις την διαρπαγήν των εγκαταλειφθεισών περιουσιών (…..) Εκ των οικιών των εκκενωθέντων  χωρίων αφηρέθησαν αι θύραι και τα παράθυρα, αι εκκλησίαι τούτων  εβεβηλώθησαν , των εικόνων και των πολυελαίων καταστραφέντων, των δε ιερών χώρων μεταβληθέντων εις μάνδρας. Τόσο ακόρεστον ήταν το προς διαρπαγήν και καταστροφήν πάθος των!!!».

*Η υπογραφή του υποδιοικητή Κ. Μακρυγιάννη στην έκθεση για τη Χαριούπολη

Τα ίδια και στη Χαριούπολη: Μήνις και μίσος του τουρκικού πληθυσμού

 

               Άλλη μια έκθεση κόλαφος, είναι αυτή του υποδιοικητή της Χαριούπολης Κ. Μακρυγιάννη. Η έκθεση αυτή αρχίζει με τον φράση:

               «Η μήνις και το μίσος του Τουρκικού πληθυσμού της περιφερείας τοσούτον εναργώς εξεδηλώθη κατά την αποχώρησιν του αμάχου πληθυσμού της περιφερείας, επεκταθέν  και επ’ αυτών των γυναικοπαίδων…».

               Αναφέρεται επίσης ότι όλα αυτά τα έκτροπα είχαν περιπέσει στην αντίληψη των Αγγλικών στρατευμάτων της περιοχής, που είχαν αν αναπτυχθεί για να μην υπάρξει άμεση επαφή ελληνικών και Τουρκικών στρατευμάτων έως ότου ολοκληρωθεί η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης και για να… περιφρουρηθεί η ζωή και η τιμή των διωγμένων Χριστιανών!!! Και με πόνο καρδιάς ο Κ. Μακρυγιάννης άρχισε να περιγράφει:

               «Και άρχομαι κατωτέρω εξιστορών εν περιλήψει τα συμβάντα εν πεποιθήσει όμως ότι δια της γραφίδος μου  δεν θα δυνηθώ ν’ απεικονίσω το μυριοστόν των γεγονότων…».

               Η πρώτη αποστολή των Ελλήνων κατοίκων αναχώρησε στις 2 Οκτωβρίου 1922, με περιορισμό διάθεσης ενός κάρου μόνο ανά οικογένεια.

               Οι διαρπαγές των εγκαταλελειμμένων περιουσιών από τον όχλο των Τούρκων, ανδρών και γυναικοπαίδων,  άρχισαν αμέσως και δεν άφηναν όπως και σε άλλες περιοχές, πόρτες και παράθυρα!!!

               Τα πρώτα θύματα στην περιοχή ήταν ο ενωμοτάρχης Τσιμπούκης και δύο στρατιώτες- τηλεφωνητές, που είχαν σταλεί να επισκευάσουν την τηλεφωνικής γραμμή Χαριούπολης- Ραιδεστού, που την είχαν καταστρέψει οι Τούρκοι. Τα πτώματά τους τα είχαν κρύψει μεταξύ των χωριών Καρατζά Καλαούζ και Καρά Αλή της περιφέρειας Ραιδεστού. Τη δολοφονία αυτή ακολούθησε η δολοφονία 15 προσφύγων, που διέρχονταν από το χωριό Μουργίσκη. Δολοφονήθηκε και ένας αδειούχος στρατιώτης που συνόδευε την αποχωρούσα οικογένειά του. Έγινε απόπειρα κατά του ενωμοτάρχη Μουργίσκης Γεωργαντά και χωροφυλάκων Σπυρόπουλου και Μανινάκη, που τραυματίσθηκαν και οι πρόσφυγες τους μετέφεραν στο νοσοκομείο της Μακράς Γέφυρας. Επιτέθηκαν και κατά της φάλαγγας του συνταγματάρχη Πυροβολικού Ζερβέα. Υπήρξαν όμως και άλλες δολοφονίες στην περιοχή. «Δυστυχώς θέλει μεσολαβήσει αρκετός χρόνος μέχρις ότου πιστοποιηθή η ταυτότης των δολοφονηθέντων και ο αριθμός τούτων» σημείωνε ο υποδιοικητής Χαριούπολης.

Αντί επιλόγου, θα επαναλάβω αυτό που ήδη έγραψα:

 Είναι καθήκον όλων όσων σχετίζονται με τη Θράκη, να φροντίσουν το περιεχόμενο του φακέλου αυτού, να μπορέσει να φτάσει σε όλα τα σπίτια, σε όλα τα σχολεία και σε όλες τις δημόσιες και δημοτικές βιβλιοθήκες. Γιατί όσα θα διαβάσετε εδώ, αποτελούν ένα μέρος μόνο των σπουδαίων εγγράφων,  που με επίσημο τρόπο περιγράφουν την τραγωδία της Ανατολικής Θράκης.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

Υστερόγραφο

Για την πληρέστερη ενημέρωσή σας στο θέμα της άδικης εκκένωσης της Ανατολικής Θράκη τον Οκτώβριο του 1922, διαβάστε και στους παρακάτω συνδέσμους

Α) https://sitalkisking.blogspot.com/2021/09/1922.html#more

Β) https://sitalkisking.blogspot.com/2022/01/blog-post_16.html#more

Γ) https://sitalkisking.blogspot.com/2018/11/1922.html

 

ΠΗΓΗ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών