Η ιστορία του σχολείου του χωριού Μάνη Έβρου

*Το κτίριο του σχολείου της Μάνης Διδυμοτείχου, κλειστό από το 1998

«Μάνη ( Καδήκιοϊ ): Ουδέποτε υπήρξε ξενόφωνο

αλλ’ ανέκαθεν ωμίλουν την ελληνικήν

και  έσφυζον από ελληνικήν ανθηρότητα”.

Δημήτριος Μανάκας

«Ιστορία Παιδείας Διδυμοτείχου και Περιχώρων»

Γράφει ο Κώστας Βαϊράμης

          Η ιστορία των σχολείων πόλεων και χωριών του αλύτρωτου ελληνισμού κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, είναι η ενδιαφέρουσα παράλληλη μικρή ιστορία του Ελληνισμού σε χρόνους δίσεκτους. Στην ιστορία κάθε σχολείου, φαίνονται οι αγώνες του Γένους να διατηρήσει αλώβητη την εθνική του ταυτότητα και ο πόθος των κατοίκων κάθε χωριού και πόλης να μετέχουν τα παιδιά τους στην Ελληνική Παιδεία.

          Μια τέτοια αξιοσημείωτη περίπτωση είναι η ιστορία του σχολείου του χωριού Μάνη Έβρου. Η Μάνη (επί Τουρκοκρατίας είχε το όνομα Καδήκιοϊ, δηλαδή το χωριό του δικαστή) βρίσκεται, στη κοιλάδα του Ερυθροπόταμου και απέχει 12 χλμ. ΒΔ. από το Διδυμότειχο.

Στη Θράκη, από την εποχή των Τανζιμάτ, (για τα Τανζιμάτ βλέπετε στο  https://sitalkisking.blogspot.com/2012/09/19.html) δόθηκε μεγάλη έμφαση στην Παιδεία και χάρη στις γενναιόδωρες εισφορές πλουσίων Κωνσταντινουπολιτών ιδρύθηκαν πολλά σχολεία στη Θράκη και σε άλλες περιοχές του αλύτρωτου Ελληνισμού. Βέβαια στην Αδριανούπολη λειτουργούσε σχολή από το 1550 και στο Διδυμότειχο σύμφωνα με τους κώδικες της Μητρόπολης προκύπτει ότι λειτουργούσε σχολείο από τις αρχές του 18ου αιώνα (1741).

*Από τα Θρακικά Έγγραφα της Βιβλιοθήκης της Βουλής, 

τα ονόματα των φιλογενών κατοίκων

Η περίπτωση της Μάνης Διδυμοτείχου

Διαρκής ήταν η μέριμνα για ίδρυση και συντήρηση σχολείου στη Μάνη ( Καδήκιοϊ ). Η ιστορία του σχολείου που εξετάζουμε αρχίζει ως «Κρυφό Σχολειό» στα χρόνια της οθωμανοκρατίας. Όμως με στοιχεία μπορούμε να προσδιορίσουμε χρονικά την λειτουργιά σχολείου στη Μάνη.

Από το φάκελο 434 της Βιβλιοθήκης της Βουλής και την εργασία του αρχιμανδρίτη Νικ. Βαφείδη «Εκκλησιαστική Επαρχία Θράκης”  βρίσκουμε στο υπ’ αριθμ. 39 έγγραφο του 1877 ότι «Εν πολλοίς άλλοις  χωρίοις καθίσταται απολύτως ανάγκη της συστάσεως σχολείων και ιδίως εν τοις χωρίοις Καδηκιοϊ- Δαδιά- Μάνδρα... ων τα μεν τρία πρώτα κατοικούνται από τριακοσίας περίπου ελληνικάς οικογ.».

Στο έγγραφο του 1879 υπ’ αριθμ. 38 διαβάζουμε: «Καδήκιοϊ, κωμόπολις ελληνική, σχολή αναγνώσεως».

Σε άλλο έγγραφο του 1880 υπ’ αριθμόν 10 αναφέρεται:  «Καδήκιοϊ - οικογένειες 250 - 1 δημοτικόν σχολείον - μαθηταί 35 - δάσκαλοι 1 - πόροι Εκκλησία και Αδελφότης».

Ίσως εδώ είναι η αρχή λειτουργίας σχολείου. Ως πόροι αναφέρονται η Εκκλησία και η Αδελφότης, που είναι η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότης Κωνσταντινούπολης, που αναλαμβάνει δράση αυτό το διάστημα, βοηθώντας με χρήματα και βιβλία τη λειτουργία σχολείων στη Θράκη. Στο παραπάνω έγγραφο της Βιβλιοθήκης της Βουλής αναφέρονται και φιλογενείς κάτοικοι της Μάνης οικονομικώς εύρωστοι, διατεθειμένοι να βοηθήσουν στη λειτουργία σχολείου: Παπα-Χριστόδουλος, Τριαντάφυλλος, Παναγιώτης, Γκουντίνης, Στρατής. Δείγμα της αγάπης των κατοίκων της Μάνης για τα γράμματα.

