1929: Η ΑΠΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΓΕΡΟΥΣΙΑΣΤΗ ΣΩΤ. ΧΑΤΖΗΓΑΚΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΗΣΤΑΡΧΟ ΤΖΑΤΖΑ ΣΤΟ ΠΕΡΤΟΥΛΙ

* Ο γερουσιαστής Σωτήριος Χατζηγάκης

*Ο βίος και η πολιτεία του Τζατζά

*Ήθελε να απαγάγει τα παιδιά του Αβέρωφ

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

          Ο Τζατζάς, είναι ένας από τους πιο γνωστούς ληστές, που ταλαιπώρησε τη Θεσσαλία κοντά 20 χρόνια από το 1912, έως το 1930. Είναι όμως στις μέρες μας άγνωστο, ότι κατόρθωσε να συλλάβει όμηρο και να απαγάγει στα βουνά των Τρικάλων, το γερουσιαστή Σωτήριο Χατζηγάκη, παππού του πρώην αντιπροέδρου της Βουλής και υπουργού, Σωτ. Χατζηγάκη.

          Φθινόπωρο του 1929 και οι Τρικαλινοί παραθεριστές μάζευαν τα πράγματά τους για να κατεβούν στα πεδινά. Από τη μια, χαλούσε άσχημα ο καιρός, από την άλλη κάποιοι ψίθυροι για ύποπτες κινήσεις στην περιοχή, έκαναν τους Τρικαλινούς να θέλουν να εγκαταλείψουν το γρηγορότερο, τα ορεινά θέρετρα. Εκείνη τη χρονιά, παραθέριζαν στο Περτούλι μεταξύ άλλων οι οικογένειες των Αναστ. Αβέρωφ, Ράπτη, Απ. Τεγόπουλου, του δημάρχου Τρικάλων Χρ. Χατζηγάκη, του διευθυντή της Τραπέζης Αθηνών Ζαδέ, του τμηματάρχη του υπουργείου Συγκοινωνιών Στρατουδάκη, του Απ. Λιούμπα και πολλές άλλες.

Ήταν 9 Σεπτεμβρίου 1929, όταν ένα μεγάλο καραβάνι με περίπου 130 άτομα, μέλη πολλών οικογενειών, ξεκίνησε από το Περτούλι, κατηφορίζοντας προς τα Τρίκαλα, άλλοι με ζώα και άλλοι περπατώντας,. Το καραβάνι συνόδευε και ένας ενωμοτάρχης της Χωροφυλακής, ο Χρήστος Καραμπέτσος και ένας χωροφύλακας ακόμη.

Το πολυπληθές αυτό καραβάνι, τελικά έπεσε σε ενέδρα, που είχε στήσει η ληστοσυμμορία του διαβόητου Τζατζά, στη θέση Τύρνα 8 χιλμ. μετά το Περτούλι, και μακριά από τα Τρίκαλα 10 ώρες πεζοπορίας. Οι ληστές τους αιφνιδίασαν και με προτεταμένα τα όπλα τους διέταξαν κα κατεβούν από τα ζώα, αφού προηγουμένως τους διέταξαν να πετάξουν τα όπλα που τυχόν είχαν. Αμέσως μετά τους οδηγούσαν σε μια μικρή ρεματιά για να μην φαίνονται. Οι ληστές έκοβαν χόρτα και με αυτά «στόμωναν» τα κουδούνια των ζώων για να μην ακούγονται. Τελικά όλους μαζί, τους μετέφεραν σε μια βαθιά χαράδρα μέσα στο δάσος και εκεί τους ανέκριναν.

Ο χωροφύλακας, που έπασχε από ελονοσία και είχε υψηλό πυρετό, βραδυπορούσε απελπιστικά. Κάτι όμως που ήταν για καλό των αιχμαλώτων. Ερχόμενος τελευταίος και σε κάποια απόσταση αντελήφθη τι συνέβαινε και έτσι γύρισε πίσω στο Περτούλι, απ’ όπου ειδοποίησε τις αρχές για το συμβάν.

