Οι πολεμικές επιχειρήσεις του «Αττίλα ΙΙ»

 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ  https://www.kathimerini.gr/1067054/gallery/epikairothta/kosmos/oi-polemikes-epixeirhseis-toy-attila-ii

*Η Αμμόχωστος βομβαρδίζεται κατά τις επιχειρήσεις του «Αττίλα ΙΙ». Η πόλη κατελήφθη από τα τουρκικά στρατεύματα στις 17 Αυγούστου.

Γράφει ο κ. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΤΑΛΙΑΔΩΡΟΣ*

Με την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης της τουρκικής εισβολής, το απόγευμα της 22ας Ιουλίου 1974, η Τουρκία κατόρθωσε να καταλάβει μόνο το 3% του κυπριακού εδάφους. Οι σημαντικότερες, όμως, επιτυχίες της ήταν η συνένωση του προγεφυρώματος της Κερύνειας με τον τουρκικό θύλακα της Λευκωσίας.

Παρά τη θέση σε ισχύ, ώρα 16.00 της 22ας Ιουλίου, της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός, οι τουρκικές δυνάμεις συνέχισαν την προέλασή τους. Στην πραγματικότητα, αυτό που σταμάτησε ήταν οι πτήσεις των τουρκικών αεροπλάνων. Στις 6 Αυγούστου, δύναμη 8.000 Τούρκων στρατιωτών προχώρησε στην κατάληψη, παρά την ηρωική ελληνική αντίσταση, των κωμοπόλεων Λαπήθου και Καραβά στα δυτικά της Κερύνειας.

Στις 8 Αυγούστου, συνεχίστηκαν στη Γενεύη οι διαπραγματεύσεις για το Κυπριακό, με τη συμμετοχή και των εκπροσώπων των δύο κοινοτήτων της Κύπρου. Στις 13 Αυγούστου ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών πρότεινε πολυκαντονική λύση, με την οποία το 34% του κυπριακού εδάφους θα ετίθετο κάτω από το έλεγχο των Τούρκων. Ο εκπρόσωπος της ελληνοκυπριακής πλευράς, Γλαύκος Κληρίδης, ζήτησε 36 ώρες προθεσμία για να απαντήσει, πράγμα που η τουρκική πλευρά δεν δέχθηκε. Ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών αποχώρησε από τη διάσκεψη και τηλεφώνησε αμέσως στην Άγκυρα. Στο τηλέφωνο ανέφερε μόνο: «Ας αρχίσει τις διακοπές της η Αϊσέ». Ήταν το συνθηματικό, για να αρχίσει η δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής.

Οι Τούρκοι μπαίνουν στην Αμμόχωστο

Στις 04.45΄ της 14ης Αυγούστου, η Τουρκία εξαπέλυσε μεγάλης κλίμακας επίθεση κατά των θέσεων της Εθνικής Φρουράς. Το αποτέλεσμα ήταν προδιαγραμμένο, λόγω της τεράστιας και σύγχρονης πολεμικής μηχανής, που διέθετε ο τουρκικός στρατός στο νησί, έναντι ελάχιστων δυνάμεων που είχε στη διάθεσή της η Εθνική Φρουρά. Η Τουρκία είχε στην Κύπρο 40.000 στρατό, 160-200 άρματα μάχης Μ47 και Μ48, 200 τεθωρακισμένα οχήματα μεταφοράς προσωπικού Μ113 και 120 πυροβόλα των 105 και των 155 χιλ. Απέναντι σε αυτή την πολεμική μηχανή η Εθνική Φρουρά είχε να αντιτάξει 26 τάγματα Πεζικού, τα πλείστα περιορισμένης μαχητικής ικανότητας, 11 αναξιόπιστα άρματα Τ34, 70 πυροβόλα και μικρό αριθμό αντιαρματικών και αντιαεροπορικών όπλων. Το ηθικό των ανδρών της Εθνικής Φρουράς ήταν εξαιρετικά περιορισμένο, λόγω της ήττας κατά τις επιχειρήσεις του «Αττίλα Ι» και της απουσίας της ενίσχυσης της κυπριακής άμυνας από την Ελλάδα. Σοβαρά προβλήματα υπήρχαν επίσης και στα θέματα πειθαρχίας. Ο συσχετισμός των δυνάμεων επέβαλλε στην Εθνική Φρουρά να ακολουθήσει την τακτική του αγώνα επιβράδυνσης της προέλασης των τουρκικών δυνάμεων.

*Οι τουρκικές επιχειρήσεις στην Κύπρο άφησαν πίσω τους 200.000 πρόσφυγες σε καταυλισμούς και τεράστιες καταστροφές πολιτιστικών μνημείων. EPA

Η κύρια προσπάθεια των Τούρκων κατά την πρώτη μέρα της β΄ φάσης του «Αττίλα» στράφηκε προς το ανατολικό μέτωπο. Η τουρκική αεροπορία με ιδιαίτερη σφοδρότητα βομβάρδισε τη Μια Μηλιά και γύρω στις 10.30 η 39η τουρκική μεραρχία κατόρθωσε να διασπάσει την αμυντική γραμμή της Εθνικής Φρουράς στην περιοχή και να ξεχυθεί στην πεδιάδα της Μεσαορίας με κατεύθυνση την Αμμόχωστο. Το ΓΕΕΦ στις 10.55, προ του άμεσου κινδύνου οι μονάδες που υπερασπίζονταν την περιοχή βορείως του Πενταδακτύλου να αποκοπούν, διέταξε τη σύμπτυξη στη γραμμή Λευκωσία - Λάρνακα. Τις απογευματινές ώρες της 14ης Αυγούστου η προέλαση των Τούρκων προς Αμμόχωστο σταμάτησε στη γραμμή Λευκόνοικο - Μουσουλίτα - Βατυλή.

Έρημη πόλη

Στις 15 Αυγούστου το 14ο τουρκικό σύνταγμα συνέχισε την προέλαση προς την Αμμόχωστο. Γύρω στις 15.00 ο νέος αρχηγός του ΓΕΕΦ, υποστράτηγος Ευθύμιος Καραγιάννης, έδωσε εντολή στη διοίκηση της Ι ΑΤΔ να εγκαταλείψει την Αμμόχωστο. Στις 17.30 το πρώτο τουρκικό τμήμα εισήλθε στην παλιά πόλη όπου διέμεναν Τουρκοκύπριοι. Η νέα πόλη της Αμμοχώστου καταλήφθηκε από τους Τούρκους στις 17 Αυγούστου, δηλαδή μετά τη νέα κατάπαυση του πυρός, η οποία εφαρμόστηκε στις 18.00 της 16ης Αυγούστου. Είναι σαφές ότι η κατάληψη της νέας πόλης της Αμμοχώστου δεν ήταν στους σχεδιασμούς των Τούρκων. Αυτή πραγματοποιήθηκε όταν διαπίστωσαν ότι η πόλη ήταν έρημη. Η I ΑΤΔ είχε δυνατότητες να κρατήσει την πόλη σε ελληνικά χέρια. Το βέβαιο όμως είναι ότι οι Έλληνες κάτοικοί της δύσκολα θα μπορούσαν να παραμείνουν σε αυτή έχοντας υπόψη τους τις φρικαλεότητες που διέπραξαν τα τουρκικά στρατεύματα εις βάρος του άμαχου πληθυσμού στις περιοχές που κατείχαν.

*Προσφυγικός καταυλισμός σε κάποια περιοχή της μεγαλονήσου.

Προέλαση στη Μόρφου και στη Λευκωσία

Στο δυτικό μέτωπο αντικειμενικός στόχος των τουρκικών δυνάμεων ήταν η κατάληψη της περιοχής Μόρφου και η επέκταση της κατοχής τους μέχρι την περιοχή του τουρκικού θυλάκου της Λεύκας-Λιμνίτη. Η προέλαση ανατέθηκε στην 28η Μεραρχία, η οποία θα ενισχύετο από 25 άρματα. Απέναντι στις υπέρτερες τουρκικές δυνάμεις η Εθνική Φρουρά είχε να αντιτάξει επτά τάγματα πεζικού, μία μοίρα καταδρομών, πέντε μονάδες πυροβολικού και έναν ουλαμό αναγνωρίσεως ειδικής σύνθεσης, στον οποίο ήταν ενταγμένα και τα καταληφθέντα από τους Τούρκους στις 2 Αυγούστου στον Πενταδάκτυλο δύο άρματα Μ47 και Μ113.

