Ας γνωρίσουμε την αξέχαστη Ραιδεστό του 1903, τότε που ανθούσε ο Ελληνισμός εκεί

*Η Ραιδεστός, τότε που έγινε ελληνική...

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

               Η Ραιδεστός του παρελθόντος υπήρξε μια πόλη, στην οποία χωρίς να έχει την αριθμητική υπεροχή ο Ελληνισμός, ανέπτυξε μια ρωμαλέα Ελληνική κοινότητα, με αξιοσημείωτες επιδόσεις στον πολιτισμό και την οικονομία της εποχής της. Κατά τη διάρκεια της  Οθωμανοκρατίας, γνώρισε σημαντική εμπορική ανάπτυξη, κυρίως λόγω της επίκαιρης θέσης της, ως λιμάνι της Προποντίδας. Επίσης, ήταν γνωστή για τα σιδηρουργεία της, τα οποία βρίσκονταν κυρίως στον έλεγχο της πολυπληθούς αρμενικής κοινότητας και για την εμπορία υφασμάτων.

Η πόλη φέρεται να ιδρύθηκε τον 6ο π.Χ. αιώνα από αποίκους προερχόμενους από τη νήσο Σάμο και ονομαζόταν Βισάνθη. Αργότερα κατά τη βυζαντινή περίοδο έγινε γνωστή ως Ραιδεστός, ονομασία που ευρισκόταν σε χρήση, έως το 1922, που εκδιώχθηκε ο Ελληνισμός. Σήμερα ανήκει στην Τουρκία και ονομάζεται Tekirdağ.

Τη Ραιδεστό της ακμής του Ελληνισμού, θα γνωρίσουμε μέσα από έγγραφα που διασώζονται στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, αλλά και στη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων.

*Από τη Ραιδεστό του 1903

 

Το σαντζάκι της Ραιδεστού

 

Η Ραιδεστός ως σαντζάκι, διοικητικά ανήκε στο βιλαέτι, δηλαδή στο νομό της Αδριανούπολης. Το βιλαέτι αυτό είχε έξι σαντζάκι, δηλαδή επαρχίες, σύμφωνα με την Οθωμανική Επετηρίδα Διοίκησης. Σε ό,τι αφορά την ίδια τη Ραιδεστό, υπήρχε περαιτέρω διοικητική διαίρεση σε τέσσερις καζάδες και κάθε καζάς είχε ορισμένους ναχιγιέδες, δηλαδή την αμέσως κατώτερη διοικητική υποδιαίρεση μετά τον καζά.

Στο βιλαέτι προΐστατο ο βαλής, δηλαδή ο νομάρχης. Σε κάθε σαντζάκι προΐστατο ο μουτασερίφης. Σε κάθε καζά ο καϊμακάμης και σε κάθε ναχιέ ο μουδίρης.

Το σαντζάκι της Ραιδεστού το 1903 είχε 122.562 κατοίκους. Οι μουσουλμάνοι ήταν 57.682 και οι μη μουσουλμάνοι (χριστιανοί και Εβραίοι) 64.880.

Σύμφωνα με αναφορές του προξένου Α. Τζαννέτου στις 29 Νοεμβρίου 1903, το σαντζάκι της Ραιδεστού είχε τους καζάδες της Ραιδεστού, των Μαλγάρων, της Τυρολόης (Τσορλού) και της Χαριουπόλεως (Χαϊράμπολου).

*Ελληνικά καταστήματα στη Ραιδεστό

Κατά καζά υπήρχαν οι ακόλουθοι ναχιγιέδες:

*Ραιδεστού: Ραιδεστού με 20 χωριά, Ηράκλειας με 17 χωριά, Ινετζίκ με 19 χωριά, Ναΐπ με 8 χωριά, Ορτάντζα με 7 χωριά και Σχολαρίου (Ασικλάρ) με 4 χωριά. Σύνολο 75 χωριά. Από το σύνολο αυτό τα 13 χωριά είναι τσιφλίκια.

*Μαλγάρων: Μάλγαρα με 6 χωριά, Κοζ με 12 χωριά, Χέμετ με 12 χωριά, Εζγάρ με 15 χωριά, Χερεκέ με 25 χωριά. Σύνολο 70 χωριά, με 5 από αυτά να είναι τσιφλίκια. Σύμφωνα με τη συλλογή Θρακικών Εγγράφων της Βιβλιοθήκης της Βουλής, το 1881. Τα Μάλγαρα είχαν 6.500 κατοίκους από τους οποίους οι 2.000 ήταν Αρμένιοι, 2.500 ήταν Οθωμανοί και 2.000 Έλληνες. Οι Τούρκοι ήταν γεωργοί και ποιμένες και οι Έλληνες και Αρμένιοι έμποροι.

*Τυρολόη. Το κτίριο του Ελληνικού Γυμνασίου

*Τυρολόης: Τυρολόη με 27 χωριά, Τουρπέντερε με 7 χωριά και Μουρατλή με 5 χωριά. Σύνολο 39. Μόνο 3 χωριά εδώ ήταν τσιφλίκια. Πολύ παλαιότερα, ίσως περί το 1880, σύμφωνα με τη συλλογή Θρακικών Εγγράφων της Βιβλιοθήκης της Βουλής η Τυρολόη είχε 700 χριστιανικές οικίες με 600 έγγαμα ζευγάρια, 500 οθωμανικές οικίες, 200 αρμενικές και 80 εβραϊκές. Ο πληθυσμός ήταν έφτανε τους 6.000 κατοίκους από τους οποίους οι Οθωμανοί ήταν 1.000 και οι Εβραίοι επίσης 1000. Οι υπόλοιποι ήταν Έλληνες και Αρμένιοι.

*Χαριούπολης: Χαριούπολη με 5 χωριά, Ουμούρμπεη με 31 χωριά, Τσερκέζ Μουσελήμ με 11 χωριά και Μπουγιούλ Κουρού Καρλή με 24 χωριά. Σύνολο 71 χωριά, με τη διευκρίνιση ότι από αυτά, τα 7 χωριά αποτελούν τσιφλίκια. Πολύ νωρίτερα, περί το 1881 είχε 1.500 Έλληνες κατοίκους και 1.000 Οθωμανούς. Στη Χαριούπολη υπήρχαν Έλληνες Ηπειρώτες έμποροι.

*Ηράκλειας: Σύμφωνα με τη συλλογή Θρακικών Εγγράφων της Βιβλιοθήκης της Βουλής η Ηράκλεια περί το 1880 είχε 200 χριστιανικά σπίτια με 160 έγγαμα ζευγάρια και 80 οθωμανικά. Ο πληθυσμός της ήταν 2.000 κάτοικοι από τους οποίους οι Οθωμανοί ήταν 200. Άλλα έθνη δεν υπήρχαν τότε εκεί. Γύρω της υπήρχαν 15 χωριά. Η Ηράκλεια ήταν  στη θέση της αρχαίας Περίνθου.

*Ελληνοπούλα της Ραιδεστού σε εθνική σχολική γιορτή

Τι άλλο υπήρχε στη Ραιδεστό τότε…

 

Η Ραιδεστός είχε περίπου 6.500 κατοικίες και πολλά άλλα οικήματα μεταξύ των οποίων ένα διοικητήριο, δημαρχείο, μία φυλακή, δύο στρατώνες, από ένα ταχυδρομείο και τηλεγραφείο, λιμεναρχείο, υγειονομείο, γεωργική τράπεζα, τρία αστυνομικά τμήματα, 11 εκκλησίες (5 ελληνικές, 5 αρμενικές, 1 καθολική) 12 τζαμιά, 11 τεκέδες (οθωμανικές μονές) 6 τουρμπέδες (μαυσωλεία) 13 άλλοι τόποι οθωμανικής προσευχής, μία συναγωγή, και 14 σχολεία ( 4 ελληνικά, 4 αρμενικά, 1 εβραϊκό και 5 οθωμανικά. Η πόλη είχε 82 δημόσιες κρήνες, ένα μπεζεστένι (κλειστή αγορά) 4 λουτρά, 71 στάβλους, 12 αχυρώνες, 3 κεραμοποιεία, 3 βαφεία, 5 ατμόμυλους και 14 ανεμόμυλους. Είχε επίσης 3 λινελαιοποιεία, 5 βυρσοδεψεία, 3 υφαντήρια,  3 ταχινοποιεία, 297 αποθήκες δερμάτων, ξυλείας, πετρελαίου, οινοπνεύματος και κάθε είδους προϊόντων.  Η Ραιδεστός διέθετε 47 χάνια, 1 ξενοδοχείο, 108 καφενεία, 74 ποτοπωλεία, 5 φαρμακεία, 27 λαχανόκηπους, και 46 φούρνους. Είχε επίσης 19 δικηγορικά και άλλα γραφεία. Η πόλη είχε ζωή παραγωγική, κίνηση εμπορική, και δυναμικότητα επαγγελματική.

Σύμφωνα με άλλη αναφορά του πρόξενου Α. Τζαννέτου πάλι στις 29 Νοεμβρίου 1903 η πόλη της Ραιδεστού αριθμούσε 34.520 κατοίκους, Οι Αρμένιοι ήταν 13.000, οι Οθωμανοί 9.500, οι Έλληνες 8.500. οι Εβραίοι 2.500. Υπήρχαν ακόμα 1.000 ξένοι υπήκοοι διαφόρων εθνοτήτων και 20 καθολικοί. Το 2016, ο πληθυσμός της πόλης ανήλθε σε 176.848 κατοίκους.

*Ο πρόεδρος του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού, Γρηγόριος Λαζίδης, to 1881

Από έγγραφο του Θρακικού Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Ραιδεστού (25 Σεπτεμβρίου 1881) από τη συλλογή Θρακικών Εγγράφων της Βιβλιοθήκης της Βουλής προκύπτει ότι τότε η Ραιδεστός είχε περίπου 30.000 κατοίκους. Από αυτούς οι Αρμένιοι ήταν 15.000. οι Έλληνες 7.000, οι Οθωμανοί 7.000 και υπήρχαν 1.000 Εβραίοι και μερικοί Καθολικοί Οι Αρμένιοι, όπως και οι Οθωμανοί, ήταν κυρίως γεωργοί και χειρώνακτες, καθώς και ολίγοι έμποροι. Οι Έλληνες και οι Εβραίοι ήταν κατά το πλείστον έμποροι και πολύ λίγοι ήταν γεωργοί και χειρώνακτες. Τα σχολεία εκείνης της εποχής διαλύθηκαν λόγω του Ρωσοτουρκικού Πολέμου του 1878, όταν οι Τούρκοι αρχικά και μετά οι Ρώσοι κατέλαβαν τα σχολεία και τα μετέτρεψαν σε στρατώνες.

*Σχολείο της Ραιδεστού

Οι Ραιδεστινοί βουλευτές, το 1920-1922

 

Η Ανατολική Θράκη, απελευθερώθηκε όπως είναι γνωστό τον Ιούλιο του 1920. Η προσάρτησή της στην Ελληνική Επικράτεια έγινε με νόμο, που κατέθεσε στη Βουλή η κυβέρνηση Ελευθερίου Βενιζέλου. Ειδικότερα στις 18 Αυγούστου 1920, ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπουργός  Εσωτερικών Κωνσταντίνος Ρακτιβάν, κατέθεσε στο Βουλή δυο νομοσχέδια. Το ένα «Περί προσαρτήσεως της Θράκης» και το άλλο «Περί βουλευτικών εκλογών εν Θράκη». Με το πρώτο νομοσχέδιο, η Ελλάδα προσαρτούσε στην Επικράτειά της, τόσο τη σημερινή Δυτική Θράκη, που παρέλαβε από τους συμμάχους της Αντάντ, όσο και την αμέσως μετά απελευθερωθείσα Ανατολική Θράκη.

Οι βουλευτικές εκλογές ορίσθηκαν για την 1 Νοεμβρίου 1920. Οι εκλογές του 1920 έχουν κριθεί μοιραίες από πολλούς ιστορικούς, με δραματικές επιπτώσεις στη Μικρασιατική Εκστρατεία, καθώς έχασε το Κόμμα των Φιλελευθέρων, που είχε ως σημαία του τη Συνθήκη των Σεβρών, η οποία δημιουργούσε την Ελλάδα των δύο Ηπείρων και των πέντε Θαλασσών και ανήλθε στην εξουσία η Ηνωμένη Αντιπολίτευση, με βασικό κορμό το Λαϊκό  Κόμμα του Δημητρίου Γούναρη. Ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, δεν εξελέγη ούτε βουλευτής. Χολωμένος έφυγε στο εξωτερικό ιδιωτεύων. ΟΙ εκλογικές περιφέρειες της Θράκης εξέλεξαν μόνο Φιλελευθερους βουλευτές, καθώς η Ηνωμένη Αντιπολίτευση δεν είχα βρει πρόθυμους υποψήφιους.