Ποιος ήταν ο Τζατζάς;

Ο Μήτρος Τζατζάς κατάγονταν από την Κρανιά Ραψάνης Ολύμπου. Στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 και 1913, αν και υπάγονταν στις εφεδρικές ηλικίες που στρατεύονταν, αυτός φυγοδίκησε και ευθύς αμέσως άρχισε τις ληστείες. Μέχρι το 1918, συνεργαζόμενος με το ληστή Βελώνη, είχε διαπράξει σωρεία ζωοκλοπών και ληστειών και κατέγραψε στο ενεργητικό του και το φόνο ενός κτηνοτρόφου.

*Σκίτσο του Μήτρου Τζατζά

Το Μάρτιο του 1920 ξεγελάσθηκε από τις διαβεβαιώσεις του ειρηνοδίκη Ραψάνης και του διοικητή Χωροφυλακής Τσαμπούλα ότι δεν θα καταδιωχθεί αν παραδοθεί, εμφανίσθηκε, αλλά συνελήφθη και κλείσθηκε στις φυλακές της Λάρισας. Εκεί μετά από εγκλεισμό ενός μηνός δωροδόκησε ένα φύλακα και δραπέτευσε ξαναρχίζοντας την παράνομη δράση του στις περιοχές της Θεσσαλίας, των Γρεβενών, της Πιερίας, της Ηπείρου φτάνοντας μέχρι την Αλβανία και τη Σερβία, όπου συνεργάσθηκε με ληστές αυτών των περιοχών. Στη Σερβία μάλιστα, όπου είχε καταφύγει μετά το 1924 έμεινε δύο χρόνια, αγόρασε ποίμνιο προβάτων και παρίστανε τον κτηνοτρόφο. Τον κατέδωσαν όμως και οι σερβικές αρχές που τον συνέλαβαν τον παρέδωσαν στις ελληνικές αρχές και βρέθηκε έγκλειστος επί τέσσερις μήνες στις φυλακές του  Γεντή Κουλέ της Θεσσαλονίκης. Εκεί κρύβοντας στο κελί του μια μεταλλική στεφάνη ενός κουβά, κατασκεύασε μόνος του ένα αιχμηρό εργαλείο με το οποίο έκοψε τα σίδερα του παραθύρου του κελιού του και δραπέτευσε με τον συγκρατούμενο και σύντροφό του  στις ληστείες Μπουρλή. Πέφτοντας κάτω ο Μπουρλής τραυματίστηκε σοβαρά στα πόδια και τη σπονδυλική του στήλη και ο Τζατζάς τον μετέφερε στους ώμους σε μεγάλη απόσταση και τον έκρυψε σε μια χαράδρα και ο ίδιος απομακρύνθηκε γιατί ξημέρωνε. Ο Μπουρλής ανήμπορος συνελήφθη την άλλη μέρα και τελικά καταδικάσθηκε σε θάνατο. Η εκτέλεσή του έγινε έξω από τη Θεσσαλονίκη.

Ο ίδιος ο Τζατζάς καταδικάσθηκε επίσης σε ερήμην σε θάνατο και επικηρύχθηκε αντί 1 εκ. δρχ.  Τον είχαν επικηρύξει οι αρχές από το 1921 ως ληστή, δίνοντας για την κατάδειξη του 300.000 δρχ. και για τη σύλληψη ή το φόνο του 700.000 δρχ.

Αυτός όμως συνέχισε για κάποια χρόνια ακόμα απτόητος τη ληστρική δράση.

Οι άλλοι σύντροφοί του το 1929, ήταν ο Νάκος Πανταζής ηλικίας περίπου 25 ετών, ξανθός με λίγο μουστάκι. Ο Τάκας (Χρήστος) Ζαμπούρας, περίπου 27 ετών με μαύρα μαλλιά και γένια καταγόμενος από την Κουτσούφλιανη Καρδίτσας. Ο τέταρτος ήταν ο αποκαλούμενος Καραντώνης ή Τεζές με ξανθά γένια και μουστάκια, ηλικίας 30-32 ετών.

*Φανταστική αναπαράσταση της σκηνής της απαγωγής στο περιοδικό ¨Ρεπόρτερ"

Ο Τζατζάς κατά καιρούς, είχε και άλλους συντρόφους στη ληστοσυμμορία του, όπως τον Κιάμο, τον Τσιλημάστορη, το Ζιώγα κ.ά. ενώ για το θράσος του αφηγούνται ότι την 1^η Μαΐου ο Τζατζάς ντυμένος με στολή ενωμοτάρχη και οι σύντροφοί του ντυμένοι με στολές χωροφυλάκων, έκαναν ληστεία την 1^η Μαΐου 1928 λίγο έξω από τη Λάρισα. Οι φήμες τον ήθελαν ερωτύλο, ενώ στα βλαχοχώρια της Θεσσαλίας υπήρχε ο θρύλος, ότι ο Τζατζάς δεν σκότωνε, ήταν δίκαιος, προστάτευε τους αδικημένους, βοηθούσε τους φτωχούς και λήστευε τους πλούσιους.

Όταν έγινε η συγκεκριμένη απαγωγή ομήρων το 1929, ο Τζατζάς πρέπει να ήταν περίπου 55 ετών. Ήταν ψηλός, σφριγηλός, μελαχρινός και συνήθως φορούσε σαρακατσάνικη ενδυμασία.

Έψαχναν τα παιδιά του Αναστάσιου Αβέρωφ

Όλοι οι Τρικαλινοί παραθεριστές του καραβανιού, εκείνη τη φθινοπωρινή ημέρα του 1929, συνελήφθησαν όμηροι, αλλά οι ληστές στην πραγματικότητα αναζητούσαν τα παιδιά του προύχοντα Αναστάσιου Αβέρωφ, το Μιχάλη και το Βαγγέλη, τον μετέπειτα υπουργό και αρχηγό της ΝΔ. για να διεκδικήσουν λύτρα. Δεν βρήκαν όμως τα παιδιά του Αβέρωφ. Συμπτωματικά, δεν είχαν ταξιδέψει εκείνη τη μέρα με το καραβάνι, γιατί είχαν κάνει τη δεύτερη δόση του εμβολίου κατά του τύφου, και η μητέρα τους προτίμησε να κατεβούν στα Τρίκαλα με ένα επόμενο καραβάνι, γιατί είχαν πυρετό, λόγω του εμβολίου και δεν έπρεπε να ταξιδέψουν. Είχαν σημειωθεί τότε κάποια κρούσματα τύφου στη Θεσσαλία και όσοι μπορούσαν έπαιρναν τα μέτρα τους. Ο Βαγγέλης εκείνη την  εποχή ήταν φοιτητής Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο της Λωζάνης. Το καλοκαίρι παραθέριζε στο Περτούλι με την οικογένειά του και σχεδόν κάθε μέρα, κυνηγούσε στα γύρω υψώματα, παρέα με τον αδελφό του Μιχάλη.

-Πού είναι εκείνοι οι παλικαράδες που τουφεκούσαν όλο τα καλοκαίρι; Ωρυόταν ο λήσταρχος, ψάχνοντας ανάμεσα στους αιχμαλώτους του.

Ο Τζατζάς απογοητεύτηκε, αλλά δεν το έβαλε κάτω.

-Πηγαίναμε για κριάρια και πιάσαμε προβατίνες. Τώρα θα πληρώσετε εσείς για τις αμαρτίες των άλλων, είπε δυσαρεστημένος.

