Πολεμώντας στον σκληρό Εμφύλιο

*Εμφύλιος. Σκηνή από επίθεση για κατάληψη υψώματος

*Οι σκληρές συνθήκες στα βουνά

*Η καθημερινότητα στο μέτωπο

*Από τα ημερολόγια ταγμάτων πεζικού

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Ο εμφύλιος πόλεμος, είναι κατάρα για όλα τα έθνη. Η Ελλάδα βασανίστηκε πολύ από τον τελευταίο εμφύλιο των ετών 1946-1949. Χωρίσθηκε στα δυο. Μάτωσαν τα παιδιά της. Γέμισε η χώρα τάφους. Αναγκαστική προσφυγιά για πολλούς. Καταστράφηκαν πολλές υποδομές της χώρας, όταν οι άλλες χώρες της Ευρώπης  μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προχωρούσαν με αλματώδη βήματά την ανάπτυξή τους.

          Η ζωή στο μέτωπο και στις δύο αντίπαλες μερίδες, ήταν  δραματική. Μάλλον πιο δραματική για την μερίδα των ανταρτών, που αντιμετώπιζαν τα δραστικά πυρά του στρατού, την έλλειψη πυρομαχικών πολλές φορές, την ψείρα και την πείνα. Η πείνα συχνά τους θέριζε…

          Αλλά και οι στρατιώτες που πολεμούσαν, ζούσαν σε καθεστώς διαρκούς ανασφάλειας. Νάρκες παντού, ανατίναζαν αυτοκίνητα και σκότωναν όσους τις πατούσαν ανύποπτοι. Γύρω τους σαν φαντάσματα υπήρχαν αντάρτες αθέατοι, έτοιμοι να τραβήξουν τη σκανδάλη. Φόβος απλώνονταν παντού…

*Σταυροί στο μέτωπο.... Τάφοι παντού... 

          Ο θάνατος υπήρχε για όλους.

          Η ζωή λοιπόν στο μέτωπο, με τα παραλειπόμενά της, με την δύσκολη καθημερινότητα, με τους αδυσώπητους κινδύνους, με τις ανυπέρβλητες δυσχέρειες, συνήθως παραλείπεται από τους ιστορικούς οι οποίοι δίνουν το γενικώτερο πλαίσιο των γεγονότων που εξετάζουν.

          Πολλές από αυτές τις λεπτομέρειες που αξίζει να γνωρίζουν οι νεώτεροι, είναι κρυμμένες στα ημερολόγια των ταγμάτων, που βρίσκονται σήμερα στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού. Είναι ψηφίδες που δεν συνθέτουν την ιστορία. Δίνουν όμως μια εικόνα της ζωής στο μέτωπο, εκείνα τα δύσκολα χρόνια. Βέβαια εκ των πραγμάτων, μας δίνουν την εικόνα από την πλευρά των νικητών, δηλαδή των κυβερνητικών δυνάμεων. Όμως, οιοσδήποτε,  μπορεί διαβάζοντας τα μεν να φανταστεί και τα δε…

          Εξάλλου από την πλευρά της αριστεράς έχουν γραφεί πολλά αυτοβιογραφικά βιβλία που περιγράφουν επαρκώς τη ζωή των ανταρτών και τις δυσκολίες που αντιμετώπιζαν. Αντίθετα, είναι γεγονός πως η ιστοριογραφία από την πλευρά των νικητών, υστέρησε σημαντικά στην έρευνα για τα γεγονότα εκείνα.

          Στο άρθρο που ακολουθεί θα επιχειρήσουμε να δώσουμε μια εικόνα της ζωής στο μέτωπο, με βάση τα ημερολόγια μερικών ταγμάτων πεζικού. Δεν αποτελεί ολοκληρωμένη εξιστόρηση. Μια απόπειρα είναι…

*Εξοπλισμός των ανταρτών, που έπεσε στα χέρια του στρατού στα βουνά της Ροδόπης

Εκκίνηση από το Σουφλί…

          Το 551 τάγμα πεζικού, είχε προετοιμαστεί στο Σουφλί για να πάρει μέρος στην επιχείρηση εκκαθάρισης με την κωδική ονομασία «Αλέξανδρος» στην ορεινή περιοχή της Βυρίνης, ενός απομακρυσμένου οικισμού των κορυφών της Ροδόπης εγγύτατα στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Μετά τις πολεμικές περιπέτειες της χώρας, ο οικισμός αυτός εγκαταλείφθηκε… Από το 1951, καταργήθηκε και στα χαρτιά.

