1948: ΣΟΒΑΡΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΣΤΟ ΚΑΪΜΑΚΤΣΑΛΑΝ ΕΠΙ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΟ-ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΚΗΣ ΜΕΘΟΡΙΟΥ

*Παρατηρητήρια του Στρατού

Γράφει ο   Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

                 Η εξασφάλιση της Γιουγκοσλαβικής βοήθειας ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για το ΚΚΕ, προκειμένου να αρχίσει το 1946 την ένοπλη ανταρσία του, με σταδιακή κλιμάκωση, φθάνοντας στην ολομέτωπη σύγκρουση. Μέσω Γιουγκοσλαβίας διερχόταν ο κύριος όγκος της βοήθειας της Σοβιετικής Ένωσης και των Ανατολικών χωρών. Η βοήθεια αυτή ήταν σημαντική και πολυσχιδής σε είδη οπλισμού, πυρομαχικά, νάρκες, εκρηκτικά, υγειονομική περίθαλψη των τραυματιών, εκπαίδευση των στελεχών και διευκολύνσεις εισόδου στο έδαφος της των ανταρτών, κατά την καταδίωξή τους από τις Μονάδες του Ελληνικού Στρατού.

                 Η ρήξη Στάλιν και Τίτο το 1948, η αποπομπή στις 28 Ιουνίου 1948 της Γιουγκοσλαβίας από την Κόμινφορμ και η αποδοχή από το ΚΚΕ της γραμμής του Στάλιν επέδρασαν σοβαρά στις σχέσεις του ΚΚΕ με το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, γεγονός που μοιραία είχε αντίκτυπο και στην παρεχόμενη βοήθεια από την Γιουγκοσλαβία. Ήδη από το καλοκαίρι του 1948 άρχισε σταδιακά μία διαφορετική στάση της Γιουγκοσλαβίας απέναντι στους αντάρτες, αφενός με τη μείωση της παρεχόμενης βοήθειας και αφετέρου της παρεμπόδισης αποστολής υλικής βοήθειας μέσω αυτής, μέχρι τον Ιούλιο του 1949, που έκλεισαν τελείως τα Ελληνο-Γιουγκοσλαβικά σύνορα. Τη στάση αυτή θα διαπιστώσουμε στο παρακάτω ασύνηθες σοβαρό μεθοριακό επεισόδιο.

*Δημοσιεύματα του Τύπου για το μεθοριακό επεισόδιο

Μεθοριακό Επεισόδιο

Την 8η Σεπτεμβρίου 1948 έλαβε χώρα στη τοποθεσία Κουτσούμπεη επί του όρους Καΐμακτσαλάν σοβαρό μεθοριακό επεισόδιο. Συγκεκριμένα, προ του επεισοδίου στην παραμεθόριο περιοχή παρά την υπ΄ αριθ. πυραμίδα 119 δύο ομάδες μάχης υπό Αξιωματικό ήταν εγκατεστημένες, η τρίτη ομάδα κοντά σε άλλο ύψωμα, ο 3ος Λόχος του 556 Τάγματος, στον οποίο ανήκε η Διμοιρία, ήταν εγκατεστημένος σε παρακείμενα προς τα οπίσω υψώματα και στην περιοχή του Προφήτη Ηλία- Σταλού διλοχία του 514 Τάγματος. Περί την 14.30 ώρα της 8ης Σεπτεμβρίου 1948 οι παρά την πυραμίδα δύο Ομάδες μάχης παρατήρησαν τρεις φάλαγγες, δύναμης 60 ανδρών, να κινούνται με διάταξη μάχης προς τη μεθόριο. Οι ομάδες έλαβαν θέσεις μάχης και όταν οι φάλαγγες εισήλθαν στο Ελληνικό έδαφος άνοιξαν πυρ. Επειδή η κίνηση των φαλάγγων, παρά τα συνεχιζόμενα πυρά, δεν σταμάτησε οι Ομάδες συμπτύχθηκαν με αγνοούμενο έναν οπλίτη προς τα πίσω, στις θέσεις του Λόχου. Από της 15.15 ώρας άρχισε ανταλλαγή πυρών μεταξύ των τριών εχθρικών φαλάγγων και τμημάτων των 556 και 514 Ταγμάτων Πεζικού, με την υποστήριξη Ουλαμού Πεδινού Πυροβολικού. Αποτέλεσμα της επίθεσης ήταν η ανατροπή των εισβολέων, που ετράπησαν σε φυγή και επέστρεψαν στο Γιουγκοσλαβικό έδαφος.

*Ο Τύπος δίνει την ατμόσφαιρα εκείνων των ημερών

Τα τμήματα του Τάγματος ανεύραν στη συνέχεια 9 εγκαταλειφθέντα πτώματα και τότε διαπιστώθηκε από τη στολή και από αιχμαλωτισθέντα οπλίτη ότι δεν επρόκειτο για Έλληνες αντάρτες, αλλά για στρατιωτικούς του Γιουγκοσλαβικού στρατού. Τα πτώματα με τα υλικά τους το βράδυ της ίδιας ημέρας προωθήθηκαν στο Τακτικό Στρατηγείο της 32ας Ταξιαρχίας Πεζικού. Κατά τη γενομένη την επομένη εξερεύνηση βρέθηκαν άλλα 8 πτώματα, από τα οποία τα 2 ανήκαν σε Αξιωματικούς. Συνελήφθησαν επίσης άλλοι 2 οπλίτες, που είχαν χάσει τον προσανατολισμό τους και παραπλανήθηκαν καθώς και πολεμικό υλικό. Οι απώλειες του Τάγματος ανήλθαν σε 1 οπλίτη αγνοούμενο και σε 1 Αξιωματικό και 4 στρατιώτες τραυματίες. Τα ανευρεθέντα 8 πτώματα αφέθηκαν στις θέσεις, που βρίσκονταν, μέχρι την άφιξη του Κλιμακίου Παρατηρητών του ΟΗΕ. Το κλιμάκιο έφθασε το απόγευμα της 9ης Σεπτεμβρίου και προέβη σε εμπεριστατωμένη εξέταση τόσο των πειστηρίων, όσο και των τριών αιχμαλώτων.

                Το Γ΄ Σώμα Στρατού διέταξε την 9η Σεπτεμβρίου τη 32α Ταξιαρχία να ζητήσει συνάντηση με τους Γιουγκοσλάβους και να διαμαρτυρηθεί έντονα για την απρόκλητη επίθεση κατά τμημάτων του Ελληνικού Στρατού, τα οποία βρίσκονταν εντός Ελληνικού εδάφους, με αποτέλεσμα την ύπαρξη νεκρών και αιχμαλώτων Γιουγκοσλάβων και Ελλήνων τραυματιών. Να επισημάνει δε, ότι ο Ελληνικός Στρατός σε περίπτωση επανάληψης παραβίασης των συνόρων της Ελλάδας θα αντισταθεί με όλα τα μέσα του και εάν επιθυμούν τη παράδοση των νεκρών θα τους παραδοθούν με σχετικό πρωτόκολλο. Αλλά παρά τις καταβληθείσες προσπάθειες η συνάντηση δεν επιτεύχθηκε. Μετά την εξέταση των πτωμάτων από το Κλιμάκιο των Παρατηρητών του ΟΗΕ αυτά ετάφησαν τη 12η Σεπτεμβρίου σε δύο τοποθεσίες επάνω στο όρος Καΐμακτσαλάν. 

*Δηλώσεις του υπουργού Στρατιωτικών για το επεισόδιο

 Μετά από άκαρπες συναντήσεις για διαφόρους λόγους τελικά την 28η Σεπτεμβρίου έγινε νέα συνάντηση των αντιπροσωπειών των δύο χωρών, κατά την οποία ρυθμίσθηκαν οι λεπτομέρειες για την παράδοση των σορών των νεκρών την επομένη στον ίδιο χώρο. Ως προς τους 3 αιχμαλώτους ο Έλληνας αντιπρόσωπος δήλωσε ότι θα παραδίδονταν, εφόσον θα παραδίδονταν ο αιχμαλωτισθείς την 24η Ιανουαρίου 1948 παρά την 61η συνοριακή πυραμίδα της περιοχής της Ειδομένης Ανθυπολοχαγός Μηχανικού Παναγιώτης Πετρίτσης και ο αιχμαλωτισθείς την 8η Σεπτεμβρίου στο όρος Καΐμακτσαλάν στρατιώτης. Την ίδια ημέρα προσκομίσθηκαν από τους Γιουγκοσλάβους στον Προφήτη Ηλία 17 μεταλλικά φέρετρα, που παραλήφθηκαν από την Ελληνική αντιπροσωπεία και δόθηκε απάντηση ότι συμφωνούν για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων.

                Την 29η Σεπτεμβρίου οι ίδιες αντιπροσωπείες, που συνοδεύονταν από γιατρό, συναντήθηκαν στον Προφήτη Ηλία επί του Καΐμακτσαλάν. Κατά τη σύνταξη του πρωτοκόλλου παράδοσης των νεκρών οι Γιουγκοσλάβοι επέμειναν να αναγραφεί ότι οι άνδρες των φαλάγγων εισήλθαν από λάθος εντός  του Ελληνικού εδάφους, κάτι που δεν αποδέχθηκε η Ελληνική αντιπροσωπεία και τελικά η κάθε αντιπροσωπεία ανέγραψε τη δική της γνώμη. Μετά τη σύνταξη του πρωτοκόλλου παραδόθηκαν τα φέρετρα με τις σορούς των νεκρών, ενώ απέδωσε τιμές παρατεταγμένη Διμοιρία του Ελληνικού Στρατού. Προηγουμένως εψάλη από στρατιωτικό ιερέα τρισάγιο, στο οποίο αρνήθηκαν να παραστούν οι Γιουγκοσλάβοι. Επακολούθησε η σύνταξη παραρτήματος του πρωτοκόλλου. Η Ελληνική αντιπροσωπεία επέμεινε να αναγραφεί και ανεγράφη ότι «Ο Έλλην ιατρός πιστοποιεί ότι ο θάνατος προήλθεν εξ αιτίας των τραυμάτων τούτων». Οι Γιουγκοσλάβοι όμως πρόσθεσαν ότι «ο Γιουγκοσλάβος ιατρός δεν δύναται να πιστοποιήση τ΄ ανωτέρω, διότι δια να πράξη τούτο απαιτείται λεπτομερής νεκροψία, η οποία δεν δύναται να γίνη ενταύθα ελλείψει των απαιτουμένων μέσων». Σε όλες τις συναντήσεις επικράτησε φιλικό πνεύμα και διάθεση καλής συνεργασίας. Ελέχθη σε κάποια συνάντηση ότι οι εισερχόμενοι στο Γιουγκοσλαβικό έδαφος αντάρτες συλλαμβάνονταν και αφοπλίζονταν.

*Οι Γιουγκοσλάβοι αιχμάλωτοι καλοπέρασαν...

                Την 1η Οκτωβρίου πραγματοποιήθηκε νέα συνάντηση παρά την Ειδομένη για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων. Κατά τη σύνταξη του σχετικού πρωτοκόλλου ο Γιουγκοσλάβος αντιπρόσωπος επέμεινε να αναγραφούν οι τόποι και των δύο χωρών, στους οποίους συνελήφθησαν οι αιχμάλωτοι. Μετά από μακρές συζητήσεις, λόγω διαφωνιών, συμφωνήθηκε να αναγραφεί ότι οι τρεις Γιουγκοσλάβοι στρατιώτες συνελήφθησαν εντός του Ελληνικού εδάφους και ο Έλληνας Ανθυπολοχαγός Π. Πετρίτσης συνελήφθη την 24η Ιανουαρίου 1948 εντός του Γιουγκοσλαβικού εδάφους και σε απόσταση 200 μέτρων από τη μεθόριο. Για τον Έλληνα αιχμάλωτο στρατιώτη η Ελληνική αντιπροσωπεία ανέγραψε ότι συνελήφθη εντός του Ελληνικού εδάφους και η Γιουγκοσλαβική εντός του εδάφους της. Μετά τη σύνταξη του πρωτοκόλλου ανταλλάγησαν οι αιχμάλωτοι. Ο Ανθυπολοχαγός Πετρίτσης βρισκόταν σε άσχημη σωματική και ψυχολογική κατάσταση. Αποσκελετωμένος δεν μπορούσε, λόγω της μεγάλης εξάντλησης, όχι μόνο να βαδίσει, αλλά ούτε και να σταθεί όρθιος, χωρίς να υποβαστάζεται. Όπως διαπιστώθηκε η εξάντληση οφειλόταν στον επί 8μηνο υποσιτισμό του!

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

 «Ο Ελληνικός Στρατός κατά τον Αντισυμμοριακό Αγώνα (1946-1949). Επιχειρήσεις του Γ΄ Σώματος Στρατού» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.