Οι ληστές αφού δεν βρήκαν αυτούς που ήθελαν, κράτησαν όμηρο το Μελέτη Σταματόπουλο, εγγονό  του γερουσιαστή Χατζηγάκη και ορισμένους άλλους, που τους θεωρούσαν πλούσιους.

Τότε παρενέβη ο γέρων Σωτήριος Χατζηγάκης λέγοντας ότι ο εγγονός του πάσχει δήθεν από επιληψία και θα τους δημιουργήσει προβλήματα, σε περίπτωση κρίσης, ιδιαίτερα μάλιστα αν τους καταδίωκαν τα αποσπάσματα της Χωροφυλακής. Προσφέρθηκε ο ίδιος να παραμείνει όμηρος αντί του εγγονού του. Ταυτόχρονα προσφέρθηκε ο γιατρός Κώστας Ζάχος να παραμείνει όμηρος για να απελευθερωθούν τα δυο παιδιά της χήρας Παπαϊωαννίδου, μέχρις ότου αυτή συγκεντρώσει τα λύτρα. Όμηροι κρατήθηκαν επίσης ο Αθανάσιος Μπαλιάκος και ο γιος του πιλοποιού Ραφτάκου, συνολικά πέντε άτομα. Τα άλλα μέλη του καραβανιού αναχώρησαν για το Τρίκαλα.

*Ηταν πολλά τα δημοσιεύματα για την απαγωγή

Οι όμηροι δεν πέρασαν καλά στα χέρια των ληστών. Ειδικά ένας από τους ληστές ο Νάκος Πανταζής, είχε μάλλον βάναυση συμπεριφορά. Αντιλαμβανόμενος ότι τα αποσπάσματα τους καταδίωκαν, απειλούσε να σκοτώσει τους συλληφθέντες. Η κίνηση της ομάδας γίνονταν συνήθως τη νύχτα. Σχεδόν πάντα όλοι ήταν κρυμμένοι μέσα στις φτέρες και τους πελώριους θάμνους και συνέβη πολλές φορές οι χωροφύλακες να περάσουν 15 μέτρα κοντά τους, χωρίς να τους εντοπίσουν. Οι ημέρες ήταν μαρτυρικές…. Βροχές συνεχείς και πολύ κρύο τις νύχτες. Αλλά η τραγική ομάδα, συνεχώς μετεκινείτο για να μην εντοπισθεί. Αφηγήθηκαν μάλιστα οι όμηροι, ότι ο φοβερός Πανταζής έβαζε το αυτί του στο χώμα και μπορούσε να ακούσει βήματα από μεγάλη απόσταση, ξεχωρίζοντας αν ήταν ανθρώπου ή ζώου.

*Δημοσίευμα εφημερίδας για την μεγάλη απαγωγή

Κατακραυγή κατά της ληστοκρατίας

Η απαγωγή του γερουσιαστή και των άλλων συντάραξε το Πανελλήνιο και την κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο γερουσιαστής Χατζηγάκης με έντονη πολιτική δράση από το 1882, ήταν προσωπικότητα μεγάλου κύρους. Η αιχμαλωσία του συγκίνησε πολύ κόσμο και ιδιαίτερα η ηρωική πρωτοβουλία του να κρατηθεί αυτός ως όμηρος αντί του ανήλικου εγγονού του. Ο πρωθυπουργός έλειπε σε επίσημο ταξίδι στη Γενεύη. Ο αντικαταστάτης του συγκάλεσε σύσκεψη με τον αρχηγό του Επιτελείου και το διοικητή του Α΄ Σώματος Στρατού και αμέσως μετά πραγματοποιήθηκε έκτακτο Υπουργικό Συμβούλιο.

Ο αρμόδιος υπουργός των Εσωτερικών Αργυρόπουλος βρισκόταν στο Καρπενήσι, όπου ειδοποιήθηκε και αμέσως έφυγε για τα Τρίκαλα.

Σε πρώτη φάση το Υπουργικό Συμβούλιο ανταποκρινόμενο σε αίτημα του νομάρχη Τρικάλων αποφάσισε να μην καταδιωχθούν οι ληστές για να μην κινδυνεύσει άμεσα η ζωή των ομήρων και να δοθεί η ευκαιρία απελευθέρωσης κάποιων αιχμαλώτων. Λίγες ημέρες όμως αργότερα, όταν άρχισαν να καταφθάνουν τα τελεσίγραφα του Τζατζά, άλλαξε και η στάση των καταδιωκτικών αρχών.

Ο Τύπος, ξεσπάθωσε κατά της ληστοκρατίας και πίεζε την κυβέρνηση να πάρει μέτρα.

Στις μεγάλες εφημερίδες των Αθηνών εμφανίσθηκα τίτλοι όπως:

*«Το αίσχος ενός κράτους γελοιοποιουμένου από ολίγους θρασείς ληστάς». Ή

*«Τζατζάς ο αιμοδιψής ληστής των Τρικάλων- Το διαρκές φόβητρον των χωρικών της Θεσσαλίας και της Ηπείρου». Ή

*«Να εκτελούνται αμέσως μετά την σύλληψίν των οι ένοχοι ληστειών».

Τελικά η χήρα Παπαϊωανίδου κατόρθωσε να στείλει κρυφά τα λύτρα στους ληστές 250.000 δραχμές και να έτσι αποκτήσει ελευθερία κινήσεων ο γιατρός Ζάχος που μετέφερε τα χρήματα στο βουνό. Επιπλέον νοσήλευσε τον Τζατζά κα τους άλλους συντρόφους του που είχαν κάποια μικροτραύματα.

Αλλά η συγκέντρωση των λύτρων για το γερουσιαστή Χατζηγάκη, που οι ληστές κατά τη διάρκεια της κράτησης το αποκαλούσαν «παππού» ή «κυρ Σωτήρη», καθυστερούσε. Η ζωή των ομήρων κινδύνευε, ενώ η κατάσταση του υπερήλικα Χατζηγάκη χειροτέρευε γιατί έπασχε από προστάτη. Οι διαπραγματεύσεις για την  συλλογή των χρημάτων, κρατούσαν πολύ και ίσως αυτό, υπήρξε σωτήριο για τους ομήρους.

Ο Τζατζάς, πολλές φορές διατύπωνε και τα παράπονά του κατά της κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου, γιατί είχε υπογράψει συμφωνία με τα γειτονικά κράτη, ώστε να εκδίδονται αμέσως οι πάσης φύσεως ληστές και να τιμωρούνται.

-Αν δεν είχε γίνει αυτή η συμφωνία, έλεγε στο γερουσιαστή Χατζηγάκη, θα μπορούσαμε να φύγουμε και να ζήσουμε κάπου αλλού ήσυχα. Και εμείς και το κράτος να απαλλαχτεί από εμάς…

*Ο γερουσιαστής Χατζηγάκης, επιστρέφει από την αιχμαλωσία

Η απελευθέρωση των ομήρων

Ο κλοιός των καταδιωκτικών αποσπασμάτων γίνονταν μέρα με τη μέρα πιο ασφυκτικός. Τελικά τη δέκατη μέρα της αιχμαλωσίας ο γιατρός Ζάχος που ανεβοκατέβαινε στα λημέρια των ληστών συνέστησε στο Τζατζά να αφήσει ελεύθερους τους ομήρους μια και ο ασθενής Χατζηγάκης δεν μπορούσε να μετακινηθεί εύκολα και να διαφύγει με την ομάδα του από ασφαλές πέρασμα. Ο Τζατζάς πείσθηκε από τον Κώστα Ζάχο και άφησε ελεύθερους τους ομήρους, ενώ ο ίδιος διέφυγε προς την περιοχή Περλιάγκο, τη σημερινή Γλυκομηλιά.

Οι απελευθερωμένοι όμηροι, το απόγευμα της ίδια μέρας κατάκοποι, κατόρθωσαν να φτάσουν  στα πεδινά, όπου έγιναν δεκτοί με ενθουσιασμό από τους κατοίκους. Ο καιρός ήταν άθλιος, έπεφτε μια ψιλή βροχή και το κρύο ήταν διαπεραστικό. Ομίχλη κάλυπτε όλη την περιοχή της Πύλης Τρικάλων, της Πόρτας όπως την έλεγαν οι κάτοικοι και αποτελούσε το μοναδικό πέρασμα από τον κάμπο προς τα ορεινά μέσω μιας ημιονικής οδού τότε. Εκεί βρίσκεται και η περίφημη μεσαιωνική Γέφυρα του Πορταϊκού ποταμού, η οποία σήμερα συντηρείται από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. 

*Τα Τρίκαλα του 1934

 

Ειδοποιημένοι, όλοι περίμεναν στην Πόρτα τον ερχομό των απελευθερωμένων ομήρων.  Και όταν αυτοί πλησίασαν είδαν στη μία και μισή το μεσημέρι, στην καμπή του δρόμου ένα μουλάρι να προχωρεί κατάκοπο αργά- αργά. Επάνω του ένας γέρος, χωρίς κολάρο, εμφανώς ταλαιπωρημένος, όπως και οι άλλοι όμηροι που ακολουθούσαν. Οι Τρικαλινοί χωρικοί έσπευσαν με σεβασμό να υποδεχθούν τον «παππού» όπως αποκαλούσαν το γερουσιαστή. Εκείνος κάθε λίγο και λιγάκι σταυροκοπιέται, ψιθυρίζει:

-«Ο Θεός να σε φυλάει από τους ληστές» και αφηγείται την περιπέτεια που πέρασαν όλοι όμηροι.

Όταν αντικρίζει τους πρώτους συγγενείς του βουρκώνει. Από την Πόρτα, ένα αυτοκίνητο παραλαμβάνει τους απελευθερωμένους ομήρους και το απόγευμα τους μεταφέρει στα Τρίκαλα. Ο Χατζηγάκης με υψηλό πυρετό παρέμεινε κλινήρης επί σειρά ημερών και οι γιατροί συνέστησαν θεραπεία με ενέσεις.

Η περιπέτεια όμως του γερουσιαστή Χατζηγάκη, ήταν η αφετηρία λήψης αποφασιστικών μέτρων για να χτυπηθεί η ληστοκρατία, που τόσο πολύ είχε ταλαιπωρήσει όλη την Ελλάδα και τη διέσυρε διεθνώς ως ληστοκρατούμενη χώρα. Η συμμορία του Τζατζά εξοντώθηκε στις 23 Μαρτίου 1930, όταν περικυκλώθηκε από 15 άνδρες των καταδιωκτικών αποσπασμάτων στη θέση Παλαιοκαρυά, κοντά στην Ελάτεια. Εξαιτίας του θρύλου που είχε δημιουργήσει, θρύλο… Ρομπέν των Δασών, η δημοτική μούσα τον ύμνησε με δημοτικό τραγούδι το οποίο τραγουδούσε ο περίφημος τραγουδιστής δημοτικών τραγουδιών Γιώργος Παπασιδέρης και κυκλοφορεί ακόμα και σήμερα σε επανεκδόσεις δίσκων του.

«Χαλάσανε την κλεφτουριά,

χαλάσαν τους λεβέντες,

Φάγαν το Μήτσο το Τζατζά…».

Ο γερουσιαστής Σωτήριος Χατζηγάκης πέθανε πλήρης ημερών, τιμώμενος από τους συμπολίτες του.

Π.Σ. ΑΘΑΝΑΣΙΑΔΗΣ