          Ήταν 26 Δεκεμβρίου 1947. Ο κόσμος γιόρταζε όπως μπορούσε τα Χριστούγεννα και προσδοκούσε να γιορτάσει και την Πρωτοχρονιά, ελπίζοντας στον τερματισμό του Εμφυλίου. Αλλά οι γιορτασμοί ήταν για τις μεγάλες πόλεις. Στα χωριά της Θράκης επικρατούσε τρόμος. Ο κόσμος ήταν ανάμεσα στα διασταυρούμενα πυρά των ανταρτών και του εθνικού στρατού.

          Εκείνη τη μέρα, ήρθε το άνωθεν τηλεγράφημα με την εντολή να κινηθεί το τάγμα προς τη Δαδιά. Για τους αξιωματικούς και τους φαντάρους δεν υπήρχε άλλη επιλογή. Η ετοιμασία άρχισε αμέσως. Την επομένη το μεσημέρι 27 Δεκεμβρίου, ήρθε και η πλήρης διαταγή των επιχειρήσεων, αλλά ο χρόνος είχε περιορισθεί απελπιστικά. Δεν υπήρχε δυνατότητα αναθεωρήσεων των σχεδίων. Έτσι αποφασίσθηκε να φορτωθούν στα μουλάρια, τρόφιμα  και πυρομαχικά για δύο μέρες μόνον. Η ταξιαρχία ήθελε να προβλεφθεί  μια ακόμα ημέρα. Αλλά ο χρόνος περνούσε απελπιστικά και ο καιρός έξω χαλούσε. Ήδη είχε αρχίσει να βρέχει καταρρακτωδώς όταν αποφασίσθηκε η αναχώρηση του τάγματος, με όλες τις δυσκολίες που υπήρχαν. Σ’ αυτές τις δυσκολίες προέκυψε και η έλλειψη εντόπιων οδηγών, που να γνωρίζουν εκείνα τα βουνά στις γραμμές Τσατάλ Καγιά έως  Ίντσαλι.

*Σκηνή από τον Εμφύλιο: Παράδοση αντάρτη

          Οι κάτοικοι των οικισμών της περιοχής, είχαν καταφύγει ως ανταρτόπληκτοι στο Σουφλί. Ευτυχώς την τελευταία στιγμή βρέθηκε στο Σουφλί ένας ανταρτόπληκτος κάτοικος της Λευκίμης, γνώστης της περιοχής…

          Το ξεκίνημα έγινε από το Σουφλί, στις 4 το απόγευμα. Ραγδαία βροχή μούσκευε τα πάντα. Το κρύο αφόρητο. Οι φαντάροι προχωρούσαν και τραγουδούσαν.  Κάποια στιγμή έφτασαν στη Μονή της Παναγίας της Πορταΐτισσας στο χωριό Κορνοφωλιά κάπου 4,5 χιλμ. Όταν έφτασαν εκεί η βροχή σταμάτησε, αλλά όλοι ήταν μουσκεμένοι.

          Πρώτη διαπίστωση ήταν ότι στους χάρτες είχαν λανθασμένες συντεταγμένες . Αμέσως μετά ήρθαν οι πληροφορίες ότι στο διπλανό χωριό τη Δαδιά, εκείνη τη μέρα υπήρχαν περίπου 50 αντάρτες και ότι το ρέμα που έπρεπε να περάσουν το Μαγγάζι, κατέβαζε νερό. Πλημμύριζε…  Ήδη είχε υπερβεί σε ύψος τα 50 εκ.

          Η διοίκηση αποφάσισε να διανυκτερεύσουν  όλοι στο μοναστήρι της Κορνοφωλιάς για να στεγνώσουν οι φαντάροι και να τακτοποιηθεί το ζήτημα της εξεύρεσης μεταγωγικών ζώων.  Οι προσπάθειες που έγιναν όλη τη νύχτα, είχαν αποτέλεσμα. Βρέθηκαν στο Σουφλί 25 γαϊδούρια και άλλα 10 στην Κορνοφωλιά, χρήσιμα για την περαιτέρω πορεία προς τα ορεινά, αφού τα βοϊδάμαξα που διέθετε αρχικά το τάγμα, δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν.

          Ξημέρωνε η 28^η Δεκεμβρίου 1947…

          Στις 4 τα ξημερώματα έγινε η εκκίνηση του τάγματος. Από τις βοϊδάμαξες, είχαν κρατηθεί 14 μόνο, για να τις βάλουν σε παράταξη στην κοίτη στο Μαγγάζι, ώστε να περάσουν οι φαντάροι κάρο με κάρο, χωρίς να βραχούν άλλο, αφού μπόρεσαν να στεγνώσουν στο μοναστήρι. Η κίνηση και το πέρασμα του τάγματος έγινε από κρυφό σημείο, που θεωρητικά, δεν περίμεναν οι αντάρτες, Έτσι οι φαντάροι εξασφάλιζαν έναν κατ’ αρχή αιφνιδιασμό. Το πέρασμα του ποταμού έγινε στις 6.30 το πρωί, με ταχύτητα.

*Η Δαδιά σήμερα.... Δάση και ομορφιά

          Δύο λόχοι κατευθύνθηκαν και κύκλωσαν  τη Δαδιά αρχίζοντας να ερευνούν μέσα στο χωριό. Δεν βρήκαν αντάρτες που προφανώς είχαν φύγει εγκαίρως. Ανακάλυψαν μόνο το οίκημα που οι αριστεροί χρησιμοποιούσαν σαν Φρουραρχείο. Και μέσα σ’ αυτό βρήκαν πολλές προκηρύξεις. «Ορμαθός προκηρύξεων» έγραψε ο διοικητής αργότερα στην αναφορά του. Μέσα στο χωριό συνελήφθησαν  4 κάτοικοι  που ανήκαν στην Αυτοάμυνα και τη Λαϊκή Επιτροπή.

          Οι πληροφορίες που πήραν οι στρατιωτικοί ήταν ότι την προηγούμενη μέρα, μέσα στη Δαδιά ήταν 30-40 αντάρτες υπό τον καπετάν Λιάνο, και αφαιρούσαν καλώδια της τηλεφωνικής γραμμής. Αμέσως όμως έσπευσαν να εξαφανισθούν προφανώς ειδοποιημένοι ότι έρχεται στρατός. Μαζί τους  πήραν δύο γέροντες πατέρες δεξιών, που είχαν καταταγεί στην Εθνοφρουρά.

          Στις 9.30 π.μ. έγινε συγκέντρωση του τάγματος στη δυτική παρυφή της Δαδιάς. Τότε ακριβώς ακούσθηκαν αραιοί μακρινοί πυροβολισμοί ,  πυρά μυδραλίων και όλμων από την κατεύθυνση της τοποθεσίας των Τριών Μύλων.

          Μια περίπολος ξεκινάει να δει τι συμβαίνει, αλλά οι αντάρτες εξαφανίζονται. Το τάγμα δεν μπορεί να συνεχίσει την καταδίωξή τους γιατί θα παρεκκλίνει σημαντικά από την καθορισμένη πορεία του.  Οι πληροφορίες που παίρνει, είναι πως πρόκειται πάλι για την ομάδα του καπετάν Λιάνου. Έτσι οι φάλαγγες των στρατιωτών ξεκινάνε στις 10 π.μ. ακολουθώντας το προκαθορισμένο δρομολόγιο.

*Στα απόκρημνα βράχια της Γκίμπραινας

          Η κύρια φάλαγγα κατευθύνεται προς την απόκρημνη περιοχή της Γκίμπραινας. Είναι οι ανατολικές υπώρειες της Ροδόπης, που εκτείνονται εντός του νομού Έβρου. Όταν προσεγγίζει στην κορυφή Μεγάλη Γκίμπραινα ακούγονται πυροβολισμοί. Ο επικεφαλής διμοιρίτης καλεί τους αντάρτες να παραδοθούν, αλλά αυτοί, όπως νόμισε ο διμοιρίτης ενώ ταλαντεύτηκαν στην αρχή, στη συνέχεια εξαφανίστηκαν μέσα στο πυκνό δάσος. Ο σκοπευτής του οπλοπολυβόλου, που διατάχθηκε να πυροβολήσει προς την κατεύθυνση των ανταρτών «δεν ενεργεί καλώς»,κατά την επίσημη αναφορά. Αργότερα όμως οι αντάρτες φάνηκαν πάλι σε μεγάλη απόσταση. Διατάχθηκε η καταδίωξή τους, Αλλά και πάλι χάθηκαν… Η ζωή στο βουνό είναι σκληρή και για τους φαντάρους και για τους αντάρτες.

