Το τεράστιο έργο του Κωνσταντίνου Σάθα και η Βιβλιοθήκη της Βουλής

*Ο Κωνσταντίνος Σάθας, προσωπογραφία από την Ε. Βλασσοπούλου- Σάθα.

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

               Ο Κωνσταντίνος Σάθας, είναι μια από τις σημαντικότερες προσωπικότητες στο χώρο της ελληνικής ιστοριογραφίας, αν και ο ίδιος ξεκίνησε να σπουδάζει γιατρός. Τα έργα του κοσμούν τις μεγαλύτερες βιβλιοθήκες και παρέχουν άφθονο υλικό για τη μελέτη της ιστορίας των Βυζαντινών χρόνων και της Τουρκοκρατίας. Θεωρείται από τους θεμελιωτές των Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Σπουδών στην Ελλάδα, μαζί με τον Αθανάσιο Παπαδόπουλο - Κεραμέα και τον Μανουήλ Γεδεών.

               Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1842, αλλά είχε καταγωγή από οικογένεια αγωνιστών και γραμματοδιδάσκαλων του Γαλαξειδίου. Τελείωσε το γυμνάσιο Λαμίας το 1860 και μετά από δύο χρόνια άρχισε να φοιτά στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

               Ένα τυχαίο περιστατικό, έστρεψε τα ενδιαφέροντά του στην ιστορία. Σε μια κρύπτη στα ερείπια της μονής Σωτήρος στο Γαλαξείδι βρήκε τυχαία το περίφημο «Χρονικό του Γαλαξειδίου», που το μελέτησε και ένα χρόνο αργότερο, το 1865, το εξέδωσε. Το σπουδαίο αυτό Χρονικό φέρεται να έχει γραφεί από τον μοναχό Ευθύμιο  του 1703 και αφορά την ιστορία του Γαλαξειδίου. Σύμφωνα με τον τίτλο του πρόκειται για την «Ἱστορία Γαλαξειδίου εὐγαλμένη ἀπὸ παλαιά χερόγραφα, μεμβράνια, σιζίλια, καὶ χρυσόβουλλα αὐθεντικά, ὁπού εὑρίσκονται, καὶ εἶνε καὶ σώζονται εἰς τὸ Βασιλικὸν Μοναστήρι τοῦ Σωτῆρος Χριστοῦ, χτισμένο παρά τοῦ ποτὲ αὐθέντη καὶ Δεσπότη Κυρ Μιχαήλ τοῦ Κομνηνοῦ, οὗ αἰωνία ἡ μνήμη. Ἀμήν».

*Η προτομή του Κωνσταντίνου Σάθα στο Γαλαξείδι

               Ο Σάθας πέρασε τη ζωή μελετώντας στις μεγάλες βιβλιοθήκες των Παρισίων της Βενετίας, της Φλωρεντίας, της Κωνσταντινούπολης και άλλων πόλεων και ερευνώντας τα αρχεία τους. Όταν άρχισε να γίνεται γνωστό το επιτυχημένο έργο του, απέκτησε και σημαντικούς υποστηρικτές όπως ο Παύλος Λάμπρος, μεσαιωνολόγος και πατέρας του επίσης ιστορικού Σπυρίδωνα Λάμπρου, ο Κωνσταντίνος Λομβάρδος και ο Γεώργιος Αλ. Μαυροκορδάτος. Οι δύο τελευταίοι μάλιστα χρηματοδότησαν τις έρευνες του στα αρχεία της Κωνσταντινούπολης, της Βενετίας, της Φλωρεντίας κ.ά.

               Έως το 1895 είχε εκδώσει πολυάριθμες μελέτες. Το 1900 εγκαταστάθηκε μόνιμα στο Παρίσι, όπου και πέθανε το 1914, τυφλός και πάμφτωχος. Ήταν παντρεμένος με την Χαρίκλεια Μάγγου (1846-1923). Το σημαντικό έργο του «Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας μέχρι της Ελληνικής Εθνεγερσίας 1453-1821 που είχε κυκλοφορήσει  το 1868 βραβεύθηκε στον Ροδοκανάκειο Διαγωνισμό. Ο Σάθας αρθρογραφούσε σε διάφορα περιοδικά της εποχής μεταξύ των οποίων και στην «Πανδώρα».

Ο Κωνσταντίνος Τσάτσος, που είχε διατελέσει Πρόεδρος της Δημοκρατίας, ήταν ανηψιός του Σάθα από την πλευρά της μητέρας του, είχε γράψει για τον μεγάλο ιστορικό:

«Πριν γεννηθώ, η Θεία Χαρή, έτσι τη λέγαμε, παντρεύτηκε τον Κωνσταντίνο Σάθα κατά κόσμον γιατρό αλλά πρωτοπόρο μεσαιωνοδίφη, τότε που η έρευνα για το Βυζάντιο ήτανε βυθισμένη σε σκοτάδι. Χωρίς ειδική μόρφωση ιστορικού, επιδόθηκε στην παρουσίαση των σημαντικοτέρων βυζαντινών κειμένων που ήταν ακόμη ανέκδοτα και κοιμόντανε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη και στη Εθνική των Παρισίων. Όλη του τη ζωή την πέρασε σε αυτές τις δύο πόλεις και στο Παρίσι δημοσίευσε τα περισσότερα έργα του. Τα 10.000 ναπολεόνια που είχε προίκα η θεία Χαρή, τα ξόδεψε για να εκδώσει όλο του το έργο, αποκλειστικά αφοσιωμένος σε αυτό».

