Θράκες αιχμάλωτοι των Τούρκων αφηγούνται, το 1923….

*Έλληνες αιχμάλωτοι των Τούρκων (Αρχείο ΕΛΙΑ)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Η Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, υπήρξε η δραματικώτερη σελίδα του Ελληνισμού μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453 από τον σουλτάνο Μωάμεθ. Η Μικρασιατική καταστροφή έχει πολλές επιμέρους πτυχές, που μελετώνται συνεχώς από τότε από ιστορικούς, πολιτικούς, διπλωμάτες και άλλους μελετητές.

          Μία από τις πτυχές αυτές υπήρξε και η τύχη των αιχμαλώτων, της Μικρασιατικής Εκστρατείας, δεδομένης της βάρβαρης συμπεριφοράς των Τούρκων, όπως αυτή είχε εκδηλωθεί διαχρονικά και ιδαίτερα μετά την επικράτηση των Νεοτούρκων, εποχή που σημαδεύθηκε και από τις μεγάλες και εξαιρετικά οδυνηρές Γενοκτονίες των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων, που κορυφώθηκλαν μετά το δραματικό “Μαύρο Πάσχα” των Θρακών του 1914. Η τύχη των αιχμαλώτων και η ανταλλαγή τους υπήρξε αντικείμενο διπλωματικών διαπραγματεύσεων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ειδικά κατά το διάστημα των διαπραγματεύσεων για τη συνθήκη της Λωζάνης.

          Ωστόσο και μέχρι να επιλυθεί το θέμα αυτό, όπως επελύθη, υπήρξαν κατά διαστήματα τολμηρές και ριψοκίνδυνες δραπετεύσεις αιχμαλώτων, οι οποίοι απελπισμένοι από την αιχμαλωσία, χωρίς πλέον να λογαριάζουν και την ίδια τους τη ζωή, δραπέτευαν όταν μπορούσαν…

          Στις αρχές Ιανουαρίου 1923, δύο Ανατολικοθρακιώτες μπόρεσαν να δραπετεύσουν και να φτάσουν τσακισμένοι στην Αθήνα, όπου εδωσαν κατάθεση στις στρατιωτικές αρχές. Η κατάθεση αυτή αποτελεί πολύτιμη ιστορική μαρτυρία και ράπισμα στον υποτιθέμενο πολιτισμό της Τουρκίας.

Οι δύο Ανατολικοθρακιώτες που δραπέτευσαν και έφτασαν στη Αθήνα ήταν ο Αθανάσιος Μαυράκης από τη Ραιδεστό, στρατιωτικής κλάσης του 1919 και ο Καβέλης Κωνσταντίνος από το Χρυσόμερο στρατιωτικής κλάσης του 1914. Και οι δύο υπηρετούσαν στο 18ο σύνταγμα Πεζικού.

Η μαρτυρία τους είναι δραματική.

*Έλληνας αιχμάλωτος (Αρχείο ΕΛΙΑ)

          Ολόκληρη η Ιωνία- είπαν- έχει μεταβληθεί σε μια αληθινή κόλαση για όσους ελάχιστους Έλληνες βρίσκονται ακόμα εκεί και για τους αιχμαλώτους (σ.σ. η ανταλλαγή των πληθυσμών βάσει της συνθήκης της Λωζάνης, έγινε αργότερα). Οι χριστιανικές συνοικίες της Σμύρνης έχουν μεταβληθεί σε ένα απέραντο νεκροταφείο. Κάποιες οικογένειες Ιταλικές και Γαλλικές εγκαταλείπουν σιγά σιγά τη Σμύρνη.

          Είναι προφανές- είπαν οι δύο δραπέτες της τουρκικής κόλασης- ότι ο Μουσταφά Κεμάλ επιδιώκει την πλήρη απομάκρυνση όλων των Ευρωπαίων για να εκτουρκίσει τελείων τη Μικρά Ασία.

          Πέρα όμως απο αυτές τις γενικές διαπιστώσεις οι δύο Ανατολικοθρακιώτες ανέφεραν ότι “αι γυναίκες και οι έφηβοι των υποδούλων υφίστανται τηνβδελυρωτέραν ατίμωσιν υπό τα βλέμματα των συγγενών των ή των Ελλήνων αιχμαλώτων. Ήδη τα γυναικόπαιδα, όσα δεν είχον προλάβη να αναχωρήσουν, εξετοπίσθησαν εις άγνωστον διεύθυνσι”.

Οι Τούρκοι στρατιώτες διέταζαν τους Έλληνες αιχμαλώτους να ζητωκραυγάζουν υπέρ του Κεμάλ. Όσοι αρνούνταν να τον κάνουν τουφεκίζονταν επιτόπου.

          Κατά τους δύο δραπέτες λίγο νωρίτερα από τη δραπέτευσή τους στο Μπουνάρ Μπαΐρ έξω από τη Σμύρνη “τμήμα Τουρκικού στρατού απέσπασεν εικοσάδα Ελλήνων αιχμαλώτων εκ των νεαρωτέρων τους οποίους ετυφέκισαν αφού ητίμασαν αυτούς”.

          Τούρκοι αξιωματικοί και στρατιώτες, κατέκλεψαν από τους αιχμάλωτους αξιωματικούς και στρατιώτες ό,τι είχαν και δεν είχαν. Ακόμα και τις στολές τους. Ειδικά καταδιώκονταν οι Έλληνες αξιωματικοί, γιατί όπως κατέθεσαν οι δύο Ανατολικοθρακιώτες, οι Τούρκοι επιδίωκαν να αφήσουν τους αιχμάλωτους χωρίς ηγήτορες, ικανούς να τους βοηθούν και να τους στηρίζουν.

          Έξω από τις πόλεις της Ιωνίας, σάπιζαν άταφα πτώματα Ελλήνων αιχμαλώτων ή υποδούλων.

          Ο στρατιώτης Μαυράκης Αθανάσιος βεβαίωσε καταθέτοντας ότι ο ίδιος έθαψε μόνος του σε ένα μαγγανοπήγαδο έξω από τη Μαγνησία άνω των 200 πτωμάτων. Ο άλλος στρατιώτης ο Καβέλης Κωνσταντίνος είχε θάψει άνω των 100 πτωμάτων.

          Οι δύο αιχμάλωτοι που δραπέτευσαν κατέθεσαν επίσης ότι ένας Τούρκος της Μαγνησίας επεδείκνυε το δίκο μαχαίρι του και καυχιόταν ότι με αυτό είχε σφάξει άνων των 300 Χριστιανών!!!

          Συντετριμένοι ήταν όλοι αιχμάλωτοι από το θέαμα των πολυάριθμων πτωμάτων και όταν εύρισκαν χρόνο, ιδίως τις νύχτες προσπαθούσαν να καλύψουν τους νεκρούς με λίγο χώμα…

*Η αντίδραση στη Λωζάνη

Αντίδραση στη Λωζάνη

          Η ελληνική κυβέρνηση έκανε σειρά διαβημάτων προς κάθε κατεύθυνση προσπαθώντας να απαλύνει τα δεινοπαθήματα των αιχμαλώτων. Μεταξύ άλλων την Πρωτομαγιά του 1923 ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ευρισμόμενο στη Λωζάνη έστειλε επιστολή προς τη Γραμματεία της Διασκέψεως αλλά και πρό την Τουρκική αντιπροσωπεία εφιστώντας την προσοχή όλων στο πρόβλημα της αξιοθρήνητης κατάστασης των Ελλήνων αιχμαλώτων, που έφταναν αξιοθρήνητοι στην Ελλάδα και στις οικτρές συνθήκες διαβίωσης όσων απέμεναν ακόμα αιχμάλωτοι. Επικαλέσθηκε μάλιστα και τη διαμαρτυρία που είχε διατυπώσει ο Ελβετικός Ερυθρός Σταυρός για την κακή μεταχείριση των Ελλήνων αιχμαλώτων. Ο Βενιζέλοςζητούσε άμεση λήψη μέτρων για τη βελτίωση της θέσης των αιχμαλώτων στη Μικρά Ασία. Επιπλεόν υπεδείκνυε ορισμένες διευθετήσεις που έπρεπε να γίνουν από την πλευρά της Τουρκίας, ώστε η Ελλάδα να μπορεί τουλάχιστον να τροφοδοτεί τους αιχμαλώτους.

*Τούρκοι αιχμάλωτοι στην Ελλάδα (Αρχείο ΕΛΙΑ)

          Αιχμάλωτοι Τούρκοι υπήρχαν και στην Ελλάδα. Η ζωή κανενός αιχμαλώτου σε κανένα μέρος της γης, δεν μπορεί να θεωρηθεί καλή. Όμως οι Τούρκοι αιχμάλωτοι στην Ελλάδα δεν αντιμετωπίστηκαν με την αντίστοιχη βαρβαρότητα, που εκδηλώνονταν στην Τουρκία εις βάρος των Ελλήνων αιχμαλώτων.

          Σε μια περίπτωση μάλιστα Τούρκοι αιχμάλωτοι, που ανήκαν στον 5ο λόχο του στρατοπέδου αιχμαλώτων στην περιοχή της Αθήνας, δραπέτευσαν, συνέπηξαν εγκληματική συμμορία και άρχισαν να δρουν στην περιοχή της Ακρόπολης και της λεωφόρου Συγγρού. Διέπραξαν πολλές κλοπές και διαρρήξεις. Τελικά τις πρώτες μέρες του Ιανουαρίου 1923 συνελήφθησαν από όργανα της Καταδίωξης, οι δύο πρώτοι, ο Ραφαηλόγλου Αμέτ και ο Μουραζά Ογλού.
          Η ανταλλαγή των εκατέρωθεν αιχμαλώτων της Μικρασιατικής εκστρατείας του 1919-1922, ήταν αποτέλεσμα μιας συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας που επιτεύχθηκε το 1923 υπό την εποπτεία διεθνούς επιτροπής η οποία συστήθηκε ειδικά για αυτό το σκοπό. Η ανταλλαγή πραγματοποιήθηκε σε συνεχόμενα στάδια σε όλη τη διάρκεια του έτους και προηγήθηκε της ανταλλαγής των πληθυσμών, μετά την υπογραφή της συνθήκης της Λωζάνης. 

          Η διαβίωση των αιχμαλώτων στην Τουρκία, υπήρξε μία από τις παράπλευρες απώλειες των Ελλήνων που είχαν την ατυχία να συλληφθούν αιχμάλωτοι από τους Τούρκους.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων “Πατρίς” και “Πολιτεία” Αθηνών,