          Η φάλαγγα συνεχίζει την επίπονη πορεία της στο προκαθορισμένο δρομολόγιο, σε ατμόσφαιρα αβεβαιότητας. Στις 5 μ.μ. επιτέλους φτάνουν οι στρατιώτες στην τοποθεσία Τσατάλ Καγιά. Εξερευνούν την περιοχή, αλλά δεν βρίσκουν αντάρτες, ούτε άλλα σημάδια παρουσίας τους.

          Η δεύτερη φάλαγγα στην πορεία της, παρατηρεί δύο αντάρτες και μια ανταρτίνα, που κατευθύνονται σε αντίθετη πορεία. Οι στρατιώτες κρύβονται και περιμένουν τους αντάρτες να πλησιάσουν.  Αλλά και οι αντάρτες επαγρυπνούν. Αντιλαμβάνονται  μια ομάδα πλαγιοφυλακής του στρατού. Φυσικά εξαφανίζονται… Καταδιώχτηκαν βέβαια, αλλά δεν βρέθηκαν πουθενά. Όταν η φάλαγγα πλησιάζει στην τοποθεσία που έπρεπε να πάει, οι στρατιώτες αντιλαμβάνονται άλλους τρείς αντάρτες, αλλά και αυτοί έσπευσαν να εξαφανιστούν. Αμέσως αρχίζει η καταδίωξή τους. Ανταλλάσσονται πυροβολισμοί. Ένας αντάρτης σκοτώνεται επιτόπου και εγκαταλείπεται το πτώμα του. Τον ερευνούν οι στρατιώτες και βρίσκουν ότι είναι ο Δημήτριος Καρατζάς από το χωριό Λευκίμη.

*Ο θάνατος του Δημητρίου Καρατζά...

          Ο τρόμος πλανιέται παντού…

          Και κοντά στις άλλες δυσκολίες, χαλάει από τις 9.30 μ.μ. ο ασύρματος  του τάγματος και χάνεται η επαφή μεταξύ της πρώτης και της δεύτερης φάλαγγας.

          Ξημέρωσε η Τρίτη μέρα, 29 Δεκεμβρίου 1947

          Την ώρα που ξεκινάει η πρώτη φάλαγγα, γίνεται αντιληπτή η παρουσία μέσα σε θάμνους κάπου εκεί κοντά ενός αντάρτη! Κατόρθωσαν να τον συλλάβουν. Ανακαλύπτουν ότι το όπλο του αντάρτη είναι γεμισμένο με… τροχιοδεικτικά φυσίγγια!!! Ο ίδιος αντάρτης ανακρινόμενος, παριστάνει τον… τρελό!!! Τίποτα σαφές δεν καταθέτει… Οι στρατιωτικοί που τον ανακρίνουν θεωρούν ότι ο συλληφθείς αντάρτης ανήκει στην ΟΠΛΑ Αλεξανδρούπολης, που προωθήθηκε στα λημέρια της Γκίμπραινας για να καταλήξει μελλοντικά στο Αρχηγείο των ανταρτών του Έβρου.

          Η φάλαγγα συνεχίζει την πορεία της προς τον Αλτατίν Τεπέ…  Τεπέ στα τουρκικά σημαίνει λόφος.  Όσο όμως ανεβαίνει τα υψώματα, οι δυσκολίες μετακίνησης μεγαλώνουν. Τα μεταγωγικά ζώα δυσκολεύονται να περάσουν από τα μονοπάτια λόγω της πυκνής βλάστησης.  Κάνουν μια προσπάθεια  να πάνε προς την κατεύθυνση Μπογά. Αλλά και εκεί υπάρχει αδιέξοδο. Τελικά μέσα από σειρά δυσκολιών η πρώτη φάλαγγα φτάνει στη Βυρίνη στις 11.30 π.μ.

