Σαν χθες, πριν 190 χρόνια ακριβώς, ο εθνάρχης Αλέξανδρος Υψηλάντης, η Υπερτάτη Αρχή της Φιλικής Εταιρείας, πέρασε επικεφαλής του Ιερού Λόχου τον ποταμό Προύθο. Πρόκειται για την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης, της οποίας μονάχα ο ένας κλάδος- αυτός που αφορούσε τμήμα της σημερινής Ελλάδας- κατάφερε να επιτύχει.
Είναι η 22η Φεβρουαρίου του 1821 σύμφωνα με το παληό ημερολόγιο- η 7η Μαρτίου σύμφωνα με το νέο. Οι ημερομηνίες ωστόσο αυτές, είναι σχεδόν απόβλητες από τα σχολικά μας βιβλία. Κανείς δεν ήθελε να θυμάται έναν χαμένο αγώνα, που διεξήχθη εν πολλοίς, με στρατεύματα απ’ όλην την Βαλκανική, με επίκεντρο μια εξωελλαδική περιοχή.
Και μόλις ο Ελληνισμός, έστρεψε εκ νέου το βλέμμα του στην Πόλη, 100 χρόνια μετά την πρώτη απόπειρα, υπέστη την πανωλεθρία που θα έθαβε για πάντα την Μεγάλη του (και εν πολλοίς δίκαιη) Ιδέα στα τρίσβαθα του εθνικού του ασυνείδητου.
*Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης
Η Επανάσταση της Φιλικής Εταιρείας, ο αγώνας του Υψηλάντη, το 1821, δεν είχε ως στόχο την απελευθέρωση της Πελοποννήσου, της Ρούμελης και λίγων νησιών- την μικρή αποκομιδή μιας γιγαντιαίας προσπάθειας. Είχε ως επιδίωξη την εκδίωξη των Οθωμανών από τα εδάφη της Ρωμιοσύνης, την ανασύσταση του «Ελληνικού Βασιλείου» των βυζαντινών αυτοκρατόρων, αλλά και την πολιτική ελευθερία, εξόριστη από την Δύση και την Ανατολή, την Ιερά Συμμαχία και τον Σουλτάνο. Και το οξύμωρο: Άγγελος της πολιτικής ελευθερίας, δεν είναι ένας ασήμαντος ριζοσπάστης, ένας άγγλος «λουδίτης», ή ένας ιταλός «καρμπονάρος». Είναι ένας αριστοκράτης, ένας πρίγκηπας της Ανατολής: ένας απόγονος των οικογενειών του Βασιλείου των Ρωμαίων και της Αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας…
ΟΛΟ ΤΟ ΓΕΝΟΣ ΣΕ ΜΙΑ ΗΓΕΣΙΑ
Από την πτώση της Πόλης το 1453 μέχρι την 22α Φεβρουαρίου (7 Μαρτίου) 1821, το Γένος είχε προβεί σε δεκάδες τοπικές εξεγέρσεις, χωρίς αντίκρισμα. Ατίθασες ψυχές, φυγάδες του γενιτσαρισμού, διαφωτιστές και συνεργάτες ξένων υποκινητών, ποτέ δεν έλειψαν απ’ το χριστιανικό ορθόδοξο Μιλλέτ, που εν πολλοίς προσδιόριζε αυτό, που αργότερα διαμορφώθηκε ως νέο ελληνικό έθνος. Εκείνο που έλειπε, ήταν η επικοινωνία, ο συντονισμός, η προετοιμασία, ο σχεδιασμός, ο ηγέτης. Οι νέοι εμπορικοί δρόμοι, βοήθησαν την επικοινωνία. Ο διαφωτισμός, τα σχολεία που σιγά-σιγά ανοίγουν στην υπόδουλη Ελλάδα διαμορφώνουν το πλαίσιο για την συνεννόηση που θα επακολουθήσει. Οι τρεις ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας από την Οδησσό, ο Ξάνθος, ο Σκουφάς κι ο Τσακάλωφ, θα συλλάβουνε το σχέδιο.
Ο φιλικός Χριστόφορος Περραιβός, ο βετεράνος σύντροφος του Ρήγα Φερραίου, θα αναλάβει να λειάνει το έδαφος- να συμφιλιώσει τους Μανιάτες, να πείσει τους Σουλιώτες, να κατηχήσει το Μωρηά και να διαδώσει τον μύθο των Φιλικών για την υποτιθέμενη «Μεγάλη Δύναμη» που θα έσπευδε να υποστηρίξει την προσπάθεια. Ο φιλικός Γεώργιος Αφθονίδης, ο γραμματέας του Γρηγορίου του Ε' , θα αναλάβει να καλύψει τον σχεδιασμό με την αιγίδα του Πατριαρχείου- και το Φανάρι θα σκιρτήσει μόλις διαπιστώσει, πως επικεφαλής της επαναστατικής προετοιμασίας, δεν είναι πλέον οι τρεις άσημοι έμποροι της Πόλης, αλλά ο Αλέξανδρος Υψηλάντης, «σαρξ εκ της σαρκός» της ρωμέικης αριστοκρατίας, ο υπασπιστής του Τσάρου, ο μεγάλος αποστάτης της Οθωμανικής Πύλης.
*Ο Χριστόφορος Περραιβός
Χιλιάδες βαλκάνιους αγωνιστές περιελάμβανε το στράτευμα του Υψηλάντη. Αλλά στον πυρήνα του, στον Ιερό Λόχο, χτυπούσε η καρδιά της Ρωμιοσύνης, ζωντανής και ενωμένης όσο ποτέ:
· Εκπαιδευτής και διοικητής του Ιερού Λόχο είναι ο Γεώργιος Καντακουζηνός, απόγονος μιας από τις ιστορικότερες οικογένειες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και του οθωμανικού Φαναρίου (των Ρωμιών που υπηρετούσαν τον Σουλτάνο σε ανώτατα αξιώματα, όπως αυτά του Δραγουμάνου της Πύλης και του Ηγεμόνα στη Βλαχία ή την Μολδαβία). Ο Καντακουζηνός, δεν έχει μονάχα τίτλους ωστόσο: Είναι κι αυτός αυτόμολος στην Ρωσία- όπως και η οικογένεια του Υψηλάντη- και είναι αξιωματικός του τσαρικού ιππικού. Ο καταλληλότερος άνθρωπος να εκπαιδεύσει και να διοικήσει τον σκληρό πυρήνα του στρατεύματος.
*Ο Γεώργιος Λασσάνης
· Ανάμεσα στους πέντε χιλιάρχους του Υψηλάντη, απαντούμε τον κοζανίτη αγωνιστή και πρωτεργάτη του ελληνικού Διαφωτισμού, Γιώργο Λασσάνη (ο Λασσάνης θα παραμείνει στο πλευρό του Υψηλάντη μέχρι το τέλος της ζωής του), αλλά και τον εκπρόσωπο της Κλεφτουριάς του Μωρηά, Γιάννη Κολοκοτρώνη-Ντασκούλια, τον ξάδελφο του «Γέρου».
· Δύο από τους πέντε εκατόνταρχους προέρχονται από βρετανοκρατούμενες περιοχές. Είναι ο Σπυρίδων Δρακούλης από αριστοκρατική οικογένεια της Ιθάκης και ο Λουκάς Βαλσαμάκης από την Κεφαλονιά. Εκατόνταρχοι επίσης είναι ο Ιωάννης Κρόκιας από την Χίο και οι Ρίζος (Ιωάννινα) και Ανδρόνικος (Πελοπόννησος).
· Έναν περίπου μήνα αργότερα, στις αρχές του Απριλίου του ’22, ο Υψηλάντης θα σχηματίσει και το πρώτο «Γενικό Βουλευτήριο» των εξεγερμένων, κυρίως για τις ανάγκες της διπλωματικής εκπροσώπησης του Αγώνα. Μέλη του Βουλευτηρίου, είναι ο ίδιος ο Υψηλάντης με τους αδελφούς του Γεώργιο και Νικόλαο, τον συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας, Αθανάσιο Τσακάλωφ, τον προαναφερθέντα Γεώργιο Καντακουζηνό, τον περίφημο αρματωλό της Μακεδονίας, Γεωργάκη Ολύμπιο, τον αρχιμανδρίτη Περραιβό, αδελφό του πρωτεπαναστάτη Χριστόφορου Περραιβού- και τον Βασίλειο Καραβιά: τον μοιραίο άνθρωπο που οδήγησε τον Ιερό Λόχο στον αφανισμό.
*Ο Γεωργάκης Ολύμπιος
«ΠΑΛΙ ΜΕ ΧΡΟΝΟΥΣ ΚΑΙ ΚΑΙΡΟΥΣ…». ΤΟ ΔΙΛΗΜΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΠΟ ΕΝΑΡΞΗΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Πολλοί θα αναρωτιούνται ως τώρα: Τι γύρευε ο Υψηλάντης στην Μολδοβλαχία- μια περιοχή, που ουδέποτε υπήρξε ελληνική; Γιατί ξεκίνησε από κει το παράτολμο εγχείρημά του; Πώς σκόπευε να κινηθεί και πού σκόπευε να φτάσει; Πώς θα αγωνιζόταν με έναν στρατό, του οποίου ένα εξαιρετικά μεγάλο μέρος αποτελείτο από αλλοεθνείς;
Το επαναστατικό σχέδιο του αρχηγού της Φιλικής Εταιρείας, καταστρώνεται στα τέλη του 1820 στο Κισινιόφ (Κισινιάου) της Μολδαβίας, το οποίο βρισκόταν τότε στην ρωσική επικράτεια. Σύμβουλοι του Υψηλάντη, ήσαν ο Γεώργιος Καντακουζηνός, αλλά και οι ρώσοι στρατηγοί Ορλώφ και Πούστσιν- δύο αξιωματικοί του τσάρου με αντιμοναρχικές στοχεύσεις- πρωτοπόροι του φιλελεύθερου κινήματος των «Δεκεμβριστών». Ο αρχηγός της Φιλικής, αμφιταλαντεύεται ανάμεσα σε πέντε διαφορετικές εισηγήσεις, που καταλήγουν σε δύο προοπτικές:
· Είτε ξεκινά την Επανάσταση στο Μωρηά, όπου το ελληνικό στοιχείο είναι κυρίαρχο, και βαδίζει για την σταδιακή γεωγραφική επέκταση της σύγκρουσης
· Είτε ξεκινά από την Μολδοβλαχία με δύο στόχους:
1) Αφ’ ενός μεν την διεθνοποίηση του ελληνικού ζητήματος με ανάμειξη της τσαρικής Ρωσίας στο πλευρό των Ελλήνων, ως εγγυήτριας των δικαιωμάτων των χριστιανών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (δικαίωμα που κατείχε από την Συνθήκη του Κιουτσούκ-Καϊναρτζή του 1774).
2) Την απόσπαση οθωμανικών στρατευμάτων από τον Νότο, προκειμένου να κατασταλεί η εξέγερση. Αυτό, θα έδινε και την δυνατότητα στους Έλληνες του Μωρηά, να επιτύχουν να εγκαταστήσουν ελληνική εξουσία, υπερνικώντας τα λίγα στρατεύματα που θα είχαν απομείνει εκεί.
Η επιλογή δεν είναι εύκολη και έχει άμεση σχέση και με τις θεάσεις της κάθε πλευράς. Ο Ξάνθος για παράδειγμα, προτείνει την έναρξη του Αγώνα κατευθείαν από την καρδιά του Θηρίου- από την Κωνσταντινούπολη. Πιθανότατα το εξαιρετικά παράτολμο «μερικό σχέδιο» που απαντούμε στα κείμενα του Ιωάννη Φιλήμονα και που θα αναλύσουμε σε κατοπινή ανάρτηση, να απηχεί δικές του απόψεις. Ο αγγλόφιλος Διονύσιος Ρώμας, ο Κόντες της Ζακύνθου και επικεφαλής της Τεκτονικής Στοάς του νησιού, προτείνει στον Υψηλάντη την Ελλάδα. Το ίδιο και ο Θεόδωρος Νέγρης, ο φαναριώτης αξιωματούχος και μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών της ελληνικής επαναστατικής κυβέρνησης.
Ο Υψηλάντης θα αμφιταλαντευτεί στο ίδιο δίλημμα στο οποίο βρέθηκε και ο Ρήγας Φεραίος, αλλά θα επιλέξει τελικά την Μολδοβλαχία. Η Ελλάδα εμφανίζεται πιο σίγουρη και πιο στέρεη ως τόπος έναρξης των επιχειρήσεων. Είναι ωστόσο, μακριά από το τότε κέντρο της Ρωμιοσύνης, που δεν είναι άλλο από την Κωνσταντινούπολη και την Μικρασία. Μέχρι πού θα κατάφερνε να φτάσει η φλόγα της εξέγερσης αν ξεκινούσε από την Ελλάδα- και ποιες θα ήταν οι συνέπειες μιας ενδεχόμενης νίκης της, για τις περιοχές όπου θα εξακολουθούσαν να βρίσκονται στο έλεος του Σουλτάνου;
Υπάρχει ωστόσο και ένα στοιχείο ακόμη: Οι στρατηγοί Ορλώφ και Πούστσιν είναι διοικητές του τσαρικού στρατού στα σύνορα με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εκείνοι δεσμεύονται στον Υψηλάντη, πως στις πρώτες του συγκρούσεις με τον Σουλτάνο, θα επενέβαιναν οι ίδιοι στο πλευρό του, εμπλέκοντας αναγκαστικά και τον ίδιο τον Τσάρο. Πλάι στον Τσάρο, στέκει ως υπουργός των Εξωτερικών, ο Ιωάννης Καποδίστριας- και ο Καποδίστριας έχει διαβεβαιώσει τον Υψηλάντη πως θα τον βοηθήσει. Έτσι τουλάχιστον νομίζει ο Αρχηγός. Αλλά αυταπατάται.
Το καθοριστικό στοιχείο για την επιλογή του τόπου έναρξης της Επανάστασης είναι κατά πάσαν πιθανότητα ωστόσο, η επιστολή που δέχεται ο Υψηλάντης από τον Ιωάννη Παπαρρηγόπουλο, τον επικεφαλής της Εφορίας της Φιλικής Εταιρείας στην Πελοπόννησο, ο οποίος του γράφει χαρακτηριστικά: «Μη κινηθείτε ογλίγωρα από τα μέρη τα γνωστά, διότι και εκεί ευρίσκονται εις ακαταστασίαν. Μάλιστα η Μάνη είναι άνω κάτω, διότι εσκότωσαν έναν από τους πρώτους καπετανέους…». Και τα «μέρη τα γνωστά», όπως σημειώνει ο γραμματέας του Δημητρίου Υψηλάντη, ο Ιωάννης Φιλήμων, δεν ήταν άλλα από την Πελοπόννησο.
ΤΟ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ
ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ ΤΗΣ ΦΙΛΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ
Ο Υψηλάντης θα επιλέξει λοιπόν την Μολδοβλαχία. Για να διακλαδωθεί η εξέγερση σε όλο τον βαλκανικό χώρο, χρειάζονται επειγόντως «απόστολοι» και δύσκολες συνεννοήσεις. Το σχέδιό του είναι εξαιρετικά φιλόδοξο, αλλά όχι και ακατόρθωτο. Ας δούμε τις κυριότερες κατευθύνσεις του, όπως τις εκθέτει ο Ιωάννης Φιλήμων, ο γραμματέας του αδελφού του:
1) ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΣΕΡΒΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΑΥΡΟΒΟΥΝΙΩΝ ΓΙΑ ΑΠΟΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ ΤΟΥ ΣΟΥΛΤΑΝΟΥ: «Δια ν’ αποκοιμήσωμεν το εχθρικόν όμμα (…) φαίνεται και αναγκαίον να εγείρωμεν παντοίοις τρόποις τους Σέρβους κατά του εχθρού, το οποίον πρέπει να θεωρηθή ως το πρώτον μας επιχείρημα (…) Εάν εκλεχθή απόστολος τις, έμπειρος να διεγείρη και τους Μοντενεγρίνους να συμμαχήσουν με ημάς και συγχρόνως με την Σερβίαν να κτυπήσουν την Σκόντραν, ήθελεν είναι δια την Ελλάδα πολυωφελέστερον…». Την αποστολή της συνεννόησης με τους Σέρβους ανέλαβε ο Αριστείδης Παππάς, ο οποίος ωστόσο συνελήφθη από τους Οθωμανούς, και βασανίστηκε αγριότατα μέχρι θανάτου, στον Λευκό Πύργο της Θεσσαλονίκης. Οι πληροφορίες θέλουν να έχει πετάξει τα έγγραφά του στο Δούναβη πριν συλληφθεί.
2) ΣΥΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΣΟΥΛΙΩΤΩΝ ΜΕ ΤΗΝ ΦΙΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: Οι Σουλιώτες είναι αρβανίτες μεν (αλβανίτες ονομάζονται συχνά την εποχή εκείνη), αλλά χριστιανοί ορθόδοξοι. Αποτελούν συνεπώς, φύλο που μπορεί «να ενωθεί με τους Έλληνες». Παρότι οι Σουλιώτες δεν φαίνεται να διαθέτουν στο σύνολό τους εθνική συνείδηση, αλλά μονάχα φυλετική ή οικογενειακή, η κατήχηση της Φιλικής Εταιρείας μπορεί και θα προκαλέσει θαύματα. Την αποστολή αυτή, αναλαμβάνει ο Χριστόφορος Περραιβός, το δεξί χέρι του Ρήγα Φερραίου, ένας ξεχασμένος Φιλικός με κυριολεκτικά ανεκτίμητη συνεισφορά στον Αγώνα: «Ο κος Περραιβός (…) να πορευθή ανυπερθέτως εις Ήπειρον (…) να διδάξη τους Καπετανέους τας αποφάσεις του έθνους και να τους ενώση με τον ιερόν σύνδεσμον, επειδή εις την Ήπειρον είναι έτι ανήκουστοι του ευαγγελίου (σ.σ. Το «ευαγγέλιο» στην μυστική επαναστατική ορολογία των Φιλικών, είναι η «κατήχηση» της εταιρείας…). Ακόμη πρέπει να βάλη υπ’ οψιν αυτών και τα σχέδια της Πόρτας, τα οποία κατασκευάζει εναντίον των, δια να γνωρίσουν ότι άλλος σωτηρίας τρόπος δεν είναι, παρά, όταν ενωθώσι μετά των Ελλήνων και λοιπών συμμάχων, τότε ημπορούν να καταδιώξουν, φθείροντες τον εχθρόν, έως εις αυτήν την μητρόπολιν, όπου ελπίζομεν, Θεού ευδοκούντος να ξεψυχήσει…». Παρότι ο Περραιβός δεν έτρεφε τα φιλικότερα αισθήματα έναντι των Σουλιωτών, έφερε σε πέρας τον σχεδιασμό αυτό υποδειγματικά: Οι Σουλιώτες απέστειλαν μάλιστα επιστολή προς τον Υψηλάντη, όπου αυτοπροσδιορίζονται και ως απόγονοι του Μεγάλου Αλεξάνδρου!
3) ΕΞΩΘΗΣΗ ΤΟΥ ΑΛΗ ΠΑΣΑ ΣΕ ΕΞΕΓΕΡΣΗ: Στόχος του βήματος αυτού, είναι ο εξαναγκασμός των σουλτανικών στρατευμάτων σε διμέτωπο αγώνα ενάντια στον Αλή και τους Σέρβους, ούτως ώστε να αποδυναμωθεί το μέτωπό τους προς Βορράν, όπου θα βρίσκεται ο Υψηλάντης. Πρόκειται για σχεδιασμό που κατάφερε να υλοποιήσει ο Ι. Παπαρρηγόπουλος. «Αν εισέτι δεν εξέπνευσεν η αληπασσική δύναμις, οπόταν ανελπίστως και οι Σέρβοι οπλοφορήσωσι, πρώτον, ο εχθρός εκών άκων θέλει βιασθή να διχοτομηθεί. Δεύτερον, οι Ηπειρώται θέλουν αναλάβει. Και τρίτον, ημείς θέλομεν μείνη εις την προτέραν περιφρόνησιν, ως δήθεν αδύνατοι να θαρρήσωμεν κατ’ αυτού, ή ως πιστούς λάτρας της βαρβαρότητός του θέλει μας πολιτευθή προς καιρόν». Την αποστολή αναλαμβάνει ένας λαμπρός Φιλικός, ο Δημήτριος Ύπατρος, ο οποίος ωστόσο συλλαμβάνεται στη Νάουσα από τον τοπικό κοτζάμπαση, Λογοθέτη Ζαφειράκη και παραδίδεται στους Τούρκους με τις αναμενόμενες συνέπειες…
*Ο Θεόδωρος Βλαδιμιρέσκου
4) ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΒΛΑΧΩΝ ΥΠΟ ΤΟΝ ΘΕΟΔΩΡΟ ΒΛΑΔΙΜΗΡΕΣΚΟΥ: Ο Βλαδιμηρέσκου έχει ήδη μυηθεί στην Εταιρεία και βρίσκεται σε αναμονή: Δεν θα αγωνιστεί για την ελευθερία της Ελλάδας, αλλά για την ελευθερία της δικής του πατρίδας- και με τον τρόπο αυτό θα βοηθήσει και την έκβαση του εγχειρήματος του Υψηλάντη: «Οι εις Βουκουρέστιον ημέτεροι ταξιάρχοι, ό,τε καπετάν Γεωργάκης, σύμφωνος ων, με κάποιον Θεόδωρον Βλαδιμηρέσκον, διοικητήν των οπλοφόρων της Κραγιόβας και ο πήμπασης Σάββας με τας στρατιωτικάς τάξεις των συνθεμένας από Βουλγάρους, Σέρβους, Βλάχους και Αλβανούς, να βαστάξουν την Βλαχομπογδανίαν». Όπως άλλωστε προείπαμε, «αν οι εχθροί ορμήσουν κατά των αποστατών εις Βλαχίαν, θέλουν ανοίξει έτερον ρωσσικόν πόλεμον παραβαίνοντες τας συνθήκας, όστις δεν συμφέρει εις την Τουρκίαν. Αν ησυχάσουν προς καιρόν, ημείς θέλομεν έχει από την Βλαχομπογδανίαν, όχι ολίγην χρηματικήν βοήθειαν». Ο Βλαδιμηρέσκου, ο εθνικός ήρωας των Ρουμάνων, θα εξεγερθεί κατά το σχέδιο, αλλά βλέποντας την πορεία των πραγμάτων, θα ανοίξει δικό του διάλογο με την Πύλη. Θα συλληφθεί από τον Υψηλάντη- και μετά την συντριβή του Ιερού Λόχου, θα εκτελεστεί ως προδότης.