*Ο Τιμολέων Φιλήμων

Ενίσχυσε τη Βιβλιοθήκη της Βουλής

 

               Την εποχή που ο Σάθας ζούσε στο Παρίσι, στην Αθήνα η Βουλή των Ελλήνων προσπαθούσε να ενισχύσει τη Βιβλιοθήκη της.

               Έφορος της Βιβλιοθήκης και βουλευτής ήταν ο Τιμολέων Φιλήμων, που αργότερα διετέλεσε και δήμαρχος Αθηναίων. Εργάσθηκε με επιμονή ώστε να εμπλουτισθεί η Βιβλιοθήκη για να αποτελέσει μελλοντικά πνευματικό φυτώριο, αλλά και στήριγμα των βουλευτών στο έργο της.

               Το 1877 ο Σάθας, άρχισε να στέλνει στη Βουλή μεγάλα κιβώτια με έργα του, αλλά και έργα άλλων συγγραφέων. Μόνο σε μια περίπτωση είχε στείλει δύο μεγάλα κιβώτια με 700 τόμους συγγραμμάτων, τα οποία αφορούσαν την ιστορία της Ανατολής και του Ελληνισμού κατά το Μεσαίωνα. Σε ένα τρίτο κιβώτιο είχε βάλει 200 πρόσθετους τόμους με 135 εργασίες, που αφορούσαν τη μεσαιωνική Ανατολή και την αναγεννηθείσα Ελλάδα. Όπως φαίνεται από τα στοιχεία, που υπάρχουν ο Σάθας είχε δωρίσει περίπου 1.300 εκλεκτά και σπάνια συγγράμματα.

               Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 15 Φεβρουαρίου 1877 ο Τιμολέων Φιλήμων σε έκθεσή του προς τη Βουλή ανέφερε ότι η Βιβλιοθήκη αριθμούσε τότε περίπου 20.000 τόμους και κατατεθειμένους σε αποθήκες άλλους 5.000 τόμους.

Στην έκθεση αυτή ο Φιλήμων, είχε προτείνει να θεσπισθεί κανονισμός, που να καθιστά υποχρεωτική την προσφοράς ενός τουλάχιστον αντιτύπου από κάθε βιβλίο που θα εκδίδεται στην Ελλάδα. Πάντως η υποχρεωτικότητα αυτή ισχύει σήμερα.

Αξίζει να σημειωθεί ότι με προσφορές βιβλίων και αρχείων πολλών προσωπικοτήτων, αλλά και απλών πολιτών, ανδρώθηκε η Βιβλιοθήκη της Βουλής, η οποία σήμερα αποτελεί καύχημα για τον πλούτο των βιβλίων, των εφημερίδων, των αρχείων και άλλων ιστορικής αξίας αντικειμένων.              

 

Εργογραφία του Κωνσταντίνου Σάθα

 

               Το έργο που κατέλειπε ο Κωνσταντίνος Σάθας, υπήρξε πλούσιο. Εξέδωσε πληθώρα έργων για την περίοδο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, αλλά και της Τουρκοκρατίας.

-«Ελληνικά ανέκδοτα» (2 τόμοι, 1867).

-«Η κατά τον ΙΖ΄ αιώνα επανάστασις της ελληνικής φυλής 1684-1715». Αθήνησι: Εκ του γραφείου της Χρυσαλίδος (1865).

-«Βιογραφίαι των εν τοις γράμμασι διαλαμψάντων Ελλήνων από της καταλύσεως της βυζαντινής αυτοκρατορίας μέχρι της ελληνικής εθνεγερσίας».

«Τουρκοκρατουμένη Ελλάς» (1869).

-«Ιστορικόν σχεδίασμα περί του πατριάρχου Ιερεμία Β΄» (1870).

- «Ιστορικαί Διατριβαί». (1870).  Αθήνα, Τυπογραφείο Τέκνων Ανδρέου Κορομηλά.

-«Μνημεία της Ελληνικής ιστορίας», 9 τόμοι (στα Γαλλικά). Maisonneuve et cie. (1880–1890).

-«Μεσαιωνική βιβλιοθήκη» (7 τόμοι, 1872-1894).

 -«Ιστορικόν δοκίμιον περί του θεάτρου και της μουσικής των Βυζαντινών» (1878).

-«Κρητικόν θέατρον ή συλλογή ανεκδότων και αγνώστων δραμάτων» Περιελάμβανε έκδοση των θεατρικών έργων.

-«Ζήνων», «Στάθης», «Ερωφίλη» και «Γύπαρις» (1879)

-«Το Χρονικό του Γαλαξειδίου» (1865) κ.ά.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ  ΑΣΤΗΡ Κωνσταντινούπολης 1877.

*Λήμματα του Διαδικτύου.