Σε δίκη μαθητής από τις Καστανιές, γιατί διάβαζε για την Επανάσταση του 1821 μέσα στην Αδριανούπολη του 1912

*Το Ελληνικό Γυμνάσιο, σε φωτογραφία του 1936 (Αρχείο Φιλεκπαιδευτικού Συλλόγου Αδριανουπόλεως  

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης   

 

 

               Η ζωή των Ελλήνων στις αλύτρωτες περιοχές, ποτέ δεν ήταν ειδυλλιακή. Πάντα υπήρχε η αίσθηση της καταπίεσης και αυτή ήταν έντονη ιδίως στις περιοχές της Θράκης, όπου οι κατακτητές Οθωμανοί αισθάνονταν ισχυροί. Κατά διαστήματα ένα μεγάλο μέρος των απηνών διωγμών οφείλονταν και στους Βουλγάρους, οι οποίοι με τους κομιτατζήδες επιχειρούσαν να μειώσουν και να απαξιώσουν τον Ελληνισμό. Όμως η Οθωμανική καταπίεση εκδηλώνονταν σε όλα τα επίπεδα. Από τον σουλτάνο, έως τον έσχατο στρατιώτη… Από το πιο σημαντικό ζήτημα έως το πιο ασήμαντο.

               Σήμερα θα αφηγηθούμε ένα περιστατικό, που δείχνει συμπερασματικά, τον τρόμο που προκαλούσε στους απλούς Τούρκους η ανάμνηση της Ελληνικής Επανάστασης του 1821.

               Βρισκόμαστε στο 1912. Στη διοίκηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας βρίσκονταν οι Νεότουρκοι, οι οποίοι είχαν δώσει με την Επανάστασή τους πολλές υποσχέσεις για ισοπολιτεία, ανεξιθρησκεία και πολιτικά δικαιώματα. Οι μειονότητες αρχικά έκαναν πιστευτές τις υποσχέσεις των Νεοτούρκων. Κάτι που στο τέλος με τους διωγμούς και τις γενοκτονίες αποδείχθηκε τραγικά απατηλό .

               Τον Απρίλιο του 1912 ένα μαθητής του περίφημου Γυμνασίου της Αδριανούπολης, με καταγωγή από το γειτονικό Τσερέκιοϊ (τις σημερινές Καστανιές) το όνομα του οποίου δεν γνωρίζουμε, γιατί δεν αναφέρεται στη σχετική αλληλογραφία που διασώθηκε στο Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, πήγε σε ένα βιβλιοπωλείο που φαίνεται ότι ανήκε σε Τούρκο και αγόρασε ένα βιβλίο της Ιστορίας του καθηγητή Νικόλαου Βραχνού. Ο Βραχνός ήταν αναγνωρισμένος ιστορικός συγγραφέας της Αθήνας, που είχε κυκλοφορήσει πολλά βιβλία Ελληνικής Ιστορίας, τα οποία μάλιστα αποτελούσαν εγκεκριμένη σχολικά βοηθήματα. Η αγορά του βιβλίου που έγινε στην Αδριανούπολη από τον μαθητή, ήταν απολύτως νόμιμη, δεδομένου ότι κυκλοφορούσε νόμιμα και ελεύθερα. Στην περιπέτεια αυτή ενεπλάκησαν τελικά ο Γυμνασιάρχης  Ζουμετίκος και ο καθηγητής Τούσας.

               Η περιπέτεια καθηγητών και μαθητή άρχισε τις πρώτες μέρες του Απριλίου 1912. Ο μαθητής του Γυμνασίου Αδριανούπολης, με καταγωγή από το Τσερέκιοϊ (Καστανιές) είχε πάει στο στρατιωτικό διοικητήριο για κάποια υπόθεση. Και ενώ περίμενε έξω από ένα γραφείο, τον πλησίασε ένας στρατιώτης φύλακας και άρπαξε από τα χέρια του παιδιού ένα εικονογραφημένο ταχυδρομικό δελτάριο, το οποίο απεικόνιζε διάσημους πολιτικούς και στρατιωτικούς άνδρες της ελληνικής Επανάστασης του 1821.

               Άρπαξε μάλιστα και τον… κονδυλοφόρο του μαθητή και τον εξέτασε με προσοχή και προφυλάξεις φοβούμενος μήπως αυτό το μαθητικό αντικείμενο, είναι… εκρηκτικό μηχάνημα!!!

*Το Ελληνικό Γυμνάσιο της Αδριανούπολης σε καρτ ποστάλ του 1904

               Ταυτόχρονα έτρεξαν και άλλοι φύλακες και υπέβαλαν το μαθητή σε σωματική έρευνα. Και βρήκαν να έχει επάνω του ένα βιβλίο Ιστορίας του καθηγητή Νικολάου Βραχνού, στο οποίο περιέχονταν η εξιστόρηση του αγώνα των Ελλήνων το 1821 για ανεξαρτησία.

               Ο μαθητής προσήχθη αμέσως στη Διεύθυνση της Αστυνομίας και υπεβλήθη σε ανάκριση. Κατασχέθηκαν το βιβλίο και το εικονογραφημένο δελτάριο και ο μαθητής αφέθηκε ελεύθερος, αφού εξήγησε ότι τα προμηθεύθηκε από τη αγορά της πόλης από άτομο που μιλούσε τουρκικά.

*Βιβλίο της Ιστορίας του Βραχνού σε έκδοση του 1910

               Την επομένη εστάλη στη  Μητρόπολη «τακρίριον» (σ.σ. γραπτή αναφορά) της Γενικής Διοίκησης, στο οποίο εξιστορείτο το συμβάν της σύλληψης του μαθητή, γιατί είχαν την αντίληψη ότι το παιδί αυτό ετρέφετο στη Μητρόπολη και πρόσθεταν ότι το κατασχεθέν βιβλίο της Ιστορίας του Βραχνού χρησίμευε ως διδακτικό βιβλίο στο Γυμνάσιο. Συνιστούσαν μάλιστα την απαγόρευση της διδασκαλίας αυτής της Ιστορίας, διότι η Διεύθυνση Παιδείας  θεωρεί το βιβλίο επιλήψιμο.

               Η υπόθεση είχε και συνέχεια… Λίγες μέρες αργότερα κλήθηκαν από τον ανακριτή ο Γυμνασιάρχης Αλέξανδρος Ζουμετίκος και οι άλλοι διδάσκοντες  καθηγητές το μάθημα της Ιστορίας, και ειδικά οι καθηγητές Τούσας και Βασικύρος, κατηγορούμενοι γιατί εισήγαγαν στο Γυμνάσιο επιλήψιμο βιβλίο. Στην ανάκριση κλήθηκε και ο μαθητής.

               Ο γυμνασιάρχης και οι καθηγητές δεν αρνήθηκαν στον ανακριτή ότι διδάσκεται και η ιστορία της ελληνικής επανάστασης, αλλά με συντομία και περιληπτικά σαν ένα απλό ιστορικό γεγονός, όπως ακριβώς διδάσκονταν και στα τουρκικά γυμνάσια. Αρνήθηκαν κατηγορηματικά ότι το κατασχεθέν βιβλίο του Βραχνού ανήκε στα βιβλία που χρησιμοποιούσαν και εξήγησαν ότι η Ιστορία διδάσκονταν από τους καθηγητές χωρίς να υπάρχουν βιβλία. Απλώς οι μαθητές κρατούσαν σημειώσεις. Όσοι μπορούσαν προμηθεύονταν βιβλία ιστορίας από αυτά που πουλούσαν ελεύθερα τα βιβλιοπωλεία της Αδριανούπολης. Ο μαθητής από την πλευρά του, επιβεβαίωσε τα όσα είπαν στην ανάκριση οι καθηγητές.  Και όλοι είχαν την ελπίδα ότι η υπόθεση θα θεωρηθεί λήξασα. Μάταια…

*Ο Αλέξανδρος Ζουμετίκος

               Λίγες μέρες αργότερα όμως ο γυμνασιάρχης Ζουμετίκος και ο καθηγητής Τούσας κλήθηκαν να εμφανισθούν στο Πλημμελειοδικείο για να δικασθούν για τη διδασκαλία επιλήψιμων βιβλίων  Ιστορίας, μαζί με τον μαθητή από το Τσερέκιοϊ. Ο Βασικύρος και οι άλλοι είχαν απαλλαγεί. Εν όψει όλων αυτών ο Μητροπολίτης Αδριανούπολης Πολύκαρπος έστειλε «τακρίριον» στη Γενική Διοίκηση υπογραμμίζοντας ότι οι κατηγορίες είναι εντελώς αστήρικτες και ζητώντας να μην ενοχληθούν καθόλου οι διδάσκοντες στο Γυμνάσιο καθηγητές.