*Η άδεια που έδωσε ο σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ, να κτισθεί σχολείο 
στο Καδήκιοϊ  (Μάνη Διδυμοτείχου)

  

Εδώ, θα πρέπει να προσθέσουμε και την ύπαρξη εγγράφου με υπογραφή του Σουλτάνου Αβδούλ Χαμίτ για άδεια λειτουργίας σχολείου και καταχωρημένου με τους αριθμούς 109 και 141, το οποίο θα υπάγεται στο Πατριαρχείο Κωνσταντινούπολης.

Στην «Ανατολική Επιθεώρηση Αθηνών» του έτους 1883 βρίσκουμε: «Καδήκιοϊ οικογένειες 250 - κάτ.1.250 - σχολείο 1 - δάσκαλοι 1 -  μαθητές 50 - δαπάνες 45 τουρκικές λίρες».                 

Στα 1885 - οικογένειες 250 - σχολείο 1 - δάσκαλοι 1 - μαθητές 30 - δαπάνες 25 Αδελφότης - Κοινότητα 15.

Στα 1888 έχουμε το όνομα του πρώτου γραμματοδιδασκάλου. Μεγκάρδιος από το 1888 έως το 1892). Η φοίτηση είναι προαιρετική και μόνο για αγόρια. Το σχολείο λειτουργεί με την εποπτεία της «Εφορείας σχολής Καδήκιοϊ» και στεγάζεται σε εκκλησιαστικό οίκημα με μία αίθουσα διδασκαλίας, που χτίστηκε πιθανόν στα 1890 για αυτό το σκοπό, με χρήματα του εκκλησιαστικού ταμείου.

*Το αρχικό κτίριο του σχολείου, που πουλήθηκε το 1937 και μετετράπη 

σε κατοικία του Ευάγγελου Δ. Καμίδη

Το 1902 χτίστηκε και δεύτερη αίθουσα και το σχολείο έγινε 2θέσιο. Το 1904 ο αριθμός μαθητών αυξήθηκε και χτίστηκε και δεύτερος όροφος με δύο αίθουσες διδασκαλίας. Το κτίριο αυτό, που υπήρχε ακόμη στα 1937 πουλήθηκε στον Καμίδη Ευάγγελο του Δημ. έναντι 15.000 δραχμών.

Το 1905 σημειώθηκε ζωηρό ενδιαφέρον για την εκπαίδευση των κοριτσιών και λειτουργεί Παρθεναγωγείον. Ως δασκάλες βρίσκουμε την Θεοδοσία από Αδριανούπολη ως το 1908 και στη συνέχει την Σουλτάνα από Σουφλί ως το 1912, που έκλεισε λόγω των Βαλκανικών πολέμων. Ως κτίριο χρησιμοποιήθηκε μία αποθήκη του Γεωργίου Δελούδη, που διαμορφώθηκε κατάλληλα.

Όμως και πριν από τη λειτουργία σχολείου στη Μάνη υπήρχε το ενδιαφέρον των γονέων για να μάθουν τα παιδιά τους γράμματα και μάλιστα περισσότερα από τα στοιχειώδη της εποχής.  Έτσι παρακολουθώντας τον κατάλογο των δασκάλων στο σχολείο Μάνης εκείνα τα πρώτα χρόνια και ως τη δεκαετία του 40 βλέπουμε πλέον να διδάσκουν και άτομα καταγόμενα από τη Μάνη:

1)       Μπουλίδης Γεώργιος                             1895-1897

2)       Δελούδης Γεώργιος                               1902-1912

   3)       Παπαευαγγέλου Κωνσταντίνος             1903-1912   

  (απόφοιτος αστικής Σχολής Διδυμοτείχου)

          4)       Γκιντίδης Χαράλαμπος                           1908-1909/1941-1942/1943-1944

  (απόφοιτος της σχολής Ακάλαν)

5)       Λουκιπούδης Αλέξανδρος                     1919-1921

6)       Καμαργιάννης Γεώργιος                        1920-1922

7)       Χατζήπαπας Απόστολος                         1932-1933

  (απόφοιτος 6τάξιου Αλεξανδρούπολης),

          8)        Πουρζιτίδης Μόσχος (κοινοτικός)         1934-1935/1942-1943-1944-1945-1946                              

  (απόφοιτος Σχολαρχείου Λιβαδειάς)

