Δευτέρα 22 Σεπτεμβρίου 2014

Oι άλλοι αντάρτες της δεκαετίας 1940-’50

 ΑΠΟ ΤΗΝ ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
 http://www.kathimerini.gr/784568/article/politismos/vivlio/oi-alloi-antartes-ths-dekaetias-1940-50

          *Ο Ναπολέων Ζέρβας μαζί με άλλα στελέχη του ΕΔΕΣ στο βουνό την περίοδο της Κατοχής. Ο Βαγγέλης Τζούκας εξετάζει τις ιδιαίτερες σχέσεις του ΕΔΕΣ με τους τοπικούς οπλαρχηγούς στην Ήπειρο.

ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΤΖΟΥΚΑΣ
Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ήπειρο 1942-44
Τοπικότητα και πολιτική ένταξη
εκδ. Βιβλιοπωλείον της Εστίας,
Αθήνα 2013, σελ. 258


Γράφει ο ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

          Όσο και αν φαίνεται παράδοξο, η πλέον αδιερεύνητη ιστορικά πλευρά της δεκαετίας 1940-1950 είναι αυτή της παράταξης που εξήλθε νικήτρια από τις πολλαπλές συγκρούσεις της περιόδου. Μετά το τέλος του αιματηρού εμφυλίου, ο ιστορικός λόγος των νικητών ενσωματώθηκε στη γενικότερη καθεστωτική προπαγάνδα και έγινε γρήγορα ανυπόληπτος.
          Όταν το 1974 κατέρρευσε το εμφυλιοπολεμικό κράτος, η ιστοριογραφία, για μια μακρά περίοδο, ακολουθώντας το ιδεολογικό κλίμα της εποχής, ασχολήθηκε σχεδόν υπερπληθωριστικά με τη δράση και τις επιλογές της Αριστεράς εκείνη την κρίσιμη δεκαετία.
          Τα τελευταία χρόνια όμως, με την εμφάνιση μιας νέας ιστοριογραφικής τάσης, αναθεωρητικής ή νεοκυματικής όπως ονομάστηκε, παράχθηκαν έργα και μελέτες που ερευνούν την όποια δράση και λειτουργία των δεξιών οργανώσεων της περιόδου. Παρά δε τη σκληρή κριτική που δέχεται για την, συχνά, απολογητική και δικαιολογητική στράτευση κάποιων «εκπροσώπων» της, η τάση αυτή, με τη διαφορετική της οπτική, συνεισφέρει ιδιαίτερα στην ανάγνωση της δεκαετίας 1940-1950.
          Η μεγαλύτερη οργάνωση της δεξιάς αντίστασης, ο ΕΔΕΣ, βρίσκεται στο επίκεντρο του βιβλίου του ιστορικού Βαγγέλη Τζούκα «Οι οπλαρχηγοί του ΕΔΕΣ στην Ηπειρο 1942-44. Τοπικότητα και πολιτική ένταξη». Ο Τζούκας δεν εξετάζει το σύνολο της παρουσίας του ΕΔΕΣ, αλλά τις ιδιαίτερες σχέσεις της οργάνωσης με τους τοπικούς οπλαρχηγούς στην Ήπειρο, τους τρόπους ένταξής τους σ’ αυτήν και τις επακόλουθες επιπτώσεις στη γενικότερη συγκρότησή της.
*Ο Ναπολέων Ζέρβας

