Ο Χαρίλαος Τρικούπης προς τον Αλέξανδρο Μπάτενμπεργκ, για τη Θράκη

*Αριστερά ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Χαρίλαος Τρικούπης και δεξιά ο Ηγεμών της Βουλγαρίας πρίγκιπας Αλέξανδρος Μπάτεμπεργκ

*Ο  Ελληνισμός, δεν θα δεχτεί 

να διακόψει 

την εδαφική  συνέχεια 

με τη Θράκη

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Βαθειά στη σκέψη του Χαρίλαου Τρικούπη και όταν ήταν υπουργός Εξωτερικών και όταν ήταν πρωθυπουργός, ήταν ριζωμένη η μέριμνα για τον αλύτρωτο Ελληνισμό, που ζούσε στη σκλαβιά, κάτω από την εξουσία της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά από τις άλλες ανιστόρητες βλέψεις των Βουλγάρων. Η Χερσόνησος του Αίμου, στα τέλη του 19^ου αιώνα ζούσε τόσο με τις συνέπειες της Ελληνικής Επανάστασης του 1821, όσο και με τις προσδοκίες των λαών που ασφυκτιούσαν κάτω από την σουλτανική επιβολή. 

               Η στρατηγική αντίληψη του Χαρίλαου Τρικούπη για το μέλλον της Θράκης, αφορούσε την αναγκαία ύπαρξη της εδαφικής συνέχειας με τη Μακεδονία. Και αυτήν άποψη την είπε ξεκάθαρα και κοφτά στον ηγεμόνα της Βουλγαρίας πρίγκιπα Αλέξανδρο Μπάτενμπεργκ, που επισκέφθηκε την Αθήνα το 1883. Επρόκειτο για τον πρώτος ηγεμόνα της Βουλγαρίας (1879 - 1886).

Ο Αλέξανδρος, που γεννήθηκε στη Βερόνα της Ιταλίας, γνωστός και με το χαϊδευτικό «Σάντρο» ήταν ο δευτερότοκος γιος του Αλέξανδρου της Έσσης και της Ιουλίας φον Χάουκε. Η μητέρα του ήταν κυρία των τιμών της Τσαρίνας και εκεί τη γνώρισε ο πατέρας του, Αλέξανδρος. Ο γάμος του πατέρα του ήταν μοργανατικός. Στην Ιουλία και στα παιδιά της απονεμήθηκε ο τίτλος των πριγκίπων του Μπάτενμπεργκ, από τη ονομασία  μιας παραδοσιακής κατοικίας των μεγάλων δουκών της  Έσσης. Ο πατέρας του ανήκε στον Οίκο της Έσσης-Ντάρμστατ και έγινε ιδρυτής του κλάδου του Μπάτενμπεργκ, που αργότερα μετονομάστηκε σε Οίκο των Μαουντμπάτεν. Το 1878, μετά τον ρωσοτουρκικό πόλεμο και τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, ακολούθησε το συνέδριο του Βερολίνου. Τότε οριστικοποιήθηκε η δημιουργία αυτόνομης Βουλγαρικής Ηγεμονίας που περιλάμβανε τη χώρα μεταξύ του ποταμού Δούναβη και της οροσειράς του Αίμου. Στη Βουλγαρική Ηγεμονία τοποθετήθηκε τον Απρίλιο του 1879, Ηγεμόνας ο Αλέξανδρος Μπάτενμπεργκ, ηλικίας 22 ετών, Αυστριακός, συγγενής της τσαρικής οικογένειας, προσκείμενος προς την ρωσική πανσλαβιστική πολιτική.

Η περιοχή στα νότια της οροσειράς του Αίμου έως την οροσειρά της Ροδόπης αποτέλεσε αυτόνομη επαρχία με την ονομασία «Ανατολική Ρωμυλία» με την πολιτική και στρατιωτική επικυριαρχία του Σουλτάνου. Το 1885 έγινε η βίαιη προσάρτησή της στην Βουλγαρική επικράτεια, την οποία αποδέχθηκε ο Αλέξανδρος Μπάτεμπεργκ. Έτσι ενοποιήθηκε με το Πριγκιπάτο της Βουλγαρίας επίσης υπό την επικυριαρχία του Σουλτάνου της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συνέχισε να είναι de jure Οθωμανική επαρχία, μέχρι το 1908, οπότε η Βουλγαρία ανακηρύχτηκε ανεξάρτητη.

Η ηγεμονία του Αλέξανδρου δεν είχε ευτυχές τέλος. Στις 21 Αυγούστου 1886, αξιωματικοί του Βουλγαρικού στρατού οργάνωσαν συνωμοσία με γνώση γνώσει των Ρώσων και συνέλαβαν τον πρίγκιπα Αλέξανδρο, τον ανάγκασαν να υπογράψει την παραίτησή του από τον θρόνο και τον συνόδευσαν έξω από την χώρα. Έτσι έγινε βασιλιάς της Βουλγαρίας ο Φερδινάνδος Σακ- Κόμπουργκ.

Το Βουλγαρικό εκκλησιαστικό σχίσμα, η βίαιη προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας στην Βουλγαρική Ηγεμονία, ο Πανσλαβισμός και η αναρρίπιση εθνικών βλέψεων, η καταπίεση των αλύτρωτων εθνικών ομάδων έκαναν την Χερσόνησο του Αίμου να κοχλάζει, έτοιμη να εκραγεί.

*Η οικία του Χαρίλαου Τρικούπη στη γωνία των οδών Ακαδημίας και Μαυρομιχάλη

Η επίσκεψη του Βούλγαρου ηγεμόνα στην Αθήνα

              

Η επίσκεψη του Βούλγαρου Ηγεμόνα πρίγκιπα Αλέξανδρου Μπάτενμπεργκ, θεωρήθηκε σημαντικό γεγονός και προκάλεσε μια σχετική αναστάτωση. Αρχικά στο διπλωματικό σώμα. Και μετά στους κόλπους της ελληνικής κυβέρνησης.

Ο Αλέξανδρος Μπάτεμπεργκ τότε είχε πραγματοποιήσει μεγάλη περιοδεία με σταθμούς την Κωνσταντινούπολη, τους Αγίου Τόπους, τη Σύρο και την Αθήνα. Συνοδευόμενος από τον αδελφό του. Στην Κωνσταντινούπολη οι πρεσβευτές των ευρωπαϊκών χωρών δεν παρέστησαν στην υποδοχή και έστειλαν τους διερμηνείς των πρεσβειών τους, θεωρώντας ότι Ηγεμών της Βουλγαρίας, δεν ηγείτο ανεξάρτητου κράτους. Στην Αθήνα πάντως κατέβηκε στο λιμάνι του Πειραιά ο βασιλεύς Γεώργιος Α΄ ως συγγενής του επισκέπτη και ιδιωτικά.

Το πλοίο που μετέφερε τον Μπάτεμπεργκ στάθμευσε στη Σύρο και εκεί ο Αλέξανδρος περπάτησε στους δρόμους στης Ερμούπολης και αγόρασε πολλά λουκούμια από το Συριανό κατάστημα του Σταματελάκη («Ώρα»  21 Απριλίου 1883).

Στην Πειραιά έφθασε την επομένη 21 Απριλίου 1883. Τον υποδέχθηκε ο βασιλιάς Γεώργιος Α’  συνοδευόμενος από τους υπασπιστές του Χατζή Πέτρο και Τιμολέοντα Βάσσο και άλλοι επίσημοι. Ο πρώτος που ανέβηκε στο πλοίο για να χαιρετίσει τον Βούλγαρο πρίγκιπα. Ήταν ο Ρώσος πρέσβης Σίσκιν. Από εκεί με βασιλικές άμαξες οι επίσημοι ανέβηκαν στην Αθήνα και από την Ομόνοια και την Πανεπιστημίου έφτασαν στα Ανάκτορα (τη σημερινή Βουλή).

