ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ ΤΟΥ 192Ο-21 ΜΕ ΤΑ ΜΑΤΙΑ ΕΝΟΣ ΚΡΗΤΙΚΟΥ ΛΟΧΙΑ

*Ο Σταύρος Περογιάννης ή Περογιαννάκης

          Ο Σταύρος Περογιάννης ή Περογιαννάκης, υπήρξε ένας απλός άνθρωπος, από τη μεγάλη εκείνη γενιά των Ελλήνων, που πήραν μέρος στις πολεμικές εξορμήσεις της πατρίδας, άλλοτε νικηφόρες και άλλοτε όχι. Γεννήθηκε σε ένα χωριό της Ανατολικής Κρήτης τους Παπαγιαννάδες και η μοίρα τον έφερε στη Θράκη, ακριβώς τότε που έγινε η απελευθέρωσή της μετά από δουλεία 600 ετών. Επέστρεψε στην Κρήτη και δεν έζησε από κοντά την δραματική κατάρρευση, όταν η απελευθερωμένη Ανατολική Θράκη, όπου οι Τούρκοι δεν πολέμησαν για να την κρατήσουν, παραδόθηκε κατά τα συμφέροντα των Αγγλογάλλων στην Τουρκία και έμεινε ως σύνορο ο ποταμός Έβρος. 

          Άνθρωπος επιμελής, νοικοκύρης, κατέγραψε τις αναμνήσεις του, οι οποίες διασώθηκαν και σήμερα έχω την χαρά και την τιμή να τις αναρτώ στο ιστολόγιό μου. Είναι ανέκδοτες και αξίζει να διαβαστούν κυρίως από τους συμπατριώτες μου τους Θρακιώτες, γιατί δίνουν μια καλή εικόνα για την περιοχή μας και την καλοσύνη των Θρακιωτών. Κράτησα επακριβώς τη σύνταξη και την ορθογραφία των χειρογράφων του καλού αφηγητή Σταύρου Περογιάννη ή Περογιαννάκη. Σε μερικά τοπωνύμια, κυρίως τουρκικά, υπάρχουν ορισμένα λάθη, που προκύπτουν από το γεγονός ότι δεν γνώριζε καλά την περιοχή.

          Ας είναι ελαφρύ το χώμα, που τον σκεπάζει!

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Σταύρος Περογιάννης (Έφεδρος Λοχίας Πεζικού)

-----------------------------------------------------------------

------------------------------------------------------------

Περιγραφή εν περιλήψει της Στρατιωτικής μου ζωής και της προελάσεως του 14^ου πεζικού Συντάγματος της Μεραρχίας Ξάνθης (ΧΙΙ) εις την Δυτικήν  και Ανατολικήν Θράκην

--------------------------------------------------------------

Η παρούσα ελήφθη εκ διαφόρων σημειώσεων άς εκράτουν κατά τον χρόνον της εν τω στρατώ υπηρεσίας μου. Τούτην δε έγραψα ίνα χρησιμεύση ως ενθύμιον

---------------------------------------------------------------

Παπαγιαννάδοι 10 Ιουλίου 1921

*Έτσι αρχίζει την καταγραφή των αναμνήσεών του ο Σταύρος Περογιάννης ή Περογιαννάκης

Η στρατιωτική μου πορεία

                Ανήκων εις την κλάσιν του1920 ως γεννηθείς κατά το 1900 (8^ην 7/μβρίου ημέραν Κυριακήν) προσεκλήθην κατά τον Μάϊον του 1919. Τυγχάνων όμως μαθητής της Ε΄ τάξεως του Γυμνασίου έτυχον όπως και πάντες της αυτής κατηγορίας αναστολής προσελεύσεως μέχρι πέρατος του σχολικού έτους εν τω μεταξύ δε ως θέλων έν έτος να τελειώσω το Γυμνάσιον έλαβον ετησία αναβολήν κατατάξεως ήτις όμως ανεστάλη αμέσως μετά δώδεκα ημέρας  διό και προσήλθον εις τας τάξεις του στρατού εν Ηρακλείω τη 16^ην Ιουλίου ημέραν Δευτέραν του 1919 καταταγείς εις τον 14^ον Λόχον των εμπέδων απαρτιζόμενον ως επί τον πλείστον εκ μαθητών του Γυμνασίου διό και διήλθον εν αυτώ ευχαρίστους ημέρας διασκεδάζων μετά των συμμαθητών μου.

*Το απολυτήριο του Στ. Περογιάννη ή Περογιαννάκη

                Εκ του 14^ου Λόχου μετετέθην εις τον 10^ον τοιούτον ως συγχωνευθέντων των δύο λόχων. Κατά το διάστημα τούτο διοικητής των εμπέδων και Φρούραρχος Ηρακλείου ήτο ο εξάδελφός μου Ταγματάρχης Πεζικού Καλομενόπουλος Παύλος.

                Εκ του 10^ου Λόχου μετετέθην εις τον 11^ον τοιούτον οπόθεν την 16^ην Σεπτεμβρίου του ιδίου έτους ανεχώρησα με αποστολήν δια Πειραιά. Καθ ήν στιγμήν εξηρχόμεθα εκ του λιμένος Ηρακλείου ίνα επιβιβασθώμεν του ατμοπλοίου προσέκρουσεν η λέμβος μας, εντός της οποίας ευρισκόμεθα περίπου 12 στρατιώται μεταξύ των οποίων και ο Ιωάννης Τζανιδάκης, επί εισπλέοντος ιστιοφόρου και εθραύσθη εις το μέσον. Τότε άλλοι μεν των στρατιωτών ερρίφθησαν εις την θάλασσαν άλλοι δεν μεταξύ των οποίων  και εγώ και ο Τζανιδάκης ανερριχήθημεν επί του ιστιοφόρου. Το θέαμα ήταν εξαίσιον, εγώ εκρατούμην εκ του άνω μέρους της αλύσεως της αγκύρας του πλοίου φορτωμένος τον γυλιόν ο δε Τζανιδάκης κρατών με εκ των ποδών ευρίσκετο ο ήμυσις εντός της θαλάσσης. Εν τω μεταξύ έφθασεν άλλη λέμβος η οποία μας παρέλαβε και μας μετέφερε εις το αναμένον ατμόπλοιον.