          Το Ξηροβούνι, η Λάκκα- Σούλι, το Ραδοβίζι και τα Τζουμέρκα, περιοχές της ορεινής Ηπείρου, είναι το πεδίο της έρευνας και σ’ αυτό κινούνται και δρουν οι τοπικοί παραδοσιακοί αρχηγοί και οι άνθρωποί τους. Είναι δε τόσο προσδεδεμένοι με τους τόπους τους και με τις εκεί οικονομικές και άλλες πρακτικές τους, που δεν τους εγκαταλείπουν ακόμα και όταν μετά την Απελευθέρωση το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ είχαν επικρατήσει πλήρως. Τέτοια ήταν η περίπτωση της οικογένειας των Κολιοδημητραίων από τη Λάκκα- Σούλι, που αρνήθηκαν να ακολουθήσουν τον ΕΔΕΣ στην Κέρκυρα και παρά τον συμβιβασμό που επεδίωξαν με το ΕΑΜ, τα κυριότερα μέλη της εκτελέστηκαν από τους μηχανισμούς του.
          Οι Κολιοδημητραίοι ήταν η φάρα που κυριαρχούσε στη Λάκκα- Σούλι και εδραίωσε τον ΕΔΕΣ σ’ αυτήν την περιοχή. Στο Ξηροβούνι, ο τοπικός οπλαρχηγός Αλέκος Παπαδόπουλος, βασιζόμενος στο μεγάλο συγγενικό του δίκτυο, οργάνωσε ένοπλα τμήματα και τα ενέταξε στον ΕΔΕΣ. Το ίδιο έκαναν στο Ραδοβίζι άλλοι, μικρότερης εμβέλειας οπλαρχηγοί, όπως ο Καραμπίνας, ο διαβόητος Βόιδαρος και ο Ζαφείρης. Στα Τζουμέρκα δε, ο αξιωματικός Γ. Αγόρου με ντόπιους μαχητές συγκρότησε το 3/40 σύνταγμα του ΕΔΕΣ.
          Ο Τζούκας περιγράφει τον τρόπο συγκρότησης των ομάδων αυτών, ο κυριότερος συνεκτικός κρίκος των οποίων ήταν η συγγένεια, οι προσωπικές σχέσεις και η αφοσίωση στον οπλαρχηγό τους. Οι τοπικοί ηγέτες αναφέρονταν απευθείας στον Ζέρβα με τον οποίο είχαν προσωπική επικοινωνία και συχνά αποκτούσαν και σχέσεις μέσω της βάπτισης των παιδιών τους. Αρκετές φορές όμως αναπτύσσονταν και προσοδοθηρικές σχέσεις μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού και των τοπικών οπλαρχηγών που διεκδικούσαν και διαχειρίζονταν μέρος της βρετανικής χρηματοδότησης που δέχονταν ο ΕΔΕΣ. Οι σχέσεις αυτές δεν ήταν βέβαια πάντα σταθερές. Η αλλαγή των συμφερόντων της οικογένειας- φάρας ή κάποιες διαφωνίες διαρρηγνύουν τις σχέσεις με τον ΕΔΕΣ και φτάνουν μέχρι την ένταξη στον ΕΛΑΣ, όπως συνέβη με την ομάδα των Γρατσουναίων στο Ξηροβούνι ή τη σημαντική οικογένεια Κοσσυβάκη στην Άρτα.
          Aπό τη μελέτη προκύπτει μια απάντηση στο ερώτημα γιατί ο ΕΔΕΣ, ενώ διακηρυκτικά προσέβλεπε σε μια πανελλήνια οργάνωση, τελικά αναπτύχθηκε μόνο στην Ήπειρο. Ο ΕΔΕΣ και ο Ζέρβας κατανόησαν γρήγορα και εκμεταλλεύτηκαν την ιδιαίτερη κοινωνική δομή και το αξιακό και πολιτισμικό περιβάλλον της ορεινής Ηπείρου. Κατάλαβαν τη σημασία και την πολλαπλή λειτουργία στην κοινωνία των ηπειρωτικών βουνών της παραδοσιακής οικογενειακής και οικονομικής συσσωμάτωσης της «φάρας» και προσεταιρίστηκαν τους αρχηγούς της και γενικά τις προϋπάρχουσες ένοπλες ομάδες και τους συμμετέχοντες σ’ αυτές, τους παλιούς «ανθρώπους του ντουφεκιού».
          Οι ένοπλοι αυτοί εντάχθηκαν στον ΕΔΕΣ διατηρώντας μια σχετική αυτονομία και ασκώντας πολλές από τις πρακτικές τους, ακόμα και τη ζωοκλοπή. Ταυτόχρονα υπερασπίζονταν με φανατισμό την κοινωνική δομή και τις συντηρητικές προνεωτερικές πολιτισμικές αξίες των περιοχών τους. Στη στάση τους αυτή οφείλονταν, σε μεγάλο βαθμό, η αδυναμία της εγκατάστασης του ΕΑΜ στις περιοχές αυτές. Τα εαμικά πολιτικά και κοινωνικά προτάγματα θα ανέτρεπαν τον παραδοσιακό αξιακό κόσμο των ορεσιβίων, οι οποίοι, αρνούμενοι την ανατροπή αυτή, στρατεύθηκαν στον αντιεαμικό και αντικομμουνιστικό αγώνα. Ο ΕΔΕΣ, παρόλο που θεωρείται από τον συγγραφέα νεωτερική οργάνωση, στη μελέτη δεν φαίνεται να κάνει κάτι για την εισαγωγή των αντίστοιχων εκσυγχρονιστικών ιδεών και πρακτικών στις εκεί ορεινές κοινωνίες, αλλά αντίθετα αφήνει άθικτες τις παλιές τοπικές σχέσεις και συμπεριφορές.
          Ο Τζούκας περιγράφει ακόμα τις απόπειρες για συμφωνία του ΕΔΕΣ με το ΕΑΜ, τις συνεχείς, μικρές αρχικά, γενικευμένες αργότερα εμφύλιες συρράξεις, την προετοιμασία για την τελική σύγκρουση και τη φυγή, τέλος, των εδεσιτών ανταρτών στην Κέρκυρα μετά την απελευθέρωση. Παράλληλα παρακολουθεί και καταγράφει τη σταδιακή ιδεολογική και πολιτική μετατόπιση του ΕΔΕΣ από τις αστικές, ακόμα και σοσιαλιστικές, δημοκρατικές του διακηρύξεις, προς τη μοναρχία και τον αντικομμουνισμό.
          Τελικά ο Βαγγέλης Τζούκας, με τη χρήση μιας πλούσιας βιβλιογραφίας και κρατώντας τη δέουσα απόσταση, συνθέτει μια ενδιαφέρουσα μελέτη για σημαντικές πτυχές της οργάνωσης του ΕΔΕΣ και συνεισφέρει στη διερεύνηση των τρόπων ένταξης στις αντιστασιακές οργανώσεις.
*Τα "Ημερολόγια του Ζέρβα" από τις εκδόσεις Ωκεανίδα


