*Άγνωστες ηρωικές μορφές, της Θράκης, που έμειναν να φυλάγουν Θερμοπύλες!!!

*Ιωάννης Θεοδώρου: Ας μείνει το όνομά του στην ιστορία της Αλεξανδρούπολης

*Σε Αλεξανδρούπολη, Μαρώνεια,

Μάκρη και Αδριανούπολη

στα κρίσιμα 1913, αλλά και 1922.

*Ο λεμβούχος του Δεδέαγατς.

*Ο παπά Πυθαγόρας της Αδριανούπολης.

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

        Τα κρίσιμα ιστορικά γεγονότα, συνήθως αναδεικνύουν ήρωες, που γίνονται γνωστοί και καθίστανται αντικείμενα θαυμασμού και εκτίμησης από τους συμπολίτες τους, αλλά και άλλους ταπεινούς και σεμνούς ανθρώπους, οι οποίοι αφού κάνουν το καθήκον τους, αποσύρονται διακριτικά στο παρασκήνιο.

        Τέτοια περιστατικά έχουν να αφηγηθούν όλοι, γιατί τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, τα γεγονότα ήταν σημαντικά, οι προκλήσεις μεγάλες και οι άνθρωποι έκαναν το πατριωτικό καθήκον τους πρόθυμα. Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι και η περιπέτειά μας στη Μικρά Ασία, ανέδειξαν πολλές τέτοιες περιπτώσεις κυρίως αφανών και ανιδιοτελών ηρώων.

        Σήμερα θα δούμε μερικές τέτοιες περιπτώσεις, που αφορούν τη Θράκη. Νοερά ας ζήσουμε για λίγο τις μέρες μετά την υπογραφή της άδικης συνθήκης του Βουκουρεστίου, που επιδίκασε στην ηττημένη Βουλγαρία τα εδάφη της Δυτικής Θράκης στο μεγαλύτερό τους μέρος. Ήδη οι ελληνικοί πληθυσμοί είχαν γνωρίσει για σύντομο χρονικό διάστημα τον ρεβανσισμό των “συμμάχων” Βουλγάρων, που είχαν εκδιώξει σε πρώτη φάση το 1912 του Τούρκους. Το 1913 οι ελληνικές δυνάμεις είχαν απελευθερώσει μεγάλο μέρος της Δυτικής Θράκης, αλλά η χαρά των Ελλήνων κράτησε πολύ λίγο, αφού η συνθήκη του Βουκουρεστίου άνοιγε ξανά την πόρτα στους Βουλγάρους να επανέλθουν στις πόλεις και τα χωριά της.

*'Ηταν σημαντική η έρευνα της κοινοβουλευτικής επιτροπής για τις Βουλγαρικές θηριωδίες

        Μια περιληπτική εικόνα, για τη στάση των Βουλγάρων όταν για πρώτη φορά κατέλαβαν τη Θράκη, έδινε η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή της Βουλής των Ελλήνων που είχε περιοδεύσει στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη και ερεύνησε τις καταγγελίες για θηριωδίες. Η επιτροπή τηλεγραφούσε προς τον Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Ζαβιτσιάνο:

        «Η Βουλγαρική κατοχή καθ’ άπαν αυτής το διάστημα υπήρξεν απιστεύτως βιαία, απάνθρωπος, ληστρική, ασεβής προς πάντα Θείον και ανθρώπινον νόμον και δίκαιον».

        Η απελπιστική κατάσταση στην οποία περιήλθε ο πληθυσμός της Δυτικής Θράκης, όταν αναγγέλθηκε ότι οι Βούλγαροι θα καταλάβουν την περιοχή, φάνηκε στα λιμάνια του Δεδέαγατς, της Μάκρης και του Πόρτο Λάγους. Η κατάσταση με τους πρόσφυγες να προσπαθούν να βρουν πλοίο που θα τους μεταφέρει μακριά, είτε προς τη Σαμοθράκη είτε προς τη Θάσο, είτε αλλού, ήταν απελπιστική. (Βλέπε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2019/08/blog-post_19.html). Στην κραυγή «Έρχονται οι Βούλγαροι» ακολουθούσε πανικός και ρίγος. Όλοι είχαν δοκιμάσει για μικρό μόνο διάστημα την πρώτη βουλγαρική κατοχή από τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο και ήξεραν τι θα συμβεί και πάλι. Πόλεις και χωριά, ερήμωναν.

*Η Αλεξανδρούπολη (Δεδέαγατς) κατά την Βουλγαρική κατοχή

Έρημο το Δεδέαγατς, με έναν ηρωικό λεμβούχο!!!

        Η εικόνα του Δεδέαγατς (Αλεξανδρούπολη) ήταν εικόνα ερήμωσης. Η εφημερίδα “Εμπρός” (10 Αυγούστου 1913) αναδημοσίευσε ανταπόκριση από την “Νταίηλυ Τέλεγκραφ” σύμφωνα με την οποία:

        “Η πόλις του Δεδέαγατς παρουσιάζει θέαμα ερημώσεως. Όλαι αι οικίαι εκλειδώθησαν και όλαι αι οικογένειαι ανεχώρησαν συμπαραλαβούσαι και όσα εκ των επίπλων των ηδύναντο να αποκομίσωσιν. Αι οδοί είναι έρημοι πολιτών. Τα καφενεία και τα καταστήματα έκλεισαν, μία δε εικών πένθους απλώνεται…”.

        Η εφημερίδα “Πατρίς” επεσήμαινε ότι στην πόλη είχαν παραμείνει μόνον οι πρόξενοι των ξένων Δυνάμεων και το άγημα του ελληνικού Ναυτικού, που ανέμενε την κάθοδο των Βουλγάρων, για να παραδώσει με πρωτόκολλο την πόλη, βάσει της συνθήκης του Βουκουρεστίου και πρόσθετε:

        “Οι Χριστιανοί κάτοικοι πάντες επιβιβασθέντες Ελληνικών και ξένων ατμοπλοίων διεπεραιώθησαν εις Θάσον, Καβάλαν και τας λοιπάς νήσους του Αρχιπελάγους, οι δε Τούρκοι κατηυθύνθησαν εις Αίνον”.

        Ένα περιστατικό, χαρακτηριστικό του κλίματος εκείνων των ημερών, είναι η αποστολή από την ελληνική κυβέρνηση του ατμοπλοίου “Πηνελόπη” για να παραλάβει τους εναπομείνατες πρόσφυγες από το Δεδέαγατς και το Πόρτο Λάγος. Το πλοίο επέστρεψε τελικά άδειο στον Πειραιά και όπως ανέφερε ο πλοίαρχος βρήκε τις δύο πόλεις εντελώς άδειες από κατοίκους και μόνο στο Δεδέαγατς βρήκε τους ξένους πρόξενους και το ναυτικό άγημα υπό τον πλωτάρχη Τυπάλδο, που ανέμενε την παράδοση της πόλης.

*Γνωρίστε τον ηρωικό λεμβούχο Ιωάννη Θεοδώρου

        Ιστορικός όμως παρέμεινε ένα ταπεινός λεμβούχος του Δεδέαγατς, ο Ιωάννης Θεοδώρου.

        Η εφημερίδα “Εμπρός” (11 Αυγούστου 1913) έγραψε γι’ αυτόν:

        “Και ήδη δεν απέμειναν εις την ανθούσαν άλλοτε παραθαλασσίαν πόλιν της Θράκης παρά μόνον οι πρόξενοι των ξένων Δυνάμεων, το ελληνικόν άγημα, το οποίον θα παραδώση την πόλιν εις τον βουλγαρικόν στρατόν και ένας γερω- λεμβούχος ομογενής, ονόματι Ιωάννης Θεοδώρου, όστις θα μείνη ιστορικός, διότι απέμεινε να θρηνήση μεταξύ των ερημωμένων δρόμων τα συνολικά μοιρολόγια των εκπατρισθέντων συμπατριωτών του”.

        Ένας λεμβούχος παρέμεινε εκεί να φυλάξει Θερμοπύλες…

        Την ύπαρξη του ηρωικού λεμβούχου του Δεδέαγατς, αναφέρουν και οι εφημερίδες “Πατρίς” και “Καιροί”.

        Το “Εμπρός” δίνει και αυτό στις 11 Αυγούστου τη δική του περιγραφή για την εγκατάλειψη του Δεδέαγατς:

        “Μελαγχολικαί στρατιαί μεταναστών οι οποίοι εγκατέλειπον τας εστίας των και τα κτήματά των, κατηυθύνοντο εις την Καβάλαν, την Θάσον, την Σαμοθράκην και όλας τας πλησιεστέρας ελληνικάς πόλεις. Ατμόπλοια και ιστιοφόρα και κάρα μεταφέροντα τα καραβάνια των ατυχών εκπατριζομένων παρίστων κάποιαν εικόνα τόσον πένθιμον και τόσον σπαρακτικήν, ώστε και αυτοί οι πρόξενοι εθεάθησαν δακρύοντες από συγκίνησιν”.

Μάκρη και Μαρώνεια

        Πληροφορίες για τη Μάκρη δημοσίευσαν οι εφημερίδες “Πατρίς” και η “Ακρόπολις”. Στη Μάκρη είχαν απομείνει τρεις γέροντες μόνο, οι δύο ήταν μάλιστα δημογέροντες. Ο τρίτος από αυτούς ήταν Τούρκος 70 ετών!!!

        Οι ίδιες εφημερίδες είχαν γράψει τότε ότι και στη γειτονική Μαρώνεια είχαν παραμείνει μόνο δύο γέροντες!!!

        Εγράφη τις ημέρες εκείνες στον Τύπο, ότι εξαιτίας της υπερσυγκέντρωσης των προσφύγων στη Σαμοθράκη και στη Θάσο, παρίστατο μέγιστη ανάγκη αποστολής σκηνών, αλεύρων, φαρμάκων και άλλων φαρμακευτικών ειδών “προπαντός δε αντιχολερικού ορού, προς αποφυγήν επιδημιών”.

*Από την πρώτη απελευθέρωση της Ξάνθης

Στην Ξάνθη έμειναν μόνο 10 κάτοικοι

        Για την Ξάνθη, η εφημερίδα “Καιροί” (8 Αυγούστου 1913) έγραφε:

        “Οι κάτοικοί της φεύγουν αθρόοι. Τα καταστήματα πάντα Ελληνικά, Οθωμανικά και Αρμενικά ακόμη έκλεισαν. Προς τους εν Θεσσαλονίκη προξένους των Μ. Δυνάμεων οι κάτοικοι απηύθυναν χθες τηλεγράφημα ζητούντες την προστασίαν των…”.

        Η εφημερίδα “Μακεδονία” (13 Αυγούστου) είχε γράψει, ότι στην Ξάνθη είχαν εναπομείνει 10 κάτοικοι μόνο, προφανώς πλην των προξένων των ξένων κρατών. Ήταν οι τελευταίοι, που έμειναν να φυλάξουν Θερμοπύλες…Για την κατάσταση στη Ξάνθη η ίδια εφημερίδα έγραψε επίσης:

        “Εις όλας τας οικίας της Ξάνθης- ερήμους πλέον- οι κάτοικοι φεύγοντες ανήρτησαν ξένας σημαίας δια να αποφύγουν τας λεηλασίας των υπαρχόντων τους…”.

        Και αυτό βέβαια, τελικά δεν το απέφυγαν.

