Πώς ο Π. Κουντουριώτης απέτρεψε… μονομαχίες, το 1914

*Ο Αρχηγός του Στόλου του Αιγαίου Παύλος Κουντουριώτης

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Οι μονομαχίες υπήρξαν ένα βάρβαρο και ακατανόητο αιματηρό έθιμο. Στο έθιμο αυτό, κατά τον 19ο και στις αρχές του 20ου αιώνα, ενέδωσαν και πολλοί αξιωματικοί, πολιτικοί, και άλλοι αξιόλογοι άνδρες, με τραγικά επακόλουθα. Το 1914, επιχειρήθηκε η εμπλοκή σε μονομαχία, ακόμα και του αντιναυάρχου τότε Παύλου Κουντουριώτη, για γελοία αιτία, αλλά αυτός, άνθρωπος σοβαρός και συνετός, δεν ενέδωσε στην πρόκληση αψίκορου μονομάχου, απόστρατου αξιωματικού του Ναυτικού.

Πώς ακριβώς εξελίχθηκαν τα γεγονότα εκείνων των ημερών;

Προς τα τέλη Μαρτίου 1914 είχε προκύψει ζήτημα προαγωγής πέντε πλοιάρχων των Ι. Δαμιανού, Π. Γκίνη, I. Βρατσάνου, Ανδρ. Μιαούλη και Φ. Κανελλόπουλου. Ο υπουργός Ναυτικών είχε στείλει στους υπουργούς αντίγραφα όλων των εγγράφων που σχετίζονταν μα αυτές τις κρίσεις, καθώς είχαν διατυπωθεί και διάφορες μομφές εναντίον τους, απότοκοι κυρίως πολιτικών ανταγωνισμών και προσωπικών φιλοδοξιών.

*Από την εφημερίδα "Έθνος"

Οι μομφές κατά των πλοιάρχων

Για τον πλοίαρχο Ι. Δαμιανό είχε διατυπωθεί η μομφή ότι κατά τη διοίκηση ήταν… καχύποπτος! Για τον Φ. Κανελλόπουλο είχε λεχθεί ότι επιδίωξε να παραμείνει στη Γερμανία επιστατώντας στην ναυπήγηση του νέου πλοίου «Ντρέντνωτ» που είχε παραγγείλει η Ελλάδα, για να μην πάρει μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους αν και είχε τοποθετηθεί κυβερνήτης θωρηκτού. Αποδείχθηκε όμως ότι κρατήθηκε στη Γερμανία με εντολή του πρώην υπουργού Ναυτικών Νικολάου Στράτου, που θεωρούσε ότι οι υπηρεσίες του Κανελλόπουλου στη Γερμανία ήταν πολύτιμες και σημαντικές. Για τον Ι. Βρατσάνο είχε διατυπωθεί η μομφή από τον ναύαρχο Κουντουριώτη ότι «απέτυχεν εν τη διοικήσει του υπ’ αυτόν στολίσκου των αντιτορπιλλικών». Ο Βρατσάνος απαντούσε μεταξύ άλλων ότι εξασφάλισε την ασφάλεια του στόλου στο Αιγαίο κυρίως με περιπολίες προ των Στενών των Δαρδανελίων και ότι διευκόλυνε την μεταφορά Βουλγαρικού στρατού στο Δεδέαγατς (σημερινή Αλεξανδρούπολη) στο Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο.  Έδρασε επίσης με το πλοίο «Βέλος» στην καταδίωξη του «Μετζητιέ» ότι βγήκε από τα Στενά, μετείχε στην απελευθέρωση της Μυτιλήνης  κ.λπ.  Στον Α. Μιαούλη καταλογίσθηκε ότι είναι μεν καλός ναυτικός και θαρραλέος αξιωματικός «αλλά δεν επέδειξε πρωτοβουλία εν ταις ενεργίαις του».Ο ίδιος απέρρριπτε αυτή την κατηγορία και αντιπαρέτασσε τις συμμετοχές του σε συγκεκριμένες ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων(π.χ ο αποκλεισμός των ακτών της Ηπείρου, ο έλεγχος της Αδριατικής κ.λπ.). Ο Μιαούλης εξέφραζε παράπονα γιατί κρίθηκε υπερβολικά αυστηρά ώστε να μην κριθεί άξιος προαγωγής. Ο μοίραρχος Π. Γκίνης κατηγορήθηκε ότι έκανε κακούς ελιγμούς στις ναυμαχίες και απομακρύνονταν από τον «Αβέρωφ» κατηγορίες που τις απέρριπτε ο ίδιος, επικαλούμενος και έγγραφα του Κουντουριώτη, ο οποίος μάλιστα του είχε αναθέσει τον Σεπτέμβριο του 1913, τη διοίκηση του στόλου της Θράκης.

*Ο πλοίαρχος Ιωάννης Βρατσάνος 

Λίγες μέρες νωρίτερα, ο απόστρατος πλωτάρχης Λυκούργος Τσουκαλάς είχε καταγγείλει σκάνδαλο στην προμήθεια γαιανθράκων, που διατάχθηκε να ερευνήσει ο συνταγματάρχης Πεζικού Γκιόκας. Το Ναυτικό μετά τους νικηφόρους Βαλκανικούς Πολέμους ζούσε μια πρωτοφανή αναστάτωση.

Τελικά η ένταση των ημερών εκείνων ξέσπασε σε ένα προσωπικό επεισόδιο. Στο Καφενείο Ζαχαράτου, αντάλλαξαν κατά τον Τύπο, βαριές κουβέντες ο παραιτημένος πλωτάρχης Λυκούργος Τσουκαλάς και ο βουλευτής Ψαρών Δημήτριος Βρατσάνος.

Ήταν φανερό, πως το επεισόδιο αυτό δεν ήταν άσχετο με το πρόβλημα που δημιουργήθηκε στο Πολεμικό Ναυτικό, εκείνες τις μέρες.

Ο Τσουκαλάς ρωτήθηκε από δημοσιογράφο της εφημερίδας «Έθνος» τι ακριβώς συνέβη και έδωσε την ακόλουθη εξήγηση:

-Ο βουλευτής Ψαρών κ. Βρατσάνος, που με είδε, μου ανακοίνωσε εκ μέρους του αδελφού, του πλοιάρχου Μαν. Ματθαιόπουλου, ότι αυτός δεν αναμίχθηκε καθόλου σε διώξεις αξιωματικών ούτε σε προβιβασμούς. Και αυτό τα βεβαίωσε με το λόγο της τιμής του. Τότε εγώ του απάντησα ότι ο Ματθαιόπουλος λέει αναλήθειες, γιατί αυτός είναι από τους πρώτους υποκινητές όλων των προγραφών των αξιωματικών για να προβιβασθεί αυτός «ο εν Αθήναις και εν αυτοκινήτοις διελθών ολόκληρον τον χρόνον του πολέμου, προβιβασθείς πλοίαρχος κατ’ εκλογήν , παρασημοφορηθείς μάλιστα δις καταπατήσας ούτω τα δικαιώματα των θαλασσοπνιγομένων και κινδυνευόντων αξιωματικών». Και επειδή μου τα είπε αυτά βεβαιώνοντας με το λόγο της τιμής του, είναι ψεύτης και άτιμος. Ο Βρατσάνος ζήτησε την άδεια να τα μεταφέρει αυτά. Και του επέτρεψα να τα μεταφέρει. Τίποτα άλλο δεν συνέβη μεταξύ εμού και του κ. Βρατσάνου.

*Μονομανία για μονομαχία!!!

Ο Τσουκαλάς δεν σταμάτησε και πρόσθεσε και άλλα:

-Τον κ.Ματθαιόπουλο, πλοίαρχο του Βασιλικού Ναυτικού, άλλοτε τον είχα χαστουκίσει δύο φορές! Διότι με έβριζε αν και ήμουνα απών και αρνήθηκε να μονομαχήσει μαζί μου. Τελικά μονομαχήσαμε χωρίς αποτέλεσμα, γιατί πυροβολήσαμε στον αέρα. Μετά από τη μονομαχία αυτή συμφιλιωθήκαμε, αλλά ο κ. Ματθαιόπουλος επανέλαβε την τακτική του να με καθυβρίζει. Του παρήγγειλα ότι θα τον δείρω και ότι με ένα φιαλίδιο βερνικιού θα τον μουντζουρώσω! Από τότε κρύβονταν από μένα. Μετά την παρέλευση χρόνου διορίσθηκε ύπαρχος στον «Αβέρωφ» αλλά με έκθεση του Αρχηγού του Στόλου κρίθηκε διοικητικά ανεπαρκής. Τέθηκε σε πρόσκαιρη αργία κατά τον πόλεμο και τελικά διορίσθηκε αρχηγός του επιτελείου του υπουργείου Ναυτικών, μένοντας στην Αθήνα. Κατασυκοφάντησε αξιωματικούς. Είχα αποφασίσει να τον φτύσω και του το διαμήνυσα. Έκτοτε κρύβεται και προσπαθεί αναληθώς να βεβαιώσει ότι δεν αναμίχθηκε καθόλου στις διώξεις εναντίον μου.

*Ο υπουργός Ναυτικών Κωνσταντίνος Δεμερτζής

Η παρέμβαση του υπουργού Ναυτικών Κ. Δεμερτζή

Εν τω μεταξύ ο υπουργός των Ναυτικών Κωνσταντίνος Δεμερτζής, μόλις έλαβε γνώση των δημοσιευμάτων και ενθυμούμενος ότι οι εκάστοτε προκλήσεις του πλωτάρχη Λυκ. Τσουκαλά προέρχονται από την πρόθεσή του να διαταράξει την τάξη στο Βασιλικό Ναυτικό κατάρτισε αμέσως ένα ειδικό συμβούλιο από τους αντιναύαρχο Καρ αρχηγό και γενικό επιθεωρητή του Στόλου, αντιναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, αρχηγό του Στόλου του Αιγαίου και τους πλοιάρχους Δ. Παπαχρήστο, Ι. Ηπίτη και Α. Βλαχόπουλο, στο οποίο υπέβαλε το ερώτημα: Αν επιτρέπεται στους αξιωματικούς του Ναυτικού να παρέχουν οποιαδήποτε ικανοποίηση σε οποιεσδήποτε προκλήσεις του Τσουκαλά.

Το συμβούλιο αποφάνθηκε ότι δεν επιτρέπεται στους προκαλούμενους από τον απόστρατο πλωτάρχη Τσουκαλά να θεωρήσουν τις επιθέσεις του προσβλητικές και δυνάμενες να τους υποχρεώσουν να ζητήσουν ικανοποίηση. Με άλλα λόγια τους απαγόρευε να ενδίδουν στις προκλήσεις για μονομαχία!!!

Από την πλευρά της η εφημερίδα «Εμπρός» διερωτήθηκε, τι έννοια έχει αυτή η ενέργεια του υπουργείου, αφού υπήρχε ποινικός νόμος που απαγόρευε την μονομαχία. Και εάν ήταν ορθό να συγκροτηθεί αυτό το συμβούλιο, από πρόσωπα, που ήταν γνωστό ότι είχαν εχθρικές  απόψεις έναντι του απόστρατου πλωτάρχη;

*Ο πλοίαρχος Π .Γκίνης

Ο Τσουκαλάς ήθελε να μονομαχήσει

Επέμενε σε μονομαχία ο Τσουκαλάς και στις 2 Απριλίου 1914 δημοσίευσε στο «Χρόνο» άρθρο με το οποίο χαρακτήριζε τον τέως επιτελάρχη Μ. Ματθαιόπουλο δειλό και ανάξιο προαγωγής και παρασημοφορίας. Το υπουργείο Ναυτικών επικαλέσθηκε την απόφαση του συμβουλίου, ότι δεν επιβάλλεται στους προκαλούμενους από τον Τσουκαλά αξιωματικούς να θεωρούν ότι προσβάλλονται και να καταφεύγουν σε μονομαχία. Ο Τσουκαλάς θεώρησε το ανακοινωθέν προσβλητικό και έστειλε μάρτυρες στον υπουργό ζητώντας «ικανοποίησιν δια των όπλων»!

Μάλιστα μόλις δημοσιεύθηκε το ανακοινωθέν του ειδικού συμβουλίου, ασυγκράτητος ο Τσουκαλάς και θεωρώντας ότι θίγεται,  απέστειλε προς τον υπουργό Δεμερτζή, τους κ. Κωνσταντίνο Κουμουνδούρο βουλευτή Μεσσηνίας και Μανούσο Δερλερέ, πρώην βουλευτή ως μάρτυρες ζητώντας εξηγήσεις για το ανακοινωθέν!

Οι δύο μάρτυρες επισκέφθηκαν το Δεμερτζή και ανέπτυξαν την εντολή που τους έδωσε ο Τσουκαλάς, ζητώντας ικανοποίηση, αλλά και ορισμό μαρτύρων για μονομαχία. Ο Δεμερτζής τους απάντησε με ευγένεια, ότι πέρα από το ανακοινωθέν, δεν μπορεί ο ίδιος να δώσει οποιαδήποτε ικανοποίηση για ενέργεια που ανάγονταν στην εκτέλεση του καθήκοντός του ως υπουργού των Ναυτικών. Τους παρέδωσε μάλιστα και σχετική επιστολή. Οι Κουμουνδούρος και Δερλερές με επιστολή τους ενημέρωσαν τον Τσουκαλά θεωρώντας λήξασα την αποστολή τους.

*Ο Παύλος Κουντουριώτης

Προκαλείται σε μονομαχία και ο Π. Κουντουριώτης

Ο Τσουκαλάς δεν υποχωρούσε.  Έτσι έστειλε μάρτυρες στον Παύλο Κουντουριώτη, τους αξιωματικούς Κωνσταντινίδη και Λεωνίδα Λαπαθιώτη και τους έφεδρους αξιωματικούς Β. Μιχαλέα και Σ. Δηλιγιάννη στον πλοίαρχο Βλαχόπουλο, επειδή μετείχαν στο ειδικό συμβούλιο. Ο Βλαχόπουλος δεν βρέθηκε από τους μάρτυρες.

Στις 2 Απριλίου ένα ακόμα απροσδόκητο επεισόδιο, όξυνε περαιτέρω τα πνεύματα στο Ναυτικό.

Ο αντιναύαρχος Κουντουριώτης συναντήθηκε τυχαία προ του υπουργείου Ναυτικών με τον απόστρατο αντιπλοίαρχο Ανδρέα Λόντο. Ο Λόντος δεν χαιρέτισε τον Κουντουριώτη και ο Κουντουριώτης του έκανε παρατήρησε ενώ κατά την εφημερίδα «Εμπρός» (2 Απριλίου 1914) ταυτόχρονα με τις παρατηρήσεις «εκίνησε την χείρα απειλητικώς». Κατά την «Ακρόπολι» ο Κουντουριώτης «θυμωθείς ένεκα τούτου επέπληξε τον Λόντον».

Ο Λόντος θεωρώντας τον εαυτό του προσβεβλημένο όρισε μάρτυρες τον συνταγματάρχη του Μηχανικού Κωνσταντινόπουλο και τον υποφαρμακοποιό Τόμπρο, οι οποίου επισκέφθηκαν τον Παύλο Κουντουριώτη. Αυτός, του αντιμετώπισε με ευγένεια και τους εξήγησε  ότι με την παρατήρηση που έκανε στον Λόντο, όταν δεν τον χαιρέτισε, δεν είχε καμιά πρόθεση να τον προσβάλει. Απλώς φέρθηκε ως ανώτερος κατά τον βαθμό.

Έτσι το επεισόδιο θεωρήθηκε λήξαν.

Ο Τσουκαλάς όμως δεν σταματούσε. Στις 4 Απριλίου… συγκάλεσε συμβούλιο τιμής (!) με τους αντιστράτηγους Κωνσταντίνο Σμολένσκη και Κωνσταντινίδη, τον υποναύαρχο Θ. Θεοχάρη και το συνταγματάρχη Πυροβολικού Λεωνίδα Λαπαθιώτη. Από συμβούλιο αυτό ο Τσουκαλάς ζήτησε γνώμη σχετικά με το ζήτημα που δημιούργησε ο Δεμερτζής! Το συμβούλιο αυτό συνεδρίασε, συνέταξε σχετικό πρωτόκολλο και αποφάνθηκε ότι το πρωτόκολλο Δεμερτζή είναι παρά τους κώδικες της μονομαχίας και τους κοινωνικούς κανόνες «και είναι «μηδέν» μηδεμίαν έχον σημασίαν»!!!

Μετά από όλα αυτά, ο απτόητος Τσουκαλά δήλωσε στους δημοσιογράφους:

-Για την ιστορία αυτή, η οποία βεβαίως δεν είναι ευχάριστη, οποιαδήποτε λύση και αν δοθεί, εγώ δεν έχω καμιά ευθύνη, γιατί την δημιούργησε ο ίδιος ο κ. Δεμερτζής και το μίσος εναντίον μου ορισμένων γνωστών αξιωματικών, το οποίο κατά τις τελευταίες μέρες εντάθηκε λόγω της παρέμβασής μου στο ζήτημα των ναυτικών προγραμμάτων και των προμηθειών του ναυτικού.

*Ο πλοίαρχος Σοφοκλής Δούσμανης (Αρχείο Ε.Λ.Ι.Α.)

Το «Έθνος» (5 Απριλίου) σε σχόλιο του έγραφε: «Το νέον συμβούλιον εκ στρατηγών απεφάνθη αδιστάκτως υπέρ του κ. Τσουκαλά. Και ούτω δημιουργείται νυν νέα όλως κατάστασις. Τι φρονεί τώρα ο κ. υπουργός επί των Ναυτικών; Δεν νομίζει ότι έσπευσε πολύ προβαίνων εις ενέργειαν παρ’ ουδενός εθίμου ενδεικνυομένην; Είναι χείριστον το έθος των μονομαχιών. Και θα εχαιρετάτο μετ’ ενθουσιασμού η δρακοντία ενέργεια του υπουργού εκείνου, όστις θα εξερρίζωνεν από την χώραν μας τον βάρβαρον μεσαιωνικόν θεσμόν.  Αλλ’ εφ’ όσον η μονομαχία επιτρέπεται ουσιαστικώς, οι όροι της αξιοπρεπείας και του κύρους εκείνων ιδία, οίτινες φέρουσι τας επωμίδας του αξιωματικού, επιβάλλουν να μην κωφεύουσιν κατά των προκλήσεων! Ο κ. Δεμερτζής είναι ευθύς πολιτευτής και άγεται παρά των αρίστων διαθέσεων. Αλλά και αυτός δεν ηδυνήθη να γίνη κύριος της εν τω ναυτικώ καταστάσεως, ήτις προ παντός επιβάλλει προφύλαξιν από τας πλαγίας εισηγήσεις και απόλυτον αμεροληψίαν».

*Ο προαχθείς πλοίαρχος Ιωάννης Ηπίτης

Οι προαγωγές των πλοιάρχων

Τελικά συνήλθε στις 17 Απριλίου το υπουργικό συμβούλιο και ασχολήθηκε με την προαγωγή των πλοιάρχων σε υποναυάρχους. Μετά από μακρά συζήτηση αποφασίσθηκε η προαγωγή των Ι. Δαμιανού και Π. Γκίνη σε υποναυάρχους που συγχρόνως τέθηκαν σε διαθεσιμότητα. Προήχθησαν σε υποναυάρχους ο Δ. Παπαχρήστου, Ι. Ηπίτης, Σοφ. Δούσμανης και ο Ανδρ. Μιαούλης. Οι πλοίαρχοι Βρατσάνος και Κανελλόπουλος κρίθηκαν στάσιμοι. Τα σχετικά διατάγματα υπογράφηκαν από το βασιλιά Κωνσταντίνο και δημοσιεύθηκαν στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως.

Εν τω μεταξύ με υπουργική απόφαση τοποθετήθηκε ως αρχηγός του Ναυτικού Επιτελείου ο πλοίαρχος Παπαχρήστος αντί του  ισόβαθμού του Ματθαιόπουλου, που τοποθετήθηκε σε άλλη θέση. Στο Ναυτικό Επιτελείο τοποθετήθηκε ο πλωτάρχης Πανάς και ο κ. Κλεομένους απεστάλη στην αλλοδαπή για την παραλαβή παραγγελθέντων τηλεβόλων.

*Ο προαχθείς πλοίαρχος Δ. Παπαχρήστος 

Πάντως ο Τσουκαλάς, δεν έπαψε να αρθρογραφεί και να βλέπει παντού σκάνδαλα. Στις 10 Απριλίου στην «Ακρόπολι» δημοσίευσε άρθρο με το οποίο υποστήριζε ότι η παραγγελία θωρηκτού τύπου Λερέν στη Γαλλία παραδοτέου σε τέσσερα χρόνια, θα πρόκειται για  «απηρχαιωμένον, γεγηρακός, και παλαιοσιδηρικόν, παρατεινομένης επ’ άπειρον της κατά θάλασσαν υπεροπλίας της Τουρκίας …».

Το Ναυτικό έζησε ημέρες δοκιμασίας και εσωτερικής αναστάτωσης. Ευτυχώς η σοφία του Παύλου Κουντουριώτη και άλλων σωφρόνων αξιωματικών, δεν επέτρεψαν να γίνουν οι άσκοπες μονομαχίες…

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ:

«ΕΘΝΟΣ», «ΕΜΠΡΟΣ», «ΝΕΑ ΗΜΕΡΑ», «ΑΚΡΟΠΟΛΙΣ», «ΕΣΤΙΑ» «ΚΑΙΡΟΙ» Απριλίου 1914