Γεώργιος Παπανικολάου: Πενήντα χρόνια από τον θάνατό του.

Από το ΒΗΜΑ

http://www.tovima.gr/politics/article/?aid=444459&wordsinarticle=τομαή

*Ο Γεώργιος Παπανικολάου σε φωτογραφία του 1950.

*Ένας μεγάλος 'Ελληνας. 

Η πρόσκληση Βενιζέλου 

για επιστροφή στην Ελλάδα

και η άρνηση των Αμερικανών 

για τον επαναπατρισμό του

Της κ. Φωτεινής Τομαή*

Μπορεί να στερήθηκε την τιμή ενός βραβείου Νομπέλ για το οποίο είχε από πολλούς σημαίνοντες της εποχής του προταθεί, και μάλιστα δύο φορές, ωστόσο το όνομά του συνδέθηκε με εκείνο της ίδιας της ζωής, αφού με το ερευνητικό έργο του χάρισε στις γυναίκες του πλανήτη μας το πολυτιμότερο αγαθό, την υγεία με μια απλή εξέταση για την πρόγνωση του καρκίνου της μήτρας, παρατείνοντας τη ζωή εκατομμυρίων ασθενών προτού καν προλάβουν να νοσήσουν. 

Ο Γεώργιος Παπανικολάου, γιος γιατρού από την Κύμη της Ευβοίας, υπήρξε από τους σημαντικότερους Ελληνες που διέπρεψαν στο εξωτερικό, τίμησε με το έργο του τη χώρα μας και στις 19 Φεβρουαρίου 1962 πέρασε διά παντός στην αθανασία.


Οι βιογραφικές μαρτυρίες για τον δευτερότοκο γιο του γιατρού, δημάρχου και βουλευτή Ευβοίας και Καρυστίας Νίκου Παπανικολάου αναφέρονται σ' ένα συναισθηματικό παιδί που μεγάλωσε σε μια δεμένη, γεμάτη αγάπη οικογένεια με κλίση μάλλον μεγαλύτερη στη φιλοσοφία και στη μουσική και λιγότερο στην ιατρική επιστήμη, την οποία ακολούθησε από παράδοση βαδίζοντας στα βήματα του πατέρα του. Ο τελευταίος, αντιλαμβανόμενος σχετικά νωρίς το πάθος του γιου του για την έρευνα, φρόντισε να στείλει τον νεαρό, σε ηλικία μόλις 21 ετών, απόφοιτο της Ιατρικής, στη Γερμανία, όπου έλαβε τον τίτλο του διδάκτορος από το Πανεπιστήμιο του Μονάχου στον τομέα της Βιολογίας. Στη Γερμανία ο νεαρός Παπανικολάου επηρεάστηκε από φιλοσοφικά ρεύματα της εποχής και ήλθε σε επαφή με επιφανείς έλληνες λογίους, όπως τον Αλέξανδρο Δελμούζο, τον Γεώργιο Σκληρό, τον λογοτέχνη Κωνσταντίνο Χατζόπουλο κ.ά., με τους οποίους συγκρότησε, ένθερμος δημοτικιστής και ο ίδιος, μια σοσιαλιστικής κατευθύνσεως ομάδα που μπορεί να μη διήρκεσε πολύ αλλά τον οδήγησε κοντύτερα σε εθνικά ιδεώδη της εποχής και στους Βενιζελικούς που κυριαρχούσαν στο πολιτικό στερέωμα στο εσωτερικό της χώρας. Μάλιστα, δεν δίστασε στιγμή να επιστρέψει από το Μονακό όπου εργαζόταν νιόπαντρος ως ερευνητής του Ωκεανογραφικού Ινστιτούτου στην πατρίδα του προκειμένου να λάβει μέρος στον Βαλκανικό Πόλεμο του 1912, μετά τη λήξη του οποίου μετανάστευσε στις ΗΠΑ, όπου εργάστηκε σκληρά επί σχεδόν μισό αιώνα στο Πανεπιστήμιο Κορνέλλ κατακτώντας όλους τους τίτλους της ακαδημαϊκής ιεραρχίας. Σε ηλικία 78 ετών εγκαταστάθηκε στο Μαϊάμι με σκοπό την οργάνωση Καρκινολογικού Ινστιτούτου του οποίου τη διεύθυνση επρόκειτο ν' αναλάβει, αλλ' ατυχώς απεβίωσε το 1962 χωρίς να προλάβει να χαρεί ούτε αυτή την τελετή εγκαινίων του.

*Οι ΗΠΑ τίμησαν τον Γεώργιο Παπανικολάου με γραμματόσημο που φέρει τη μορφή του

Στους διπλωματικούς φακέλους της πρώιμης αμερικανικής περιόδου, πλην μιας ιδιόχειρης συστατικής επιστολής που συνέταξε ο Παπανικολάου στις 20 Ιουνίου 1921 για τη διευθύντρια του ελληνοαμερικανικού σχολείου της Ν. Υόρκης Ηλέκτρα Ζαλούχου και που διεβίβασε στο ΥΠΕΞ τον Ιούλιο του ιδίου έτους (ΑΠ 924) ο επικεφαλής της Ελληνικής Αντιπροσωπείας (Légation Royale De Grèce) στην Ουάσιγκτον Δ. Ρούσσος, εντοπίστηκε εκτενής αναφορά στον κορυφαίο έλληνα ερευνητή μεταξύ των ετών 1918 - 1920, και συγκεκριμένα σε αλληλογραφία των δύο υπουργείων, Εξωτερικών και Παιδείας, περί προσκλήσεως, κατόπιν υποδείξεως και επιθυμίας του ιδίου του Ελευθερίου Βενιζέλου, προς τον Γ. Παπανικολάου να επιστρέψει στην Ελλάδα και να αναλάβει την έδρα Ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ας σημειωθεί, προς πρόληψη τυχόν παρεξηγήσεων, ότι ο Παπανικολάου, αρνηθείς να ασκήσει την Ιατρική ως θεράπων ιατρός, είχε στραφεί εξαρχής στην ιατρική έρευνα χρησιμοποιών για τον σκοπό αυτόν ως πειραματόζωα, αρχικώς θήλεα εκ του ζωικού βασιλείου και, σε δεύτερο στάδιο, όταν οι έρευνές του είχαν επαληθευθεί, την ίδια τη γυναίκα του Ανδρομάχη Μαυρογένους, απόγονο της θρυλικής Μαντώς Μαυρογένους που παρέμεινε τόσο πιστή και αφοσιωμένη στον ίδιο και στην έρευνά του ώστε συνειδητά αποφάσισε να στερηθεί πλην του προσωπικού της χρόνου και αυτήν ακόμη τη μητρότητα.

*Και η Ελλάδα τίμησε τον Γεώργιο Παπανικολάου με την έκδοση γραμματοσήμου

Στην πρώτη κρούση της ελληνικής κυβέρνησης τον Ιανουάριο ήδη του 1918 περί του αιτήματος επιστροφής του ερευνητή στη χώρα του, τον Οκτώβριο του ιδίου έτους οι Αμερικανοί θα απαντήσουν αρνητικά με το επιχείρημα ότι στον «ιατρό Παπανικολάου δέον όπως παραχωρηθή άδεια τουλάχιστον έτους ίνα δυνηθή περατώση εργασίαν ήδη αρξαμένην και εξακολούθησι πειραμάτων μεγίστης σημασίας» (Ρούσσος από Ουάσιγκτον ΑΠ 23120, 6 Οκτωβρίου 1918). Κατέληγε δε ως εξής το τηλεγράφημα: «Πανεπιστήμιον απευθύνει ένθερμον έκκλησιν στηριζομένην επί της σπάνεως επιστημόνων, των περισσοτέρων απελθόντων εις στρατόν» (όπ.π.). Αν και το αμερικανικό αίτημα φαίνεται να εγκρίνεται εντός τεσσάρων κιόλας ημερών από τον τότε υπουργό Παιδείας (ΑΠ 43208, Δ. Δίγκας), η εδώ αμερικανική Αντιπροσωπεία (Légation) δεν εφησυχάζει αλλά απευθύνει ρηματική διακοίνωση (αρχικά σε γαλλική γλώσσα) στον τότε ΥΠΕΞ Ν. Νεγρεπόντη (ΑΠ 28738), η οποία περιέργως... χάνεται μέσα στο ίδιο το υπουργείο και επαναποστέλλεται δύο ημέρες αργότερα, τη φορά αυτή γραμμένη σε αγγλική γλώσσα!

*Η μορφή του Γεωργίου Παπανικολάου στο χαρτονόμισμα των 10.000 δραχμών 

Με την εκπνοή του ακαδημαϊκού έτους (1918), αναγγέλλεται στον Παπανικολάου ότι διορίζεται καθηγητής «εν τη τακτική έδρα της Ζωολογίας της Φυσικο-μαθηματικής Σχολής του Εθνικού Πανεπιστημίου δια Β. Διατάγματος εκδοθέντος την 8η Μαΐου και δημοσιευθέντος εις το υπ' αριθμ. 112 φύλλον της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως» (ΑΠ 20754Μ Γραφείο Γ. Γραμματέα του υπουργείου Παιδείας). Και ενώ είχαν εξασφαλισθεί τα οδοιπορικά μετακινήσεως του ιδίου και της γυναίκας του, ο διαπρεπής επιστήμων θα παραμείνει αρχικά ασθενής επί ένα εξάμηνο στις ΗΠΑ, λήγοντος του οποίου θα κοινοποιήσει στην ελληνική κυβέρνηση το αίτημά του να του επιτραπεί να παρατείνει επί ολιγόμηνο διάστημα την παραμονή του στο Κορνέλλ προς συμπλήρωση των επιστημονικών μελετών του που είχαν επί δίμηνο διακοπεί λόγω της ασθενείας του, αλλά και καλύτερη προετοιμασία του ιδίου προ της καθόδου του στη γενέτειρά του. Κατέληγε δε ως εξής η επιστολή του:

«Θα ήμην εκτάκτως ευτυχής, αν μοί καθίστατο δυνατόν να συμπληρώσω όλην την ενταύθα εργασίαν μου εντός του τρέχοντος χειμώνος, εις τρόπον ώστε να κατορθώσω να είμαι εις την Ελλάδα προ της λήξεως του παρόντος Ακαδημαϊκού έτους, αλλά φοβούμαι ότι το τοιούτον θα μού είναι ακατόρθωτον, ιδίως μετά την μακράν ασθένειάν μου, η οποία μού εστοίχισεν εις εργασίαν δύο σχεδόν μήνας. Ελπίζω εν τούτοις, ότι εντός του ερχομένου θέρους θα είμαι τελείως έτοιμος προς αναχώρησιν, ούτως ώστε να δυνηθώ να αναλάβω τα καθήκοντά μου από του προσεχούς φθινοπώρου. Διατελώ ταπεινός θεράπων της Υ.Ε. Παπανικολάου».
Οπως αναμενόταν, το αίτημα του Γ. Παπανικολάου έγινε αποδεκτό. Τελευταίο έγγραφο του οικείου φακέλου με ημερομηνία 8 Ιανουαρίου 1920, ΑΠ 1401 και υπογραφή του υπουργού Παιδείας Δ. Δίγκα προς το ΥΠΕΞ αφορά επανάληψη αποφάσεως του Υπουργικού Συμβουλίου (Πράξις 384) του έτους 1918 βάσει της οποίας δινόταν η έγκριση οδοιπορικών επαναπατρισμού του ιδίου και της γυναίκας του.
Ο Γ. Παπανικολάου τιμήθηκε με πλήθος διακρίσεων τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό. Μεταθανατίως του απενεμήθη και το Βραβείο του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών.

Επιστολή «Διατελώ μετά της προσηκούσης τιμής»

Η ιδιόχειρη επιστολή που συνέταξε ο Παπανικολάου στις 20 Ιουνίου 1921 για τη διευθύντρια του ελληνοαμερικανικού σχολείου της Ν. Υόρκης Ηλέκτρα Ζαλούχου- Anderton έχει ως εξής: «Είναι αναμφισβήτητον ότι η Κα Ζαλούχου διακρίνεται δια την θαυμαστήν της εργατικότητα και ευεργετικότητα και είμαι βέβαιος ότι οιαδήποτε εργασία και αν της ανατεθή θα την εκτελέση μετά μεγάλου ζήλου και θα την φέρη εις αίσιον πέρας» έγραφε, μεταξύ άλλων, ο διαπρεπής επιστήμων, καταλήγοντας «Ολως υμέτερος» και «διατελώ μετά της προσηκούσης τιμής» απευθυνόμενος προς τον έλληνα Γ. Πρόξενο στη Ν. Υόρκη.
Ο τελευταίος πάντως, διαβιβάζοντας με το υπ' αριθμ. ΑΠ 427 την επιστολή Παπανικολάου προς την εποπτεύουσα Αρχή, Légation Royale της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον, σημείωνε με άκρα επιφυλακτικότητα: «Εξεταστέον κατά πόσον η προτεινομένη χρησιμοποίησίς της (ενν. της Ζαλούχου) δύναται να πραγματοποιηθή», καθόσον «αι Αμερικανικαί Αρχαί ανέκαθεν και ιδίως τελευταίως ήσαν λίαν ευαίσθητοι εις παν ό,τι ηδύνατο να χαρακτηρισθή ως προσπάθεια ξένων Κυβερνήσεων όπως αντιδράσωσιν εις την λίαν δραστηρίως διεξαγομένην προπαγάνδαν εξαμερικανισμού των εν Αμερική αλλοδαπών», με συνέπεια την υποχρέωση των γονέων «να αποστέλλωσι τα τέκνα αυτών εις τα Αμερικανικά Σχολεία» και τον περιορισμό «διδασκαλίας των ξένων γλωσσών εις μίαν ώραν καθ' εκάστην μετά το πέρας των λοιπών μαθημάτων» (όπ.π.).

*Η κυρία Φωτεινή Τομαή είναι ιστορικός, πρεσβευτής σύμβουλος Α’ στο υπουργείο Εξωτερικών.