        Στη Θεσσαλονίκη είχε φτάσει ανάμεσα στους άλλους πρόσφυγες και ο δάσκαλος από την Ξάνθη, Στρωμνιτσιώτης στην καταγωγή Αλέξανδρος Γρηγορίου, ο οποίος δήλωσε στην εφημερίδα “Πατρίς” συντετριμένος από την απόφαση στο Βουκουρέστι, να περιέλθει η γενέτειρά του και πάλι υπό την κατοχή των Βουλγάρων και τόνισε:

        “Η Ξάνθη δεν ήτο δια τους Έλληνας μόνον πηγή πλουτοπαραγωγική, αλλά και εστία του εθνισμού μας. Δυστυχώς ούτως έδοξε τοις ισχυροίς. Εν τούτοις δεν μπορώ παρά να ομολογήσω ότι εθαύμασα τον πατριωτισμόν και την αυταπάρνησιν των Ξανθίων”.

*Η μαρτυρία του Ζαρδαλίδη για την παπά Πυθαγόρα

Ο παπά Πυθαγόρας της Αδριανούπολης

    Ας κάνουμε τώρα ένα νοερό άλμα για να βρεθούμε στο δραματικό φθινόπωρο του 1922, όταν οι μεγάλες Δυνάμεις αποφάσισαν να προσφέρουν στον Μουσταφά Κεμάλ την Ανατολική Θράκη, χωρίς να πολεμήσει γι’ αυτήν ούτε μια στιγμή. Ακολούθησε η φρικτή εκκένωση της Ανατολικής Θράκης από τον ελληνικό στρατό και τον αυτόχθονα πληθυσμό (Βλέπε στο https://sitalkisking.blogspot.com/2018/11/1922.html).Μέσα στην Αδριανούπολη, σύμφωνα με μαρτυρία του Αδριανουπολίτη δημοσιογράφου Αθανάσιου Ζαρδαλίδη έμειναν ορισμένοι γέροντες (“Φως” 12 Δεκεμβρίου 1922). Μαζί τους είχε μείνει για να ιερουργεί και να ενθαρρύνει τους γέροντες και ο επίσης γηραιός παπά Πυθαγόρας.

        Συνέβη μάλιστα σε μια περίπτωση που ο παπά Πυθαγόρας, συνόδευε στο νεκροταφείο κάποιον αποθανόντα Χριστιανό γέροντα, να λιθοβοληθεί από Τουρκόπουλα, που έπαιζαν στο δρόμο!

        Πιστός στο καθήκον του ο παπά Πυθαγόρας έμεινε πίσω να κηδεύει τους εναπομείναντες γέροντες. Σήμερα, κανένας δεν τον θυμάται, κανένας δεν τον μνημονεύει, κανένας δεν τιμάει τη μνήμη του.

        Σίγουρα υπήρξαν και άλλοι ηρωικοί Θρακιώτες, που τόλμησαν να παραμείνουν σε μικρότερα χωριά μόνοι τους, οδηγούμενοι από μια αγάπη για το μέρος που γεννήθηκαν ή πιστεύοντας σε μια χίμαιρα ότι αυτοί μόνοι τους θα έσωζαν τον τόπο τους. Αυτούς δεν θα τους μάθουμε ποτέ….   

        Γενικά πάντως, κανένας πλέον δεν κάνει την κίνηση να τινάξει τη σκόνη της ιστορίας, πάνω από τα ελάχιστα και ταπεινά, αλλά ηρωικά πρόσωπα, που αναφέραμε. Είναι κρίμα να κατακαθίσει επάνω στην μνήμη τους η λήθη. Αξίζουν να τους μνημονεύουμε. Είναι μέρος της ιστορίας μας.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων “Ακρόπολις” “Εμπρός”, “Καιροί”, “Πατρίς” Αθηνών και “Μακεδονία”, “Φως” Θεσσαλονίκης Αυγούστου 1913 και Δεκεμβρίου 1922.