ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΤΣΕΣΟΝ ΗΤΑΝ ΜΙΑ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΠΙΛΥΣΗΣ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΎ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ;

*Γεώργιος Παπανδρέου, Λύντον Τζόνσον και Σταύρος Κωστόπουλος 

Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Το Νοέμβριο του 1963 ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Αρχιεπίσκοπος Μακάριος υπέβαλε στον Αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο Φαζίλ Κιουτσούκ, με κοινοποίηση στις τρείς (3) εγγυήτριες δυνάμεις, Βρετανία, Ελλάδα και Τουρκία, δέκα τρεις (13) προτάσεις για τροποποίηση ορισμένων διατάξεων του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

 Τη 16η Δεκεμβρίου 1963 η Τουρκία απέρριψε τις προτάσεις και αμέσως την ακολούθησε και η Τουρκοκυπριακή ηγεσία. Ακολούθησαν απειλές για στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στην Κύπρο, πρόκληση από μέρους των Τουρκοκυπρίων συγκρούσεων με τα όργανα της Κυπριακής Δημοκρατίας, κατάληψη τμήματος της Λευκωσίας και ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ οπλισμένων ομάδων Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων.

ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΚΑΙ ΗΠΑ

   

Η κρίση συνεχίσθηκε και με άλλες πολιτικές και στρατιωτικές ενέργειες των Τουρκοκυπρίων, ενώ στους πρώτους μήνες του 1964 ολοένα εντείνονταν οι απειλές για επικείμενη εισβολή Τουρκικών στρατευμάτων στην Κύπρο. Στις 25 Φεβρουαρίου 1964 ο Έλληνας Πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου έστειλε μήνυμα στον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, με το οποίο εξέφραζε την πλήρη συμπαράσταση της Ελλάδας, υποστήριζε ότι η λύση της κρίσης θα μπορούσε να προέλθει μόνο από τα Ηνωμένα Έθνη και δήλωνε ότι η Ελλάδα θα υπεράσπιζε στρατιωτικά την Κύπρο σε περίπτωση Τουρκικής εισβολής. Συγκεκριμένα μάλιστα είπε χαρακτηριστικά:   

-Μία πολεμική σύγκρουσις μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας θα ήταν παραφροσύνη, αλλά αν η Τουρκία εισέλθη εις το φρενοκομείον δεν θα διστάσωμεν να την ακολουθήσωμεν.

                Τον Απρίλιο του 1964 οι Ελληνο- Τουρκικές σχέσεις επιδεινώθηκαν με αλλεπάλληλα επεισόδια. Η πιο σοβαρή απειλή Τουρκικής επίθεσης κατά της Κύπρου εκδηλώθηκε στις 4 Ιουνίου του ιδίου έτους. Η Ελληνική Κυβέρνηση κήρυξε τη χώρα σε κατάσταση πολεμικής ετοιμότητας και ειδοποίησε τους Πρεσβευτές Αγγλίας και Αμερικής ότι επέκειτο Τουρκική εισβολή στην Κύπρο. Ο υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζώρτζ Μπωλλ έφθασε εσπευσμένα στην Αθήνα, προκειμένου να πείσει τον Έλληνα Πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου να επισκεφθεί τις Ηνωμένες Πολιτείες και να συναντηθεί με τον Πρόεδρο Τζόνσον, ενώ ήδη ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας Ινονού είχε κιόλας αποδεχθεί μια τέτοια πρόσκληση. Ο Γ. Παπανδρέου μετά από πιέσεις αποδέχθηκε την πρόσκληση, αλλά υπό τον όρο ότι η επίσκεψή του στην Ουάσινγκτον δεν θα ερμηνευόταν ως αποδοχή συνάντησης με τον Ινονού ή παράκαμψη των Ηνωμένων Εθνών, γιατί πίστευε ότι οι απευθείας συνομιλίες Ελλάδας και Τουρκίας θα επιβεβαίωναν την άποψη ότι το Κυπριακό αποτελούσε Ελληνο- Τουρκικό θέμα.

 *Ο Αμερικανός διαπραγματευτής Ντην Άτσεσον

ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΗΠΑ ΚΑΙ ΠΡΩΘΥΠΟΥΡΓΟΥ ΕΛΛΑΔΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΚΥΠΡΙΑΚΟ

   

Την 24η Ιουνίου 1964 άρχισαν οι συνομιλίες των αντιπροσωπειών ΗΠΑ και Ελλάδας. Από Αμερικανικής πλευράς συμμετείχαν ο Πρόεδρος Τζόνσον, ο υπουργός Εξωτερικών Ντην Ρασκ και ο υφυπουργός Εξωτερικών Τζώρτζ Μπώλλ και από Ελληνικής πλευράς ο πρωθυπουργός Γ. Παπανδρέου, ο υπουργός Εξωτερικών Σταύρος Κωστόπουλος και ο αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού Ανδρέας Παπανδρέου. Ο Τζόνσον άνοιξε τις συνομιλίες τονίζοντας τη δύσκολη θέση, στην οποία είχαν περιέλθει οι ΗΠΑ, που αντιμετώπιζαν την πιθανότητα να βρεθούν προ μιας σύγκρουσης μεταξύ δύο συμμάχων της, στην οποία δεν θα έπαιρναν το μέρος της μιας ή της άλλης χώρας και δεν θα εμπόδιζαν την στρατιωτική επέμβαση των Τούρκων στην Κύπρο. Συνεχίζοντας ερώτησε τον Έλληνα πρωθυπουργό αν είχε αντίρρηση να συναντήσει τον Τούρκο πρωθυπουργό Ινονού, που βρισκόταν ακόμα στην Αμερική και υπογράμμισε ότι το ΝΑΤΟ δεν ήταν διατεθειμένο να αναλάβει το κόστος μιας πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ των δύο χωρών. Ο Παπανδρέου απάντησε με σαφήνεια και ευθύτητα. Μία διάσκεψη κορυφής, είπε, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας περιείχε σοβαρούς κινδύνους, εάν δεν προκαθορίζονταν πλαίσια των διαπραγματεύσεων. Γιατί αν μια συνάντηση των δύο πρωθυπουργών ή των αντιπροσωπειών τους αποτύγχανε το επόμενο βήμα θα ήταν αναπόφευκτα ο πόλεμος. Ερώτησε τον Τζόνσον αν υπήρχε κάποιος τρόπος διαδικασίας ή κάποιο συγκεκριμένο σχέδιο για συζήτηση. Ο Τζόνσον απάντησε ότι δεν υπήρχε κάτι το συγκεκριμένο επαναλαμβάνοντας την αναγκαιότητα των διαπραγματεύσεων σε επίπεδο κορυφής, γι’ αυτό έπρεπε να συναντηθεί με τον Τούρκο πρωθυπουργό. Οι διαπραγματεύσεις συνεχίσθηκαν και τις επόμενες ημέρες, χωρίς την παρουσία του Αμερικανού Προέδρου, πλην όμως δεν επιτεύχθηκε μία συνάντηση των Πρωθυπουργών Ελλάδας και Τουρκίας. Στο τέλος αποφασίσθηκε να αρχίσουν διαπραγματεύσεις, μετά και τη σύμφωνη γνώμη του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Ου Θάντ, με ξεχωριστές συναντήσεις στη Γενεύη του Αμερικανού αξιωματούχου Άτσεσον με Έλληνα και Τούρκο αντιπρόσωπο. 

*Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πρωταγωνιστής του Κυπριακού

ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΣΥΝΟΜΙΛΙΕΣ 

ΜΕ ΒΑΣΗ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΑ ΕΓΓΡΑΦΑ

 

                Το κοινό ανακοινωθέν, που εκδόθηκε στην Ουάσινγκτον μετά τη λήξη των συνομιλιών Τζόνσον και Παπανδρέου, μπορεί να αναφερόταν σε κλίμα «φιλίας και ενθέρμου εγκαρδιότητος», μακράν όμως απείχε από την πραγματικότητα. Ήταν μία από τις

 ελάχιστες φορές, που η Ελληνο- Αμερικανική διαπραγμάτευση κατέληξε σε αποτυχία και η Ελλάδα αντιστάθηκε στις αφόρητες πιέσεις των Αμερικανών. Η φράση «Αντέστητε και ενικήσατε» στην απόρρητη έκθεση του Έλληνα [ρεσβευτή Αλεξάνδρου Μάτσα στην Ουάσινγκτον, μετά το πέρας της επίσκεψης του Παπανδρέου στις ΗΠΑ, αποδεικνύει τη σταθερή αντίδρασή του στις βλέψεις των Αμερικανών. Πολλοί είπαν ότι η πύρρειος αυτή νίκη του Παπανδρέου προανήγγειλε την πτώση του, έναν χρόνο μετά, από τη θέση του πρωθυπουργού. Η έρευνα και η μελέτη των διπλωματικών αρχείων των δύο Υπουργείων Εξωτερικών, της Ελλάδας και των ΗΠΑ, στις συνομιλίες εκείνες φανερώνουν την ανισομέρεια του όγκου τους, αλλά κυρίως τη διαφορά ύφους τόσο στην εκτίμηση, όσο και στην περιγραφή των δραματικών εκείνων γεγονότων, που εκτυλίσσονταν στην Κύπρο, η κρισιμότητα των οποίων οδήγησε τον πρόεδρο Τζόνσον να διαθέσει το προεδρικό αεροσκάφος, αρχικά στην Άγκυρα και μετά στην Αθήνα, για τη μεταφορά των δύο πρωθυπουργών στην Ουάσινγκτον για συνομιλίες. Όταν ο Τζόνσον δήλωσε κατά τις συνομιλίες ότι ο 6ος Στόλος θα μείνει ουδέτερος σε περίπτωση κίνησης των Τουρκικών στρατευμάτων προς την Κύπρο και η Ελλάδα θα υποστεί μεγάλες απώλειες, ο Παπανδρέου απάντησε: «Αλλά αυτό σημαίνει τελεσίγραφον. Τοιαύτα τελεσίγραφα έχει λάβει η Ελλάς από τον φασισμόν και τον ναζισμόν. Ουδέποτε ανέμενεν ότι θα ελάμβανε και από συμμάχους και μάλιστα από ηγέτας του Ελευθέρου Κόσμου», μετατοπίζοντας με τον τρόπο αυτόν την Ελληνο- Τουρκική διαφορά στην Κύπρο στο πεδίο ανταγωνισμού Ανατολής και Δύσης.

 *Η Κύπρος φωτογραφημένη από δορυφόρο

ΤΟ ΣΧΕΔΙΟ ΑΤΣΕΣΟΝ

 

Ακολούθως ο Άτσεσον είχε εγκατασταθεί στη Γενεύη και διατηρούσε καθημερινές σχεδόν επαφές με τους Έλληνες και τους Τούρκους αντιπροσώπους. Το περίφημο σχέδιο Άτσεσον προέβλεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και σε αντάλλαγμα θα παραχωρείτο στρατιωτική βάση στους Τούρκους με ενοικιαστήριο διάρκειας 30 μέχρι 50 ετών. Οι Τούρκοι θα διατηρούσαν κυριαρχικά δικαιώματα επάνω στη βάση, θα ιδρύονταν δύο καντόνια υπό Τουρκοκυπριακή διοίκηση, η Ελληνική Δύναμη Κύπρου με την αντίστοιχη Τουρκική θα εντάσσονταν υπό ενιαία διοίκηση και θα εχορηγείτο ως έπαθλο η κυριότητα της νήσου Καστελόριζο. Παρά τις ανυπόφορες πιέσεις των ΗΠΑ τελικά το σχέδιο Άτσεσον απορρίφθηκε από την Ελλάδα, την Τουρκία και τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο. Μετά την απόρριψη του σχεδίου Άτσεσον διακόπηκαν οι διαπραγματεύσεις της Γενεύης. Στη συνέχεια οι Αμερικανοί υπαινίχθηκαν μιαν άλλη λύση, ένωση με παραχώρηση στρατιωτικής βάσης στο ΝΑΤΟ, που θα τελούσε υπό Τουρκική διοίκηση. Αλλά και αυτή η πρόταση απορρίφθηκε, όπως και η πρόταση ενός προγράμματος Αμερικανικής έμπνευσης και σχεδίασης πέντε σημείων για εκεχειρία στην Κύπρο επί ένα εξάμηνο, προκειμένου να ικανοποιηθεί ο θιγμένος εγωισμός της Τουρκίας. Σε όλες αυτές τις προτάσεις ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος διατηρούσε ανένδοτη στάση, δηλώνοντας ότι το Κυπριακό πρόβλημα ανήκε στην αποκλειστική αρμοδιότητα του ΟΗΕ. Αποτέλεσμα όλων αυτών ήταν ότι τόσον οι σκληροπυρηνικοί της ένωσης, όσον και εκείνοι της διχοτόμησης της νήσου είχαν βγάλει τα δικά τους χωριστά συμπεράσματα, ως προς τις προθέσεις των ΗΠΑ, συμπεράσματα που επέσπευσαν τις εξελίξεις του 1974.

 *Η χαρακτηριστική δήλωση του Γεωργίου Παπανδρέου

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Για το σχέδιο Άτσεσον πολλά έχουν λεχθεί και γραφεί στα περασμένα χρόνια. Πολλοί υποστηρίζουν ότι ήταν ένα ευνοϊκό σχέδιο για την Κύπρο και η Ελλάδα κακώς το απέρριψε. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο φιλόδοξος και αρχομανής Μακάριος ποτέ δεν θα δεχόταν την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, γιατί θα έχανε τη τιμητική θέση του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Ασφαλώς μία λύση, ακόμα και χειρότερη, κάτω από την ομπρέλα του ΝΑΤΟ δεν θα είχε τη δυσμενή σημερινή κατάσταση, με τόσους νεκρούς, αγνοούμενους, χιλιάδες πρόσφυγες, διχοτομημένη τη νήσο, τους έποικους και το αίσχος της πράσινης γραμμής.

Αλλά η ιστορία δεν γράφεται με αν,αν, αλλά με πράξεις και γεγονότα. Και τι γίνεται σήμερα; Μέχρι τη δικαίωση ο Ελληνισμός δεν πρέπει να ξεχνά. Να ελπίζει. Γιατί κατά τον Τσόμσκι: «Αν πιστέψουμε ότι δεν υπάρχει ελπίδα, εξασφαλίζουμε ότι δεν θα υπάρξει ελπίδα».

Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. «Η Δημοκρατία στο Απόσπασμα» του Ανδρέα Παπανδρέου.

2. «Κακούργα Ιστορία και..ο Χίτλερ θέλει κούρεμα» της Φωτεινής Τομαή, Προϊσταμένης της Υπηρεσίας του Διπλωματικού και Ιστορικού Αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών Ελλάδας.

Υστερόγραφο
Για το ίδιο θέμα, διαβάστε στη θέση 
http://sitalkisking.blogspot.gr/2011/08/blog-post_15.html