               Πράγματι οι Οθωμανικές αρχές αποφάσισαν να παραπέμψουν σε δίκη στο Πλημμελειοδικείο το γυμνασιάρχη της Αδριανούπολης Ζουμετίκο και τον καθηγητή Τούσα ως ενόχους για τη διδασκαλία επιλήψιμων βιβλίων και το μαθητή της Β’ Γυμνασίου στα χέρια του οποίου κατασχέθηκε το τεύχος με την Ιστορία του Νικολάου Βραχνού.

               Η πρώτη δίκη διεξήχθη στις 23 Μαΐου 1912 με παρόντες τους κατηγορούμενους . Το δικαστήριο προέβη στην εξέταση των κατηγορούμενων με μεγάλη αυστηρότητα, αλλά τελικά αποφασίσθηκε να αναβληθεί η διάταξη για να μεταφρασθεί το επιλήψιμο βιβλίο και να προσκομισθούν και οι σημειώσεις που κρατούσαν οι μαθητές κατά την ώρα της διδασκαλίας. Η δικάσιμος ορίσθηκε για τις 6 Ιουνίου.

*Οι μαθητές του Ελληνικού Γυμνασίου Αδριανούπολης το 1903 (Φωτογραφικό Αρχείο ΕΛΙΑ- ΜΙΕΤ)

               Τελικά και πάλι αναβλήθηκε γιατί δεν είχε γίνει η μετάφραση στην τουρκική γλώσσα του επίμαχου  βιβλίου. Στην δίκη αυτή είχαν εμφανισθεί πολλοί συμμαθητές του κατηγορούμενου μαθητή με τις χειρόγραφες σημειώσεις τους, του διδασκόμενου μαθήματος της ιστορίας και το δικαστήριο διέταξε να μεταφρασθούν και οι σημειώσεις των μαθητών!

               Τελικά τι έγινε δεν γνωρίζουμε γιατί στην αλληλογραφία του Ιστορικού αρχείου του υπουργείου Εξωτερικών, δεν βρέθηκαν άλλα έγγραφα της αλληλογραφίας του Γενικού Προξενείου Αδριανούπολης με Γενικό Πρόξενο τον Κωνσταντίνο Δημαρά. Άλλωστε σήμερα, δεν έχει και μέγιστη σημασία η έκβαση αυτή της ποινικής υπόθεσης. Τα διασωθέντα όμως ελλιπή έγγραφα, απεικονίζουν το κλίμα που επικρατούσε εις βάρος των αλύτρωτων Ελλήνων και την ανασφάλεια που επικρατούσε, από την αυθαίρετη συμπεριφορά κάθε Τούρκου, που δεν άντεχε να ακούει για την Επανάσταση του 1821.

Αξίζει να σημειώσουμε, τιμώντας τη μνήμη του, ότι ο Ζουμετίκος που υπηρετούσε στο Μοναστήρι μετατέθηκε στην Αδριανούπολη το 1905. Το 1906 έφυγε και πήγε στην Κορυτσά, όπου οργάνωσε δύο ανταρτικά σώματα συνεργαζόμενος με τον Τάκη Μάρκου. Η έντονη εθνική δράση του ενόχλησε τις τουρκικές αρχές. Έτσι αναγκάσθηκε να φύγει και το Σεπτέμβριο του 1908 επέστρεψε και πάλι στην Αδριανούπολη, όπου εργάστηκε πατριωτικά για την αναχαίτιση των βουλγαρικών επιδιώξεων στη Θράκη. Η απελευθέρωση της Αδριανούπολης  το 1920 και η αναγκαστική εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τούς Έλληνες δύο χρόνια αργότερα, βρήκε τον Αλέξανδρο Ζουμετίκο να διδάσκει στο γυμνάσιο της Κομοτηνής έως το 1924, οπότε και μετατέθηκε στη Νάουσα, όπου πέθανε στις 7 Σεπτεμβρίου του 1929 και κηδεύθηκε με δημόσια δαπάνη.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης   

 

ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΑΥΤΟ ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΘΗΚΕ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ "ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ" ΤΗΣ ΚΟΜΟΤΗΝΗΣ