          Αμέσως ερευνάται το χωριό. Βρέθηκε κάπου ένα τουφέκι και ποσότητες τροφίμων και ιματισμού. Βρέθηκαν ακόμα δυο βόδια και πέντε βοϊδάμαξα, που ανήκαν στους αντάρτες. Οι στρατιώτες καταστρέφουν ένα νερόμυλο που πίστευαν ότι δουλεύει για να εξασφαλίζει αλεύρι στους αντάρτες. Βάζου φωτιά ακόμα και σε κάποια ακατοίκητα σπίτια. Από τα σπίτια που καίγονται, ακούγονται εκρήξεις βολίδων. Προφανώς οι αντάρτες είχαν αποθηκεύσει πυρομαχικά. Στη μία το μεσημέρι, ένα λόχος του 551 τάγματος πεζικού ενισχυμένος με μια διμοιρία καταδρομέων με επικεφαλής τον διοικητή του τάγματος ξεκινάνε  για το λημέρι των ανταρτών έξω από τη Βυρίνη. Τους το είχε υποδείξει ο συλληφθείς αντάρτης. Η πορεία τους είναι προς το χωριό Πεσσάνη. Οι στρατιώτες βαδίζουν επί μία ώρα, περνάνε από μια διασταύρωση όπου βρίσκουν ένα εγκαταλελειμμένο αντάρτικο λημέρι χωρίς καμιά σημασία πλέον. Ο αντάρτης τους λέει πως το λημέρι που αναζητούν είναι μια ώρα μακρύτερα. Προς την Πεσσάνη. Το έδαφος όμως αρχίζει και γίνεται ευνοϊκό μόνο για τους αντάρτες που ξέρουν να κρύβονται καλύτερα.  Η δύναμη είναι  μικρή και μακριά από τους άλλους φαντάρους, Ο διοικητής του τάγματος διστάζει και διατάζει επάνοδο.

*Ανταρτίνες που συνελήφθησαν στη Μάχη των Μεταξάδων Έβρου

          Η δεύτερη φάλαγγα εκείνη τη μέρα φτάνει χωρίς κανένα επεισόδιο στη Βυρίνη στις 12 το μεσημέρι. Ένας λόχος εξερευνά τα πέριξ του χωριού και ένας άλλος λόχος μπαίνει στο χωριό. Στη 1 μ.μ. φεύγει η φάλαγγα και επιστρέφει εξερευνώντας την περιοχή προς το χωριό Λευκίμη, όπου διανυκτερεύει.   

          Οι πληροφορίες που παίρνουν εκεί είναι ότι όσο υπήρχαν χιόνια, στη Βυρίνη στάθμευαν δύο τάγματα ανταρτών, οι οποίοι αργότερα αποχώρησαν και παρέμειναν στο χωριό μόνο 30 αντάρτες. Στις 27 Δεκεμβρίου πέρασε ένας λοχίας, λιποτάκτης του εθνικού στρατού και πέντε κάτοικοι της Λευκίμης. Αυτοί ειδοποίησαν τους αντάρτες ότι έρχεται ο στρατός. Έτσι έφυγαν και οι 30 αντάρτες από τη Βυρίνη. Πάντως μια μέρα νωρίτερα κατά τις πληροφορίες του στρατού, δηλαδή τη νύχτα της 28^ης Δεκεμβρίου ομάδα 10 ανταρτών μπήκε στη Βυρίνη και φόρτωσε σε 10 μουλάρια ποσότητα άγνωστων υλικών, που είχαν αποθηκευμένα σε κάποιο σπίτι . Μέσα στη Βυρίνη έμεναν μόνο 14 κάτοικοι και αυτοί όλοι ήταν Πομάκοι.

          Τέταρτη μέρα της επιχείρησης, η 30^η Δεκεμβρίου 1947…

          Οι στρατιώτες κινούνται σε ορισμένα δρομολόγια και εξερευνούν την περιοχή, αλλά δεν βρίσκουν τίποτα.

          Οι εντυπώσεις που αποκομίζουν οι αξιωματικοί, είναι ότι τα δύο τάγματα ανταρτών που δρούσαν εκεί, έφυγαν για την περιοχή της Κομοτηνής. Εκεί παρέμειναν ορισμένες ολιγομελείς ομάδες, κάποιοι σύνδεσμοί, η φρουρά των 30 αναρτών της Βυρίνης και η ομάδα άλλων τριάντα ανταρτών υπό τον καπετάν Λιάνο, στην περιοχή της Δαδιάς.

*Αθανάσιος Φροντιστής: Συμπεριφορά των ανταρτών καλή...

          «Συμπεριφορά συμμοριτών προς τους κατοίκους των υπό την επιρροή των χωρίων καλή. ‘Έντονος προπαγάνδα και διαφώτισις» τόνιζε στην έκθεσή του ο διοικητής του τάγματος, με αξιοπαρατήρητη αντικειμενικότητα.

          Πάντως το ηθικό των στρατιωτών ήταν άριστο, αλλά κατά την ίδια έκθεση «ηθικόν αξ/κών από καλού μέχρι πολύ καλού.  Δεν υστέρησαν εις μαχητικότητα και προθυμίαν ήσαν όμως καταφανώς περισσότερον κουρασμένοι. Τα μεταγωγικά του τάγματος εντελώς ανεπαρκή δια μετακινήσεις μεγαλυτέρας των δύο ημερών. Τουλάχιστον δια την χειμερινήν περίοδον οπότε προβλέπονται φόρτοι δια κλινοσκεπάσματα και αντίσκηνα. Το τάγμα πρέπει να γνωρίζη εγκαίρως τας κατεθύνσεις και τα δρομολόγια κινήσεως διότι άλλως δεν δύναται να ετοιμασθή εφ’ όσον τα μεταγωγικά του δεν επαρκούν. Εξ άλλου σοβαρόν ζήτημα η εξεύρεσις οδηγών δια περιοχάς μακράν της έδρας του τάγματος. Σοβαρώτατος ζήτημα χρήζον μεγάλης μελέτης και προπαρασκευής  τα υδάτινα κωλύματα».

*Η υπογραφή του Αθανάσιου Φροντιστή στην έκθεση

          Διοικητής του τάγματος ήταν τότε ο ταγματάρχης Αθανάσιος Φροντιστής, Α/ΓΕΕΘΑ (1959-1962) και μετά βουλευτής Μαγνησίας της ΕΡΕ. Στις 3 Απριλίου ορκίστηκε υπουργός Συγκοινωνιών στην κυβέρνηση του Παναγιώτη Κανελλόπουλου, η οποία ανατράπηκε στις 21 Απριλίου 1967, από τους συνταγματάρχες.

          Το 551 τάγμα πεζικού με διοικητή αργότερα, τον αντισυνταγματάρχη Χαράλαμπο Μούρκο, το Φεβρουάριο του 1948, είχε μετασταθμεύσει στη Χελιδόνα Έβρου. Πήρε μέρος σε πολλές επιχειρήσεις.

          Τον Απρίλιο του 1948 το τάγμα είχε αναλάβει  τον τομέα του Παρανεστίου Δράμας. Το Μάιο 1948 μετακινήθηκε στον τομέα Παπάδων. Ο Μινώταυρος του εμφυλίου διψούσε ακόμα για αίμα…

Αγνοούμενοι στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις

          Ας πάμε σε άλλα τάγματα πεζικού, σε άλλες περιοχές, χωρίς να τηρούμε κάποια σειρά ή να έχουμε κάποια αξιολόγηση.

          Στις 9 Μαρτίου 1948 με διοικητή τον ταγματάρχη Δημήτριο Κάρτσωνα, το  611 τάγμα πεζικού, ευρισκόμενο στην περιοχή Φιλιατών, αριθμούσε από τις πρόσφατες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις 172 αγνοούμενους οπλίτες και 5 αξιωματικούς.

          Οι αξιωματικοί ήταν ο λοχαγός Χαρίλαος Στοφόρος, υπασπιστής του τάγματος, οι υπολοχαγοί Θεοφάνης Ευσταθίου και Κωνσταντίνος Αργυρόπουλος, ο έφεδρος ανθυπολοχαγός Παναγιώτης Βλαβιανός και ο έφεδρος ανθυπίατρος Σταύρος Σταυρόπουλος.

          Η ζωή στο μέτωπο ήταν αδυσώπητη. Παντού ανασφάλεια.

          Το 584 τάγμα πεζικού στα μέσα Μαΐου 1949 έστησε ενέδρα το ύψωμα 104.  Δύναμη ανταρτών προερχόμενη από την περιοχή Πυρσόγιαννης, πέρασε τον ποταμό στο Σαραντάπορο και εισέδυσε στην περιοχή της Καστάνιανης. Κατόρθωσε μάλιστα να κυκλώσει μια διμοιρία. Ακολούθησε σφοδρή μάχη. Λόγω των μεγάλων κενών που υπήρχαν στη διάταξη του στρατού και του σκότους, οι αντάρτες μπόρεσαν να διεισδύσουν στη διάταξη της διμοιρίας, προκαλώντας μεγάλη σύγχυση.  Η διμοιρία διαλύθηκε και οι στρατιώτες ετράπησαν σε φυγή. Κατά την υποχώρηση ο ανθυπολοχαγός της διμοιρίας ήταν τελευταίος και έπεσε στα χέρια των ανταρτών… Αναφέρθηκε απλά η εξαφάνισή του χωρίς να μάθει κανένας για την τύχη του.