Από τις πρωινές ώρες της 15ης Αυγούστου η τουρκική αεροπορία και το πυροβολικό προπαρασκεύασαν το έδαφος για την επίθεση. Στις 13.30 προέλασε μία ίλη 15 τουρκικών αρμάτων. Αυτά συγκρούστηκαν στην περιοχή της Σκυλλούρας με τα καταληφθέντα από τους Έλληνες Μ47 και Μ113 στη μοναδική αρματομαχία στην ιστορία μεταξύ ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων. Με την άριστη χρήση του Μ47 μαζί με τα εύστοχα πυρά της Γ΄ Πυροβολαρχίας της 183 ΜΠΠ έγινε κατορθωτό να καταστραφούν πέντε τουρκικά άρματα. Η επιτυχία αυτή είναι η μοναδική που είχε η Εθνική Φρουρά κατά τον «Αττίλα ΙΙ». Αλλά δεν στάθηκε ικανή να ανακόψει την τουρκική προέλαση και οι δυνάμεις της Εθνοφρουράς συμπτύχθηκαν στην ορεινή περιοχή της Σολέας. Στις 16 Αυγούστου καταλήφθηκαν η Μόρφου, η Λεύκα και στις 18.00 ο Λιμνίτης, ταυτόχρονα με την έναρξη της κατάπαυσης του πυρός.

Στον κεντρικό τομέα, σκληρές μάχες διεξήχθησαν στη δυτική Λευκωσία. Το 211 ΤΠ και το 336 ΤΕ είχαν την ευθύνη της άμυνας από την οδό Λήδρας, στο κέντρο της Λευκωσίας, το προάστιο Άγιος Παύλος μέχρι το ανατολικό άκρο του στρατοπέδου της ΕΛΔΥΚ. Επί τρεις μέρες, από τις 14 μέχρι τις 16 Αυγούστου, οι Τούρκοι εξαπέλυσαν σφοδρότατες επιθέσεις επιδιώκοντας ανεπιτυχώς την κατάληψη του Αγίου Δομετίου, του Αγίου Παύλου και της εντός των μεσαιωνικών τειχών παλαιάς πόλης της Λευκωσίας.

Στη δεύτερη φάση της εισβολής, το στρατόπεδο της ΕΛΔΥΚ υπερασπίστηκαν τρεις λόχοι της με επικεφαλής τον υποδιοικητή της, αντισυνταγματάρχη Παναγιώτη Σταυρουλόπουλο. Το στρατόπεδο προσεβλήθη από την τουρκική αεροπορία και πυρά πυροβολικού. Η ΤΟΥΡΔΥΚ, ενισχυμένη με ένα τάγμα πεζικού και μία ίλη 17 αρμάτων, εξαπέλυσε τρία κύματα επιθέσεων, τα οποία και αποκρούστηκαν. Την επόμενη μέρα ο αντισυνταγματάρχης Σταυρουλόπουλος ζήτησε ενισχύσεις, οι οποίες όμως δεν του εστάλησαν. Στις 16 Αυγούστου το στρατόπεδο και πάλι σφυροκοπήθηκε από την τουρκική αεροπορία, με αποτέλεσμα να ισοπεδωθούν τα πάντα. Με την κάλυψη πυροβολικού δύο σχηματισμοί τουρκικών αρμάτων μαζί με τάγματα πεζικού προωθήθηκαν κατά του στρατοπέδου. Προ του κινδύνου της κυκλώσεως, ο υποδιοικητής της ΕΛΔΥΚ. διέταξε στις 13.00 την εγκατάλειψή του. Στο τελευταίο αυτό στάδιο η μάχη με τα τουρκικά άρματα διεξήχθη εντός του στρατοπέδου. Κάποιοι από τους Ελδυκάριους, με απαράμιλλο θάρρος και ηρωισμό, παρέμειναν μέχρι τέλους για να καλύψουν την απαγκίστρωση των συναδέλφων τους. Σήμερα είναι όλοι τους στον κατάλογο των αγνοουμένων. Ο φόρος αίματος της ΕΛΔΥΚ βαρύτατος. Οι νεκροί και αγνοούμενοι ανήλθαν στους 83, από τους οποίους οι τρεις αξιωματικοί. Οι απώλειες της ΤΟΥΡΔΥΚ κατά τις μάχες κατάληψης του στρατοπέδου της ελληνικής δύναμης ήταν τόσο μεγάλες, ώστε ο διοικητής της αντικαταστάθηκε.

Ρημαγμένο νησί με 200.000 πρόσφυγες

Οι τουρκικές δυνάμεις κατοχής δεν σεβάστηκαν ούτε αυτή τη φορά τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, η οποία τέθηκε σε ισχύ στις 18.00 της 16ης Αυγούστου. Στις 10.30 της 17ης Αυγούστου, οι Τούρκοι επιτέθηκαν κατά του χωρίου Πυρόι με αντικειμενικό σκοπό να συνενώσουν το τουρκοκυπριακό χωριό Λουρουτζίνα με τις κατεχόμενες περιοχές. Η μάχη του Πυροΐου ήταν η τελευταία και με αυτήν οι Τούρκοι κατόρθωσαν να ελέγξουν την οδική αρτηρία Λευκωσίας - Λάρνακας.

Το τέλος των πολεμικών επιχειρήσεως βρήκε την Κύπρο ρημαγμένη, με το 37% του εδάφους της να κατέχεται από την Τουρκία και με 200.000 πρόσφυγες. 

*Διάσωση πολύτιμων εικόνων από εκκλησία της Λευκωσίας.

Οι απώλειες σε στρατιωτικό προσωπικό ήταν οι εξής. Νεκροί: Ελλαδίτες αξιωματικοί 18 και οπλίτες 70, Έλληνες Κύπριοι αξιωματικοί 40 και οπλίτες 269. Αγνοούμενοι: Ελλαδίτες αξιωματικοί - οπλίτες 83, Ελληνες Κύπριοι στρατιωτικοί και πολίτες 1.619. Τραυματισθέντες αξιωματικοί και οπλίτες 1.300, αιχμαλωτισθέντες Έλληνες που μεταφέρθηκαν στην Τουρκία 1.188.

Η μελέτη του πολέμου του 1974 καταδεικνύει ότι ακόμη και με τα αρνητικά που προκάλεσε το πραξικόπημα στην αμυντική οργάνωση της Κύπρου, η τουρκική εισβολή, τουλάχιστον στην πρώτη φάση της, μπορούσε να αντιμετωπιστεί με επιτυχία. Αν στο πηδάλιο της Εθνικής Φρουράς υπήρχε ηγεσία που να τη διέκρινε η αποφασιστικότητα και η οποία θα αξιοποιούσε το μεσοδιάστημα από το πραξικόπημα μέχρι την έναρξη της τουρκικής εισβολής, για να προετοιμάσει αμυντικά την Κύπρο με βάση τα σχέδια αμύνης, η εισβολή θα ήταν δύσκολο να πετύχει τους στόχους της.

Ένα από τα πιο έντονα συναισθήματα που ένιωσαν οι Έλληνες της Κύπρου τον Ιούλιο και Αύγουστο του 1974 ήταν η απογοήτευση για την απουσία της ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας και του ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού από τον θαλάσσιο και τον εναέριο χώρο της Κύπρου. Είναι βέβαιο ότι αν η Ελλάδα εκπλήρωνε τις υποχρεώσεις της έναντι της Κύπρου με βάση τα σχέδια αμύνης της Κύπρου, η εισβολή όχι μόνο θα αποτύγχανε, αλλά η Τουρκία θα είχε υποστεί ήττα.

* Ο κ. Δημήτρης Ταλιαδώρος είναι φιλόλογος - ιστορικός.