9)       Κελεσίδης Ευάγγελος του Δρόσου       1944-1945

   (κοινοτικός)           

10)       Τσιατσιάνας Γεώργιος                           1945-1946

   (κοινοτικός)           

 11)         Γκασίδης Χρήστος                                1953-1954

  (απόφοιτος Γυμνασίου)- (κοινοτικός)           

 12)  Καμαργιάννη Αργυρώ του Παν.                  1981-1983

  (Παιδαγωγική Ακαδ. Λαμίας)

   13)   Τερζή Ανδρονίκη του Κων.                           1985-1990

 (παιδαγωγική ακαδ. Αλεξανδρουπολης)

*Συμφωνητικό του 1912 για πρόσληψη δασκάλου στη Μάνη

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-13, ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος 1914-18, δηλαδή η εναλλαγή τουρκικής και βουλγαρικής κατοχής, οι βιαιοπραγίες και οι καταστροφές σε εκκλησίες και σχολεία, ήταν η αιτία να κλείσει το σχολείο και το Παρθεναγωγείο.

Σύμφωνα με Πατριαρχικές πηγές στα 1913-14 εγκαταλείπουν την περιφέρεια της Μητρόπολης Διδυμοτείχου 13.148  Έλληνες και άλλοι 5.368 στη βουλγαρική κατοχή 1915-19.

Από τη Μάνη έφυγαν 18 οικογένειες για την λεγόμενη Παλαιά Ελλάδα, βασικά  κάτω από τον Όλυμπο. Επέστρεψαν βαθμιαία μετά το 1919, λίγο πριν την απελευθέρωση της Θράκης το 1920. Η παλιννόστηση αυτή άρχισε όταν στην περιοχή είχε εγκατασταθεί το καθεστώς της Διασυμμαχικής Θράκης, που απομάκρυνε τους Βουλγάρους, συμμάχους της ηττημένης Γερμανίας.  Τότε υπό την εποπτεία του επιθεωρητή σχολείων (της Διασυμμαχικής διοίκησης Θράκης) Κ. Λαγουμιτζάκη άρχισε η επαναλειτουργία του σχολείου στη Μάνη Διδυμοτείχου.

Μάιος 1920, απελευθέρωση της Θράκης

          Η ποθούμενη ελευθερία στη Θράκη έφτασε μετά από 550 χρόνια και περισσότερα, το Μάϊο του 1920.

Στην απογραφή του 1920 η Μάνη είχε 778 κατοίκους.   

Στα 1924 αναγνωρίσθηκε το σχολείο επίσημα ως δημόσιο με οργανικότητα 3θεσιου (ΦΕΚ 186/1924).

Στην απογραφή του 1928, το χωριό είχε 1.043 κατοίκους και στα 1930 149 μαθητές.

Τον Οκτώβριο του 1932 άρχισε το χτίσιμο του σημερινού διδακτηρίου με 3 αίθουσες και δύο γραφεία. Αποπερατώθηκε το 1937.

Ο δάσκαλος Μουσικούδης Ηλίας στην εργασία του για την ανέγερση του σχολείου γράφει: «Το διδακτήριο κείται επί της δυτικής πλευράς του χωριού Μάνης και επί λόφου όπου καθίσταται ορατό εξ αποστάσεως της γύρωθεν περιοχής».

Εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι το 1939 το σχολείο γίνεται 4θέσιο και ο αριθμός των μαθητών έφτανε τους 326 και ο αριθμός των κατοίκων του 1940 στους 1.410.

Με την κήρυξη του ελληνοϊταλικού πολέμου και την επιστράτευση των δασκάλων αλλά και την περίοδο της κατοχής το σχολείο υπολειτουργούσε και με δασκάλους έκτακτους- κοινοτικούς που τους πλήρωνε η κοινότητα.

*Το έγγραφο του επιθεωρητή για τα βλήματα όλμου των ανταρτών, 

που έπεσαν στο σχολείο της Μάνης

Στα χρόνια του εμφυλίου 1946-49 στο σχολείο εγκαταστάθηκαν η Χωροφυλακή και οι Μ.Α.Υ (Μονάδες Ασφαλείας Υπαίθρου). Τη νύχτα της 24ης προς 25η Οκτωβρίου 1947, σύμφωνα με έγγραφο του επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Δ. Γερουλάνου, έγινε συμπλοκή ομάδας ανταρτών με δύναμη της Χωροφυλακής στο Μάνη. Από τη συμπλοκή αυτή και εξαιτίας βλημάτων όλμων που έπεσαν, καταστράφηκε μέρος της στέγης του διδακτηρίου του Δημοτικού Σχολείου, υπέστη ρωγμή ο τοίχος της ΒΑ πλευράς του και έσπασαν όλα τα τζάμια του σχολείου. Το έγγραφο αυτό σώζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους νομού Έβρου. Το σχολείο κατά τα έτη 1949 έως 1951 λειτουργούσε σε καφενείο ιδιοκτησίας της εκκλησίας (στο χώρο που τώρα είναι το κτίριο του Συλλόγου Γυναικών Μάνης) υπολειτουργούσε όμως, καθώς αρκετοί κάτοικοι μετακόμισαν στο Διδυμότειχο και αλλού, για λόγους ασφαλείας.

Όταν τελείωσε η περιπέτεια του εμφυλίου επιδιορθώθηκαν οι φθορές από βλήματα και μια σοβαρή οπή στην ανατολική πλευρά του κτηρίου. Από τη σχολική χρονιά 1951-52 το σχολείο επαναλειτούργησε κανονικά στο χώρο του και το 1953 έγινε προσθήκη και τέταρτης αίθουσας.

*Σχολικές επιδείξεις στη Μάνη Διδυμοτείχου, τη δεκαετία του 1960.
Στο κέντρο ο δάσκαλος Δημήτριος Σταθάκης 

Οι κάτοικοι το 1961 ήταν 1285. Το 1964 το δημοτικό σχολείο Μάνης έγινε 5θέσιο. Το έτος εκείνο, εφαρμόστηκε ο θεσμός των μαθητικών συσσιτίων. Με ευθύνη του σχολείου, οι μαθητές έπαιρναν πρωινό και μεσημεριανό φαγητό. Τα συσσίτια σταμάτησαν το 1967.

Πάντως από τη δεκαετία του 1960 η αστυφιλία και η μετανάστευση στο εξωτερικό, έγιναν η αιτία μείωσης του αριθμού κατοίκων και μαθητών. Στην απογραφή του 1991 οι κάτοικοι ήταν 747.

Το 1970 άρχισε να λειτουργεί το νηπιαγωγείο με πρώτη νηπιαγωγό την  Άννα Τούρπα.

Το 1994 το σχολείο είχε 33 μαθητές ως 3θέσιο αλλά με παιδιά από τη Μάνη και τα γειτονικά χωριά Ευγενικό, Σιταριά και Ελαφοχώρι.

Το 1998 έκλεισε το σχολείο οριστικά. Το 2004 έκλεισε και το νηπιαγωγείο.

Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στο διάστημα αυτό αποφοίτησαν 29 μαθητές, οι οποίοι μετά ακολούθησαν το επάγγελμα του δασκάλου.

Κώστας Βαϊράμης

ΥΣΤΕΡΟΓΡΑΦΑ:

*Υλικό για την παραπάνω εργασία πήρα από το προσωπικό μου αρχείο, από το περιοδικό «Αρχείο του Θρακικού Λαογραφικού και Γλωσσικού Θησαυρού» και από της παρακάτω εργασίες των δασκάλων του δημοτικού Σχολείου Μάνης, που με την καταγραφή, προφύλαξαν πολύτιμα στοιχεία από την φθορά του χρόνου. Τους ευχαριστούμε.

Εργασίες:

1.  α) Ιστορία δημοτικού σχολείου και χωριού Μάνης, 2/4/1955.

      β) ανέγερση Δημοτικού Σχολείου, 14/4/1955, Μουσικούδης Ηλίας.

2.   Ιστορία Δημοτικού Σχολείου 1964 Μπουδαλίκας Σταύρος, Φόρτσα Ελένη, Μισαρίδης Χαράλαμπος,  Φυντάνη Ελένη.

3.   Λαογραφία Μάνης, Φεβρουάριος 1966, Μισαρίδης Χαράλαμπος, Σταθάκης Δημήτρης,  Σαμψούνη Σταυρούλα, Μιχαλετζάκι Ιωάννα, Παύλογλου Αγγελική.

4.   Περιβαλλοντική εργασία Δημοτικού Σχολείου Μάνης, Ιούνιος 1994, Καυκιά Βασιλική, Λούκματζης Ευάγγελος, Τζαμπαζίδου Μαρία, Γραμματίκογλου Χρυσή, Τούρπας Παύλος

 *Ευχαριστώ θερμά τον κ. Παντελή Αθανασιάδη για τις παρατηρήσεις, τις συμπληρώσεις και τη φιλοξενία στο ιστολόγιό του.

*Το κείμενο αυτό γράφτηκε, για να φέρει στοιχεία και να ρίξει φως στην τοπική ιστορία, να ενδυναμώσει και να ενίσχυση τους δεσμούς των απανταχού Μανιοτών με ένα από τα κύτταρα τις κοινωνικής ζωής και των αναμνήσεων τους, το Σχολείο.