5) ΚΑΘΟΔΟΣ ΤΟΥ ΥΨΗΛΑΝΤΗ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΑΠΑΦΛΕΣΣΑ ΣΤΗΝ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟ: Κατά το σχέδιο, «…ο εμφανισμός αυτών, θέλει εμπνεύσει γενικώς εις όλους τους Πελοποννησίους τόλμην κατά του εχθρού και χωρίς αμφιβολίας θέλει αποδείξει την τωρινήν Πελοπόννησον, ως ήτον η παλαιά πλήρης ευτολμίας και ηρωϊσμού». Από τους δύο τελικά, μονάχα ο Παπαφλέσσας θα κατέβει στην Πελοπόννησο και θα καταφέρει πράγματι, να ανάψει το μπουρλότο της εξέγερσης, με σχεδιασμό για την 25η Μαρτίου.
6) ΠΥΡΠΟΛΗΣΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΚΙΚΟΥ ΝΑΥΣΤΑΘΜΟΥ ΣΤΗΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ: «Εν όσω η ναυτική του εχθρού δύναμις σώζεται, τα πλοία μας αδυνατούν να τολμήσουν, όσω πολλά και αν συναθροισθούν. Όθεν ημείς γνωμοδοτούμεν περί της καταλύσεως αυτής, ότι συμφέρει να κατατεφρωθή εις τον ναύσταθμον, χωρίς να αισθανθή ο τύραννος, ότι ενεργήθη εξ ημών, αλλ’ ως αποτέλεσμα απροσεξίας των φυλάκων της…». Στο σημείο αυτό το «γενικό σχέδιο» του Υψηλάντη, έρχεται σε αντίθεση με το ειδικότερο που επίσης σώζεται και αφορά την εξέγερση στην Πόλη, καθώς επισημαίνεται πως είναι «θράσος το να τολμά τις αφρόνως εις τον ισχυρότερόν του. Δεν λέγομεν ότι ο τύραννος επιφέρει βίαν και εμβάζει τον τυχόντα εις τα πλοία του, αγγαρεύων όλον το υπήκοον, όταν θέλη. Διότι τούτο είναι πασίδηλον. Ώστε οι μικραί δυνάμεις ημών δεν συγχωρούν άλλο παρά τον εμπρησμόν του στόλου, όστις να ενεργηθή ολίγον τι πρότερον της αποστασίας της Ελλάδος, δια να έχουν ισχύν υπερτάτην οι Έλληνες εις την Μεσόγειον και Ήπειρον». Και αυτή η πτυχή του σχεδίου, δεν κατέστη δυνατόν να υλοποιηθεί.
7) ΑΚΟΛΟΥΘΕΙ Η ΕΞΟΔΟΣ ΚΑΙ Η ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΛΟΙΩΝ ΣΤΟ ΑΙΓΑΙΟ ΚΑΙ ΜΕΧΡΙ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ, ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΤΗ ΜΑΥΡΗ ΘΑΛΑΣΣΑ: «Ώστε εις ολίγον διάστημα θέλει συντεθή στόλος ελληνικός ικανός να φυλάττη τας νήσους, να φοβερίση την Ιωνίαν και όλα τα παράλια μέχρι Συρίας και Αιγύπτου και να ορμήση εν καιρώ αφόβως εις αυτήν την μητρόπολιν. (…)Κρίνομεν εύλογον το ν’ αναδεχθή την ναυαρχίαν των παραδουναβίων και του Ευξείνου πόντου ο κ. Δημήτριος Καλαματιανός, ως έμπειρος εις τα ναυτικά και ως εγνωρίσαμεν, δυνατός να καθυποτάξη εξ εφόδου όλα τα ευρισκόμενα του εχθρού πλοία εις τα παραδουνάβια».
8) ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΧΡΗΜΑΤΙΚΗΣ ΒΟΗΘΕΙΑΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΙΓΥΠΤΟ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΥΠΡΟ: Η Αίγυπτος διαθέτει οικονομικά αξιοσημείωτη ελληνική παροικία και βεβαίως η Κύπρος είναι ελληνική. Από τις δύο αυτές ανθούσες κοινότητες, ο Υψηλάντης θα αξιώσει οικονομική βοήθεια για αγορά οπλισμού και τροφίμων.
9) ΕΚΚΛΗΣΗ ΣΤΟΥΣ 200 ΜΙΣΘΟΦΟΡΟΥΣ ΤΟΥ ΜΕΧΜΕΤ ΑΛΗ ΠΑΣΣΑ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ ΓΙΑ ΛΙΠΟΤΑΞΙΑ: «…να παρακινήσουν αυτούς με τρόπους ελκυστικούς και ανεπαισθήτωςνα τους εμβαρκάρουν ως φυγάδας δήθεν, δια την Σπάρτην, εφοδιάζοντες αυτούς με τα χρειώδη χρήματα προς ζωοτροφίαν των».
10) ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΗ ΤΗΣ ΟΥΔΕΤΕΡΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ: Ο Υψηλάντης είναι ρομαντικός και ονειροπόλος, αλλά διόλου άσχετος με την στρατιωτική και διπλωματική τέχνη. Είναι σε θέση να καταλάβει πως ο πλέον επίφοβος αντίπαλός του θα είναι ο Μεχμέτ Αλή – και σ’ αυτό δυστυχώς, θα δικαιωθεί κατά την αποστολή του Ιμπραήμ στην Ελλάδα αργότερα. «Εις Αίγυπτον έτι προς τον Μεχμέτ Αλή Πασσάν το να σταλθή έτερος τις απόστολος πολύγλωσσος και, ως ο Πρωτεύς, να μεταβάλλεται πολυτρόπως εις κάθε περίστασιν, δεν είναι ασύμφορον. Νομίζομεν ότι ο ρηθείς Πασσάς, αισθανόμενος οποίους τρέφει η Πόρτα και κατ’ αυτού σκοπούς και νοστιμευόμενος την ταπείνωσίν της, ημπορεί να κλίνη και να μείνη ουδέτερος. Αλλ’ επειδή ακούομεν ότι είναι άνθρωπος φιλοχρήματος, καταγινόμενος μάλλον εις το εμπόριον παρά εις άλλο τι, και αγαπά την ησυχίαν, ίσως αποφασίσει και να μας βοηθήσει προς όφελός του».
11) ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ ΤΩΝ ΒΕΤΕΡΑΝΩΝ ΤΟΥ ΓΕΝΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ: Ο Υψηλάντης προτείνει την κάθοδο στην Ελλάδα, του επισκόπου Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιου και του βετεράνου Φαναριώτη, Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου-Φριαρή. Παράλληλα, προτείνει και να ζητηθούν χρήματα από τον Γιάγκο Καρατζά, πρώην κυβερνήτη της Βλαχίας και την εποχή εκείνη, αυτοεξόριστου στην Πίζα της Ιταλίας. Τίποτε απ’ αυτά δεν πρόκειται να συμβεί. Ο Καρατζάς, θα αρνηθεί να βοηθήσει τον Αγώνα, σε αντίθεση με τον γιό του Κωνσταντίνο, ο οποίος θα κατέλθει στην Ελλάδα, ερχόμενος σε σύγκρουση με τον πατέρα του!
*Η σημαία, που ύψωσε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης στο Ιάσιο
12) ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΜΙΣΘΟΦΟΡΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΩΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΝΑΠΟΛΗ ΚΑΙ ΤΗ ΡΩΣΙΑ- ΜΟΙΡΑΣΜΑ 10.000 ΟΠΛΩΝ ΚΑΙ 500 ΣΠΑΘΙΩΝ ΣΤΟΥΣ ΑΞΙΩΜΑΤΙΚΟΥΣ.
Το σχέδιο του Υψηλάντη, προβλέπει λοιπόν έναρξη της Επανάστασης στην Μολδοβλαχία και κάθοδο του στρατεύματός του προς την Ελλάδα. Στο διάβα του, ο επαναστατικός στρατός προβλέπεται να απελευθερώσει την Μακεδονία και τη Θεσσαλία, ενώ εμπλέκει τα τσαρικά στρατεύματα σε πόλεμο και κυριαρχεί με το ναυτικό του στο Αιγαίο, εφ’ όσον ο τουρκικός στόλος θα έχει καεί στο ναύσταθμό του. Χωρίς στόλο και απέναντι στη Ρωσία, ο Σουλτάνος θα έχει εξουδετερωθεί. Η Ρωμιοσύνη θα μπορεί να διεκδικήσει ακόμα και την Πόλη, όπου προφανώς δεν είναι σε θέση να κινηθεί άμεσα.
Ο Υψηλάντης, παίρνει την σκυτάλη από τα χέρια του Ρήγα Φεραίου, για να παρουσιάσει άλλο ένα φιλόδοξο σχέδιο καθολικής αποτίναξης του οθωμανικού ζυγού από τους λαούς των Βαλκανίων. Είναι ωστόσο, περισσότερο εθνοκεντρικός. Δεν ονειρεύεται τα ενωμένα Βαλκάνια της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα, αλλά ελεύθερα Βαλκάνια, με το κάθε έθνος κυρίαρχο στον δικό του τόπο. Προφανώς τα σύνορα θα διευθετούνταν επί τόπου – άλλωστε, σχετικές τριβές δεν είχαν ακόμη εκδηλωθεί. Η Μακεδονία, δεν είχε ακόμη άλλους διεκδικητές.
Η ζωή ανέτρεψε γρήγορα τα δεδομένα…
Η ΠΡΟΔΟΣΙΑ ΧΤΥΠΑ ΤΟΥΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΕΣ
Από την πρώτη στιγμή που θα καταστρωθεί το επαναστατικό σχέδιο, η μοίρα θα αρχίσει να κτυπά τους συνωμότες. Οι πράκτορες του αυστριακού καγκελάριου Κλέμενς Φον Μέττερνιχ, του εχθρού κάθε επαναστατικής κίνησης στην Ευρώπη, θα μεταφέρουν στον Τσάρο τις πληροφορίες που διαθέτουν για τους δύο στρατηγούς του. Η προβοκάτσια των δύο ρώσων φιλελεύθερων αξιωματικών θα ματαιωθεί. Γράφει χαρακτηριστικά ο Φιλήμων:
«Επί της εποχής ταύτης, ηγείτο της παρά τον Προύθον εμπροσθοφυλακής (…) ο στρατηγός Μιχαήλ Ορλώφ. Εσχετισμένος μετ’ αυτού δια φιλίας ιδίας, ως θέλομεν ειπείν και όλως βεβαιωμένος περί των φιλελευθέρων του ανδρός αισθημάτων, ο Υψηλάντης εξηγήθη εν εμπιστοσύνη, ους είχε σκοπούς περί της Ελλάδος και μεγάλως επεμελήθη, όπως καταστήση συμμέτοχον τούτον κατά την διάβασιν του Προύθου, μεθ’ οσου ωδήγει στρατού. Βέβαιον δ’ είπετο, ότι δια του μέσου αυτού ενοχοποιείτο ανεπιστρεπτί, ή ο αυτοκράτορ ενώπιον του σουλτάνου επί αθετήσει των συνθηκών, ή ο Ορλώφ ενώπιον του αυτοκράτορος επί απειθεία. Προέκυπτε δε, συνεπώς κατά μεν την πρώτην περίπτωσιν η κήρυξις του πολέμου της Τουρκίας, κατά δε την δευτέραν, η αποκήρυξις του Ορλώφ, λίαν ωφέλιμος και πάλιν καθισταμένη. Ο στρατηγός Κισσελέφ, διευθύνων το επιτελείον, εκτός διετέλει του μυστηρίου. Αλλ’ έφθασεν επί τέλους υπό ύποπτον όμμα τας ιδιαιτέρας του Υψηλάντου και Ορλώφ σχέσεις και συνδιαλέξεις. Ότε δε ο Ορλώφ ετοίμως συναινών κατά πάντα, μόνην εδείκνυτο υπονοών και φοβούμενος την αποκήρυξιν εαυτού, ο Υψηλάντης διεσκέδασε και τούτο, προτείνας, ίνα αυτός μεν διέλθη ευθύς τον Ίστρον μετά των Ελλήνων, εκείνος δε καθέξη τας Ηγεμονείας μετά των Ρώσων ως αυτοκέφαλος κύριος. Αλλά τις περίπτωσις δυστυχής, εματαίωσε το σχέδιον τούτο. Καταγγελθείς ο Ορλώφ, αφηρέθη ευθύς της αρχηγίας της εμπροσθοφυλακής και ανεκλήθη εις Πετρούπολιν».
Προδοσία ωστόσο, δεν θα ήταν δυνατόν να μην εκδηλωθεί και από τους κόλπους των ίδιων των Ελλήνων. Προδότες και Εφιάλτες ποτέ δεν έλειψαν απ’ αυτόν τον τόπο για να λείψουν την ώρα της εθνεγερσίας:
Όπως προείπαμε, ο κοτζάμπασης της Νάουσας, Λογοθέτης Ζαφειράκης προδίδει τον Δημήτριο Ύπατρο στους Τούρκους τον Δεκέμβριο του 1820. Αρχές του ’21, τα έγγραφά του αποστέλλονται στην Κωνσταντινούπολη, όπου τα αποκωδικοποιεί ένας μυημένος στην Φιλική, ο Ασημάκης Θεοδώρου. Γράφει γι’ αυτόν χαρακτηριστικά ο Κανέλλος Δεληγιάννης: «Ο απονενοημένος ούτος προδότης, δια να εκδικηθή μερικούς οίτινες τον είχον εξορίσει, ως είρηται, επωρώθη την καρδίαν, κατετυφλώθη και επρόδωσεν ολόκληρον το έθνος. Επλούτισε και εδοξάσθη παρά των Οθωμανών δια την προδοσίαν αυτήν, προς καιρόν, αλλά μετά εν και ήμισυν έτος της προδοσίας του απηγχονίσθη παρά των ιδίων αυτών. Συνεπεία της προδοσίας αυτής, η Οθωμανική Πύλη διέταξε να παρουσιασθώσι οι βεκίληδες της Πελοποννήσου εις αυτήν, όπου και να συλληφθώσι δια τα περαιτέρω».
Αντίστοιχες πληροφορίες καταφθάνουν στον Σουλτάνο και από την αγγλική πρεσβεία στις αρχές του ’21. Όσο και αν η οθωμανική διοίκηση είναι σχετικά αργή στις αντιδράσεις της, δεν επρόκειτο να αφήσει στο αρχείο τις αναφορές. Οι πληροφορίες φθάνουν πίσω στον Υψηλάντη- πιθανότατα μέσω του Μεγάλου Δραγουμάνου της Πύλης, του Κωνσταντίνου Μουρούζη. Στα παραπάνω, έρχεται να προστεθεί και άλλη μία αντιξοότητα: Η εξέγερση των καρμπονάρων στην Νάπολη, που θα κινητοποιήσει την Ιερά Συμμαχία…
ΟΙ ΝΑΠΟΛΙΤΑΝΟΙ ΞΕΣΗΚΩΝΟΝΤΑΙ-
Η ΑΓΩΝΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΗΓΟΥ
Είναι δύσκολο μια πένα να αποτυπώσει σε γραπτό την αγωνία που θα έπρεπε να νοιώθει ο Υψηλάντης, ύστερα από τις εξελίξεις αυτές. Το μυστικό του έχει αρχίσει να διαρρέει. Οι ρώσοι συναγωνιστές του έχουν καταγγελθεί. Και τώρα, η εξέγερση στη Νάπολη, πρόκειται μοιραία να κινητοποιήσει την Ιερά Συμμαχία εναντίον του. Γράφει στα Απομνημονεύματά της, η φίλη του Αλέξανδρου Υψηλάντη, Κόμισσα Τυρχάιμ:
«Μόλις είχε στείλει ο Υψηλάντης τα γράμματα που θα άναβαν την τεράστια πυρκαγιά, όταν ξαφνικά παίρνει την είδησι ότι είχε ξεσπάσει επανάστασις στη Νεάπολι. Ακριβώς τότε βρισκόταν στη Βεσαραβία, κοντά στην μητέρα του και κατάλαβε αμέσως ότι το γεγονός αυτό θα έπρεπε να έχη κακές συνέπειες για την ελληνική υπόθεσι. Έβλεπε καθαρά, πως η Ιερά Συμμαχία θα ύψωνε την ασπίδα της για να προστατεύση τα δικαιώματα της νομιμότητος. Προέβλεπε ότι θα έβαζαν σε μια γραμμή την άνομον εξέγερσι στην Νεάπολι με τα αγιασθέντα δίκαια ενός λαού που τον μεταχειρίζοντο σαν είλωτα από αιώνων. Με λίγα λόγια, δεν μπορούσε να αμφιβάλη ότι οι δυνατοί θα έβλεπαν την ελληνική επανάστασι σαν μια συνέπεια του φιλελευθέρου πνεύματος που απειλούσε όλη την Ευρώπη. Αυτό θα έκανε τους μικρόψυχους ηγεμόνες να τρέμουν και να καταπολεμούν με πείσμα τα φιλελεύθερα κινήματα των λαών.
Έπειτα από αυτά, έσπευσε ο Υψηλάντης αμέσως στην Οδησσό με την ελπίδα ότι θα μπορούσε ν’ ακυρώση τις διαταγές του και ν’ αναστείλει το όλο κίνημα. Είχε φθάσει όμως πολύ αργά. Ένας ευνοϊκός άνεμος είχε αναγκάσει το πρωί κι όλας της ίδιας ημέρας να φύγη από το λιμάνι εκείνο το πλοίο που είχε πάρει μαζί του τις τύχες ενός ολόκληρου λαού.
