Ο ξεχασμένος ύμνος για τη Στρατιά του Έβρου, του 1923

*Η επιθεώρηση της Στρατιάς του Έβρου από τον στρατηγό Θεόδωρο Πάγκαλο 

(Φωτογραφία Ιδρύματος Ελευθερίου Βενιζέλου)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης       

                Η σκόνη της ιστορίας, εχθρός της μνήμης, πολλές φορές έχει επικαθίσει σε ιστορικές πτυχές, και λεπτομέρειες, που αφορούν τη Θράκη γενικότερα. Έτσι μένουν αγνοημένοι ηρωικοί άνθρωποι, γεγονότα και τόποι, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην πορεία του Έθνους και παραμερίσθηκαν από την επίσημη ιστοριογραφία.

                Μια τέτοια περίπτωση είναι και ο ύμνος, που συνέθεσε ο Γεώργιος Λαμπελέτ λόγιος μουσικός το 1923, αλλά σήμερα, δεν τον γνωρίζει κανένας, δεν τραγουδιέται στα σχολεία και δεν εκτελείται σε εθνικές τελετές και εκδηλώσεις. Είναι γραμμένος σε στίχους Ζαχαρία Παπαντωνίου και αφορά τον Στρατό, που μετά την διάλυση και τη φοβερή ήττα στη Μικρά Ασία το 1922, άρχισε να αναδιοργανώνεται στις πεδιάδες και τα υψώματα της Θράκης, αποτελώντας την ελπίδα σε ένα λαό νικημένο. Η αναδιοργάνωση της Στρατιάς του Έβρου αμέσως μετά την ήττα του 1922, είναι ό,τι καλύτερο είχε να επιδείξει η Ελλάδα, μέσα από τα ερείπια της μεγάλης καταστροφής. Και ήταν το καλύτερο αντεπειχείρημα η ισχύς της όταν ο Βενιζέλος διαπραγματεύονταν στη Λωζάννη την ομώνυμη συνθήκη, ώστε να αποφύγουμε τα ακόμη χειρότερα.

*Ο συνθέτης Γεώργιος Λαμπελέτ

Ο Μάρτιος του 1923

                Το Μάρτιο του 1923 στο πλαίσιο της συναυλίας Ελλήνων Συνθετών στην Αθήνα, εκτελέσθηκαν ανάμεσα στα άλλα έργα και δύο ύμνοι αφιερωμένοι στην Επανάσταση των Πλαστήρα- Γονατά ο ένας και ο άλλος στο Στρατό, που ζούσε το όνειρο της αναδιοργάνωσης στον  νομό  Έβρου. Ο πρώτος ύμνος είχε γραφεί από τον ποιητή Μιλτιάδη Μαλακάση και μελοποιήθηκε από τον Μανόλη Καλομοίρη και ο δεύτερος, που μας αφορά εδώ, από τον Ζαχαρία Παπαντωνίου και μελοποιήθηκε από τον Γεώργιο Λαμπελέτ.

                Ο συνθέτης Γεώργιος Λαμπελέτ  γεννήθηκε στην Κέρκυρα το 1875 και πέθανε στην Αθήνα το 1945. Έγραψε κύκλους τραγουδιών, χορωδιακά και οργανικά έργα, με κύριο στοιχείο το εθνικό, στην ελληνική λόγια και δημοτική μουσική. Θεωρείται ένας από τους πρωτεργάτες της Ελληνικής Εθνικής Μουσικής Σχολής. Το μεγαλύτερο μέρος της μουσικής του έχει χαθεί.

*Ο Ζαχαρίας Παπαντωνίου

Ειδικά το ποίημα του Παπαντωνίου, που έχει αναφορές στη Θράκη, έχει τίτλο «Μπάτε συντρόφοι στο χορό» και είναι το ακόλουθο:

«Μπάτε συντρόφοι στο χορό

Κ’ η αυγή γλυκοχαράζει,

Τα νειάτα θέλουνε καιρό

Και τάλλα είναι μαράζι

---

Μοιρολογούν Θρακιώτισσες

Και Σμυρνιοπούλες κλαίνε,

Επαναστάτης είμ’ εγώ

Κ’ Εκδίκηση με λένε.

---

Νάμουν επάνω στις οξιές

Να με φυσά αγεράκι,

Νάμουν πουλί ν’ αγνάντευα

Τη Σμύρνη και τη Θράκη

---

Σε τόπο μέχουνε στενό

Κ΄ εγώ γυρεύω αέρα,

μούπαν πως φύτρωσαν μυρτιές

κατά τον Έβρο πέρα

---

(Γεια σας, χαρά σας, γεια σας)

Πιάστε συντρόφοι το χορό

Κ’ αυγή γλυκοχαράζει,

Σαν το γεράκι θα χυθώ

Στη Θράκη που με κράζει.

---

                             Φορεί το φέσι του ο Τσολιάς                          

Και το σπαθί του ζώνει,

Γεια σας, χαρά σας, τρείς φορές

Φαντάροι μου κ΄ Ευζώνοι».