Η εκλογική περιφέρεια της Ραιδεστού με πληθυσμό 86.033 κατοίκους που περιλάμβανε τους καζάδες Ραιδεστού, Τυρολόης, Μαλγάρων και Χαριουπόλεως, εξέλεγε τους ακόλουθους βουλευτές:

*Θεολόγος Γ. Εξηντάρης, γεννήθηκε το 1862. Διετέλεσε γερουσιαστής το 1929 και το 1932.

*Ιωάννης Παπαδάτος.

*Φίλιππος Αθαν. Μανουηλίδης. Γεννήθηκε το 1884. Ήταν έμπορος, αλλά άσκησε και δικηγορία. Αρχικά, διετέλεσε βουλευτής Ραιδεστού στην Οθωμανική Εθνοσυνέλευση. Μετά την απελευθέρωση της Θράκης εξελέγη το 1920 και επανεξελέγη βουλευτής Έβρου το 1923-1924, το 1928-1932. Τα επόμενα χρόνια εκλέχτηκε βουλευτής του νομού Έβρου, έως το έτος 1952. Ειδικότερα το 1946-1950 και το 1950-1951 με το Δημοκρατικό Σοσιαλιστικό Κέντρο. Διετέλεσε υπουργός Κοινωνικής Πρόνοιας το 1925 στην κυβέρνηση Πάγκαλου, αλλά παραιτήθηκε σύντομα διαφωνώντας πολιτικά,  Εσωτερικών το 1944 στην κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, Υπουργός Υγείας και Κοινωνικής Πρόνοιας το 1947 στην κυβέρνηση Δημητρίου Μάξιμου και υπουργός Εθνικής Άμυνας το 1950 στην κυβέρνηση του Νικόλαου Πλαστήρα. Πέθανε στην Αθήνα το 1965.

*Βεζιρτζής Πολύκλειτος. Γεννήθηκε στην Τυρολόη. Ήταν γιατρός.

*Σαραντίδης Σαράντης. Γεννήθηκε στην Τυρολόη. Ήταν γιατρός. Η σύζυγός του κατάγονταν από τη Ραιδεστό. Το 1881 ως φοιτητής, εξέδωσε στην Κωνσταντινούπολη το βιβλίο "Θρακικαί Σκηναί" ("μυθιστορικόν ειδύλλιον" όπως το χαρακτήριζε).

*Σταμούλης Μιλτιάδης. Γεννήθηκε το 1876. Ήταν βιομήχανος. Επανεξελέγη βουλευτής Καβάλας το 1923-1925. Εξελέγη με το κόμμα των Φιλελευθέρων γερουσιαστής Καβάλας από τις 21 Απριλίου 1929 ως την 1η Απριλίου 1935.

*Παπαζιάν Οχανές Κεβόρκ.

*Χουσεΐν Ζαδέ Ιμπραήμ.

*Κερίμ Σεκερτζή Ρετζέπ Εφέντης.

*Μεχμέτ Βεηζαδέ Ταΐπ Μπέης.

*Μουσταφά Βεηζαδέ Ναδίρ Μπέης.

*Δερβίς Χουσεΐν Σαδέ Αλή Εφέντης.

               Η Βουλή του 1920, διαλύθηκε το φθινόπωρο του 1922, από την στρατιωτική επανάσταση των Γονατά και Πλαστήρα.

Ο Παλαμάς για τη Ραιδεστό

Ας κλείσουμε με ένα απόσπασμα από το ποίημα του Κωστή Παλαμά με τίτλο «Σκυλογιάννης». Πρόκειται για τον Βούλγαρο τσάρο Ιωάννη Καλογιάννη ή Ιωαννίτση. Που βασίλεψε από το 1197 έως το 1207μ.Χ.  Έγινε γνωστός για τις βιαιοπραγίες του κατά των Ελλήνων και έτσι πήρε την επωνυμία «Σκυλογιάννης».

Δουλεύετε, φωτιά, σπαθί, κρεμάλα, απ’ άκρη σ’ άκρη·

Δε φτάνουν η Ηράκλεια κι η Ραιδεστός και η Μάκρη

να σβήσουν του ξολοθρεμού την πείνα που με τρώει.

Σαν ασκητής την προσευχή, μετρώ στο κομπολόι

τις χώρες που το διάβα μου κάθε φορά ρημάζει,

και σαν τις βρίσκω λιγοστές το ’χω κρυφό μαράζι.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική υπηρεσία 1903, αρ. φακ. 50, σελ 830

*Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, φακ. Θρακικών Εγγράφων