*Φόνος εξ αμελειας...

          Μέσα σε όλες τις δυσχέρειες, υπήρχαν και οι αμέλειες που σκορπούσαν αθέλητα το θάνατο, εκτός από τους αντάρτες.

          Μια τέτοια εγγραφή, υπάρχει στη ημερολόγιο του 571 τάγματος πεζικού: 12 Οκτωβρίου 1947. Ψυχρή αναφορά σε ένα τραγικό περιστατικό, χωρίς λεπτομέρειες: «Ώραν 4.30 πρωινήν στρ. Δουλγέρογλου Κ. εφόνευσεν εξ αμελείας στρ. Φωτάκην Γεώργιον του 3^ου λόχου». Θάνατος παντού…

          Σε άλλο τάγμα τώρα, στο 566 τάγμα πεζικού. Το πρωί της 13^ης Νοεμβρίου 1946, ο 3^ος λόχος του τάγματος διατάχθηκε να ενισχύσει ένα λόχο του 564 τάγματος στην περιοχή του Σκρα- Ντιλέγκεν. Καθ οδόν όμως σε έπεσε σε ενέδρα περίπου 1.000 ανταρτών. Έγινε μάχη στην οποία έχασε τη ζωή του ο διοικητής του λόχου λοχαγός Σισμάνης, ο ανθυπολοχαγός Μακρής, δύο οπλίτες και ένας πολίτης οδηγός καταγόμενος από το χωριό Αρχάγγελος. Οι αντάρτες συνέλαβαν 29 οπλίτες. Κατόρθωσαν να διαφύγουν από τους αντάρτες μόνο δύο!

          Αλλού τώρα. Στο 554 τάγμα πεζικού. Έδρα του στην περιοχή της Κομοτηνής 24 Ιουνίου 1945. Εκεί κοντά ένας Οθωμανός στρατιώτης του 134 τάγματος πεζικού κηδεύονταν. Οι αξιωματικοί του 554 τάγματος έσπευσαν να παραστούν στην κηδεία. Οι μουσουλμάνοι πολίτες, οι γονείς και οι συγγενείς του εκλιπόντος εξέφρασαν τον θαυμασμό τους για τις τιμές που αποδόθηκαν στον αποθανόντα Οθωμανό στρατιώτη.

          Το αίμα χύνεται ποτάμι.  Ας δούμε το 529 τάγμα πεζικού…  Στις 25 Ιουλίου 1947, δέκα τάγματα ανταρτών επιτίθενται εναντίον  των Γρεβενών. Στο ημερολόγιο η αναγραφή είναι ψυχρή:   Νεκροί αντάρτες 119. Τους έθαψαν όλους έξω από τα … νεκροταφεία. Τραυματίες πλέον των 200. Από τον εθνικό στρατό υπήρξαν 11 νεκροί και 22 τραυματίες. Τα λάφυρα πολλά… αλλά οι ζωές δεν αναπληρώνονται.

*Κάπου στο βουνό. Αντάρτες σε ένα ρέμμα, βρίσκουν ευκαιρία για ατομική καθαριότητα.

Πείνα, πείνα, πείνα…

          Σε ένα «Βιβλίον Χορηγουμένων Δανείων», παρμένο από Γεωργικό Πιστωτικό Συνεταιρισμό (Λύση ανάγκης. Πού να βρεις κατάλληλο βιβλίο ημερολογίου στα βουνά) οι αξιωματικοί του 563 τάγματος πεζικού το οποίο βρίσκονταν εντός  του νομού Σερρών καταχωρούν τη δράση των ανταρτών,  όπως την πληροφορούνται μερικές φορές από τρίτους.

          Η πείνα ταλαιπωρούσε περισσότερο τους αντάρτες και λιγώτερο τους στρατιώτες. Από εγγραφή στις 21 Ιουνίου 1947 μαθαίνουμε ότι 3 αντάρτες πήγαν σε ένα ποιμνιοστάσιο στα νότια του Τεπελάρ και πήραν ψωμιά και γάλα!!!

          Στις 23 Ιουνίου, 12 αντάρτες πήραν ψωμιά και τυρί από ποιμνιοστάσιο ανατολικά του Σχιστόλιθου.