Και ένα άλλο απροσδόκητο γεγονός επετάχυνε την έκρηξι του κινήματος και ανάγκασε τον Υψηλάντη ν’ αλλάξη το σχέδιο των επιχειρήσεων δυσμενώς. Ήταν το εξής: Η Πύλη ήξερε από τον Άγγλο πρεσβευτή λόρδο Στάγκφορντ ότι στην Κωνσταντινούπολιν υπήρχε μια συνωμοτική Εταιρία. Αν και οι Τούρκοι δεν εγνώριζαν λεπτομέρειες, ήταν σε θέσι ωστόσο να λάβουν τα πιο εξοντωτικά μέτρα εναντίον της συνωμοσίας. Ευτυχώς όμως οι Έλληνες τους επρόλαβαν. Σκέφθηκαν δηλαδή οι συνωμόται, ότι θα μπορούσαν να φύγουν από την υποψία της Πύλης αν θα κατεύθυναν τα βλέμματά της μακρυά από την κυρία εστία της συνωμοσίας. Απεφάσισαν λοιπόν να μπη ο Υψηλάντης επί κεφαλής ενόπλων δυνάμεων στις παραδουνάβιες ηγεμονίες για να δεσμεύση στο σημείο εκείνο τις τουρκικές δυνάμεις και να δώση έτσι καιρό στους Έλληνας του Μοριά και τους Φανριώτες να ξεσηκωθούν συγχρόνως και με θάρρος. Ο Υψηλάντης επεδοκίμασε το σχέδιο αυτό, ανέλαβε την αρχηγία του ριψοκίνδυνου αυτού κινήματος και μπήκε στο έδαφος της Μολδαβίας…» (καθ. Π. Ενεπεκίδη: «Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας»).
Ο Υψηλάντης προσπαθεί να ακυρώσει τις διαταγές του, αλλά δεν προλαβαίνει. Πιέσεις δέχεται και εκ των έσω πλέον, από τον Ηγεμόνα της Μολδαβίας, Μιχαήλ Βόδα. Αναφέρει σχετικά ο Φιλήμων:
«Συγχρόνως ο ηγεμών Σούτσος έγραφε συμβολικοίς γράμμασι τω Υψηλάντη: ‘’Ειδήσεις νέας έλαβον από Κωνσταντινουπόλεως, ότι το πράγμα εκεί πλησιάζει να σπάση (…) Οι δεπουτάτοι της Σερβίας ετοιμάζονται να αναχωρήσουν. Οι Ηπειρώται εκυρίευσαν την Πρέβεζαν. Οι Πέρσαι εκυρίευσαν το Σιβάς. Μεγάλη αυτή διβερσιόνε. Από Βλαχίαν δεν έχομεν νεωτέραν είδησιν’’. Δια ταύτα αι περιπαθέστεραι εγράφησαν προτροπαί προς τον Υψηλάντην, ίνα εξέλθη άνευ αναβολής και κηρύξη τον πόλεμον. Ο ηγεμών Μολδαυίας Σούτσος, ήθελε την επί τινα χρόνον παράτασιν της ενάρξεως του πολέμου (…)ως σκοπών τον σχηματισμόν ενός ιππικού σώματος και υπενεργών την παράδοσιν του φρουρίου της Ιβραήλας δια τινων εκ των ιδίων Τούρκων φρουρών, ως εσχετισμένων μετ’ αυτού πατρόθεν. Και όμως επί τη ειδήσει της γενομένης προδοσίας, έγραψεν εκ των πρώτων προς τον Υψηλάντην, ίνα ταχύνη την έξοδον αυτού, ως ουκ εξόν άλλως γενέσθαι» (Ι. Φιλήμων: Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως Μέρος Α’ κεφάλαιον Δ’).
Ο αγωνιστής και ιστορικός, Ιωάννης Φιλήμων, παραδέχεται: «Ούτως ενδίδων ο Υψηλάντης τη ακαταμαχήτω ανάγκη και θερμαινόμενα βλέπων πανταχόθεν τα πνεύματα δια τε τον πόλεμον του Αλή πασσά και την επανάστασιν της Νεαπόλεως και του Τουρίνου, αποφασίζει την άμεσον αυτού έξοδον. Σπουδαία αληθώς προπαρασκευή ουδαμού υπήρχε. Αλλ’ εσώζετο η ελπίς περί της συμμετοχής της Σερβίας και οπωσδήποτε περί των πυρκαϊών της Κωνσταντινουπόλεως και των συνεπών καταστροφών..»
Σπουδαία προπαρασκευή δεν υπήρχε. Αλλά καθώς το μυστικό είχε προδοθεί και οι επαναστατικές εκδηλώσεις είχαν ξεκινήσει, η αναβολή του εγχειρήματος ήταν εξαιρετικά δύσκολη. Μένει ο δρόμος της ματαίωσής του – αλλά η καρδιά του Υψηλάντη δεν το στέργει. Ίσως ακόμα και η εξέγερση στη Νάπολη που είχε αφυπνίσει την Ιερά Συμμαχία, τελικά να απέβαινε σε καλό μας. Άλλωστε, υπήρχαν και οι υποσχέσεις του Καποδίστρια. Εκείνος, δεν ήταν δυνατόν να τις αθετήσει.
Στις 22 Φεβρουαρίου (7 Μαρτίου με το νέο ημερολόγιο), ο Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο, αντιμέτωπος με την Ιστορία, σηκώνοντας στην ψυχή του το βάρος εκατομμυρίων ψυχών. Και με μια αγωνία, σαν του Χριστού στη Γεσθημανή…
Ανδρέας Μακρίδης
Εξαιρετική εργασία! Θερμά συγχαρητήρια!
ΑπάντησηΔιαγραφήΔημήτρης Ευαγγελίδης
Αυτά αξίζουν στον συγγραφέα του άρθρου Ανδρέα Μακρίδη... Να είσαι καλά φίλε Δημήτρη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαλό!
ΑπάντησηΔιαγραφήΓιώργος Τσομπανίδης
Chryssi Baboura
ΑπάντησηΔιαγραφήΣπουδαίο κείμενο!