*Ο Μανόλης Καλομοίρης

Στην εφημερίδα «Εστία» (11 Μαρτίου 1923) συνεργάτης της που υπογράφει ως «Φιλόμουσος» αναφέρεται στην σημαντική αυτή συναυλία με εκτεταμένη αναφορά στην «Συμφωνία της Λεβεντιάς» του Καλομοίρη. Ειδικά για τους δύο ύμνους των Μαλακάση και Παπαντωνίου σημειώνει:

«Κυρίως ειπείν, δεν πρόκειται περί ύμνων, αλλά μάλλον περί στρατιωτικών θουρίων με απλάς μελωδίας και απλούστερον ρυθμόν, εις τρόπον ώστε να ψάλλονται ευχερώς χωρίς να απαιτούν μουσικάς γνώσεις. Ελληνότατα και τα δύο, έχουν άφθονον το estro musicale, συναρπάζουν ευθύς αμέσως τον ακροατήν και περισσότερον ακόμη τον εκτελεστήν. Το θούριον του κ. Καλομοίρη είναι ρυθμικότατον κάπως και ζωηρότερον αλλά μειονεκτεί ολίγον από απόψεως στίχων. Ο κ. Λαμπελέτ εξάλλου, ο οποίος είχε την τύχην να εργασθεί επί στίχων του κ. Παπαντωνίου, ηυκολύνθη σημαντικά εις την εξεύρεσιν του καταλλήλου δι’ αυτούς χρώματος. Ιδιαιτέρως επιτυχής δια τον σκοπόν του θουρίου, είναι η αβίαστος μουσική έμφασις της λέξεως «επαναστάτης» εις το ωραίον τετράστιχον, που δίδει με ολίγας γραμμάςτην εικόνα του Επαναστάτου στρατιώτου, διψώντος την αποκατάστασιν της εθνικής υπολήψεως:

«Μοιρολογούν Θρακιώτισσες

Και Σμυρνιοπούλες κλαίνε

Επαναστάτης είμ’ εγώ

Κι Εκδίκηση με λένε».

 Ουδεμία αμφιβολία ότι πριν παρέλθη μην, τα δύο θούρια θα ψάλλωνται εις όλους τους στρατιωτικούς καταυλισμούς και θα προκαλούν όσον ενθουσιασμόν προκάλεσαν κατά την χθεσινήν πρώτην εκτέλεσίν των».

*Η Στρατιά του Έβρου

Και άλλες αναφορές στον «Παρνασσό»

Ο Μάρτιος του 1923, έδωσε αφορμή στους Αθηναίους, αλλά και στον Τύπο της πρωτεύουσας να ασχοληθούν έστω και ακροθιγώς, με τη Θράκη και τον Έβρο ειδικότερα, με αφορμή την προσπάθεια ανασυγκρότησης του ελληνικού στρατού μετά τη φοβερή Μικρασιατική Καταστροφή.

Για παράδειγμα στις 13 Μαρτίου 1923 πραγματοποιήθηκε στον Φιλολογικό Σύλλογο «Παρνασσός» εσπερινή συγκέντρωση με ομιλητές τους Μιχ. Ροδά και τον Γ. Γεννάδη, που τους παρουσίασε ο Σμυρνιός Πιττακής. Ο μεν Ροδάς μίλησε για την καταστροφή της Σμύρνης, που την έζησε  ως διευθυντής του Γραφείου Τύπου της Υπάτης Αρμοστείας, και την δολοφονία του Μητροπολίτη Χρυσόστομου από τους κεμαλικούς, ο δε ποιητής Γ. Γεννάδης, που επισκέφθηκε τη Θράκη, ζωντάνεψε τις προσπάθειες του στρατού μας, που ήταν έτοιμος αν παραστεί ανάγκη να εισέλθει στην Αδριανούπολη, ακόμα και στην Κωνσταντινούπολη. Κατά την εφημερίδα «Πατρίς» ο Γεννάδης «έφερνε το μήνυμα από τον στρατόν της Θράκης, ότι είναι έτοιμος να ορμήση, πτερωμένος προς την Νίκην, προς την Δόξαν, ίσα στην Πόλι των ονείρων και των ελπίδων της Φυλής, δια να αποπλύνη το Μικρασιατικόν αίσχος».

Στον «Παρνασσό» προβλήθηκαν εκείνο το απόγευμα εικόνες από τον άγριο θάνατο του μητροπολίτη Χρυσόστομου, από την καταστροφή της Σμύρνης και το μέτωπο της Θράκης, που είχαν ληφθεί από τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό και τιμήθηκε και το έργο της «Μάνας του Στρατιώτη».

*Ο ποιητής Σπύρος Ματσούκας

Στο «Εμπρός» (9 Μαρτίου 1923) ο εθνικός ποιητή Σπ. Ματσούκας, που είχε περιοδεύσει και αυτός στις στρατιωτικές δυνάμεις του Έβρου, άρχισε να δημοσιεύει μικρά πρωτοσέλιδα ποιήματά του με τίτλο «Τραγούδια του  Έβρου». Τη μέρα εκείνη δημοσίευσε το ακόλουθο ποίημα:

«Απ’ το φέσι του τσολιά

Τρείς κλωστές επήρα

Και τις πέρασα χορδές

Στη σπασμένη λύρα!

Και στου Έβρου τα νερά,

Τα κρουσταλιασμένα,

Ψάλω τα στρατεύματα

Πάλι δοξασμένα».

Την επομένη, πρωτοσέλιδα πάλι, στην ίδια εφημερίδα και με τον ίδιο τίτλο, ο Ματσούκας δημοσίευσε το παρακάτω ποίημα:

«Όποιος είδε τα παιδιά

Μόνο αυτός γνωρίζει,

τα τραγούδια με καρδιά

Σ’ όλους να σκορπίζη.

Τα λιοντάρια του Στρατού

Όρκο έχουν κάνει,

Τ΄ όνομα του λυτρωτού

να το ιδούν στεφάνι».

Στις 26 Μαΐου 1923 η "Μακεδονία" έγραψε ότι ο Ματσούκας είχε τυπώσει σε 30.000 αντίτυπα την ποιητική συλλογή , που είχε εμπνευσθεί κατά το ταξίδι του στον Έβρο

Ένας ανώνυμος μουσικός έγραψε στην «Πατρίδα» (9 Μαρτίου 1923) ότι είχε την τύχη να παρακολουθήσει μια από τις πρόβες της «Συμφωνίας της Λεβεντιάς» του Μανόλη Καλομοίρη. Το έργο αυτό είχε κυριαρχήσει στη μεγάλη συναυλία των Ελλήνων Συνθετών.

Στο φύλλο της 12^ης Μαρτίου 1923, της ίδια εφημερίδας δημοσιεύθηκε κριτική παρουσίαση της συναυλίας στο θέατρο «Αττικόν», στην οποία ο συντάκτης της με το ψευδώνυμο Πελέας είχε αφιερώσει ύμνους στην «Συμφωνία της Λεβεντιάς» του Καλομοίρη και μόνον δύο λόγια καταληκτικά για τα δύο προαναφερθέντα ποιήματα. Έγραψε συγκεκριμένα ο Πελέας στην τελευταία αράδα της κριτικής του:  «Επιτυχείς οι δύο ύμνοι της Επαναστάσεως και του Στρατού. Ταχέως πρέπει να γίνουν κτήματα του Έθνους και του Στρατού».

Σύμφωνα με άλλο άρθρο του Νικ. Α. Βεντήρη το έργο του Καλομοίρη, που είχε πηγή έμπνευσης της Μάχη του Σκρα, του 1918, είχε πρωτοπαρουσιασθεί στο θέατρο Ηρώδου του Αττικού το φθινόπωρο του 1920, με παρόντες το βασιλέα Αλέξανδρο και τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο.

Θα είναι ευχής έργο, να βρεθούν ενδεχομένως οι παρτιτούρες του ύμνου που έγραψε τότε ο Γεώργιος Λαμπελέτ  και να διδάσκονται στα σχολεία, αλλά και στα υπάρχοντα εξαιρετικά Ωδεία των πόλεων της Θράκης. Είναι ποικιλοτρόπως χρήσιμη η διατήρηση της μνήμης γεγονότων, τα οποία σχετίζονται με την ιστορική πορεία της Θράκης.

Υστερόγραφο της 5^ης Ιανουαρίου 2018

*Σήμερα δοκίμασα μεγάλη χαρά. Η κ. Αδαμαντία Κοκκαλιάρη, μέσα από τη σελίδα του ΔΙΛΟΦΟΥ Τριγώνου Έβρου, μου υπέδειξε μια εκτέλεση αυτού του ύμνου από την ερμηνεύτρια σμυρναίικων και ρεμπέτικων τραγουδιών στις ΗΠΑ την περίφημη Μαρίκα Παπαγκίκα ((Κως, 1890 - Νέα Υόρκη, 1943). Βέβαια πρόκειται για μεθύστερη εκτέλεση του ύμνου, αλλά παραμένει η απορία μου: Πώς από τον λόγιο μουσουργό Γεώργιο Λαμπελέτ, η εκτέλεση έφτασε στην Μαρίκα Παπαγκίκα. Η πρώτη εξήγηση που μπορώ να δώσω, είναι ότι επειδή επρόκειτο για προπαγανδιστικό τραγούδι της Επανάστασης των Πλαστήρα- Γονατά, γρήγορα έγινε αποδεκτό ως άκουσμα από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες και μετανάστες. Πάντως ευχαριστώ την κ. Αδαμαντία Κοκκαλιάρη. 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδων "Πατρίς", "Εμπρός", "Εστία" Μαρτίου 1923