Ο άδοξος θάνατος του Ανδρέα Καρκαβίτσα

*Πορτρέτο του Ανδρέα Καρκαβίτσα

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ο θάνατος πάντα είναι ένα τραγικό γεγονός, που προκαλεί θλίψη, ακόμα και αν είναι ένδοξος θάνατος. Όταν όμως ο θάνατος είναι φυσικός, αλλά σε συνθήκες που δεν άρμοζαν στον θανόντα, τότε η θλίψη είναι πολλαπλή, η λύπη ανείπωτη και το δάκρυ ασταμάτητο. Τέτοιος υπήρξε ο θάνατος ενός μεγάλου συγγραφέα που εν ζωή δοξάστηκε για το έργο του, θαυμάσθηκε για τον πατριωτισμό του, αγαπήθηκε για την κοινωνική του προσφορά ως γιατρός και η κριτική τον τοποθέτησε ανάμεσα στην τριάδα των μεγάλων συγγραφέων της ηθογραφίας, μαζί με τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη και τον Γεώργιο Βιζυηνό.

Πρόκειται για τον Ανδρέα Καρκαβίτσα, που γεννήθηκε στα Λεχαινά, στις 12 Μαρτίου 1865 και πέθανε στο Μαρούσι στις 24 Οκτωβρίου 1922.

Ο Καρκαβίτσας που είχε σπουδάσει την ιατρική, ασχολήθηκε με επιτυχία με όλα τα είδη του γραπτού λόγου εκτός από θεατρικά έργα. Τα πιο γνωστά έργα του είναι το μυθιστόρημα «Ο ζητιάνος», και η συλλογή διηγημάτων «Λόγια της πλώρης». Αυτά τα δυο έργα έχουν μεταφραστεί και κυκλοφορήσει σε πολλές χώρες του εξωτερικού.

*Φωτογραφία σε νεώτερη ηλικία

Επαγγελματικά, ήταν στρατιωτικός γιατρός. Αποστρατεύτηκε λόγω σοβαρών προβλημάτων υγείας το 1920, με το βαθμό του αρχίατρου. Έπασχε επί πολλά χρόνια από φυματίωση. Ο Καρκαβίτσας, συμμετείχε στο εκστρατευτικό σώμα, που πήγε στην Κρήτη κατά την Επανάσταση του 1897, στο Κίνημα του «Στρατιωτικού Συνδέσμου» στο Γουδί το 1909, στους Βαλκανικούς πολέμους του 1912-1913. Υπήρξε επίσης μέλος της «Εθνικής Εταιρίας», που προωθούσε τη «Μεγάλη Ιδέα». Το 1910 παρασημοφορήθηκε με άλλους 29 λόγιους με τον Αργυρό Σταυρό του Σωτήρος για τις υπηρεσίες του στα Ελληνικά Γράμματα. Το 1916 διαφωνώντας με τον Βενιζέλος, αντιτάχθηκε στο βενιζελικό κίνημα της «Εθνικής Αμύνης», με αποτέλεσμα να τεθεί σε περιορισμό και να εξοριστεί στη συνέχεια στη Γέρα της Λέσβου. Οι κακουχίες της φυλάκισης και της εξορίας συνέβαλαν στον κλονισμό της υγείας του.

Τον Οκτώβριο του 1916 ο Άριστος Καμπάνης σε χρονογράφημά του στο «Σκριπ» με αφορμή τη σύλληψή του είχε γράψει μεταξύ άλλων:

«Αληθεύει λοιπόν; Οι περίφημοι άνθρωποι της Θεσσαλονίκης εφαντάσθησαν ότι ήτο δυνατόν να φονεύσουν την πλεόν ζωντανήν και ακοίμητον Ελληνικήν συνείδησιν- Τον Ανδρέα Καρκαβίτσαν; Επίστευσαν ότι ηδύναντο να καταλύσουν ένα ηθικόν κόσμον με μίαν απειλήν;». Και παρακάτω υπογράμμιζε: «Ένας Ανδρέας Καρκαβίτσας δεν εκβιάζεται, Ημπορούν να τον βράσουν εις καίον έλαιον, να του εμπήξουν καρφιτσες εις τα νύχια, να τον στερήσουν της τροφής, να τον απαγχονίσουν χωρίς όμως την ελπίδα ότι θα σβύσουν το φως της συνειδήσεώς του».  

 *Το αγγελτήριο της κηδείας του Καρκαβίτσα

Ο άδοξος θάνατός του

Ο θάνατός του προήλθε από φυματίωση του λάρυγγα στην Αθήνα τον Οκτώβριο του 1922, όταν ήταν 57 ετών. Πρόλαβε δηλαδή να βιώσει την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας με τη Μικρασιατική καταστροφή. Η κηδεία του έγινε στο Μαρούσι, όπου κατοικούσε μόνιμα μετά την νοσηλεία του στο σανατόριο της Πεντέλης. Το Μαρούσι εθεωρείτο τότε ιδανικός τόπος διαμονής των φυματικών, λόγω των κατάλληλων κλιματικών συνθηκών.

Ο θάνατός του μάλιστα δεν έγινε αμέσως γνωστός στην Αθήνα. Έτσι στην τελευταία κατοικία του τον συνόδευσαν λίγοι γνωστοί του. Τέσσερις μέρες αργότερα το «Εμπρός» σε χρονογράφημά του σημείωνε ότι «Εις τα δάκτυλα ηριθμήθησαν εκείνοι, που τον συνόδευσαν εις τον τάφον του. Ανήρ τόσον φιλήσυχος, αθόρυβος και ρεμβώδης δεν ηδύνατο να είχε καλλιτέραν κηδείαν».

*Η διαθήκη του Ανδρέα Καρκαβίτσα όπως δημοσιεύθηκε στη "Νέα Εστία"

Το «Σκριπ» στις 27 Οκτωβρίου 1922 έγραψε: «Μια συνοδεία από συγγενείς, ολίγους φίλους, ελάχιστους ανθρώπους των γραμμάτων και ολίγους χωρικούς ηκολούθησε χθες μέσα από δρομίσκους του Μαρουσιού όπου εσείοντο εις τον άνεμον τα πεσμένα φθινοπωρινά φύλλα, τον νεκρόν του Ανδρέα Καρκαβίτσα. Εκεί σε μια άκρη του γραφικού αττικού χωρίου έσβυσεν αθόρυβα όπως έζησε, ο κορυφαίος των Ελλήνων διηγηματογράφων μεταξύ των χωρικών, των απλών ανθρώπων που τόσο τους είχεν αγαπήσει η απλή και μεγάλη και φλογερά ψυχή του…».  

Μετά από πέντε χρόνια, τα οστά του μεταφέρθηκαν και θάφτηκαν στον τάφο της οικογένειας Καρκαβίτσα στα Λεχαινά. Η ολιγόλογη διαθήκη του δημοσιεύθηκε στο περιοδικό «Νέα Εστία» (τεύχος 1517).

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης