Ο μητροπολίτης Ιωακείμ από το Μοναστήρι και την Κερασούντα στο Διδυμότειχο

*Ο Ιωακείμ κατά κόσμον Σιγάλας

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               

                Ο Μητροπολίτης Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου Ιωακείμ κατά κόσμον Σιγάλας, που εποίμανε την περιοχή αυτή επί σχεδόν 30 χρόνια, υπήρξε μια σπάνια δυναμική και πατριωτική μορφή. Νέος ακόμα, έδρασε στην περιοχή του Μοναστηρίου και αναμίχθηκε ενεργά στο Μακεδονικό Αγώνα, έζησε το μαρτύριο των σφαγών της Γενοκτονίας του Πόντου, γλίτωσε από εκτέλεση που διέταξε ο σφαγέας του Πόντου Τοπάλ Οσμάν, οργάνωσε την περιοχή του Διδυμοτείχου αυτοδιορισθείς ανώτατη αρχή, όταν τα πάντα διαλύθηκαν ενώπιον των Γερμανών, που κατέλαβαν την Ελλάδα και πρωταγωνίστησε την ημέρα, που το Διδυμότειχο απελευθερώθηκε από τις δυνάμεις του ΕΛΑΣ στις 29 Αυγούστου 1944.     

                Ο Σιγάλας, γεννήθηκε στη Μυτιλήνη το 1881, ως Γεώργιος, όπου έμαθε τα πρώτα γράμματα. Στη συνέχεια φοίτησε στο Γυμνάσιο των Κυδωνιών (Αϊβαλί). Αποφοίτησε το 1898. Επόμενο βήμα του ήταν να μεταβεί στην Κωνσταντινούπολη και να φοιτήσει στη Θεολογική Σχολή της Χάλκης. Μετά την αποφοίτησή του αμέσως εστάλη το 1902 ως καθηγητής στο Μοναστήρι (τα βυζαντινά Βιτώλια, σήμερα Μπίτολα). Την εποχή εκείνη είχε αρχίσει να φουντώνει ο βουλγαρικός εθνικισμός, ειδικά με την επανάσταση των Βουλγάρων, γνωστή με την ονομασία του Ήλιντεν,  το 1903.

                Στο Μοναστήρι, κόχλαζε η βουλγαρική προπαγάνδα, αλλά και η φοβερή τρομοκρατία, που στόχευε να προσελκύσει χριστιανούς στη σχισματική Εξαρχία των Βουλγάρων. Αυτό οδήγησε τους Έλληνες να αντιστέκονται και να αμύνονται. Είναι η εποχή που έχει καταγραφεί στην Ιστορία ως Μακεδονικός Αγώνας και ο Σιγάλας καταγράφηκε στην Ιστορία ως Μακεδονομάχος.

                Τα Χριστούγεννα του 1903 χειροτονήθηκε διάκονος στον ιερό ναό Αγίου Δημητρίου στο Μοναστήρι, από τον μητροπολίτη Πελαγονίας Ιωακείμ Φορόπουλο.

Στον Μακεδονικό Αγώνα και στη Γενοκτονία των Ποντίων

                Ο Σιγάλας, που μυήθηκε από την πρώτη στιγμή στον Μακεδονικό Αγώνα, για να δικαιολογεί τις μετακινήσεις του στην Κορυτσά και τη Θεσσαλονίκη, ανέλαβε να διδάσκει μαθήματα και στα Γυμνάσια των πόλεων αυτών, ώστε να μην τον υποπτεύονται οι Τούρκοι. Αυτό κράτησε έως το 1911, αν και ο Μακεδονικός Αγώνας τερματίσθηκε το 1908. Στις πόλεις αυτές κατηχούσε Έλληνες στον αγώνα. Δεν απέφυγε τις διώξεις από τους Τούρκους, οι οποίοι τον καταδίκασαν και τον εξόρισαν. Μεταξύ άλλων, είχε αποσοβήσει την κατάληψη ελληνικής εκκλησίας από μερίδα ρουμανιζόντων Κουτσόβλαχων.

*Ο Τοπάλ Οσμάν

                Το 1911, το Οικουμενικό Πατριαρχείο, τον προήγαγε σε επίσκοπο, με τον ψιλό τίτλο Απολλωνιάδος και τον τοποθέτησε ως βοηθό του Μητροπολίτη Νικομήδειας Αλέξανδρου Ρηγόπουλου. Εκεί παρέμεινε ως το 1916, οπότε παραιτήθηκε και μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου παρέμεινε ως ιερωμένος έως το 1919, όταν ξεκίνησε το κίνημα του Μουσταφά Κεμάλ. Ο κατά κόσμον Γεώργιος Σιγάλας, εστάλη τότε στην Κερασούντα, όπου υπήρχαν προστριβές μεταξύ των Χριστιανών για τον ποιος θα καταλάβει την χηρεύουσα Μητρόπολη. Ταυτόχρονα η αποστολή ήταν να διοικήσει τη Μητρόπολη προσωρινά, έως ότου λυθεί το θέμα.

*1907: Υπογραφή του  Ιωακείμ Σιγάλα, σε έγγραφό του προς τον Ίωνα Δραγούμη. 

Αρχείο Γενναδείου Βιβλιοθήκης

                Οι καιροί όμως ήταν άγριοι, με την Γενοκτονία των Ποντίων. Πρώτα- πρώτα, σχεδόν τις πρώτες μέρες της άφιξής του τον λήστεψαν, ενώ διέμενε στην οικία του Ιορδάνη Σουρμελή. Η παρουσία του γενικά ενόχλησε τον διαβόητο σφαγέα των Ποντίων Τοπάλ Οσμάν, ο οποίος ένα χρόνο αργότερα διέταξε να τον απελάσουν και να τον επιβιβάσουν σε μια βάρκα με Τσέτες, οι οποίοι θα τον εκτελούσαν εν πλω. Για καλή του τύχη έτυχε να περνάει ένα ρωσικό φορτηγό, που τον πήρε από τη βάρκα και τον μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη αν και ήθελε ο ίδιος να αποβιβασθεί στην Αμισό για να επιστρέψει στην Κερασούντα. Τον απέτρεψε όμως ο Άγγλος Ύπατος Αρμοστής της Αμισού. Έτσι έφτασε στην Κωνσταντινούπολη…

*Ο Ιωακείμ Σιγάλας

Το 1928 εκλέγεται Μητροπολίτης Διδυμοτείχου

                Όταν επήλθε η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922 και οι Κεμαλικοί κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, ο Σιγάλας κατέφυγε στη Θεσσαλονίκη, όπου παρέμεινε έως το 1928. Τότε το υπουργείο Εξωτερικών πρότεινε στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και αυτό, τον εξέλεξε μητροπολίτη Διδυμοτείχου, στη θέση του αποθανόντος Φιλάρετου Βαφείδη.

                Ο Ιωακείμ έφτασε σιδηροδρομικώς στο Διδυμότειχο στις 8 Απριλίου 1928, ημέρα της Κυριακής των Βαΐων. Ολόκληρη η πόλη και κάτοικοι των χωριών τον υποδέχθηκαν με ενθουσιασμό. Οι μαθητές των σχολείων είχαν παραταχθεί στους δρόμους. Όταν έφτασε εκεί που είναι το ιστορικό ρολόϊ της πόλης περιβλήθηκε τον αρχιερατικό μανδύα του και τον προσφώνησε ο διευθυντής του Α΄ Δημοτικού Σχολείου Γεώργιος Βαφειάδης. Κατόπιν η πομπή μετέβη στο μητροπολιτικό ναό του Αγίου Αθανασίου, όπου έγινε η ενθρόνισή του.

                Μια από τις πρώτες προσπάθειές του ήταν να επισκευάσει πολλούς ναούς στην πόλη  και τα χωριά.

                Σε κάποια φάση, δύο μήνες μετά την έλευσή του πληροφορήθηκε ότι στο Διδυμότειχο υπήρχε ένας σύλλογος με εθνική δράση, που όμως τα τελευταία χρόνια, έπεσε σε αδράνεια. Το όνομά του ήταν «Αναγέννησις». Έτσι κάλεσε τους προκρίτους και συνέστησε να δραστηριοποιηθεί πάλι ο σύλλογος αυτός. Έγινε γενική συνέλευση και στις 21 Ιουνίου 1928, αποφασίσθηκε η μετονομασία του συλλόγου σε «Πρόοδος» και ορίσθηκε η πρώτη διοίκησή του. Πρόεδρος εξελέγη ο δικηγόρος Γεώργιος Κουγιουμτζόγλου και γενικός γραμματέας ο Ι. Μιχαηλίδης. Ο σύλλογος κινήθηκε δραστήρια και κατόρθωσε να αποκτήσει βιβλιοθήκη, που την πλούτισε ο Ιωακείμ και άλλοι Διδυμοτειχίτες με πλούσια δωρεά βιβλίων. Ο σύλλογος απέκτησε και αθλητικό τμήμα. Οι αθλητές του πήραν μέρος και σε Πανέβριους αθλητικούς αγώνες. Άλλο τμήμα του συλλόγου ήταν το μουσικό, το οποίο εφοδίασε με όργανα ο ευεργέτης πόλης οδοντίατρος Ιωάννης Μανδαλίδης. Υπήρχε και φιλολογικό τμήμα, με επικεφαλής τον γυμνασιάρχη. Ένα άλλο τμήμα με μεγάλο ενδιαφέρον ήταν αυτό των διαλέξεων, με προϊστάμενο τον ίδιο το Μητροπολίτη.

                Προσπάθεια ενίσχυσης κατέβαλε ο Ιωακείμ και για τον Σύλλογο Κυριών και Δεσποινίδων, που είχε το όνομα «Ελπίς» αλλά είχε περιπέσει και αυτός σε αδράνεια. Με τις προσπάθειες του επαναδραστηριοποιήθηκε ο σύλλογος και πήρε το νέο όνομά του «Εθνικοθρησκευτικός Σύλλογος Κυριών και Δεσποινίδων Διδυμοτείχου» (απόφαση Πρωτοδικείου Έβρου 135/1946). Ο σύλλογος τιμής ένεκεν ανακήρυξε τον μητροπολίτη επίτιμο πρόεδρό του. Η δράση του συλλόγου υπήρξε αξιοσημείωτη, σε ό,τι αφορούσε τη βοήθεια των φτωχών, τις σπουδές απόρων νέων, τη βοήθεια σε ασθενείς κ.λπ.

                Με συνεχείς προσπάθειες εκτός από το κήρυγμά του από τον άμβωνα, τακτοποίησε τα οικονομικά των ναών, οργάνωσε την Ανώτερη Ενοριακή Επιτροπή, συστηματοποίησε τις επαφές με το ποίμνιό του και προώθησε την ανέγερση νέων ναών στα χωριά της μητρόπολής του και ανακαίνιση παλαιών.

*Το κωδωνοστάσιο του Αγίου Αθανασίου

                Το 1931 καταργήθηκε η προσωρινή Μητρόπολη Νέας Ορεστιάδας που είχε δημιουργηθεί στη θέση της Μητρόπολης Αδριανούπολης με μητροπολίτη τον Πολύκαρπο Βαρβάκη και όλες οι ενορίες της μεταβιβάσθηκαν στην Μητρόπολη Διδυμοτείχου. Τον Ιούνιο του 1934 καταργήθηκε και η Μητρόπολη Σουφλίου και ενσωματώθηκε στη Μητρόπολη Διδυμοτείχου, η οποία από τότε ονομάζεται Μητρόπολη Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου, ενώ ο Μητροπολίτης απέκτησε τη Φήμη «Υπέρτιμος και Έξαρχος πάσης Ροδόπης και παντός Αιμιμόντου».

                Επί ιερατείας Ιωακείμ Σιγάλα πριν από τον Β’ Παγμόσμιο Πόλεμο είχε κτισθεί το Κηροποιείο για να έχουν έσοδα οι ναοί και το κωδωνοστάσιο του Αγίου Αθανασίου, το οποίο αντικατέστησε το παλαιό ξύλινο. Επίσης, ανοικοδομήθηκε ο τοίχος του νάρθηκα του ναού, που βρίσκονταν σε ερειπιώδη κατάσταση.

 *Γερμανοί αξιωματικοί στο Διδυμότειχο (Αρχείο Γ. Αγγέλη)

Ο Ιωακείμ στην Κατοχή

                Η μεγάλη ώρα, για άλλη μια φορά στη ζωή του, έφτασε το 1941, όταν η Ελλάδα, αντιμετωπίζοντας δύο ευρωπαϊκές αυτοκρατορίες, αναγκάσθηκε να συνθηκολογήσει…

                Η γερμανική εισβολή μετά την ιταλική, ξεκίνησε στις 6 Απριλίου του 1941, με την επίθεση γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα μέσω Βουλγαρίας και Γιουγκοσλαβίας. Δύο γερμανικά σώματα στρατού επιτέθηκαν στις ελληνικές θέσεις στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη. Στις 9 Απριλίου συνθηκολόγησε η Ελλάδα.

                Στο Διδυμότειχο επικρατούσε μεγάλη ανησυχία, όχι μόνο γιατί έβλεπαν να έρχονται οι Γερμανοί και πιθανόν οι Βούλγαροι, αλλά και γιατί αμέσως διαλύθηκε το κράτος.

                Ο αείμνηστος Δημήτριος Μανάκας στον 31^ο τόμο των «Θρακικών» (1959) γράφει: «Την 7^ην Απριλίου του έτους τούτου (σ.σ. 1941) εν πλήρει απελπισία του λαού του Διδυμοτείχου, αποχωρούν εις Τουρκίαν άπασαι αι πολιτικά και στρατιωτικαί αρχαί, χωρίς καν να ειδοποιηθεί προς τούτο ουδείς πολίτης…». Έως τις 10 Απριλίου δεν υπήρχε ίχνος κρατικής υπηρεσίας. Και συνεχίζει: «Αι ώραι παρέρχονται, αλλ’ αφίνουν εντύπωσιν αλγεινήν και διαδέχονται αυτάς άλλαι περισσότερον οδυνηραί. Η φαντασία πάντων πλάθει κολάσεις. Η αβεβαιότητα συνέχει τας ψυχάς όλων. Η απελπισία δεν περιγράφεται. Από στιγμής εις στιγμήν αναμένονται γεγονότα εις βάρος του λαού. Αι διαθέσεις των κακοποιών στοιχείων εκδηλούνται απροκαλύπτως».

Τελικά ήρθαν μόνο οι Γερμανοί και ο νομός Έβρου ονομάσθηκε μάλλον ειρωνικά «Ελευθέρα Ζώνη» ή «Ουδετέρα Ζώνη». Νομάρχης και δημόσιοι υπάλληλοι εγκατέλειψαν τις θέσεις τους και έφυγαν, παίρνοντας και όσα χρήματα υπήρχαν στα ταμεία, για να μην τα πάρουν οι κατακτητές. Μπήκαν στο πλοίο “Έσπερος” στην Αλεξανδρούπολη και αναχώρησαν. Όσος στρατός υπήρχε διαλύθηκε ή συντεταγμένος πέρασε στην Τουρκία, όσες δυνάμεις δεν είχαν μετακινηθεί εγκαίρως προς Μακεδονία. Χάος και ακυβερνησία. Κάποιοι κακοποιοί είχαν κινηθεί αμέσως για να κατακλέψουν ό,τι μπορούσαν. Σε κάποια περίπτωση μάλιστα, όπως αφηγούνταν οι παλαιοί κάτοικοι, μια ομάδα Τούρκων στρατιωτών μπήκε στο Ελληνικό έδαφος πυροβολώντας και δημιουργώντας ατμόσφαιρα πανικού. Σε ακραία χωριά της μεθορίου μπήκαν Βούλγαροι και κακοποίησαν χωρικούς και ιερείς. Σύλησαν εκκλησίες και σχολεία. Ακόμα και σόμπες σχολείων τις μετέφεραν στο Ορτάκιοϊ (σήμερα Ιβαΐλοβγκραντ). Μια τέτοια επιδρομή εκείνες τις μέρες, έγινε και στο χωριό Ασβεστάδες μεταξύ άλλων.

Ανέλαβε όλες τις εξουσίες

                Ο Ιωακείμ δεν δίστασε ούτε στιγμή. Γενναίος και θαρραλέος ιεράρχης, προτίμησε να μείνει με το ποίμνιο του και να συμμεριστεί την αγωνία και την τύχη του. Αντελήφθη αμέσως ότι ο τόπος χρειάζεται διοίκηση με αποφασιστικότητα. Ήταν η Κυριακή της Διακαινησίμου. Ειδοποιεί και παίρνει μαζί του τους δασκάλους Δημήτριο Μανάκα και Κωνσταντίνο Ποντίδη. Μεταβαίνουν έξω από το Διδυμότειχο στο εγκαταλελειμμένο μοναστήρι της Ζωοδόχου Πηγής. Εκεί αναπέμπει παράκληση, προσεύχονται όλοι μαζί και αρχίζει να τους συμβουλεύει και να τους προτρέπει να μην λιποψυχήσουν. Το απόγευμα επιστρέφουν στο Διδυμότειχο, όπου πληροφορούνται ότι τελικά με συμφωνία Γερμανίας, Βουλγαρίας και Τουρκίας δεν θα καταληφθεί από τους Βουλγάρους ο νομός Έβρου, που θα χαρακτηρισθεί «Ουδετέρα Ζώνη».

Χωρίς να ρωτήσει κανέναν, ο επιβλητικός δεσπότης όρισε μόνος του τον εαυτό ως οιονεί διοικητή του τόπου και οργάνωσε φρουρά της πόλης. Ήταν μια μορφή πολιτοφυλακής. Εγκατέστησε το αρχηγείο του στην πλατεία του Διδυμοτείχου. Συμβούλους είχε δημάρχους άλλων πόλεων του Έβρου και προεστούς. Τέθηκε επικεφαλής της ιδιότυπης αυτής φρουράς καλώντας σ’ αυτήν τα πιο ζωηρά και «σαματατζήδικα» στοιχεία, ικανά να επιβάλουν τις διαταγές του δεσπότη, προς διασφάλιση της ασφάλειας των κατοίκων και των περιουσιών τους. Τις νύχτες, ο ίδιος οπλισμένος, κυκλοφορούσε στους λιθόστρωτους δρόμους των συνοικιών ενθαρρύνοντας τον κόσμο. Όπως έλεγαν οι παλιοί, κλεισμένοι στα σπίτια τους, άκουγαν τον ήχο της ποιμαντορικής ράβδου του δεσπότη πάνω στα καλντερίμια και έπαιρναν θάρρος.

*Λιθόστρωτο στο Διδυμότειχο. Έτσι ήταν οι δρόμοι κατά την Κατοχή

                Ο δεσπότης οργάνωσε και περιοδείες επάνω σε ένα μόνιππο, η με τα πόδια, ελλείψει άλλου μέσου, στα χωριά της επαρχίας του. Συνέχισε πάντως τη δράση του και μετά την έλευση των Γερμανών. Οι κατακτητές αναγνώρισαν τις τοπικές ελληνικές αρχές επιθυμώντας βασικά την ομαλή συνεργασία.

                Λίγο αργότερα όταν σταθεροποιήθηκε η κατάσταση και ο νομός Έβρου δεν παραδόθηκε στους Βουλγάρους, το κατοχικό κράτος της Αθήνας άρχισε να επιχειρεί την ανασύνταξη της διαλυμένης διοίκησης. Μεταξύ άλλων με διαταγή του υπουργείου Εσωτερικών (33066/11 Ιουνίου 1941) διατάχθηκε ο Δημήτριος Ζαννής γραμματέας του γραφείου επάρχου Διδυμοτείχου να επανέλθει στο Διδυμότειχο, το οποίο πλέον είχε γίνει πρωτεύουσα το νομού Έβρου, αφού η Αλεξανδρούπολη, περιήλθε στην κατοχή των Βουλγάρων. Επίσης διατάχθηκαν ο έφορος Διδυμοτείχου Αλέξανδρος Καραθάνος και ο έφορος Καπνού Ιωάννης Πετσάλας να επιστρέψουν και να αναλάβουν υπηρεσία. Και οι τρεις έφτασαν στο Διδυμότειχο στις 26 Ιουνίου και ανέλαβαν καθήκοντα. Ήταν οι πρώτοι δημόσιοι υπάλληλοι, που έφταναν στην πόλη μετά την Κατοχή.

*Ο νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης

                Στις 30 Ιουνίου, έφτασε και ο νεοδιορισθείς νομάρχης Ιωάννης Φραγκούλης, μια σπουδαία προσωπικότητα, που αμέσως επιδόθηκε στην ανασυγκρότηση των δημόσιων υπηρεσιών, που είχαν πλέον γραφεία λεηλατημένα και αρχεία κατεστραμμένα.

                Εν τω μεταξύ με την πάροδο του χρόνου, άρχισαν να εμφανίζονται οι πρώτες αντιστασιακές οργανώσεις, που ανήκαν κυρίως στο ΕΑΜ/ΕΛΑΣ, το οποίο δεν επέτρεπε να υπάρχουν και οργανώσεις, που υπάκουαν στην εξόριστη ελληνική κυβέρνηση του Καΐρου. Ο Ιωακείμ, διατηρούσε επαφές με αντιστασιακές οργανώσεις και συνεργάζονταν με τον νομάρχη, προσπαθώντας πάντα να είναι ελαφρότερες οι συνέπειες των σκληρών γερμανικών αντιποίνων, γιατί είχε αρχίσει η δραστηριότητα των ανταρτών. Οι φιλοκομμουνιστικές οργανώσεις, προσπάθησαν να τον προσεταιρισθούν. Όταν όμως είδαν ότι ο μητροπολίτης δεν επιθυμούσε να τεθεί κάτω από τις εντολές τους αποφάσισαν να τον εκτελέσουν. Ο άλλος στόχος τους ήταν ο νομάρχης Φραγκούλης.

                Τελικά τη Μεγάλη Πέμπτη του 1942 στις 11 το βράδυ της 2ας Απριλίου, δολοφονήθηκε από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ ο Ιωάννης Φραγκούλης. Για ένα μικρό διάστημα η διοίκηση της νομαρχίας ανατέθηκε στο δικηγόρο Νεοκλή Χαστόγλου, έως ότου έφτασε από την Αθήνα ο νέος νομάρχης Σταύρος Ευταξίας, με τον οποίο ο Ιωακείμ, είχε διαφωνίες ως προς τον τρόπο διοίκησης της περιοχής. Αλλά το φθινόπωρο του 1943 διέφυγε στη Μέση Ανατολή και ο Ευταξίας για να μην συλληφθεί από τους Γερμανούς, ως συνεργαζόμενος με αντιστασιακές οργανώσεις και ήλθε ως νομάρχης ο Φλώρος Φλωρίδης, με καταγωγή από τις Σαράντα Εκκλησίες της Ανατολικής Θράκης, που παρέμεινε έως την απελευθέρωση του Διδυμοτείχου στις 29 Αυγούστου 1944. 

*Στιγμιότυπο από εκδήλωση της Εβραϊκής Κοινότητας Διδυμοτείχου στην Δημοτική Λέσχη

Προσπάθεια να σώσει Εβραίους

                Μια άλλη πτυχή της δράσης του Ιωακείμ, ήταν η προσπάθεια του να διασώσει Εβραίους από τους Ναζί.  Έστελνε υπομνήματα, παρενέβαινε, απαιτούσε. Φέρθηκε με στοργή στους Εβραίους του Διδυμοτείχου, που αποτελούσαν μια ζωηρή και εύπορη κοινότητα, από τα παμπάλαια χρόνια.

*Οι Εβραίοι του Διδυμοτείχου οδηγούνται προς τα τρένα του θανάτου (1943)

                Όταν στις 4 Μαΐου 1943 οι Ναζί συγκέντρωσαν όλους τους Εβραίους της πόλης στη Συναγωγή (Χάβρα) ο Ιωακείμ πήγε στο Γερμανό διοικητή και με σθένος απαίτησε την απελευθέρωσή τους. Το αίτημα του όπως ήταν επόμενο απορρίφθηκε. Ο Ιωακείμ όταν λίγες μέρες αργότερα άρχισε η μεταφορά τους με τα τρένα του θανάτου, βρέθηκε στην εβραϊκή συνοικία και στη συνέχεια πήγε στο σιδηροδρομικό σταθμό, όπου με δάκρυα στα μάτια αποχαιρέτισε τα ατυχή θύματα των Γερμανών, που με τα τρένα του ολέθρου τους οδηγούσαν στα κρεματόρια  Άουσβιτς και Μπιρκενάου.  Εκεί εξοντώθηκαν από τους χιτλερικούς 970 Εβραίοι του Διδυμοτείχου, 32 του Σουφλίου και 160 της Ορεστιάδας… Επέστρεψαν μόνον 20 άτομα. Τα έγραψε ο Μάρκος Ναχόν, γνωστός γιατρός που γεννήθηκε στο Διδυμότειχο το 1897, σπούδασε ιατρική στη Βηρυτό , και εργάσθηκε στη γενέτειρά του. Είχε την τύχη να επιζήσει στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και επέστρεψε. Ασκούσε την ιατρική περίπου έως το 1960, όταν μετανάστευσε στις ΗΠΑ.

*Ο Μιχαήλ Παρασχίδης σε νεανική φωτογραφία

Η απελευθέρωση του Διδυμοτείχου

                Το 1944 ήταν το έτος, που έδειξε ότι το αιματοβαμμένο καθεστώς του Χίτλερ, δεν θα άντεχε άλλο και θα κατέρρεε. Το αντιστασιακό κίνημα, που είχε φουντώσει στο νομό Έβρου, είχε προετοιμαστεί για τη μεγάλη στιγμή.