Το ημερολόγιο Ζέρβα

          Σχεδόν ταυτόχρονα κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ωκεανίδα το ημερολόγιο του Ναπολέοντα Ζέρβα για την περίοδο 1942-1945 με επιμέλεια του Δημήτρη Θάνα και με εισαγωγή και σημειώσεις του Βαγγέλη Τζούκα. Στην παρούσα μελέτη του ο Τζούκας δεν κάνει χρήση του ημερολογίου αυτού αλλά των Απομνημονευμάτων του Ζέρβα που είχαν δημοσιευθεί στην εφημερίδα «Ακρόπολη» το 1949/50. Η παράλληλη ανάγνωση του ημερολογίου έχει πάρα πολύ ενδιαφέρον, διότι ο Ζέρβας εκφράζει την προσωπική και υποκειμενική του γνώμη για πρόσωπα που εμφανίζονται στο βιβλίο, για γεγονότα που περιγράφονται, για τη συμπεριφορά των χωρικών και των οπλαρχηγών και την άποψή του γι’ αυτούς, για τη σχέση του με τους Βρετανούς, για τις συζητήσεις του με το ΕΑΜ και τη συνάντησή του με τον Βελουχιώτη.

ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑΣ

4 σχόλια:

  1. Dimitris E. Evangelidis
    Να και κάτι που δεν διαβάζουμε συχνά!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  2. Andreas Makrides
    Μου προκαλεί απορία, γιατί ο δημοσιογράφος από τη μία κατατάσσει τον Τζούκα στην "αναθεωρητική" σχολή της κατοχικής ιστοριογραφίας, ενώ αργότερα σημειώνει πως "κρατά τη δέουσα απόσταση".

    Κατά τα άλλα, είναι αλήθεια πως η δραστηριότητα των αστικών οργανώσεων Αντίστασης, έμεινε μετακατοχικά στην αφάνεια, όπως επισημαίνει και ο αρθρογράφος. Αυτό όμως, δεν είναι ευθύνη της ιστοριογραφίας κατά τη γνώμη μου, αλλά ενός πολιτικού κλίματος που δεν ευνοούσε (για πολλούς λόγους) αναφορές στην Εθνική Αντίσταση συνολικά.


    ΑπάντησηΔιαγραφή
  3. Emmanouil Simos
    ΑΥΤΟΙ ΚΙ ΑΝ ΕΔΩΣΑΝ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥΣ ΥΨΩΝΟΝΤΑΣ ΤΗ ΣΗΜΑΙΑ ΤΗΣ ΠΙΟ ΜΕΓΑΛΗΣ ΑΛΗΘΕΙΑΣ ΠΟΥ ΤΗΝ ΕΒΑΨΑΝ ΜΑΥΡΗ ΟΙ ΥΠΟΥΛΟΙ ΠΡΟΔΟΤΕΣ

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  4. 23 Σεπτεμβρίου 2014.Ώρα 18.30
    Ο Ναπολέων Ζέρβας είχε γράψει στα απομνημονεύματά του ότι η ιδέα της συνέχισης του πολέμου,μετά την αναμενόμενη κατάρρευση,με την μορφή του Ανταρτοπολέμου, είχε ωριμάσει στην συνείδησή του από τις πρώτες ημέρες του Απριλίου 1941.
    Την 9η Σεπτεμβρίου 1941 ο Ναπολέων Ζέρβας,ο Λεωνίδας Σπαής ο Ηλίας Σταματόπουλος και ο Μιχάλης Μυριδάκης συνέταξαν το καταστατικό του ΕΔΕΣ.Από την πρώτη στιγμή η οργάνωση είχε προβάλει ως σύμβολό της τον Στρατηγό Νικ. Πλαστήρα,δηλαδή έπαιρνε μορφή δημοκρατική,βενιζελική,γεγονός που απομάκρυνε τα άλλα στρώματα του Ελληνικού Λαού.
    Ο Ναπολέων Ζέρβας,προτού βγει στο βουνό για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων του Ανταρτοπολέμου,είχε έλθει σε επαφές με πολλούς από τους αρχηγούς των αστικών κομμάτων[Θ.Σοφούλη,Γ.Παπανδρέου κ.α],οι οποίοι αρνήθηκαν κάθε υποστήριξη και συμμετοχή.Ίσως η αρνητική των στάση να οφειλόταν στην μέχρι τότε διαγωγή του Ν.Ζέρβα[ενεργός υποστήριξη στη δικτατορία του Θ. Παγκάλου,συμμετοχή στο κίνημα του 1935 κ.α]
    Αλλά και η στάση των μονίμων Αξιωματικών,παρά τον πατριωτισμό τους,ήταν αρχικά πολύ επιφυλακτική προς την αντίσταση για τους εξής λόγους:
    1.Δεν υπήρχε κανένα σχέδιο,ούτε εντολή από το κράτος για στρατιωτική δράση στο εσωτερικό της χώρας.
    2.Επιθυμούσαν αποφασιστικά να υπηρετήσουν στον τακτικό στρατό,που αποτελούσε το φυσιολογικό στοιχείο τους και περίμεναν την ευκαιρία να διαφύγουν στη Μέση Ανατολή,στην οποία τελικά συνέρρευσαν πολλοί, με αποτέλεσμα αρκετοί από αυτούς,επειδή περίσσευαν,να ενταχθούν ως απλοί μαχητές στον Ιερό Λόχο.
    3.Δεν απέδωσαν την δέουσα προσοχή στην αναγκαιότητα της διεξαγωγής του Ανταρτοπολέμου,στις διαδικασίες του οποίου δεν είχαν εκπαιδευθεί μέχρι τότε και δεν είχαν αντιληφθεί την σημασία και τις δυνατότητές του.
    Ο ΕΔΕΣ,πλην της Δυτικής Στερεάς Ελλάδας και της Ηπείρου,όπου ως αντιστασιακή οργάνωση έδρασε,στις άλλες περιοχές της χώρας,παρότι είχαν συγκροτηθεί πυρήνες,δεν εξαπλώθηκε για λόγους οργανωτικούς,οικονομικούς και κοινωνικούς.
    Δεν είχε απευθυνθεί σε ευρέα στρώματα της κοινωνίας,όπως το ΕΑΜ,του οποίου είχε να αντιμετωπίσει την στάση και συμπεριφορά,που εφάρμοζε την αρχή:Όποιος δεν είναι μαζί μας,τότε είναι απέναντί μας και πρέπει να εξοντωθεί.Σε εκτέλεση αυτής της αρχής διαλύθηκαν ο Ελληνικός Στρατός στην Πελοπόννησο,η ΕΚΚΑ στην Ρούμελη και άλλες μικρές οργανώσεις σε άλλες περιοχές της χώρας.
    Κωνστ.Πατιαλιάκας
    Αντιστράτηγος ε.α

    ΑπάντησηΔιαγραφή

LinkWithin

Related Posts Plugin for WordPress, Blogger...