Μια από τις υποχρεώσεις του Αλέξανδρου ήταν να επισκεφθεί τον πρωθυπουργό Χαρίλαο Τρικούπη. Σύμφωνα με την «Νέαν Εφημερίδα» και τον «Αιώνα» πήγε στο σπίτι του, αλλά δεν τον βρήκε εκεί Πήγε στο υπουργείο Εσωτερικών αλλά και εκεί δεν τον βρήκε. Τελικά τον βρήκε στο υπουργείο Στρατιωτικών, όπου του απένειμε τον Μεγαλόσταυρο του Βουλγαρικού Τάγματος του Αλεξάνδρου. Ο Αλέξανδρος φορούσε στρατιωτική στολή και τον ελληνικό Μεγαλόσταυρο, που του είχε απονεμηθεί. Στις εφημερίδες της εποχής, δεν υπήρχε υπαινιγμός για την περίεργη στάση του πρωθυπουργού. Η εφημερίδα «Αιών» σχολίασε ότι η ίδρυση του Τάγματος του Αλεξάνδρου για την απονομή Μεγαλόσταυρων συνδέεται μεν με το όνομα του Ηγεμονεύοντος, αλλά η ονομασία δεν είναι ξένη προς τη Μακεδονική ιδέα και τον Μέγα Αλέξανδρο, όπως ήθελαν να τα αντιλαμβάνονται οι Βούλγαροι. 

*Απόσπασμα από την χαρακτηριστική αρθρογραφία εκείνων των ημερών

 

«Η Βουλγαρία κυρίως υπέρ εαυτής διεκδικεί την Μακεδονίαν. Κατά τους Βουλγάρους, ο Αλέξανδρος ήν Βούλγαρος και των Βουλγάρων ηγεμόνευσεν»!!!

Και κατέληγε:

«Εάν οι σήμερον εφ’ αμαξών καθήμενοι και τας βουλγαρικάς ερυθράς ταινίας φέροντες Υπουργοί και άλλοι, ήκουον τους καγχασμούς και τα σχόλια, άτινα το θεώμενον αυτούς πλήθος εξήνεγκεν, αντί να κομπάζωσι, θα ησθάνοντο άλλο τι αίσθημα συγκινούν αυτούς».

Τα βράδυ παρατέθηκε προ τιμήν του μεγαλοπρεπές δείπνο, στην αίθουσα χορού των Ανακτόρων. Εκτός του βασιλικού ζεύγους Γεωργίου Α΄ και Όλγας παρέστη ο Τρικούπης που φορούσε το Βουλγαρικό παράσημο και όλο το υπουργικό συμβούλιο. Συνολικά είχαν προσκληθεί 120 άτομα, και παρέστησαν 93. Στο δείπνο εκείνο, ένας από τους επίσημους ο βασιλικός επίτροπος στην Εθνική Τράπεζα Λεωνίδας Πετιμεζάς εμφανίσθηκε με φουστανέλα!!! Φουστανέλα φορούσαν εκείνη τη βραδιά και κάποιοι από το υπηρετικό προσωπικό.

*Η αποφασιστική απάντηση του Τρικούπη προς τον Μπάτεμπεργκ

Αυτά που είπε για τη Θράκη

 

               Η συνάντηση των Μπάτεμπεργκ και Τρικούπη είχε σπουδαίο παρασκήνιο, το οποίο δεν έγινε γνωστό τότε, αλλά πολλά χρόνια αργότερα.

Συγκεκριμένα η εφημερίδα «Εμπρός» στις 5 Φεβρουαρίου 1919, είχε γράψει ένα σχόλιο στο οποίο ανέφερε:

               «Όταν προ τριάντα πέντε ετών αφίκετο εν Αθήναις ο ηγεμών της Βουλγαρίας Αλέξανδρος Βάτεμβεργ, μετέβη εις το υπουργείον Στρατιωτικών και επιδίδων εις τον αείμνηστον Τρικούπην τον Βουλγαρικόν μεγαλόσταυρον, ήρχισε να ομιλή περί Ελληνο-Βουλγαρικής συμπράξεως, επί τη βάσει της διανομής της Μακεδονίας, λαμβανούσης της Βουλγαρίας τον λιμένα της Καβάλας.

-Είμαι έτοιμος να συζητήσω τα ζητήματα ταύτα μαζί σας, απήντησεν ο Τρικούπης, εν πάση λεπτομερεία.

-Δυστυχώς δεν είμαι παρεσκευασμένος, εψιθύρισεν ο Βάτεμβεργ.

-Παρασκευασθήτε λοιπόν, τω είπεν ο Τρικούπης. Αλλά μάθετε από τούδε ότι ουδέποτε ο Ελληνισμός θα δεχθή να διακόψη την εδαφικήν  συνέχειαν μετά της Θράκης».

Στάση εθνική και απολύτως σαφής. Φαίνεται όμως πως η κυβέρνηση Τρικούπη ήταν έτοιμη να αντιμετωπίσει το ενδεχόμενο, να θέσει θέμα Μακεδονίας αλλά και άλλα ζητήματα ο πρίγκιπας Αλέξανδρος. Όμως ο Τρικούπης το ξέκοψε από την αρχή…

*Λαϊκή λιθογραφία με τον Χαρίλαο Τρικούπη στο βήμα της Βουλής

Η εφημερίδα «Αιών» (16 Απριλίου 1883) στο κύριο άρθρο της υπενθύμιζε τη σημασία της ενότητας των απελευθερωθέντων εθνών, που θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια ομοσπονδία της Χερσονήσου του Αίμου, όπως την είχε εκφράσει ο Ρήγας Φεραίος και υπενθύμιζε ότι:

«Ατυχώς η πολιτική, ήν μέχρι τούδε προυτίμησαν οι Βούλγαροι και εις ήν φαίνονται μέχρι τούδε προσηλωμένοι, διασείει την ποθητήν προσδοκίαν της συνεννοήσεως, επί της βάσει της ειλικρινείας. Διότι αι αξιώσεις των Βουλγάρων και η διαγωγή αυτών προς τον όλον Ελληνισμό μάλλον συνετέλεσαν εις την απομάκρυνσιν των δύο εθνών και εις την διαψύχρανσιν των σχέσεων των, ή και εις τον μείζονα σύνδεσμον , προς την κοινήν και σώτειραν αμφοτέρων εργασίαν».

Η εφημερίδα ξεκάθαρα αναφέρονταν στις αξιώσεις των Βουλγάρων επί της Μακεδονίας και στις βλέψεις τους να υποκαταστήσουν το Οικουμενικό Πατριαρχείο με τη σχισματική τους Εκκλησία.

Λίγο αργότερο στις 25 Απριλίου 1883 ο «Αιών» έγραψε ότι στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες πίστευαν, ότι η μετάβαση του Αλέξανδρου στην Αθήνα, είχε μυστικό σκοπό την επίτευξη μυστικής συνεννόησης των κυβερνήσεων Ελλάδας και Βουλγαρίας, για κοινή αντίσταση ενάντια στην επέκταση της Αυστριακής επιρροής στη Μακεδονία και οι εφημερίδες της Ευρώπης έγραφαν ότι είχαν προηγηθεί εμπιστευτικές διαπραγματεύσεις με την ελληνική κυβέρνηση, με γνώση και καθοδήγηση της Ρωσίας.

*Σκίτσο με την υπογραφή της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου, το 1878

Η ίδια εφημερίδα σε ανάλυσή της αναφέρονταν στην συνθήκη του Αγίου Στεφάνου του 1878, που έδωσε τη Μακεδονία στη Βουλγαρία «και απέκοψε την προς την Θράκην και την Κωνσταντινούπολιν κοινωνίαν της Ελλάδος, χαράξασα τα όρια των ελληνικών συνόρων επέκεινα του Ολύμπου» μιλούσε για την εναντίωση της Αγγλικής πολιτικής και πρόσθετε με νόημα:

«Υπό τας εμπνεύσεις εντεύθεν της Ρωσίας, διαπραγματεύσεις προς την Βουλγαρίαν περί της Μακεδονίας εισίν εμπαιγμός και παγίς, προς εξυπηρέτησιν των πανσλαυιστικών σκοπών, ούς τόσον εμφρόνως και σταθερώς εξυπηρετεί η ευρυτάτη αυτοκρατορία του Μεγάλου Πέτρου. Αι διαπραγματεύσεις εισί περιτταί, περί εθνικών τάσεων προκειμένου».

Και λίγο παρακάτω διευκρίνιζε με απόλυτη σαφήνεια:

«Αλλ’ η αναγνώρισις εκ μέρους της Ελλάδος αξιώσεων της Βουλγαρίας και επί σπιθαμήν ακτής μακεδονικής, δεν είναι θυσία τις πρόσκαιρος και επί προσδοκία κρείττονος μέλλοντος γινομένη πλέον, αλλ’ αυτοκτονία του Ελληνισμού».

Όμως ο Τρικούπης ήταν προετοιμασμένος. Μια χαρακτηριστική και σφαιρική επισκόπηση της πολιτικής του αυτής για Θράκη και Μακεδονία, διατυπωμένη με λιτότητα, σαφήνεια  και ακρίβεια, υπάρχει στην εφημερίδα «Εμπρός» της Αθήνας με ημερομηνία 17 Νοεμβρίου 1913.

       Έγραψε συγκεκριμένα η εφημερίδα:

               «Άπασα η παραλία η Μακεδονική και η Θρακική μέχρι Ελλησπόντου και εντεύθεν μέχρι Βοσπόρου εν συνεχή και αδιακόπω σειρά μετά ακτίνος μεσογειακής ικανής να περιφρουρήσει την παραλίαν ήσαν και είναι να μένωσιν διά παντός Ελληνικά. Αυτό ήν το αναλλοίωτον πρόγραμμα του Χ. Τρικούπη…».

*Χάρτης με την εδαφική συνέχεια του Ελληνισμού 

               Απλή μελέτη του χάρτη της περιοχής, δείχνει ότι κατά ένα μεγάλο μέρος, εκπληρώθηκε εκείνη η πολιτική ενόραση του Τρικούπη πολύ αργότερα. Αν μάλιστα δεν επήρχετο η καταστροφή του 1922 και η κατάρα της ανακωχής των Μουδανιών, η παραλία όλη μέχρι το Βόσπορο, θα ήταν ελληνική…

               Η υποχρεωτική αποχώρηση των νικητών Ρώσων από τα εδάφη της τουρκοκρατούμενης Θράκης, δημιούργησε μια ρευστότητα στην περιοχή. Διότι οι Βούλγαροι ενθαρρυμένοι από τη συνθήκη του Αγίου Στεφάνου και από την ύπαρξη της σχισματικής Εκκλησίας τους, δημιουργούσαν τεράστια προβλήματα στους Θράκες. Ενώ οι Τούρκοι συνέχισαν τις καταπιέσεις ακόμα και στους Πομάκους. Απελπισμένοι από τις συνεχεία καταπιέσεις, την άνοιξη του 1883 οι κάτοικοι 18 χωριών του ορεινού όγκου της Ροδόπης, που δεν ανήκαν στην Ανατολική Ρωμυλία, ζήτησαν να προσαρτηθούν σ’ αυτήν, μη αντέχοντας τις ποικίλες κακοποιήσεις από τους Τούρκους.

         Πάντως οι Θρακιώτες, που ζούσαν στην ελεύθερη Ελλάδα, φαίνεται πως ήταν σχεδόν μαζικά οπαδοί του Τρικούπη. Η «Νέα Εφημερίς» με ημερομηνία 27 Απριλίου 1892, που ήταν προεκλογική περίοδος, με τον Τρικούπη αρχηγό της αξιωματικής αντιπολίτευσης, έγραφε ότι «Οι Θράκες Αθηνών και Πειραιώς» συγκεντρώθηκαν στο δημαρχιακό κατάστημα και μετέβησαν εν σώματι στην οικία του Χαρίλαου Τρικούπη, που ήταν στη σημερινή οδό Ακαδημίας και τον προσφώνησε ο ιατρός Κυριακίδης, αναγγέλλοντας ότι οι Θρακιώτες θα ψηφίσουν το συνδυασμό του στις εκλογές της 3ης Μαΐου 1892.

               Η στρατηγική αντίληψη του Χαρίλαου Τρικούπη για τη Θράκη, ήταν σαφής. Η Θράκη πρέπει να έχει εδαφική συνέχεια με τη Μακεδονία, αλλά και στρατηγικό βάθος ικανό να αμύνεται και να υπερασπίζει τα παράλια, που βρέχονται από το Αιγαίο.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

Υστερόγραφο

*Ευχαριστώ την κ. Κάτια Φλεριανού συγγραφέα του δίτομου έργου «Χαρίλαος Τρικούπης: Η ζωή και το έργο του» Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων. Αθήνα, 1999, για την αποτελεσματική βοήθειά της στη σύνταξη του άρθρο αυτού.

 

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «ΑΙΩΝ», «ΩΡΑ», «ΝΕΑ ΕΦΗΜΕΡΙΣ» και «ΕΜΠΡΟΣ», Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.