                Την 18^ην 7/μβρίου εφθάσαμε εις Πειραιά και προσεκολύθημεν εις τον 2^ον Λόχον προσκολύσεως, όπου παρεμείναμεν μέχρι της 28^ης του ιδίου μηνός αναχωρήσαντες εκείθεν ατμοπλοϊκώς εις Θεσσαλονίκην.

*Η οπίσθια όψη φωτογραφίας του Περογιάννη, σταλμένης στους γονείς του

Άφιξη στη Θεσσαλονίκη

                Εις Θεσσαλονίκης απεβιβάσθημεν την 1^ην Οκτωμβρίου και προσεκολύθημεν εις τον Λόχον αμύνης του τάγματος προσκολύσεως  ευρισκόμενον εν Αγία Παρασκευή ½ ώραν έξω της πόλεως. Ενταύθα εμείναμεν επί τρεις ημέρας τρώγοντες βρώμικα κρέατα και κοιμωμένοι εντός σταύλων.

                Ευτυχώς την 4^ην του ιδίου μηνός απεσπάσθην μετά πολλών άλλων της ιδίας αποστολής εις τον Λόχον Φρουράς Θεσσαλονίκης έχοντα δύναμιν περί του Οκτακοσίους. Εντός του λόχου παρέμεινα επ΄ ολίγας μόνον ημέρας και έπειτα απεσπάσθην μετά δύο  άλλων στρατιωτών εις μόνυμον Φρουράν εντός της πόλεως εις τα Γαλλικά παραπήγματα, έχων αρχιφύλακα τον εκ Συκιάς Χαλκιδικής Δεκανέα Μπαξεβάνον Ιωάννην. Εν τω φυλακείω τούτω διήλθον ημέρας ευχαρίστους μέχρι της 26^ης 8/βρίου οπότε έγεινα δεκανεύς επανελθών εις τον Λόχον.

                Την 7^ην Φεβρουαρίου 1920 ανεχώρησα μετά πολλών άλλων υπό την ηγεσίαν του υπολοχαγού γενομένου μετ’ ολίγας ημέρας Λοχαγού Κοντού Νικολάου και απετελέσαμεν εν Τούμπα τον 2^ον Λόχον του υπό τον αντισυνταγματάχην Τσακτσίραν Ιωάννην 14^ου Πεζικού Συν/τος της Μεραρχίας Ξάνθης διοικουμένης υπό του υποστρατήγου Μαζαράκη Αναστ.

                Την 22αν Μαρτίου του 1920 κατόπιν φοιτήσεως εις τον Ουλαμόν των Υπαξιωματικών έγεινα λοχίας ελθών 5^ος εις την σειράν.

                Εν Τούμπα διηρχόμην ημέρας καλάς απολαμβάνων της ευνοίας του Λοχαγού μου. Τα γυμνάσια όμως, ο καύσων και η έλειψις καλού ύδατος με έκαναν να προσβληθώ υπό παρωτίτιδος και πυρετών και ως εκ τούτου μετεφέρθην εις το αναρρωτήριον του Συν/τος. Τας εορτάς του Πάσχα ήμουν ασθενής.

*Η αφήγηση του Σταύρου Περογιάννη

Αναχώρησις του 1^ου Τάγματος για τη Θράκη

                Την 26^ην Απριλίου του ιδίου έτους το 1^ον Τάγμα υπό τον Ταγματάρχην Οικονομίδην Ν. ανεχώρησεν σιδηροδρομικώς   δια την Δυτικήν Θράκην. Την 27^ην ιδίου μηνός αναίσθητος σχεδόν εκ της ασθενείας έφθασα εις Ξάνθην και εκείθεν οι μεν άλλοι στρατιώται πεζοί εγώ δε επί διτρόχου ήλθομεν και κατεσκινώσαμεν δύο ώρας πέραν της Ξάνθης έξωθεν του Τουρκικού χωρίου Δενεκλέρ καταφύτου και πλουσίου εις ύδατα έχοντος ούτω υγιεινότατον κλίμα.

                Μετά δύο ημέρας ήλθον και τα άλλα δύο Τάγματα και κατεσκίνωσαν ανατολικώς του άνω χωρίου. Το υγιεινόν τούτο μέρος συνετέλεσεν ώστε εντός ολίγου να γίνω καλά. Ενταύθα  ησκούμεθα εις τα της Μαχητικής τάξεως γυμνάσια μέχρι της 13^ης Μαΐου 1920 οπότε ολόκληρον το Σύν/μα υπό τον Συν/χην Σκιερόν Νικόλαον ανεχώρησεν προς κατάληψιν της Δυτικής Θράκης.  Κατά την πρώτην ημέραν της πορείας έπιπτε ραγδαία βροχή  διό η πορεία ήτα πάρα πολύ δύσκολος διελθόντες εκ του Ελληνικού χωρίου Γεσίκιοϊ κατεσκηνώσαμεν έξωθεν του Τουρκικού χωρίου Αρλίκιοϊ (Σ.Σ. αν το διάβασα σωστά γιατί είναι δυσανάγνωστο).

                Την 14^ην λίαν πρωί το 14^ον Σύντ/μα μετά της Μεραρχίας Σερρών υπό τον υποστράτηγον Ζυμπρακάκην Επαμ. Εβάδισε προς κατάληψιν της Γκιουμουλτζίνης. Η πορεία ως εκ μήκους της φάλαγγος, της σπουδής, του υπερβολικού καύσωνος και της ελείψεως ύδατος είχεν εξαντλήσει δυστυχώς τους στρατιώτας. Εις ωρείαν (εννοεί ωριαία) τινά στάσιν ευρόντες ύδωρ εντός βάλτου εντελώς ακατάλληλον προς πώσιν διυλίζομεν τούτο δια των ρινομάκτρων μας και το επίνομεν.

                Εγώ ο ίδιος ιδών εντός καλλιεργημένου αγρού μικρόν τινα λάκκον περιέχοντα ολίγον θωλό βρόχινο νερό επίδισα δια να πίω αλλά εβιθίσθησαν  εντός του πηλού οι πόδες μου και αι χείρες μου και ούτω δεν ηδυνάμην να εξέλθω ώστε παρέστη ανάγκη της βοηθείας άλλων.

                Οι πλέον αδύναμοι στρατιώται έπιπτον λόγω καμάτου δεξιά και αριστερά της οδού.

*Η Κομοτηνή πριν από την απελευθέρωσή της. Εικόνα από τα τουρκικά κρατικά αρχεία

Κατάληψις της Γκιουμουλτζίνης

                Περί τας 2 μ.μ. της ιδίας ημέρας το 14^ον Σύν/μα πρώτον εισήρχετο εντός της πόλεως παρελαύνον   ενώπιον του υποστρατήγου Ζυμπρακάκη και του Γάλλου στρατηγού Σαρπύ. Η υποδοχή του στρατού υπό των κατοίκων ήτο λαμπρά. Η πόλις ήτο σημαιοστόλιστος. Οι έλληνες και οι Ελληνίδες φέροντες τας εορταστικάς αυτών στολάς έρρενον τους στρατιώτας δι’ ανθέων και εζητωκραύγαζον.

                Αι Μαθήτριαι και οι μαθηταί φέροντες την Ελληνικήν ενδυμασίαν καθώς και οι πρόσκοποι, εχαιρέτιζον τους ελευθερωτάς ψάλλοντες διάφορα Ελληνικά Τραγούδια. Εν Γκιουμουλτζίνη εμείναμεν και  την επομένην ημέραν. Η κατάληψις δε ταύτης εγένετο άνευ αντιστάσεως. Τα Συν/τα της Μεραρχίας Σερρών ανέλαβον την Φρουράν της πόλεως και την φύλαξιν της σιδηροδρομικής γραμμής, εις δεν το 14^ον Σύνταγμα ανετέθη η εκκαθάρισις του εδάφους της Δυτικής Θράκης.

                Την 16^ην Μαΐου ανεχωρήσαμεν εκ Γκιουμουλτζίνης βαδίζοντες υπό φοβερόν καύσωνα. Το εσπέρας κατεσκηνώσαμεν και την επομένην εξηκολούθησεν η πορεία υπό βροχήν και δια μέσου ανωμάλων μερών ώστε εις μέρη τινά παρίστατο ανάγκη να σπρώχνουν οι στρατιώται τα δίτροχα. Την μεσημβρίαν εκ της εξαντλήσεως των στρατιωτών και προπαντός των μεταγωγικών τα οποία δεν ηδύνατον να παρακολουθούν την φάλαγγα κατεσκηνώσαμεν παρά την θάλασσαν πλησίον του μικρού χωρίου Πετροχώρι εγκαταστήσαντες επί των βουνών φυλάκια. Τα βουνά ταύτα μέχρι Δεδέαγατς κατά μήκος της παραλίας είχον οχυρώσει οι Βούλγαροι κατά τω 1917-18 φοβούμενοι αποβίβασιν των αγγλογάλλων.

*Δεδεαγάτς (Αλεξανδρούπολη). Οθωμανικοί στρατώνες. Εικόνα από τα τουρκικά κρατικά αρχεία

Η διέλευση από το Δεδεαγάτς

                Την 18^ην Μαΐου εξηκολούθησεν η πορεία διελθόντες δε εκ του χωρίου Κοίλιτας και του Ελληνικού χωρίου Μάκρα του καέντος υπό των Βουλγάρων εφθάσαμεν το εσπέρας εις Δεδέαγατς, το οποίον είχε καταληφθεί υπό άλλων συνταγμάτων και κατεσκηνώσαμεν ½ ώραν πέραν της πόλεως.

                Εκ Δεδέαγατς ανεχωρήσαμεν  την 20^ην ιδίου μηνός και περί την εσπέραν εφθάσαμεν εις το χωρίον Φαίρε (ή Φαιρετζίκ) το οποίον είχον εγκαταλείψει οι Βούλγαροι και εις το οποίον είχε την έδραν του ο διοικητής της Μεραρχίας μας.

                Την 21 Μαΐου ο 2^ος Λόχος μετά διμοιρίας πολιβόλων εξηκολούθησε βαδίζων προς το χωρίον Βιτικλί όπως εγκαταστήσει προφυλακάς κατά μήκος του ποταμού Εύρου (Μαρίτσα) του χωρίζοντας την Δ. από την Α. Θράκην εις τα χωρία Τσακριτζέ και Χάντζα απέναντι του Ελληνικού χωρίου Κιουπλίου και των Τουρκικών Σαρχαλέ και Ιγρίκ Τεπέ- Κατ’ αρχάς ήμην αρχιφύλαξ εις το υπ’ αριθ. 3 φυλάκιον όπου ετραυματίσθη υπό των απέναντι τούρκων ο Ανθυπασπιστής του Λόχου μας Κρίτζαλης Αλεξ. Τούτον μετέφερον επί της ράχεώς μου από του τόπου του τραυματισμού του μέχρι του χωρίου Τσακριτζή.

*Ο σταθμός του Μπίντικλι (Τυχερό). Φωτογραφία του Σπ. Μελετζή κατά τη δεκαετία του 1950

                Εκ του υπ’ αριθμόν 3 φυλακίου μετετέθην εις το υπ’ αριθ.  1 φυλάκιον απέχον από της πρωτοφυλακής περί τα 2 ½ ώρας. Εν τω φυλακίω τούτω είχον 6 στρατιώτας και 1 νοσοκόμον. Το φυλάκιον τούτο είχε κατασκευασθεί υπό των Βουλγάρων και ήτο εις ωραίον ύψωμα πλησίον δάσους και αμέσως εις την συμβολήν παραποτάμου τινός μετά του Εύρου. Εις την απέναντι όχθην του ποταμού ευρίσκετο το Τουρκικόν φυλάκιον και καθ εκάστην συνομιλούσαμε μετά των εν αυτώ Τούρκων. Οι εν τω φυλακίω τούτω Τούρκοι δεν ήσαν τακτικός στρατός, αλλ΄ αντάρται φέροντες πολιτικήν ενδυμασίαν και ατελέστατον οπλισμόν έχοντες ως αρχιφύλακα ένα στρατιώτην. Μίαν ημέραν λαβών αφορμήν εκ τυχαίου πυροβολισμού εν τω τουρκικώ φυλακίω έριψα κατ’ αυτών 16 πυροβολισμούς δι’ οπλοπολιβόλου. Ούτοι τόσον εφοβήθησαν ώστε ου μόνον δεν απήντησαν  εις τους πυροβολισμούς μας αλλά και επί πολλάς ημέρας εκρίπτοντο και δεν απήντον εις τα φωνάς και τας προσκλήσεις μας. Η εν τω φυλακίω ζωή μας ήτο ευχάριστος. Παρεσκευάζομεν μόνοι το συσσίτιόν μας το οποίον απετελείτο ως επί το πλείστον από ψάρια τα οποία έπιανον οι στρατιώται εκ του παρά το φυλάκιον παραποτάμου του Εύρου ψαρεύοντες με κουνουπιέρες ή με κοφίνια κατασκευασμένα επείτιδες και τα οποία οι χωρικοί είχον αφήσει εδώ. Τόσον δε πολλά ψάρια υπήρχον εις τα μέρη αυτά ώστε τα μικρά παιδιά των βουλγαρόφωνων κατοίκων του Χάντζα και Τσακριτζή εισερχόμενα εντός αβαθών και μικρών λιμνών  ας ο Εύρος εσχημάτιζεν συνελάμβανον ταύτα δια των χειρών των ή με μικρά  σπασοκάλαθα.

                Εις 10΄ λεπτών απόστασιν από του φυλακίου ευρίσκετο χωρίον μικρόν εγκαταλειφθέν υπό των Βουλγάρων εκ των κήπων δεν τούτου οι στρατιώται επρομηθεύοντο επρομυθεύντο ντομάτες, κολοκιθάκια , φασώλια δροσερά, πεπόνια και καρπούζια και άλλα φρούτα ώστε το συσσίτιον ήτο τέλειον. Εκ του ιδίου χωρίου οι στρατιώται έφερον  άνθη τα οποία εφύτευσαν έξωθι του φυλακίου καθώς και διάφορα οικιακά σκεύη, τραπεζίδια, σανίδες δι’ ών κατεσκεύασαν κλίνες, μικροπυθάρια εντός των οποίων διοχετευσαμεν το νερό μικράς πηγής ευρισκομένης παραπλεύρως του φυλακίου ίνα τούτο διατηρείται δροσερό και καθαρό, προς δε και σκάφην εντός της οποίας επλύναμεν τα εσώρουχά μας, μόνοι-  Εν γένει έμεινα πολύ ευχαριστημμένος διότι μακράς των πόλεων ευρισκόμενος μου εδίδετο περισσοτέρας φοράς αφορμή να στρέψω τον νουν μου προς τον Θεόν, προς δε ήμην ηναγκασμένος να θεραπεύσω πάσας τας ανάγκας μου μόνος, μετεποίουν μόνος τα ενδύματά μου, έρραπτον και έπλυνον μόνος μου και τούτο με ευχαρίστει διότι είχον υπ’ όψιν μου ότι ο άνθρωπος τόσον πλησιάζει προς την ευτυχίαν όσων ολιγοτέρων πραγμάτων έχει ανάγκην.

 *Φέρες. Η βυζαντινή Κοσμοσώτειρα, που οι Οθωμανοί την είχαν μετατρέψει σε τζαμί. 
Εικόνα από τα τουρκικά κρατικά αρχεία

Κουνούπια και τότε….

                Την νύκτα όταν η σελήνη μας εδώριζεν το άπλετον αυτής φως εγώ μεθ’ ενός ή δύο στρατιωτών επηγαίνομεν εις μικράν από του φυλακίου απόστασιν να κυνηγήσωμεν λαγούς και πολλάκις επιστρέφοντες εφέρομεν ένα ή δύο τοιούτους. Το μόνον ελάττωμά του τόπου ήτο ότι είχε πάρα πολλά και μεγάλα κουνούπια τα οποία δεν μας άφηνα να ησυχασμών ούτε την ημέραν. Δια να αποφεύγω δε την ενόχλησαν των εντόμων τούτων εισερχόμουν εντός του παραποτάμου του ευρισκομένου παραπλεύρως του φυλακίου και του οποίου τα νερά ήσαν θολά όπως όλων των ποταμών της Θράκης ήσυχα όμως και χλιαρά.

                Την 14^ην Ιουνίου 1920 το 13^ο και 15^ο συν/μα της ΧΙΙ Μεραρχίας αναχωρούν δια την Μ. Ασία όπου εγένετο η γενική επίθεσις του Ελ. Στρατού υπό τον αρχιστράτηγον Λ. Παρασκευόπουλον.

                 Την 16^ην Ιουνίου ο Λόχος μου επέστρεψεν εις Φαιρετζίκ καθώς και οι άλλοι λόχοι των προφυλακών ίνα συγκεντρωθεί το σύνταγμά μας και αναχωρήσει και τούτο εις Μ. Ασίαν. Εγώ μετά το Λοχιών Φασόη Χαριλ. και Χατζησταύρου Ν.  και 18 στρατιωτών εμείναμε 24 ώρες οπίσω από τον Λόχον ίνα παραδώσωμεν  τον τομέα και τα φυλάκια εις τους αντικαταστήσαντες ημάς χωροφύλακας, την 17^ην ιδίου μηνός επιβάντες σιδηροδρόμου εκ Βιτικλί επανήλθομεν και ημείς Φαρετζίκ.

*Διδυμότειχο. Οθωμανικό στρατιωτικό νοσοκομείο στην περιοχή Αγίας Πέτρας. 
Εικόνα από τα τουρκικά κρατικά αρχεία

Το Σύνταγμα στο Διδυμότειχο

                Η διαταγή περί αναχωρήσεως του Συν/τος μου δια Μ. Ασίαν ανεστάλη και την 18^ην Ιουνίου επεστρέψαμεν  πάλιν δια νυκτός εις Βιτικλί όπου παρελάβομεν πάλι τα προφυλακάς. Η έδρα δε του Συντάγματος μετεφέρθη τώρα εις Διδυμότειχον.

*Η ζεύξη του Έβρου από τον Ελληνικό στρατό, κοντά στο Σουφλί, από την εφημερίδα "Πατρίς"

                Την  8^ην Ιουλίου αλλάξαμεν τομέα με τον 1^ον Λόχον και ούτος μεν παρέλαβε τον πρώτον μας τομέα ημείς δε παρελάβομεν αριστερότερα απέναντι του Κιουπλί και μεταξύ τούτου και του Σουφλίου. Εγώ είχον ασθενήσει τότε και είχον επανέλθει εις την έδραν του Λόχου. Την 11^ην Ιουλίου η ΧΙΙ Μεραρχία (Ξάνθης) διαβάσα δια γεφύρας κατασκευασθείσης υπό του Μηχανικού επί τον Εύρον και απέναντι ακριβώς του Κιουπλίου ήρχισε την προέλασίν της εις την Ανατολ. Θράκην-

*Ο Τούρκος στρατιωτικός διοικητής Τζαφέρ Ταγιάρ, που συνελήφθη αιχμάλωτος

                Καθ’ όν χρόνον η Μεραρχία Ξάνθης προήλαυνε εις την Α. Θράκην από το μέρος του Εύρου άλλος στρατός απεβιβάζετο εκ Ραιδεστού και εβάδιζεν αντιθέτως. Το σχέδιον τούτο συνετέλεσε εις το να παραδοθή η Αδριανούπολις την 13^ην Ιουλίου 1920 (ημέραν Κυριακήν) να συλληφθεί ο αρχηγός του Τουρκικού Κινήματος Ταγιάρ και να καταληφθή η Ανατολική Θράκη άνευ αντιστάσεως σχεδόν. Μόνον αι εσπευσμέναι πορείαι και η έλειψις ύδατος κατέτρεχον τους στρατιώτας μας. Ο 1^ος και ο 2^ος Λόχος δεν ηκουλούθησαν το Σύντ/μα κατά την προέλασιν αλλά παρέμειναν εις τα θέσεις των έχοντες αποστολήν να προφυλάξουν τα προελαύνοντα στρατεύματα  εξ ενδεχομένης επιθέσεως εκ των όπισθεν  Βουλγάρων Κομιτατζίδων ή τακτικού Βουλγαρικού Στρατού.

*Έξω από το Καραγάτς, οι ελληνικές προφυλακές. Φωτογραφια από την εφημερίδα "Εμπρός"

Συμπλοκή με κομιτατζήδες

                Πράγματι δε την νύκτα της 13^ης Ιουλίου συμμορία Βουλγάρων και Τούρκων Κομιτατζίδων διοικουμένη υπό Τούρκου Ανθ/του θελήσασα να διέλθη εκ της Δ. εις την Α. Θράκην έπεσεν επί του υπ’ αριθ. 1 φυλακίου του Λόχου μας. Συνεπλάκησαν λοιπόν οι στρατιώται του φυλακίου προς τους τούτους φονεύσαντες τον αρχηγόν οι λοιποί όμως ριφθέντες εις τον Εύρον διήλθον εις Αν. Θράκην  επειδή όμως ήσαν ολίγοι περί τους 40 δεν ηδυνήθησαν να φέρουν ουδέν πρόσκομμα εις τον προελαύνοντα Ελληνικόν στρατόν-

*Σαράντα Εκκλησίες. Εορτασμός για την απελευθέρωση

Στο νοσοκομείο του Δεδέαγατς 

και μετά στις Σαράντα Εκκλησίες

                Την 13^ην  Ιουλίου επιδεινωθείσης της ασθενείας μου μετεφέρθην επί διτρόχου εις το Νοσοκομείον Σουφλίου και την επομένην διαλυομένου  του νοσοκομείου τούτου μετεκομίσθην εις το Νοσοκομείον Δεδέαγατς εις το οποίον ενοσηλεύθην μέχρι της 23^ης ιδίου μηνός οπότε εξήλθον προσκολυθείς εις τον Λόχον Βάσεως Δεδεαγάτς.

                Την 26/7 επιβάς του Σιδηροδρόμου ανεχώρησα εκ Δεδεαγάτς και διελθών εκ Σουφλίου, Διδυμοτείχου έφθασα την πρωίαν της επομένης εις Καραγάτς, το εσπέρας δε ανεχώρησα δι’ άλλης αμαξοστοιχίας εκ Καραγάτς και την πρωίαν της επομένης έφθασα εις Άλπουλου ένθα γίνεται η διακλάδωσις του σιδηροδρόμου Καραγάτς- Κων/λις και Κων/λις 40 Εκκλησιών. Την πρωίαν της 29^ης ανεχώρησα εξ Άλπουλου και περί την μεσημβρίαν έφθασα εις 40 Εκκλησίας όπου ήτο η έδρα της Μεραρχίας και του Συν/τος μου και όπου είχεν έλθει εν τω μεταξύ και ο Λόχος μου.

*Η Σημαία που είχαν προσφέρει στο Ελληνικό στρατό οι Σαραντακλησιώτισσες.

                Ενταύθα είχε στρατωνισθεί  το Συν/μα κατά Λόχους εις ιδιωτικά επίτακτα οικήματα.

                Κατά το διάστημα τούτο  της εν τη πόλει τούτη διαμονής μου διήλθον ημέρας ευχαρίστους παρακολουθών τον Λοχαγόν μου ως γραφεύς εις την καταγραφήν των επιτάκτων οικημάτων ούτω δε μοι εδόθη αφορμή να γνωρίσω εκ του πλησίον τα ευγενέστατα αισθήματα των Ελλήνων κατοίκων της πόλεως, διότι ομολογουμένως οι κοινωνία των 40 Εκκλησιών είναι πλέον ανεπτυγμένη της κοινωνίας της Αδριανουπόλεως.

*Το κάστρο της Βιζύης

Αναχώρηση για τη Βιζύη

                Την 11^ην Αυγούστου 1920 επί κεφαλής 10 ανδρών του Συν/τος ανεχώρησα δια την υποδιοίκησιν της Βιζύης ίνα βοηθήσω τους πολιτικούς υπαλλήλους εις την καταγραφήν των κατοίκων.

                Κατά την μετάβασίν μου εις Βιζύην διήλθομεν εκ του χωρίου Γέννα εις τα άφθονα και κρυσταλλώδη νερά της οποίας  λέγεται υπό των κατοίκων ότι επότισεν ο Ξέρξης τα στρατεύματά του και τα εστύρευσεν. Την εσπέραν της 11^ης Αυγούστου εμείναμεν εις Μπουνάρ Ισάρ και την πρωίαν αναχωρήσαντες εφθάσαμεν την εσπέραν εις Βιζύην.

                Εκ των ανωτέρω κομοπόλεων διέρχεται η αμαξιτή οδός Αδριανουπόλεως- Κων/πόλεως, εις την πεδιάδα δε της Βιζύης υπάρχουν  ψιλοί τεχνητοί λοφίσκοι υπό τους οποίους υπάρχουν (καθώς λέγεται υπό των κατοίκων) τάφοι Βυζαντινών. Εντός της πόλεως υπάρχει παλαιόν φρούριον επί υψόματος εις το οποίον αναβαίνει τις δι’ 100 λιθίνων βαθμίδων. Εις τον αναβάντα επί του φρουρίου τούτου παρουσιάζει η πόλις μετά της πεδιάδος και των κήπων αυτής εξαίσιον θέαμα. Οι Έλληνες κάτοικοι της πόλεως είχον διωχθεί υπό των Τούρκων και μόλις τώρα επανήρχοντο.

*Αδριανούπολη 1921. Αγιασμός σε στρατόπεδο από τον Μητροπολίτη Πολύκαρπο Βαρβάκη

Από τη Βιζύη στην Αδριανούπολη

                Αφού ετελείωσεν η εργασία μας ανεχωρήσαμεν εκ Βιζύης την 20-8^ου επιστρέφοντες εις το Σύν/μά μας το οποίον εν τω μεταξύ ευρίσκετο εις Αδριανούπολιν και είχε στείλει αποστολήν εις Μ. Ασίαν. Κατά την αποστολήν ταύτην ανεχώρησεν και ο Λοχαγός Κοντός Ν. μετά των περισσοτέρων στρατιωτών και βαθμοφόρων του 2^ου Λόχου. Το 1^ον Τάγμα του 14^ου Συν/τος  συνεπληρώθη τότε υπό του εν Καραγάτς τάγματος εκπαιδεύσεως εξ εθελοντών Θρακών.

                Εκ Βιζύης εφθάσαμεν εις 40 Εκκλησίας την 21^ην Αυγούστου την 22αν δε ανεχωρήσαμεν σιδηροδρομικώς και εφθάσαμεν εις Καραγάτς την επομένην μείναντες και πάλιν εις τον 2^ον Λόχον ου διοικητής τώρα ο Λοχαγός Βλάχος  Δημήτριος.

                Εκ των στρατώνων του Καραγάτς μετεκομίσθην περί τα τέλη 7/βρίου εις τους Στρατώνας Αδριανουπόλεως και έμενον ενταύθα το 1^ον, 2^ον Τάγμα το δε 3^ον ευρίσκετο εις την προκάλυψιν.

*Έλληνες αξιωματικοί στην Αδριανούπολη το 1922

Η διαμονή στην Αδριανούπολη

                Και ως λοχίας εν τη Διμοιρία και ως επιλοχεύων του λόχου εφερόμην εις τους στρατιώτας ευγενώς και ουχί βαναύσως διότι είχον υπ’ όψιν μου ότι οι στρατιώται ούτοι όλοι σχεδόν Θράκες είχον διοικηθεί υπό πολλών κρατών και επομένως εις την καρδίαν εκάστου είχον γεννηθή διάφορα αισθήματα. Είχον λοιπόν ανάγκην πατρικής διοικήσεως ίνα εννοήσουν ότι ήσαν Έλληνες ευρισκόμενοι μεταξύ Ελλήνων. Τούτο συνετέλεσεν εις το να  αποκτήσω την αγάπην, τον σεβασμόν και την εκτίμησιν των στρατιωτών μου καθώς απεδείχθη κατά το διάστημα της μετέπειτα ασθενείας μου οπότε όσον μεν χρόνον ευρισκόμην εις (μια λέξη δυσανάγνωστη…) ήσαν λίαν περιποιητικοί όταν δε εισήλθον εις το Νοσοκομείον με επεσκέπτοντο συχνά μετά των συγγενών των μετά των οποίων είχον σχετισθή και γνωρισθή προηγουμένως απολαμβάνων της αγάπης και της εκτιμήσεως και τούτων.

                Εν Αδριανουπόλει διήλθον ημέρας ευχαρίστους διότι τακτικά οι στρατιώται μου με προσεκάλουν εις τα σπήτια των και διεσκεδάζομεν ώστε πολλάκις μοι εδόθη η αφορμή να εννοήσω ότι η θέσις δεν τιμά τον άνθρωπον αλλά ο άνθρωπος τιμά την θέσιν, διότι εις αξιωματικούς του Λόχου δεν εδείκνυον οι στρατιώται τόσης αγάπην και εκτίμησιν όσην προς εμέ.

*Αδριανούπολη. Γέφυρα επί του ποταμού Τούντζα

Οικογένεια ιερέως Ζερβοπούλου Σωτηρίου

                Δεν θα λησμονήσω ποτέ την ευγενεστάτην και φιλότιμον οικογένειαν  του ιερέως Ζερβοπούλου Σωτηρίου του οποίου τρεις υιοί υπηρέτουν εν τω  στρατώ ο μεν Βασίλειος εις την Μεραρχίαν Σερρών ο δε Πολύβιος και Θεόδωρος εις τον Λόχον μου. Οι ευγενείς ούτοι στρατιώται με ηγάπων και με εσέβοντο ως αδελφόν των η δε οικογένεια αυτών με εθεώρει ως μέλος της και κατά την εις το Νοσοκομείον διαμονήν μου με επεσκέπτοντο συχνά δίδοντές μοι πάσαν παρηγορίαν κατά τας ημέρας της ασθενείας μου. Όταν δε αναρρώσας έφευγον εξ Αδριανουπόλεως έκλεγον ως να απεχωρίζοντο τον υιόν των.

                Το Πάσχα του 1921 εορτάσαμεν εν Αδριανουπόλει μετά μεγίστης μεγαλοπρεπείας. Οι θάλαμοι είχον διακοσμηθεί μεγαλοπρεπώς. Κατά την 12^ην ώραν ο στρατηγός Μομφεράτος διοικητής της Στρατιάς Θράκης- Μακεδονίας ακολουθούμενος υπό του επιτελείου του και της συζύγου και της θυγατρός του επεθεώρησεν όλους τους Λόχους. Εις τους στρατώνας είχαν μεταφερθεί διάφορα όργανα ως και η Μουσική της Στρατιάς δι ών διεσκέδαζον όλην την ημέραν οι στρατιώται και οι αξιωματικοί μετά των οικογένεια αυτών. Οι Αδριανουπολίται όλοι σχεδόν είχον έλθει εις τους στρατώνας διότι πρώτον Πάσχα ελεύθεροι πλέον έβλεπον να εορτάζουν Έλληνες στρατιώται εντός των στρατώνων εκείνων όπου προ ολίγου έμενον Τούρκοι στρατιώται και εις τους οποίους αυτοί δεν ηδύναντο ούτε να πλησιάσουν διότι εκινδύνευεν και αυτή η ζωή των. Η εορτή του Πάσχα εορτάζεται εν Αδριανουπόλει επί 8 ημέρας γενομένης πανηγύρεως εις εκάστην συνοικίαν  ένθα συγκεντρούται όλος σχεδόν ο Ελληνισμός της πόλεως και γίνονται διάφορα παιχνίδια συνήθη εν τω τόπω τούτω.

                Η πόλις μεγάλη έχει σχέδιον τουρκικής πόλεως με δρόμους στενούς και οικίας μικράς. Μόνον εις την Λεωφόρον Βασιλέως Κων/νου ευρίσκονται μερικά καλά οικήματα, ως το της Γενικής Διοκήσεως, το της Στρατιάς, το του Ελ. Γυμνασίου, το της Επαγγελματικής Σχολής. Εις την λεωφόρον ταύτην   ευρίσκεται και η αγορά της πόλεως, τα ξενοδοχεία εξ ών το καλλίτερον «η Αμερική» καθώς και το μόνον μικρός θέατρον «ο Νέος Κόσμος». Υπάρχει και κινηματογράφος ο του Ρεσαδιέ ευρισκόμενος ολίγον δεξιά της αγοράς όπου υπάρχει και χοροδιδασκαλείον.

*Μια ιστορική φωτογραφία, από τα αρχεία της Θρακικής Εστίας Θεσσαλονίκης

                Επί της οδού Βασιλέως Αλεξάνδρου  ευρίσκεται το στρατηγείον του Ταγιάρ το οποίον έχει μεταβληθή τώρα εις Λέσχην των αξιωματικών της Φρουράς, το ανώτερον Τουρκικόν Παρθεναγωγείον και το μεγαλοπρεπές τέμενος του Σουλτάν Σελίμ φέρων τέσσερις μιναρέδες τους υψηλοτέρους της Τουρκίας ένα εις έκαστον σημείον  του ορίζοντος οι οποίοι φαίνονται μόνον δύο εις τον ευρισκόμενον ολίγον μακράν του τεμένους. Οι στρατώνες και το στρατιωτικόν Νοσοκομείον ευρίσκονται ½ ώραν έξω της πόλεως. Δια μέσου της πόλεως διέρχεται ο ποταμός Τούντζα όστις συμβάλει έξωθεν της πόλεως εις τον Έβρον. Αμφότεροι οι ποταμοί τρέφουν ιχθείς ώστε η αγορά είναι γεμάτη από ψάρια ζωντανά. Οι ποταμοί ούτοι εκ των οποίων ο Εύρος έχει πλάτος ως 100 μέτρα είναι ήσυχοι και επομένως πλοτοί. Τα νερά του Τούντζα χρησιμοποιούνται καταλλήλως εις την κίνησιν υδρομύλων. Πέριξ της πόλεως υπάρχουν πλείστα πυροβολεία οχυρά. Η πόλις έχει μερικά καπνεργοστάσια.

                Την 29^ην Απριλίου 1921 ησθένησα εκ πυρετών και παρέμεινα εις τον λόχον επί τινας ημέρας ελεύθερος ιατρού. Δεν θα λησμονήσω την κατά τας ημέρας ταύτας περιποίησιν των στρατιωτών και του φίλου μου Λοχίου Κατσελάκη Στυλιανού εκ Νεαπόλεως Μεραμβέλλου, τούτον εθεώρησα και θα θεωρώ πάντοτε εκ των μάλλον ειλικρινών φίλων μου. Επειδή με εξηκολούθουν οι πυρετοί εισήλθον εις το αναρρωτήριον του Συν/τος και εκείθεν έλαβον εισιτήριον παρά του ιατρού του Συν/τος δια το Β΄ Νοσοκομείον Στρατιάς Θράκης- Μακεδονίας την 8^ην Μαΐου 1921. Την 19^ην Μαΐου μοι εγένετο ένδειξιν ετησίας αναβολής, ως πάσχων εκ χρονίας ελονοσίας και κατάρρου αρισ. Κορυφής υπόπτου φύσεως υπό του εκ Κρήτης αρχιάτρου Ζαχαριάδου Ζαχαρίου. Την 24^ην ιδίου μηνός ανεχώρει το Συν/μά μου δια Δεδεαγάτς όπου έμελλε να συγκεντρωθεί ολόκληρος η ΧΙΙ Μεραρχία (Ξάνθης) και εκείθεν να αναχωρήση δια Μ. Ασίαν. Την ιδίαν ημέραν (24-5-21) με εξήτασεν η επιτροπή απαλλαγών και ενέκρινε την έδειξιν της ετησίας μου αναβολής.

                Εν τω Νοσοκομείω τούτω παρέμεινα μέχρι της 2ας Ιουνίου 1921 οπότε και ανεχώρησα δια Κρήτην.

*Διδυμότειχο. Ο σιδηροδρομικός σταθμός

                Εξ Αδριανουπόλεως μέχρι Πειραιώς ήλθον σιδηροδρομικώς διελθών εκ των εξής σταθμών.

1^ος Ορεστιάς (Καραγάτς 2-6-21).

2^ος Ουρλί, 3^ος Κούλελι Μπουργκάζ.

4^ος Διδυμότειχον, 4β Σουφλίον

5^ος Βιτικλί (3-6-21) 6^ος Φέραι, 7^ος Δεδεαγάτς, ενταύθα καθυστερεί το τραίνον επί 20 ώρας, 8^ος Γκιουμουλτζίνα (4-6-21)

9^ος Ναρλίγκιοϊ, 1^ος Ξάνθη, 11^ος Οκτσιλάρ, 12^ος Νεοχώριον (Γενικιοϊ) 13^ος Μπούσλια 14^ος Κουζούλκιοϊ, 16^ος Δράμα, 17^ος Οτελίγκος, 18^ος Αγκίστος, 19^ος Σέρραι, 20^ος Προσνέη, 21^ος Δεμίρ Ισάρ, 22^ος Χατζή Μπεϊλίκ, 23^ος Πορρόια, 24^ος  Δωϊράνη, 25^ος Κιλκίς, 26^ος Θεσσαλονίκη, 27^ος Αικατερίνη, 28^ος Λάρισσα, 29^ος Χασάν Τατάρ, 30^ος Δομοκός, 31^ος Λαμία, 32^ος Θήβα, 33^ος Αθήναι, 34^ος Πειραιεύς (6-6-21) Εν Αθήναις παρέμεινα επί 6 ημέρας πλησίον του θείου Παυλίδου. 

*Έτσι κλείνει τις αναμνήσεις του ο Περογιάννης... 

  

                Εκ Πειραιώς ανεχώρησα την 13^ην Ιουνίου επιβιβασθείς του ατμοπλοίου Βυζαντίου. Την 14^ην ευρισκόμην εις Χανιά και την 14^ην περί την Μεσημβρίαν έφθασα εις Σητείαν. Ούτω μετά δύο ετών στρατιωτικήν ζωήν επανήλθον την 16^ην Ιουνίου 1921 εις το Μικρό μου Χωριό.

Εν Παπαγιαννάδοις τη 10-7-21

Στ. Περογιάννης

Έφ. Λοχ. Πεζ.