Ο σεισμός του 1855, που γκρέμισε την Προύσα

*Η Προύσα σε παλαιά γκραβούρα (Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικ. Λασκαρίδη)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ένας σεισμός κατέστρεψε την Προύσα το 1855. Η Προύσα σημαντική βυζαντινή πόλη αλλά αργότερα και Οθωμανική, έπεσε στα χέρια των Τούρκων το 1326 και ανακηρύχθηκε πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.  Έως την κατάληψη της Αδριανούπολης το 1365, η Προύσα κατείχε εξέχουσα θέση στην Αυτοκρατορία.

Εκεί κατοικούσαν πάντα Έλληνες, πολλοί από τους οποίους μετά την καταστροφή του 1922 κατέφυγαν στην Ελλάδα. Καταγωγή από την Προύσα είχε ο αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος, και ο φημισμένος σκηνοθέτης Κάρολος Κουν. Από την Προύσα κατάγονταν επίσης  και η πρώτη γυναίκα πιλότος πολεμικού αεροπλάνου της Τουρκίας, Σαμπιχά Γκιοκτσέν.

Η Προύσα με τα περίφημα μουσουλμανικά τεμένη της και τους άλλους τόπους λατρείας των Μουσουλμάνων, δοκιμάσθηκε σκληρά από σεισμό το 1855. Μετρήσεις μεγέθους της έντασης των σεισμών την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν. Τα αποτελέσματα φαίνονταν δια γυμνού οφθαλμού, στις καταστροφές, που άφηναν πίσω τους οι δονήσεις.

Ο σεισμός που ισοπέδωσε σχεδόν την Προύσα

                Στις 16 Φεβρουαρίου 1855, ένας μεγάλος σεισμός έπληξε την Προύσα. Στην Αθήνα το έμαθαν περί τις 22 του μηνός, από τα ατμόπλοια, που έφταναν στο Πειραιά από τον Εύξεινο Πόντο ή τα λιμάνια της Προποντίδας ή την Κωνσταντινούπολη. Ο σεισμός αυτός έγινε έντονα αισθητός και στην βασιλίδα των πόλεων.

                Οι πρώτες πληροφορίες μιλούσαν για πολλούς νεκρούς κάτω από τα ερείπια. Από τα 125 τζαμιά που είχε η Προύσα, έπεσαν όλοι οι μιναρέδες, ίσως και 280 μιναρέδες, αν σκεφτούμε ότι πολλά τεμένη είχαν τέσσερις μιναρέδες. Σε τέσσερα τζαμιά άνοιξαν οι θόλοι της οροφής. Κανένα τέμενος δεν είχε μείνει ανέπαφο. Ειδικότερα, περί τα 30 τεμένη είχαν υποστεί μεγάλες καταστροφές. Η σεισμική αυτή δόνηση, σημειώθηκε μετά από ραγδαίες βροχές που έπεσαν. Ήταν πρωί 9.20΄ όταν ξαφνικά σκοτείνιασε ο ουρανός, ενώ πάρα πολλές θειώδεις αναθυμιάσεις κάλυψαν την ατμόσφαιρα. Μέσα σ’ αυτό το κλίμα άρχισαν οι δυνατές δονήσεις, που συγκλόνισαν την Προύσα από τα θεμέλιά της. Ο σεισμός αυτός είχε διάρκεια 50-60 δευτερολέπτων.

*Απόσπασμα από την ειδησεογραφία για το σεισμό της Προύσας

                Με την πάροδο των ημερών ξεκαθάρισαν οι πληροφορίες για τις τεράστιες ζημιές, που έκανε ο φονικός σεισμό της Προύσας, οι κάτοικοι της οποίας πανικοβλήθηκαν και για μέρες έμεναν έξω από τα σπίτια τους, γιατί ακολούθησαν πολλοί μετασεισμοί. Στις 28 Φεβρουαρίου 1855 φύσηξαν δυνατοί άνεμοι, που έριξαν κάτω τις σκηνές των σεισμοπλήκτων και τα πρόχειρα παραπήγματα. Ταυτόχρονα έπεφτε δυνατή βροχή και χαλάζι. Υπολόγιζαν τότε ότι υπήρχαν 280 έως 300 νεκροί, ενώ οι μετασεισμοί που κράτησαν για πολλές μέρες, έφτασαν τους 300!!! Μεταγενέστερος απολογισμός στην «Αμάλθεια» της Σμύρνης, κάνει λόγο για 900 νεκρούς!!!

Τεμένη και χάνια καταστράφηκαν

Εκτός από την κατάρρευση των μιναρέδων και τις ζημιές στα κτίρια των τζαμιών της πόλης καταστράφηκαν και πολλά λιθόκτιστα χάνια, ανάμεσα στα οποία το Εσκή Γενή Χαν, το Κιαχάν, το Καρατζάμπεη Χαν κ.λπ. Και όσα χάνια δεν κατέπεσαν, κατέστησαν τελικά ακατοίκητα. Μεταξύ άλλων είχε γίνει γνωστό ότι στο Γενή Χαν καταπλακώθηκε ο αντιπρόσωπος του εμπορικού οίκου Ράλλη, μαζί με πολλούς Αρμένιους. Στο Καρατζάμπεη Χαν σκοτώθηκε ο διευθυντής του Ταχυδρομείου και ο Έλληνας τραπεζίτης Κατσαγάνογλους. Πολλές σκεπαστές αγορές (καπαλί τσαρσί), λόγω της κατάρρευσης των μεγάλων και εντυπωσιακών θόλων τους, κατέστησαν σωροί ερειπίων.