                Η πόλη που επελέγη να απελευθερωθεί με επίθεση ανταρτών ήταν το Διδυμότειχο.  Η περικύκλωση της πόλης από διάφορες κατευθύνσεις έγινε σχεδόν αθόρυβα, από το απόγευμα της 28ης Αυγούστου 1944. Επρόκειτο για αντιστασιακές δυνάμεις του 81ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ, με καπετάνιο τον Βαγγέλη Κασάπη (Κρίτωνα). Στην κίνηση αυτή είχε βοηθήσει σημαντικά η οργάνωση του ΕΑΜ Διδυμοτείχου και ο εφεδρικός ΕΛΑΣ της πόλης. Εξέχοντα οργανωτικό ρόλο έπαιξε ο δραστήριος δικηγόρος και στέλεχος του ΕΑΜ, Μιχαήλ Παρασχίδης. Οι αντάρτες εισχώρησαν αθόρυβα και κύκλωσαν οικήματα, στο οποία ήταν στρατωνισμένοι οι ναζί.

                Την νύχτα μπήκαν κρυφά και παρουσιάσθηκαν στον μητροπολίτη Ιωακείμ, απεσταλμένοι του ΕΛΑΣ και του ζήτησαν παρά την προχωρημένη ώρα να μεταβεί στο Γερμανό διοικητή και να απαιτήσει να αποχωρήσουν οι δυνάμεις Κατοχής. Η πόλη έπρεπε να ειδοποιηθούν ότι είναι περικυκλωμένη από παντού και εάν δεν αποχωρούσαν έως το πρωί θα γίνει έφοδος για κατάληψή της. Ο δεσπότης δέχτηκε να το κάνει, γιατί αναλογίσθηκε τις καταστροφές και τις απώλειες ζωής, που θα σημειώνονταν από μια τέτοια επίθεση. Έτσι οπλίσθηκε με θάρρος και συνοδευόμενος από επιτροπή προκρίτων του Διδυμοτείχου με επικεφαλής το δήμαρχο Σταύρο Δελημπαλτά (συμμετείχαν επίσης ο Δημοσθένης Δημάδης έμπορος, ο Γεώργιος Αποστολίδης δημοσιογράφος, και ο Σπύρος Φραντζής φαρμακοποιός) πήγε στο Γερμανό διοικητή και του ζήτησε να αποχωρήσουν για να μην προκληθεί μια άσκοπη αιματοχυσία.

                Ο Γερμανός με έπαρση του απάντησε ότι οι γερμανικές δυνάμεις είναι αξιόμαχες και ικανές να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Ο Ιωακείμ του ανταπάντησε ότι και οι αντιστασιακές δυνάμεις είναι πολυάριθμες και άριστα εξοπλισμένες. Και για να γίνει πειστικότερος στον επηρμένο Γερμανό, πρόσθεσε:

                -Σε περίπτωση κατά την οποία σας λέγω ψέματα, να με κρεμάσετε στην πλατεία. Σας το λέγω γιατί επιθυμώ να μην χυθεί χριστιανικό αίμα, διότι και εσείς είστε χριστιανοί και έχετε παιδάκια και οικογένεια, που σας περιμένουν.

                Η επιμονή του δεσπότη και η βεβαιότητά του προκάλεσαν κάποια σύγχυση στους Γερμανούς. Ακολούθησαν συσκέψεις μακράς διαρκείας. Οι Γερμανοί ζήτησαν προθεσμία ως την επόμενη μέρα για να σκεφθούν. Η πρόταση των Γερμανών απορρίφθηκε σχεδόν αμέσως και οι αντάρτες που είχαν ειδοποιηθεί κατάλληλα, άρχισαν τη διακοπή των τηλεφωνικών γραμμών, αλλά και του ηλεκτρικού ρεύματος. Οι Γερμανοί επιχείρησαν να αποκαταστήσουν την επαφή μεταξύ τους με κινούμενους συνδέσμους, αλλά δεν τα κατάφεραν γιατί άρχισαν οι πυκνοί πυροβολισμοί. Μέσα σε λίγα λεπτά οι κατακτητές είχαν τέσσερις νεκρούς και επτά τραυματίες. Το σκοτάδι επέφερε έναν αποσυντονισμό των κατοχικών δυνάμεων, αλλά αρκετοί Ναζί αξιωματικοί μπόρεσαν να διασχίσουν τον παραποτάμιο κάμπο και να περάσουν κολυμπώντας στον Έβρο ποταμό, στο τουρκικό έδαφος. Το πρωί της 29ης Αυγούστου επιχείρησαν να φέρουν δυνάμεις με το σιδηρόδρομο από την περιοχή της Ορεστιάδας. Οι συγκρούσεις γενικεύθηκαν και στην περιοχή του σιδηροδρομικού σταθμού, έξω από την πόλη. Η μάχη κράτησε έως τη 1 μ.μ. Οι υπόλοιποι Γερμανοί επιχειρούσαν να διασχίσουν τον κάμπο και να φτάσουν στο ποταμό. Οι νεκροί και οι πνιγμένοι, υπερέβησαν τους 30. Οι αντάρτες είχαν 4 νεκρούς και 7 ελαφρά τραυματίες. Νεκροί ήταν: 1) Ο Σαμουρίδης Σταύρος (Μπάμπης) από την Ορεστιάδα, στρατιωτικός του 1ου λόχου. 2) Πολυσίδης Βαγγέλης (Βάγγος) διμοιρίτης από τους Πετράδες. 3) Γκαρούδης Βαΐτσης εφεδροελασίτης από το Ελληνοχώρι. 4) Μπακλαβάρας Λευτέρης από το Σουφλί. Τραυματίες ήταν: 1) Στεφάνου Χρίστος από το Σουφλί. 2) Κόνσουλας Δημήτριος από την Κορνοφωλιά. 3) Καρπούζας Χαράλαμπος από το Σουφλί. 4) Δελημπαλτάς Γιώργος από το Διδυμότειχο. 5) Τότιας Κωνσταντίνος από το Σουφλί. 6) Σταματόπουλος Παύλος από το Χειμώνιο. 7) Γκίντσογλου Κώστας από το Διδυμότειχο. Η κηδεία των φονευθέντων υπήρξε πάνδημη. Αλλά και οι νεκροί Γερμανοί τάφηκαν. Οι τάφοι των Γερμανών υπάρχουν σήμερα σε ειδικό χώρο, δίπλα στο νεκροταφείο Διδυμοτείχου.

*Ο ιερός ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου έγινε η δοξολογία

                Η 29^η Αυγούστου 1944 ημέρα Τρίτη, ήταν η μέρα της λευτεριάς για το Διδυμότειχο. Αμέσως μετά τη φυγή των Γερμανών τελέσθηκε δοξολογία στην εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, εκεί κοντά που ήταν το στρατηγείο των ανταρτών. Μετά τη δοξολογία έγιναν στην πλατεία ομιλίες από τον εξώστη του σχεδόν μοναδικού τότε υψηλού οικήματος του αρτοποιού Παναγιώτη Ψωμά, στις οποίες αριθμητικά υπερτερούσαν οι ομιλητές του ΚΚΕ.

*Ο Μιχαήλ Παρασχίδης προσέρχεται στο γήπεδο για την παλλαϊκή γιορτή της απελευθέρωσης του Διδυμοτείχου. Ακολουθεί ο Ανέστης Τάσιογλου υπεύθυνος ασφαλείας της Αυτοδιοίκησης Έβρου ΕΑΜ/ΕΛΑΣ 

                Το απόγευμα με παλλαϊκή συμμετοχή, έγινε μεγάλη γιορτή στην οποία μίλησε ο Ιωακείμ και διάφοροι άλλοι ρήτορες. Ο δεσπότης μίλησε με πατριωτικό παλμό σε αντίθεση με τους άλλους ομιλητές, που οι ομιλίες τους ήταν στη γραμμή του ΚΚΕ.

Και μετά ήρθαν και οι λόγοι, λόγοι, λόγοι…

                Στις 31 Αυγούστου έγινε η κηδεία των ελασιτών που σκοτώθηκαν στην ολιγόωρη μάχη απελευθέρωσης του Διδυμοτείχου. Η νεκρώσιμη τελετή έγινε στην πλατεία, αλλά την ώρα που ο Ιωακείμ διάβαζε το Ευαγγέλιο, ακούσθηκε ο βόμβος ενός αεροπλάνου. Αμέσως… διαλύθηκε η κηδεία, γιατί όλοι έσπευδαν να καλυφθούν!!! Ατάραχος έμεινε μόνο ο μητροπολίτης Διδυμοτείχου με το Ευαγγέλιο ανά χείρας. Το βράδυ μίλησε στην πλατεία ο «συναγωνιστής Λάμπρος» (Λάμπρος Κανακαρίδης). Την ώρα που μιλούσε, του έδωσαν ένα σημείωμα ότι οι Γερμανοί ξεκίνησαν από την Αλεξανδρούπολη και κατευθύνονται προς το Διδυμότειχο. Έπεσε πανικός και διαλύθηκε η ομιλία του κομμουνιστικού στελέχους. Και στις επόμενες μέρες συνεχίζονταν οι ομιλίες από στελέχη του ΚΚΕ. Έτσι στις 6 Σεπτεμβρίου μίλησαν ο γραμματέας της περιφερειακής οργάνωσης Αγαμέμνων Βασιλείου τέως πρόεδρος Πρωτοδικών Έβρου, και οι δύο δικηγόροι Μιχάλης Παρασχίδης και Παναγιώτης Τζεβελέκης για τη σημασία της ψήφου και τον τρόπο εκλογής μελών του Λαϊκού Συμβουλίου της Αυτοδιοίκησης.

*Ο καπετάν Κρίτων (Βαγγέλης Κασάπης)

                Στις 14 Σεπτεμβρίου κατέφθασε ο συνταγματάρχης του ΕΛΑΣ Κρίτων (Βαγγέλης Κασάπης) συνοδευόμενος από τέσσερις Βούλγαρους αξιωματούχους και μίλησε στην πλατεία της Δημαρχίας. Στις 23 Σεπτεμβρίου κατέφθασε στο Διδυμότειχο και ο Βούλγαρος συνταγματάρχης Γκεμιτζήεφ, ο οποίος μίλησε για διεθνοποίηση της Μακεδονίας- Θράκης.

*Ο μητροπολίτης Ιωακείμ

                Ο δεσπότης παρακολουθούσε τα γεγονότα αγανακτισμένος. Βοηθούσε όμως όπως μπορούσε, όσους καταδίωκαν οι κομμουνιστές. Έτσι φθάσαμε στην 25^η Μαρτίου 1945. Ο Ιωακείμ από του άμβωνος έκανε λόγο για την αξία της ελευθερίας και ζητωκραύγασε υπέρ της Μεγάλης Ελλάδας. Ο λόγος του εντυπωσίασε τον κόσμο. Έτσι το ΚΚΕ οργάνωσε αυθημερόν ομιλία στην πλατεία, όπου από τον εξώστη του Παναγιώτη Ψωμά μίλησε ο πολιτικός επίτροπος Καραγιάννης επιτιθέμενος κατά του μεγαλοϊδεατισμού και του Ιωακείμ, που επιχείρησε να τον αναστήσει. Πολλοί κομμουνιστές άρχισαν να φωνάζουν «Θάνατος στο δεσπότη»! Ο Σιγάλας τα άκουσε ατάραχος. Μόλις τελείωσε η ομιλία πέρασε μέσα από το πλήθος που τον απειλούσε! Όλοι μάλιστα… άνοιγαν δρόμο να περάσει!!! Όμως, μέχρις ότου τον επόμενο μήνα να φτάσει το 101 τάγμα Πεζικού, σταλμένο από την κυβέρνηση της Αθήνας, βγήκαν πολλές προκηρύξεις με ύβρεις και απειλές κατά του μητροπολίτη Διδυμοτείχου.

                Ακολούθησαν τα αιματηρά και δύσκολα χρόνια του Εμφυλίου Πολέμου. Μάχες μαίνονταν σε όλο το νομό Έβρου για τέσσερα χρόνια. Το Διδυμότειχο συχνά γίνονταν στόχος επιθέσεων των ανταρτών τις νύχτες. Ο Ιωακείμ παρέμενε σταθερά στη μητρόπολή του, εμψυχώνοντας το ποίμνιό του.

*Από την εκδήλωση του 1957 με ομιλητή το δικηγόρο Γεώργιο Κουγιουμτζόγλου 

 

                Το 1957 γιορτάσθηκαν τα 40 χρόνια της αρχιερατείας του, με ομιλία στη Δημοτική Λέσχη Διδυμοτείχου του δικηγόρου και πρώην βουλευτή Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου στις 30 Ιουνίου.

                Το ελληνικό κράτος τίμησε το μητροπολίτη Ιωακείμ Σιγάλα, με το μετάλλιο εξαίρετων πράξεων και το παράσημο του Ανώτατου Ταξιάρχη του Φοίνικα.

*Τα οστά του Ιωακείμ, στην Κρύπτη της Θεσσαλονίκης

                Αποσύρθηκε το 1957 και ιδιώτευε στη Θεσσαλονίκη. «Εκοιμήθη» το 1965 και ετάφη στο παλαιό Κοιμητήριο του Ευαγγελισμού. Αργότερα τα οστά του μεταφέρθηκαν  στην Κρύπτη του Ιερού Μητροπολιτικού Ναού Αγίου Γρηγορίου Παλαμά Θεσσαλονίκης. Το 2017 μετά από αίτημα του Μητροπολίτη Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου κ. Δαμασκηνού, τα οστά παραδόθηκαν και σήμερα είναι θαμμένα στο Διδυμότειχο στο οποίο αρχιεράτευσε επί 30 χρόνια, από τα συνολικά 40 χρόνια της αρχιερατείας του. Η προτομή του κοσμεί τον περίβολο του ιερού ναού της Παναγίας Ελευθερώτριας. Η ανάμνησή του παραμένει ζωντανή στο Διδυμότειχο.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Υστερόγραφο:

Ευχαριστώ θερμά τον φίλο Νικόλαο Καζακίδη για τη βοήθειά του.      

ΠΗΓΕΣ

*Αθανάσιου Γουρίδη «ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ», Διδυμότειχο, Μάιος 1999, σελ. 85

*Στρατή Τσιρταβή, διάφορα διάσπαρτα κείμενα σε θρακικά έντυπα και ιστότοπους

*Μάρκου Ναχόν «Μπιρκενάου: «Το στρατόπεδο του θανάτου» σελ. 33-34,  έκδοση του Ιδρύματος ΕΤΣ ΑΧΑΪΜ της Θεσσαλονίκης

*Γεωργίου Κουγιουμτζόγλου, δικηγόρου «Ομιλία, επί τη 40^η επετείω Αρχιερατείας του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου Διδυμοτείχου, Ορεστιάδος και Σουφλίου κ.κ. Ιωακείμ Σιγάλα» Διδυμότειχο 30 Ιουνίου 1957

*Δημητρίου Μανάκα «Ιστορία της Παιδείας Διδυμοτείχου και Περιχώρων (1778-1953), «Θρακικά» τόμος 31^ος, Αθήνα, 1959

*Η προτομή του Ιωακείμ στη Παναγία Ελευθερώτρια

*Αριστερά ο Δημήτριος Μανάκας. Δεξιά ο Κωνσταντίνος Ποντίδης, σε φωτογραφία του 1922

*Διδυμότειχο της Κατοχής. Η περιοχή της "Κάιντρας"

*Ο Ιωακείμ σε παιδική κατασκήνωση. Από το βιβλίο του Πασχάλη Μαυρίδη "Η Νέα Ορεστιάδα στη ροή του χρόνου", Έκδοση του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Ν. Ορεστιάδας και Περιφέρειας, 2016

*Ο Ιωακείμ με ιερείς της περιοχής Ορεστιάδας. Από το βιβλίο του Πασχάλη Μαυρίδη "Η Νέα Ορεστιάδα στη ροή του χρόνου", Έκδοση του Λαογραφικού και Ιστορικού Μουσείου Ν. Ορεστιάδας και Περιφέρειας, 2016