          Στις 10 Ιουλίου 1947περίπου 350-400 αντάρτες επιτέθηκαν εναντίον του λόχου που ήταν στα Άνω Πορρόϊα. Την ίδια ώρα άλλοι αντάρτες πραγματοποίησαν επίθεση εναντίον διμοιρίας στον Άγιο Γεώργιο. Η μάχη κράτησε 45 λεπτά και η διμοιρία υπέκυψε στους αντάρτες. Όλοι οι άνδρες της αιχμαλωτίσθηκαν. Μια άλλη διμοιρία του ιδίου τάγματος συνέχισε τον αγώνα αλλά και αυτή αναγκάσθηκε να συμπτυχθεί.

*Η "φιλία χειροβομβίς" σκορπίζει το θάνατο, κάπου στο μέτωπο...

Η.. φιλία χειροβομβίς σκορπίζει το θάνατο!!!

          Και οι αμέλειες συνεχίζονται. Και χύνεται αίμα άδικα… στο ημερολόγιο του 508 τάγματος πεζικού, αναφέρεται ότι την 1^η Οκτωβρίου 1948 «Τας εσπερινάς ώρας της σήμερον, εφονεύθησαν συνεπεία εκρήξεως φιλίας χειροβομβίδος δύο οπλίται».

          Μια αυθεντική περιγραφή των τραγικών συνθηκών που αντιμετώπιζαν οι στρατιώτες, από το ημερολόγιο του 557τάγματος πεζικού που βρίσκονταν το Δεκέμβριο του 1946 στην περιοχή των Μεταξάδων.

          «Εκεί εγκατεστάθη ο λόχος αμυντικώς επί του υψώματος ΣΚΑΛΑ ένθα και παρέμεινεν όλην την νύκτα εν αναμονή της εξελίξεως του αγώνος.

Καιρική κατάστασις: Από της17.00 ώρας μέχρι της 04.00 της 9-12-46 έβρεχε συνεχώς και επεκράτει βαθύτατον σκότος και αρκετό ψύχος.

Οι άνδρες ήταν κατάκοποι εκ της συντόνου πορείας των τελευταίων ημερών, νήστεις λόγω της εκτάκτου κινήσεως του τάγματος και διψασμένοι. Μετά κόπου οι αξιωματικοί συνεκράτουν τούτους από το να κοιμώνται.

Καίτοι νεοσύλλεκτοι και δια πρώτην φοράν εβαπτίζοντο εις το πυρ, επέδειξαν θάρρος και ψυχραιμίαν. Κατά την μάχην εκ των ημετέρων εφονεύθη ο διοικητής του λόχου λοχαγός Ανδρικάκης και συνελήφθη αιχμάλωτος στρατιώτης του λόχου διοικήσεως».
          Να κινδυνεύεις από αντάρτες στον εμφύλιο, ήταν επόμενο. Όμως οι κίνδυνοι ήταν απρόβλεπτοι από κάθε κατεύθυνση. Όπως συνέβη με το 509 τάγμα πεζικού που επέστρεφε στις 20 Οκτωβρίου 1946 από την Δεσκάτη στην Ελασσόνα. Ένα αυτοκίνητο από βλάβη των φρένων κινδύνευσε να ανατραπεί. Ένας λοχίας ο Σαλτούρος Ιωάννης που φοβήθηκε πήδησε κάτω, αλλά έπεσε και πέρασε επάνω του η πίσω ρόδα του οχήματος. Ο λοχίας τραυτίσθηκε σοβαρότατα. Συνεθλίβη το ήπαρ και η σπλήνα του. Έπαθε εσωτερική αιμορραγία και μεταφέρθηκε στο χειρουργικό τμήμα της Ελασσόνας. 

          Η ατμόσφαιρα στο μέτωπο δεν ήταν κινηματογραφική. Καθόλου ρομαντική. Και οι επιμέρους ηρωισμοί, ήταν κυρίως πράξεις επιβίωσης, γιατί ο θάνατος πλανιόταν παντού. Και στους μεν και στους δε.

          Είπα και στην αρχή, ότι  ο εμφύλιος πόλεμος, είναι κατάρα για όλα τα έθνη. Γι’ αυτό τα δραματικά διδάγματά του, πρέπει να τα έχουμε συνεχώς κατά νου. Για να μην επαναληφθούν τα λάθη του παρελθόντος.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης