1914-1918: Από τις μελανές σελίδες των δεινοπαθημάτων των Θρακών.

*Θρακιώτες σε πορείες εκτοπισμού προς την Ηράκλεια.

*Στοιχεία για την περιφέρεια Διδυμοτείχου

*Η αναφορά Γ. Μακαρώνη στον Πατριάρχη

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Η πρόσφατη απόφαση της Βουλής να ανακηρύξει την 6^η Απριλίου ως ημέρα του Θρακικού Ελληνισμού, υπήρξε ένα σημαντικό βήμα για την αυτογνωσία των Ελλήνων σχετικά με την ιστορία μας και ειδικά για την γνώση που έχουμε για την ιστορία της Θράκης, που οι συνθήκες και οι περιστάσεις την κατέστησαν άγνωστη ή αγνοημένη. Το βήμα που έκανε η Βουλή υπήρξε κατ’ αρχήν σημαντικό αν και άτολμο.

Μελανές είναι οι σελίδες της νεώτερης ιστορίας των Θρακών, οι οποίες γράφτηκαν στα χρόνια 1914-1918, με αίμα, δάκρυ και πόνο, όταν οι αμείλικτοι διωγμοί που οργάνωσαν οι Νεότουρκοι εναντίον του Ελληνισμού, έμειναν  στη συλλογική εθνική μνήμη με την συμβολική ονομασία «Μαύρο Πάσχα» των Θρακών, γιατί όταν εντάθηκαν οι διωγμοί, όταν ο Χριστιανισμός γιόρταζε το Πάσχα στις 6 Απριλίου του 1914. Έτσι σημειολογικά οι διωγμοί εκείνοι έμειναν στην ιστορία με την ονομασία αυτή. Επρόκειτο για διωγμούς κατά των Χριστιανών, που ζούσαν στην Ανατολική Θράκη, στη Μικρά Ασία και τον Πόντο. Αυτοί οι διωγμοί, που δεν συγκίνησαν τότε τα λεγόμενα πολιτισμένα κράτη οδήγησαν στη συνέχεια στις φοβερές γενοκτονίες των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων από την Τουρκία, και δεν δικαιώθηκαν ποτέ.

               Όπως επισημαίνουν διάφοροι ιστορικοί, αλλά διαφαίνεται και στα διπλωματικά έγγραφα της εποχής εκείνης, οι διωγμοί των ετών 1914-1918, ήταν η εφαρμογή ενός σχεδίου, που είχε εξυφανθεί από το 1913 και αποσκοπούσε στην εξόντωση του Ελληνισμού, ο οποίος ζούσε στην Τουρκία. Κοινή διαπίστωση όλων είναι ότι η επανάσταση των Νεοτούρκων το 1908, που αρχικά εμφανίσθηκε με το απατηλό προσωπείο των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, της ισότητας και της ισοπολιτείας, δεν αποσκοπούσε απλώς στην έκπτωση ενός σουλτάνου και στην εγκαθίδρυση συνταγματικής κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Είχε δόλιες στοχεύσεις.

*Εκτοπισμοί από την επαρχία Διδυμοτείχου και το τμήμα της στην Ανατολική Θράκη

Οι διωγμοί στην περιοχή Διδυμοτείχου

 

               Έως το 1915 διωγμοί από τους Νεότουρκους γίνονταν και στην περιοχή Διδυμοτείχου. Μετά το 1915 η περιοχή του Διδυμοτείχου παραχωρήθηκε από τους Τούρκους στους Βουλγάρους. Τότε άλλαξε η μορφή των διωγμών αλλά και η φυγή των κατοίκων που δεν ήθελαν το Βουλγαρικό ζυγό και κατευθύνονταν πλέον στην ελεύθερη Ελλάδα.  Τότε είχε παρατηρηθεί και μετακίνηση προς την Ανατολική Θράκη πολλών Μωαμεθανών της Δυτικής Θράκης, που ήθελαν να αποφύγουν τους Βουλγάρους.

 Οι δύο χώρες Τουρκία και Βουλγαρία, υπέγραψαν συμφωνία για τα τουρκοβουλγαρικά σύνορα στις  24 Αυγούστου 1915. Με τη συμφωνία αυτή, η Βουλγαρία έλαβε από την Τουρκία ό,τι η τελευταία είχε κρατήσει από τον καζά (επαρχία) του Μουσταφά Πασά (Σβίλεγκραντ), καθώς και από τον καζά του Ορτάκιοϊ (σήμερα Ιβαΐλοβγκραντ), επίσης περίπου τα 2/5 του καζά της Αδριανούπολης  και όλο τον καζά του Διδυμοτείχου. Με κύριο πλεονέκτημα την κατοχή της σιδηροδρομικής γραμμής, που θα επέτρεπε στη Βουλγαρία αλλά και στη Γερμανία, να μεταφέρουν στρατεύματα και πολεμικό υλικό, λόγω του Α’  Παγκοσμίου Πολέμου.

               Από έγγραφο της Ελληνικής πρεσβείας στην Κωνσταντινούπολη με ημερομηνία 19 Σεπτεμβρίου 1915, σχετικά με την εκκένωση χωριών της Θράκης αναφέρονται:

               «Εις τους κατοίκους επετράπη να λάβωσι μεθ’ εαυτών μόνον έν εφάπλωμα και πέντε ημερών άρτον. Η λοιπή αυτών περιουσία παραμένει εις την διάκρισιν των Τούρκων. Λόγος της εκκενώσεως των ημετέρων χωρίων είναι νομίζω δια να υπάρξη τόπος και συνοικισμός των μωαμεθανικών πληθυσμών οίτινες ως ανέφερον εγκατέλιπον τα χωρία αυτών τα περιλαμβανόμενα εν τη ζώνη τη επιτηρουμένη εν Βουλγαρία. Ο ομογενής ημών πληθυσμός διηυθύνθη προς νότον (Μάλγαρα, Ηράκλεια, Σηλυβρία κ.λπ.). Επρόκειτο δε να επιβιβασθή πλοίων, μετακομισθή εις την Ασιατικήν ακτήν και εκείθεν αποσταλή εις τα ενδότερα της Μικράς Ασίας. Εάν το τοιούτον δεν εγένετο μέχρι τούδε οφείλεται εις τον φόβον των υποβρυχίων».

               Στο έγγραφο αυτό ο πρέσβης Μ. Τσαμαδός γνωστοποιεί πληροφορίες του ότι οι κάτοικοι των Ελληνικών χωριών της επαρχίας Διδυμοτείχου εγκαταλείπουν τα χωριά τους εκπατριζόμενοι, ερχόμενοι εντεύθεν του ποταμού Έβρου, δηλαδή προς ανατολάς. Επρόκειτο για κατοίκους 48 χωριών με πληθυσμό περίπου 37.000 κατοίκων.

               Επειδή όμως το Διδυμότειχο με την μητρόπολη που διέθετε, ασκούσε την διοικητική και τη θρησκευτική του επιρροή και σε χωριά πέραν του Έβρου στην Ανατολική Θράκη, είχαμε και εκεί απηνείς διωγμούς. Από το Φεβρουάριο έως τον Οκτώβριο του 1915 σύμφωνα με μια διασωθείσα χειρόγραφη έκθεση εκκενώθηκαν 11 χωριά και οι κάτοικοί τους οδηγήθηκαν προς την Ηράκλεια. Επρόκειτο για τα χωριά Γιαούπ (με 533 κατοίκους) Γενήκιοϊ (592 κάτοικοι) Δογαντζή (660 κάτοικοι) Εσκήκιοϊ (700 κάτοικοι) Καβακλί (714 κάτοικοι) Καραχαμζά (281 κάτοικοι) Καρααλή (280 κάτοικοι) Κουρτ (622 κάτοικοι) Διλή (620 κάτοικοι) Τσαλήκιοϊ (389 κάτοικοι) Τσιφλίκιοϊ (269 κάτοικοι) σύνολο 5.566 άτομα. 

               Λίγες μέρες αργότερα στις 26 Σεπτεμβρίου 1915 η πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης γνωστοποιούσε στο υπουργείο Εξωτερικών τις συνθήκες εκκένωσης των Χριστιανών από το Ουζούν Κιοπρού (Μακρά Γέφυρα) και των λοιπών χωριών που «εστάλησαν εις Ηράκλειαν εν κακή καταστάσει στερούμενοι των πάντων. Αι κατοικίαι αυτών πρόκειται να χρησιμεύσουν δια τους Μωαμεθανούς οίτινες φεύγοντες της Βουλγαρικήν κατοχήν εγκατέλειψαν τας εν τη επαρχία Διδυμοτείχου εστίας αυτών». 

               Την ίδια μέρα με άλλο τηλεγράφημα, ο πρέσβης Τσαμαδός ειδοποιούσε από την Κωνσταντινούπολη ότι το Ουζούν Κιοπρού εκκενώθηκε από τους Χριστιανούς κατοίκους του, οι οποίοι οδηγήθηκαν στην Ηράκλεια για να εγκατασταθούν Μωαμεθανοί της επαρχίας Διδυμοτείχου. 

*Από την εφημερίδα "Πατρίς" 8 Ιανουαρίου 1914

Οι τραγικές συνθήκες, που επικρατούσαν

 

               Για να αντιληφθεί κανείς τις συνθήκες διωγμού των κατοίκων της Θράκης ας δούμε τι τηλεγραφούσε στην Αθήνα, ο πρέσβης Μ. Τσαμαδός στις 24 Οκτωβρίου 1915.

               Την προηγούμενη νύχτα στη Χάλκη των Πριγκιποννήσων είχε προσεγγίσει ένα μικρό ιστιοφόρο γεμάτο από πρόσφυγες της Θράκης, που τους οδηγούσαν στη Μικρά Ασία. Πολλοί πρόσφυγες είχαν πεθάνει στο δρόμο από την πείνα και τη δίψα. Πολλά άλλα ιστιοφόρα είχαν φανεί χωρίς να προσεγγίσουν στη Χάλκη. Αυτά έπλεαν προς τη Νικομήδεια. Σε μια μόνο περίπτωση οι Τουρκικές αρχές με μεγάλη δυσκολία επέτρεψαν να δοθούν λίγες τροφές στους πρόσφυγες.

               Ο Αμερικανός πρεσβευτής βλέποντας τι συμβαίνει ανακοίνωσε στο Πατριαρχείο ότι θα θέσει στη διάθεσή του την ατμάκατό του για να μεταφέρει τροφές για πρόσφυγες που βρίσκονταν σε ιστιοφόρα στην ανοιχτή θάλασσα πλέοντας απέναντι προς τη Μικρά Ασία χωρίς να προσεγγίζουν σε ενδιάμεσα λιμάνια.

               Ο Τσαμαδός ενημέρωσε και τον Αυστριακό πρεσβευτή, ο οποίος επρόκειτο να συναντήσει  τον Τούρκο υπουργό Εξωτερικών και να συνηγορήσει υπέρ των προσφύγων «καίτοι ολίγας έχει ελπίδας επιτύχη σπουδαίον αποτέλεσμα».

               Σημαντικές πληροφορίες περιέχονται και σε ένα σημείωμα της επιτροπής προσφύγων, που συντάχθηκε το 1916.

               Στο χειρόγραφο αυτό σημείωμα αναφέρεται ότι ο εκτοπισμός που άρχισε από το 1914 υπήρξε αδιαφιλονίκητος και αφορούσε τους Χριστιανούς της Θράκης και της Ιωνίας.

               «Η απομάκρυνσις εγένετο- γράφει- κατά τρόπον απάνθρωπον, αναγκαζομένων των κατοίκων, γυναικοπαίδων και λοιπών, να απέρχονται εντός δύο τριών ωρών αποκομίζοντες μόνον ότι έκαστος ηδύνατο να φέρη εφ’ εαυτού. Κατά γενικόν κανόνα, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων τα έξοδα μεταφοράς ελογίζοντο εις βάρος εις βάρος των εκπατριζομένων, οίτινες και ηναγκάζοντο να καταβάλλωσιν αυτά.  

               "Ουδέν σιτηρέσιον εδόθη καθ’ οδόν από των αρχών εις τους πρόσφυγας, ούτε….  (λέξη δυσανάγνωστη) ούτε άλλη τις περίθαλψις, αναγκαζομένων των ασθενών να διανυκτερεύουσιν εν τω υπαίθρω".

               Όσον αφορά τα σπίτια, τα έπιπλα και τα λοιπά περιουσιακά στοιχεία που εγκαταλείπονταν, αυτά τα άρπαζαν αμέσως οι Τούρκοι. Την ίδια τύχη είχαν οι εκκλησίες, οι μονές, τα σχολεία και τα κοινοτικά κτήματα. Στα χωριά που εκκενώνονταν εγκαθιστούσαν Τούρκους πρόσφυγες, που τους έφερναν με τρένα από τη Σερβία και την Αλβανία.

               Οι εκπατριζόμενοι Χριστιανοί μεταφέρονταν συνεχώς κατά ομάδες στα ενδότερα του βιλαετίου της Προύσας και των ανεξάρτητων διοικήσεων της Νικομήδειας και του Μπαλούκεσερ, όπου πάμπολλοι πέθαναν από πείνα, από κακουχίες ή από ασθένειες.

*Η κατάληξη της επιστολής του αρχιδιακόνου Μακαρώνη

 

Η επιστολή του αρχιδιάκονου Μακαρώνη στον Πατριάρχη

 

               Σημαντική θέση στην εξιστόρηση των διωγμών έχει η ιδιόγραφη επιστολή του αρχιδιάκονου της Μητρόπολης Αδριανούπολης Γεωργίου Μακαρώνη προς τον Οικουμενικό Πατριάρχη, κατ’ εντολή του μητροπολίτη Πολύκαρπου. Ο Μακαρώνης είχε ταξιδέψει στην Κωνσταντινούπολη και παρέδωσε στον Πατριάρχη τετρασέλιδη χειρόγραφη επιστολή, με ημερομηνία 17 Σεπτεμβρίου 1915, στην οποία χαρακτηρίζει την κατάσταση οικτρότατη στην επαρχία Αδριανούπολης.

               Αφορμή της έντασης των διωγμών υπήρξε η δολοφονία του γιού του νομάρχη Χατζή Αντήλ Μπέη, στην περιοχή Σαράντα Εκκλησιών.

               Μετά τη δολοφονία τα κυβερνητικά όργανα εξεμάνησαν εναντίον των Ελλήνων «αρχίσαντα μετά των κομιτατζήδων να εκδιώκουν τους ημετέρους εκ των εστιών αυτών και να οδηγώσιν αυτούς εις Ηράκλειαν γυμνητεύοντας και πεινώντας, άτε των πάντων διαρπαγέντων υπό των κομιτατζήδων (σ.σ. εδώ εννοεί μέλη του Νεοτουρκικού κομιτάτου). Καθ’ όδόν οι δυστυχείς ούτοι έτρωγον χόρτα αντί άρτου. Εννοείται δεν έλειψαν οι φόνοι και αι ατιμώσεις κατά τον διωγμόν των χωρίων της επαρχίας Βιζύης, Σαμακοβίου, Αγίου Στεφάνου, Τρουλλιάς, Σοφιδών και τινων άλλων ως και του Σκοπού της επαρχίας 40/Εκκλησιών, όπου εφονεύθη ο εκ των προκρίτων Χατζή Ανέστης και βαρέως ετραμαυτίσθη ο πρόκριτος Οικονομίδης».

               Κατά τον αρχιδιάκονο Μακαρώνη εξαφανίσθηκαν τα εκκλησιαστικά βιβλία της μητρόπολης των Σαράντα Εκκλησιών, ο μητροπολίτης είχε κρατηθεί τρείς ώρες από την αστυνομία όταν διαμαρτυρήθηκε, ενώ στον μητροπολίτη Διδυμοτείχου Φιλάρετο δεν επετράπη από την αστυνομία του σταθμού να μεταβεί σιδηροδρομικώς στην Αδριανούπολη, αν και είχε όλα τα απαιτούμενα έγγραφα από την αστυνομία Διδυμοτείχου.

               Ειδική αναφορά έκανε ο Μακαρώνης και για τα χωριά της Βουλγαροκρατούμενης ζώνης της Θράκης όπου δρούσαν κομιτατζήδες εξαρτώμενοι από το υπουργείο Εσωτερικών, που τους έστειλε εκεί, ως μέλη της μυστικής υπηρεσίας «τεσκιλάτ ι μαχσουσού». Αυτοί είχαν διασκορπισθεί στα χωριά όπου διέπρατταν φόνους και πολλά άλλα κακουργήματα, με προεξάρχουσες τις αρπαγές και τις ατιμώσεις γυναικών. Αναφέρει μάλιστα ονομαστικά και πολλά τέτοια περιστατικά στο Καμπαΐκ (Χανδράς) στο Καραμπάγ (Πετρωτά) στα Ρίζια και αλλού.

               «Ας είναι βεβαία η Υμετέρα Παναγιότης ότι μετ’ ού πολύ εξοντωθήσονται άπαντες οι ομογενείς της ταλαίνης Θράκης, καθόσον ευρισκόμεθα φαίνεται ουχί εις άλλην εποχήν, αλλ’ εις την εποχήν των Ούννων, των Οστρογότθων, Αβάρων κ.λπ.» συμπέραινε ο αρχιδιάκονος Μακαρώνης.

*Από την εφημερίδα "Μακεδονία" 9 Απριλίου 1914

               Ειδικά για το Σαμμακόβιο, και τα γύρω χωριά έγινε γνωστό στο Οικουμενικό Πατριαρχείο από άλλη αναφορά, ότι μετά τη δολοφονία του γιου του νομάρχη Χατζή Αντήλ Μπέη, γνωστού αμείλικτου διώκτη των ομογενών εξαπολύθηκε πρόγραμμα εξόντωσης του Ελληνισμού από τις 30 Αυγούστου 1915. Το Νεοτουρκικό κομιτάτο εξεδίωξε μέσα σε οκτώ μέρες τους κατοίκους του Σαμμακοβίου, της Τρουλιάς, του Σκεπαστού, των Σοφίδων και του Αγίου Στεφάνου. Επρόκειτο για πληθυσμό 16.000 κατοίκων, αφού προηγουμένως ασκήθηκε επάνω τους κάθε μορφής βία αδιακρίτως φύλου. Από τις γυναίκες άρπαξαν όλα τα κοσμήματα «με τον πλέον βάρβαρον τρόπον και αίσχος ποιούντα εις πάντα άνθρωπον».

Στη συνέχεια τους φόρτωσαν σε αμάξια και τους εκδίωξαν από τα μέρη τους. Ο μητροπολίτης Βιζύης Άνθιμος εθεάθη σιδηροδέσμιος στην κοινότητα Σκοπού. Σε λίγο την ίδια τύχη με το Σκοπό θα είχαν και η Γέννα με 3.500 κατοίκους και το Μπουνάρ Χισάρ με 1.500 κατοίκους, όλους ομογενείς.

Το «Μαύρο Πάσχα» των Θρακών δεν είναι μια απλή ημερομηνία με δραματικές μνήμες. Δεν είναι μια απλή ημερομηνία για εορτασμούς. Δεν είναι μια απλή ημερομηνία, είναι μια τετραετία και πλέον, με εφαρμογή σχεδίων της εξόντωσης του Ελληνισμού. Είναι ημερομηνία πένθους και μνήμης για τα θύματα των γενοκτονικών Νεοτουρκικών σχεδίων. Η παρούσα εργασία δεν αποτελεί συνολική αποτίμηση των διωγμών εκείνων. Είναι μόνο μια πτυχή. Χρειάζονται τόμοι ολόκληροι για να διεκτραγωδηθούν τα όσα τράβηξαν οι Θράκες.

 

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Υστερόγραφο

*Για το «Μαύρο Πάσχα» διαβάστε επίσης και στα:

https://sitalkisking.blogspot.com/2021/01/1914-1919.html

https://sitalkisking.blogspot.com/2017/08/1914.html

https://sitalkisking.blogspot.com/2022/06/1914.html

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών Κεντρική Υπηρεσία 1915, αρ. φακ. Δ/104,  και 1917 Β/59.

*Τύπος εποχής (Βιβλιοθήκη της Βουλής).