Ειδικά αναφέρθηκε η καταστροφή του τζαμιού Νταβουλού Μαναστίρ, που ήταν το αρχαιότερο της Προύσας κτισμένο επάνω σε αρχαίο ελληνικό ναό 1200 ετών. Το Ουλού Tζαμί ηλικίας 600 ετών, κατάλοιπο της εποχής που η Προύσα ήταν πρωτεύουσα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, έχασε δύο από τους τέσσερις μιναρέδες του.

Μεγάλες καταστροφές είχε υποστεί και η ελληνική συνοικία, γνωστή ως Μπαλούκ Παζάρ, από βράχους που κατολίσθησαν από υπερκείμενο λόφο και καταπλάκωσαν τουλάχιστον μια δωδεκάδα σπιτιών και το μεταξουργείο του Χατζή Αναστάση, μέσα στο οποίο βρήκαν το θάνατο ο ιδιοκτήτης, οι δύο γιοι του και 30 εργάτριες, που εργάζονταν εκεί. Αρκετά άλλα ατμοκίνητα κλωστήρια υπέστησαν ζημιές. Οι μύλοι του Γάλλου εμπόρου Χαλφέν καταστράφηκαν ολοκληρωτικά. Επρόκειτο για επένδυση αξίας 500.000 γροσίων.

*Άξια θρήνου και δακρύων...

Ζημιές έπαθαν και γέφυρες, όπως η γέφυρα του Σετ Μπασή και του Ιρλανλού, που έσπασαν και διακόπηκαν οι συγκοινωνίες. Πάνω από την Προύσα υπήρχε φρούριο, αλλά με το σεισμό κατέπεσαν τα μισά του τείχη. Οι ογκώδεις λίθοι του που κατρακυλούσαν προκάλεσαν πολλές ζημιές σε κτίρια.

Οι ειδήσεις από την περιφέρεια της Προύσας δεν ήταν καλύτερες. Ολόκληρα χωριά είχαν καταστραφεί και πολλοί κάτοικοι είχαν ταφεί κάτω από τα ερείπια.

*Προύσα: Το Ουλού Τζαμί σήμερα. Είναι το μεγαλύτερο της πόλης

Ένα άλλο φαινόμενο περιέγραψαν οι εφημερίδες της περιοχής, για την σεισμό της Προύσας. Η περιοχή είχε θειούχες πηγές, πολλές από τις οποίες εξαφανίσθηκαν μετά τη μεγάλη σεισμική δόνηση. Στους πρόποδες του τοπικού Ολύμπου σχηματίσθηκε μικρό ηφαίστειο με φωτιές, αλλά και συνεχής δυνατός καπνός, έβγαινε από το έδαφος. Τις νύχτες μάλιστα ο καπνός αυτός φαίνονταν κόκκινος, ενώ σε κάποια σημείο από τις εδαφικές ανακατατάξεις, είχε σχηματισθεί μια μικρή λίμνη. Στα περίχωρα σχηματίσθηκαν πολλά χάσματα βάθους δύο και τριών ποδών.

Σείσθηκε και η Κωνσταντινούπολη

Στην εφημερίδα «Αίολος» της Σύρου δημοσιεύθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1855 επιστολή από την Κωνσταντινούπολη με αναφορά στο μεγάλο σεισμό, που συγκλόνισε και την πρωτεύουσα. Μεταξύ άλλων ο επιστολογράφος σημείωνε:

«Ημείς εδώ πλησιάζομεν να γίνωμεν και προληπτικοί, διότι μόνον ο σεισμός έλειπεν από τας προλεγομένας συμφοράς και τούτον ησθάνθημεν την 16 λήγοντος, φοβερόν. Μας έκαμε δε εντύπωσιν πλειοτέραν ένεκα των σημαντικών περιστάσεων εις ας ευρισκόμεθα, διότι εδοκιμάσαμεν και δοκιμάζομεν λοιμούς, λιμούς, καταποντισμούς πλοίων, πυρ, μάχαιραν και επιδρομάς. Ο Θεός να σώση την ανθρωπότητα από τα μεγάλα ταύτα κακά».

Στην εφημερίδα της Σμύρνης «Αμάλθεια» (25 Φεβρουαρίου 1855) σε ανταπόκριση από την Κωνσταντινούπολη αναφέρεται για το σεισμό και τους μετασεισμούς μεταξύ άλλων:

«Άπαντες εξήλθαμεν τρέμοντες εις τας οδούς. Ευτυχώς δεν οι επόμενοι ήσαν ελαφρότεροι, μέχρι της 4 ώρας ως και άλλοι τινές, τους οποίους ησθάνθημεν περί το μεσονύκτιον. Πλείστοι τοίχοι διερράγησαν και τινα παλαιά κτίρια της Κωνσταντινουπόλεως κατέπεσον. Αλλ’ άνθρωποι δεν απωλέσθησαν».

Σύμφωνα με υπολογισμούς που είχαν γίνει τότε, οι ζημιές της Προύσας προσέγγιζαν τα 40 εκ. γρόσια. Τέτοιες καταστροφές είχαν να δουν οι Προυσαλήδες από το 1802!!!  

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων «Αθηνά», «Πρωινός Κήρυξ» Αθηνών, «Αίολος» Σύρου, «Αμάλθεια» Σμύρνης, Μαρτίου 1855 (Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων)