Ο ασυμβίβαστος Ίων Δραγούμης

ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ

http://www.kathimerini.gr/849205/article/politismos/vivlio/o-asymvivastos-iwn-dragoymhs

 *Μια βιογραφία του δολοφονηθέντος πολιτικού και διανοουμένου στην οποία απεικονίζεται καθαρά και η εποχή του

Γράφει ο κ.  ΕΥΑΝΘΗΣ ΧΑΤΖΗΒΑΣΙΛΕΙΟΥ*

                Άνθρωπος ορμητικός, γοητευτικός και ιδιόρρυθμος, επιφανές μέλος της ελίτ, διπλωμάτης, ήρωας ενός εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα (του Μακεδονικού), πολιτικός, διανοούμενος, ο Ίων Δραγούμης συγκαταλέγεται μεταξύ των ηγετών του αντιβενιζελισμού κατά τον Εθνικό Διχασμό. Το στοιχείο, ωστόσο, που δημιουργεί τον μύθο του είναι το γεγονός ότι δολοφονήθηκε, σε ηλικία μόλις 42 ετών, σε περιστάσεις που, σε μεγάλο βαθμό, παραμένουν αδιευκρίνιστες.

                Ο Δραγούμης δεν πρόλαβε να αποδομηθεί από την άσκηση και τη φθορά της εξουσίας, να κάνει πολιτικούς συμβιβασμούς ή απλώς να εμφανίσει τις ρυτίδες της μεγάλης ηλικίας. Και όμως, η μελέτη του από την επιστημονική κοινότητα δεν υπήρξε ικανοποιητική. Η βιογραφία αποτελεί είδος που, έως πολύ πρόσφατα, δεν καλλιεργήθηκε σε μια χώρα στην οποία ο Εθνικός Διχασμός εύκολα οδηγούσε σε θεοποίηση ή σε δαιμονοποίηση των προσώπων. Έτσι, ο Δραγούμης παρέμεινε στο περιθώριο της έρευνας, κάτι που τελικά διευκόλυνε τη διεκδίκησή του από την άκρα Δεξιά.

                Εξαιρετικά ειρωνικό: άνθρωπος με μεγάλο πνευματικό βάθος, ο Δραγούμης λίγα πράγματα θα περιφρονούσε περισσότερο από πολιτικούς χώρους που τον διεκδικούν τελευταία.

*Το βιβλίο του κ. Ι. Α. Μάζη

                Σε αυτό πλαίσιο εντάσσει τη μελέτη του ο Ιωάννης Μάζης, καθηγητής στο Hamline University στη Μινεσότα. Ως εκπρόσωπος και της αμερικανικής Ιστοριογραφίας, ο Μάζης δεν παρουσιάζει τους δισταγμούς που χαρακτηρίζουν πολλούς Ελληνες ερευνητές ενώπιον του εγχειρήματος της βιογραφίας.

                Ενσωματώνει στην ανάλυσή του στοιχεία πολιτικής θεωρίας, πολιτιστικής και κοινωνικής ιστορίας, ακόμη και ψυχολογίας, αναγκαία για την κατανόηση της κοινωνικής ζωής των ανώτερων αστικών στρωμάτων της Αθήνας στις αρχές του 20ού αιώνα. Μελετά το πρόσωπο όχι μόνον από τη σκοπιά της πολιτικής διαδρομής του, αλλά και μέσα από την προσωπική του ζωή, τη σχέση του με την αστική κοινωνία, τις κοινωνικές αντιλήψεις, τον έρωτα. Υπό αυτή την έννοια, στο επίκεντρο του βιβλίου βρίσκεται όχι μόνον το συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά ταυτόχρονα ιδέες, προσλήψεις και ρευστές κοινωνικές σχέσεις και πραγματικότητες.

*Η ιδιόγραφη υπογραφή του Ίωνα Δραγούμη (Γεννάδειος Βιβλιοθήκη)

Το «ανατολικό» κράτος

                Ο Δραγούμης ήταν το προϊόν μιας βίαια και ραγδαία μεταβατικής εποχής. Η άνοδος του εθνικού αισθήματος και του εθνικισμού στην ευρύτερη περιοχή έθετε υπαρξιακά ερωτήματα για την επιβίωση μεγάλων τμημάτων του ελληνισμού– από τη Μακεδονία, την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα, έως τις κοινότητες του μικρασιατικού ελληνισμού. Στο πλαίσιο αυτό είναι που ο Δραγούμης ανέπτυξε την ιδέα του «ανατολικού», ελληνοτουρκικού κράτους: επρόκειτο για μια στρατηγική που θα επέτρεπε την επιβίωση ελληνικών κοινοτήτων, οι οποίες στο περιβάλλον των εθνών- κρατών θα ήταν, πιθανότατα, μη διατηρήσιμες.

                Υπήρχε όμως ένα πρόβλημα στο σχέδιό του: ήταν σαφές τι θα αποκόμιζε από αυτό ο ελληνισμός– ισχύ και επιβίωση– αλλά δεν ήταν εξίσου σαφές τι θα κέρδιζαν οι Τούρκοι. Αυτό ήταν τελικά η μεγάλη αντίφαση στον Δραγούμη: ένας διπλωμάτης ενός μικρού κράτους συνήθως προσπαθεί να διασφαλίσει την προσαρμογή στις κρατούσες διεθνοπολιτικές τάσεις. Αλλά ο ίδιος ο Δραγούμης ήταν ένας άνθρωπος που αρνούνταν, όπως μας λέγει ο τίτλος του βιβλίου, να συμβιβαστεί.

                Στο πεδίο των πολιτικών προδιαθέσεων του Δραγούμη ο Μάζης είναι σε θέση να συζητεί τις «πρωτοφασιστικές» τάσεις του, τοποθετώντας τον στο ευρύτερο ευρωπαϊκό πλαίσιο της περιόδου ως το 1922 (δηλαδή την προμουσολινική περίοδο), χωρίς ρηχότητες και εξυπνακισμούς και χωρίς πρωθύστερα σχήματα που εύκολα παγιδεύουν εμάς, που γνωρίζουμε τι συνέβη μετά το 1922 στην Ιταλία ή μετά το 1933 στη Γερμανία.

*Ο καθηγητής κ. Ι. Α. Μάζης

                Ο συγγραφέας αμφιβάλλει εάν ο Δραγούμης θα μπορούσε να εξελιχθεί σε έναν λαϊκιστή πολιτικό στα πρότυπα των φασιστών ηγετών του Μεσοπολέμου. Ήταν πολύ ελιτιστής και μέλος της ανώτερης τάξης για να κάνει κάτι τέτοιο. Οι πολιτικές προδιαθέσεις του πρέπει επίσης να ιδωθούν σε συνάρτηση με τον μεγάλο εγωισμό του, χαρακτηριστικό που επίσης αναδεικνύει το βιβλίο.

                Όλα τούτα, βέβαια, δεν κάνουν τον Δραγούμη ένα «εύκολο» θέμα έρευνας. Το βιβλίο προσφέρει μια περίπλοκη εικόνα του προσώπου και της εποχής, και με τον τρόπο αυτόν βάζει τον Δραγούμη στο μικροσκόπιο της κριτικής ματιάς. Είναι κάτι που χρειαζόταν η μελέτη της Πολιτικής Ιστορίας της Ελλάδας.

* Ο κ. Ευάνθης Χατζηβασιλείου είναι καθηγητής στο Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστήμιου Αθηνών.