Σελίδα από το Ποντιακό δράμα, του 1917

*Σκόρπισαν θάνατο παντού οι γενοκτόνοι...

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Η Γενοκτονία των Ποντίων, είναι ένα δράμα αδικαίωτο και ένα διαρκές στίγμα τόσο για τους γενοκτόνους, όσο και γι’ αυτούς που το ανέχτηκαν. Όταν μιλάμε ειδικά για τη γενοκτονία των Ποντίων από το Οθωμανικό κράτος, εννοούμε σφαγές και εκτοπισμούς εναντίον Ελληνικών πληθυσμών, που πραγματοποιήθηκαν από το κίνημα των Νεότουρκων κατά την περίοδο 1915-1923. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν η εξορία, η εξάντληση από καταναγκαστικές εργασίες και η έκθεση σε κακουχίες, τα βασανιστήρια, η πείνα και η δίψα, οι πορείες θανάτου στην έρημο και συχνότατα οι εν ψυχρώ δολοφονίες ή εκτελέσεις.

Γνωρίζουμε όλοι, ότι είχε προηγηθεί σε πειραματικό στάδιο για να δοκιμαστούν οι ανοχές των πολιτισμένων κρατών, ανάλογη βάναυση πολιτική στην Ανατολική Θράκη (η Δυτική κατέχονταν από Βουλγάρους) και στη Μικρά Ασία. Στη Θράκη αυτή η περίοδος των απηνών διωγμών είναι γνωστή με τον ονομασία «Μαύρο Πάσχα των Θρακών». Η ασύγγνωστη ανεκτικότητα των κρατών της Ευρώπης, επέτρεψε στους Νεότουρκους να προχωρήσουν στη συνέχεια, μεθοδευμένα και με εισηγήσεις Γερμανών, σ’ αυτά τα μαζικά εγκλήματα εις βάρος των Ποντίων, των Αρμενίων και των Ασσυρίων.

Η εξέλιξη της διαδικασίας εξόντωσης των ελληνικών πληθυσμών του Πόντου, μας επιτρέπει να διακρίνουμε ιστορικά τρεις συνεχόμενες διαδοχικές φάσεις: Η Γενοκτονία άρχισε μετά την έναρξη του Α' Παγκοσμίου Πολέμου ως την κατάληψη της Τραπεζούντας από τον ρωσικό στρατό (1914-1916). Η δεύτερη φάση τελείωσε με τον τερματισμό του Α' Παγκοσμίου Πολέμου (1916-1918) και η τελευταία ολοκληρώθηκε με την εφαρμογή του Συμφώνου για την Ανταλλαγή των Πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (1918-1923.

               Τραγικός απολογισμός είναι οι 353.000 νεκροί. Ο αριθμός αυτός γίνεται αποδεκτός από τις περισσότερες ξένες πηγές και τις ποντιακές οργανώσεις.

*Ο Βενιζέλος επιθεωρεί το στρατό της Εθνικής Αμύνηης κάπου στη Θεσσαλονίκη

 

Η Ελλάδα χωρισμένη σε… δύο κράτη!!!

 

 

               Η κατάσταση στην Ελλάδα δεν ήταν καθόλου καλή. Η χώρα είχε εισέλθει στην αστερισμό του Διχασμού. Τον Αύγουστο του 1916 είχε εκδηλωθεί το Κίνημα της Εθνικής Άμυνας στη Μακεδονία, στα νησιά του Αιγαίου και στην Κρήτη. Επικεφαλής του κινήματος ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος και είχε την υποστήριξη των κρατών της Αντάντ. Το κίνημα επικράτησε και σχημάτισε την λεγόμενη Προσωρινή Κυβέρνηση στην Θεσσαλονίκη. Η Ελλάδα πιέζονταν από τα συμμαχικά κράτη της Αντάντ να εισέλθει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, κάτι που ήθελε ο Βενιζέλος ο οποίος επέτρεψε αποβίβαση συμμαχικών στρατευμάτων στη Μακεδονία, αλλά ο βασιλιάς Κωνσταντίνος στην Αθήνα προσπαθούσε να κρατήσει ουδετερότητα. Η κυβέρνηση του Σπυρίδωνος Λάμπρου βρίσκονταν μέσα σε κλίμα πολιτικής αστάθειας και τελικά οδηγήθηκε σε παραίτηση. Στις 19 Απριλίου 1917 έλαβε εντολή σχηματισμού νέας κυβέρνησης ο Αλέξανδρος Ζαΐμης. Η κυβέρνησή του ορκίσθηκε στις 21 Απριλίου 1917.

*Οπαδοί του βασιλέως Κωνσταντίνου στην Αθήνα

               Οι πιέσεις προς την Ελλάδα ήταν συνεχείς. Μάλιστα από τα τέλη Μαρτίου 1917 οι σύμμαχοι άρχισαν να καταλαμβάνουν ένα- ένα τα Επτάνησα και να εγκαθιστούν αρχές που η κυβέρνηση της Αθήνας χαρακτήριζε «στασιαστικές». Ήταν δηλαδή πιστές στον Ελευθέριο Βενιζέλο. Αργότερα η Αντάντ με στρατεύματα κατέλαβε τον Πειραιά, επιβάλλοντας αυστηρό αποκλεισμό στη λεγόμενη Ελλάδα του Κωνσταντίνου, και αξίωσε την απομάκρυνσή του. Ο Κωνσταντίνος εξαναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα στις 15 Ιουνίου 1917. Στον θρόνο άφησε τον γιο του Αλέξανδρο, δίχως, ωστόσο, ο ίδιος να παραιτηθεί. Ο λαός της Αθήνας αντιμετώπισε τότε ακόμα και επισιτιστικό πρόβλημα. Αυτή ήταν η κατάσταση στη διχασμένη Ελλάδα.

               Ο Τύπος της Αθήνας, το 1917, ελεγχόμενος κυρίως από την γερμανική προπαγάνδα, δεν περιλαμβάνει πληροφορίες για το δράμα των Ποντίων, που εξελίσσονταν, χωρίς αντίδραση πραγματική, πλην των ίδιων των Ποντίων που με ηρωικές πράξεις προσπαθούσαν να οργανώσουν την αυτοάμυνα των χωριών τους.

Τα πράγματα όμως δεν ήταν καλύτερα και διεθνώς, αφού η Ευρώπη συνταράζονταν από τις φονικές μάχες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και στη Ρωσία είχε αρχίσει η αναταραχή που οδήγησε στην λεγόμενη Οκτωβριανή Επανάσταση με την επικράτηση των μπολσεβίκων και την εκτέλεση της οικογένειας του Τσάρου. Η αχανής ομόδοξη Ρωσία είχε αρχίσει και σπαράσσονταν από μεγάλες απεργίες, αλλά και από εκτεταμένες λιποταξίες στρατιωτών, οι οποίοι κατέφευγαν στις μεγάλες πόλεις και ενώνονταν με τους απεργούς εργάτες. Χάος…

*Απόσπασμα από την αναφορά του πρέσβη Δημήτριου Καλλέργη 

 

«Η εκτέλεσις του προ πολλού αποφασισθέντος σχεδίου της εξοντώσεως και του ελληνικού στοιχείου»

 

 

               Μιλάμε πάντα για το 1917, γιατί θα δούμε μια πτυχή του Ποντιακού δράματος, όπως απεικονίζεται σε διπλωματικό έγγραφο αυτής της συγκεκριμένης χρονιάς.

               Στις 21 Απριλίου ο πρεσβευτής της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη Δημήτριος Καλλέργης με αφορμή πέντε εκθέσεις που είχαν προηγηθεί, του Μητροπολίτη Αμασείας για την τύχη του εκεί ελληνικού πληθυσμού έστειλε σχετική αναφορά στο υπουργείο Εξωτερικών στην Αθήνα. Είχε σταλεί στον Δημήτριο Καλλέργη και ανάλογη αναφορά του Μητροπολίτη Κερασούντος.

               Βασικό στοιχείο των εκθέσεων του Μητροπολίτη Αμασείας, ήταν πως 88 ελληνικά χωριά εκκενώθηκαν αφού πυρπολήθηκαν ολοκληρωτικά τα περισσότερα. Κάποια χωριά κάηκαν μερικώς. Αυτά συνέβησαν από το Δεκέμβριο του 1916 έως το Φεβρουάριο του 1917. Στα χωριά αυτά κατοικούσαν 30.000 ομογενείς Πόντιοι. Το μεγαλύτερο μέρος από τον πληθυσμό αυτό, κυρίως γυναίκες, παιδιά και γέροντες, μεταφέρθηκε με τη βία στα χωριά του βιλαετίου της Άγκυρας, χωρίς να τους επιτραπεί να πάρουν μαζί τους ό,τι μπορούσαν. Έτσι πορεύονταν μέσα στο καταχείμωνο περπατώντας στο δριμύ ψύχος, χωρίς κατάλληλα ρούχα, χωρίς επαρκή τρόφιμα, χωρίς φάρμακα, χωρίς καμία διευκόλυνση, ενώ επικρατούσαν και μεγάλες πανδημίες.

               Ο Καλλέργης σημείωνε:

               «Το 1/4 του πληθυσμού τούτου απέθανεν ήδη (τα παιδία ως επί το πλείστον). Η στέρησις τούτων προς το ζην μοιραίως θα φέρει εις τον τάφον τα υπολειπόμενα ¾».

               Η σημαντική αυτή αναφορά του πρεσβευτή Δημήτριου Καλλέργη, προς τον υπουργό Εξωτερικών Ευγένιο Ζαλοκώστα, που διασώθηκε και υπάρχει στο Ιστορικό Αρχείο του υπουργείου Εξωτερικών, περιέχει και άλλες σημαντικές πληροφορίες, όπως συμβαίνει και με πολλά άλλα ανάλογα σημαντικά ντοκουμέντα που μπορεί να βρει κανείς γενικά στη βιβλιογραφία και ηχούν σαν φωνές από τον τάφο των χιλιάδων νεκρών, που δεν ζητούν ενδεχομένως εκδίκηση, σίγουρα όμως ζητούν δικαίωση.

               Ο Καλλέργης συνεχίζοντας την αναφορά του σημείωνε:

               «Αφορμή του διωγμού είναι ολίγοι ένοπλοι φυγόστρατοι, οίτινες κατά την διαβεβαίωσιν του Μητροπολίτου Αμασείας δεν υπερβαίνουν τους 300 και τους οποίους βεβαίως η Τουρκική κυβέρνησις είχε καθήκον  να καταδιώξη και τιμωρήση αυστηρώς. Αλλά τι πταίουσιν αι χιλιάδες των ομογενών οίτινες  κατεστράφησαν και τα χωρία αυτών επυρπολήθησαν; Η ασφάλεια του Κράτους και οι στρατιωτικοί λόγοι είναι η πρόφασις, η αιωνία πρόφασις, όπισθεν της οποίας κρύπτεται και πάλιν η εκτέλεσις του προ πολλού αποφασισθέντος σχεδίου της εξοντώσεως και του ελληνικού στοιχείου, ως τούτο εγένετο και δια το Αρμενικόν».

               Ο Μητροπολίτης Αμασείας ζητούσε χρήματα για την περίθαλψη των απελαθέντων. Και ο Καλλέργης αναρωτιώνταν στην αναφορά του:

               «Αλλά τις θα θέση τας χιλιάδας λιρών αίτινες απαιτούνται προς, έστω και κατ’ ελάχιστον, ανακούφισιν των πενομένων και των πάντων στερουμένων ανθρώπων; Το Πατριαρχείον ουδέν σχεδόν δύναται να στείλη, παλαίον και τούτο διαρκώς εναντίον οικονομικών δυσχερειών. Η Βασιλική Πρεσβεία δεν ευρίσκεται εις καλυτέραν θέσιν. Και ούτω οι εν Τουρκία ομογενείς απελαυνόμενοι, καταδιωκόμενοι, κακουχούμενοι παντοιοτρόπως, είναι καταδικασμένοι να αποθάνωσιν οικτρόν θάνατον, ημείς δε   ενταύθα κατεδικάσθημεν να μένωμεν απαθείς θεαταί της καταστροφής του εν Τουρκία Ελληνισμού».

               Απαθείς οι πάντες… Κράτος, διεθνής κοινωνία, διπλωματία, Τύπος… Αξίζει πάντως να υπενθυμίσουμε ότι κράτος της Αθήνας, που αντιμετώπιζε συμμαχικό αποκλεισμό, δεν μπορούσε, όπως προκύπτει από άλλο έγγραφο, να στείλει και χρήματα για την περίθαλψη των Ποντίων.

               Στο υπουργείο Εξωτερικών κάποιοι σκέφθηκαν στα μέσα Φεβρουαρίου 1917, να καταφύγουν σε εράνους μεταξύ των ομογενών της Ρωσίας, ώστε να συγκεντρωθούν χρήματα για τους καταδιωκόμενους της Κερασούντας και των παραλίων του Ευξείνου Πόντου, περίπου 20.000. άτομα, επικαλούμενοι τον πατριωτισμό και τη φιλανθρωπία των ομογενών.

 Ένα τηλεγράφημα όμως του Έλληνα πρεσβευτή Πανά από την Πετρούπολη στις 14 Μαρτίου 1917 έκοβε κάθε προσδοκία.

               «Ένεκα της πολιτικής καταστάσεως δεν μοι φαίνεται νυν εφικτή η διεξαγωγή εράνων. Και άλλως όμως εάν είχον τα πράγματα εις νέους εράνους δεν νομίζω ότι θα ήσαν πρόθυμοι οι ημέτεροι. Οι συνεισφέραντες υπέρ της Τραπεζούντος κατάγονται εκείθεν  έδιδον δε το χρήμα εις συνδρομήν αδελφών αυτών διαμενόντων εν χώραις κατεχομέναις υπό του Ρωσικού στρατού. Εν τούτοις παν το δυνατόν θα πράξω εν καιρώ ευθέτω».

               Ο εύθετος καιρός δεν ήρθε ποτέ…

Ο υπεύθυνος ήθελε να ιδρύσει... ορφανοτροφείο!!! 

 

               Και ενώ συνέβαιναν όλα αυτά και η πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης ζητούσε χρήματα για να ανακουφίσει καταδιωγμένους Έλληνες, που κατέφευγαν στην Κωνσταντινούπολη. Στις 17 Μαρτίου 1917 ο Καλλέργης τηλεγραφούσε στην Αθήνα:

               «Η πενία του ομογενούς στοιχείου είναι τοιαύτη ώστε θάνατοι εξ ασιτίας συμβαίνουσι πολλοί καθημερινώς παρά τα λειτουργούντα δωρεάν συσσίτια».

*Ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς και ο Μουσταφά Κεμάλ

               Και το τραγικό αστείο σε όλα αυτά τα δραματικά γεγονότα, είναι ότι ο Γερμανός στρατηγός Λίμαν φον Σάντερς, γνωστοποίησε στον Έλληνα πρεσβευτή Δημήτριο Καλλέργη ότι προτίθεται να ιδρύσει στην Πάνορμο, ορφανοτροφείο για τα ορφανά του πολέμου και ζητούσε την συνδρομή της Ελληνικής Πρεσβείας.

               Θράσος απροσμέτρητο!!!

               Ας θυμηθούμε ποιος ήταν αυτός ο Γερμανός στρατηγός, που κυκλοφορούσε με φέσι. Ο Όττο Λίμαν φον Σάντερς, ήταν Γερμανός στρατηγός, που είχε αναλάβει στρατιωτικός σύμβουλος και ανώτατος στρατιωτικός διοικητής του στρατού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταξύ άλλων προσέλαβε στο επιτελείο τον τότε ταγματάρχη Μουσταφά Κεμάλ στην εκστρατεία των Δαρδανελίων. Συνεργάσθηκε με τους ηγέτες των Νεοτούρκων Εμβέρ και Τζεμάλ. Ήταν ο πρώτος που έλαβε μέτρα εκκένωσης (εκτοπισμού) των παράλιων περιοχών από τους Έλληνες και Αρμένιους με σημαντικότερη την εκκένωση των Κυδωνιών.

               Το μόνο δίδαγμα που απομένει, είναι πόσο καταστροφικός μπορεί να είναι ο διχασμός. Μια Ελλάδα οικονομικά εξαντλημένη χωρισμένη σε… δύο κράτη, δεν μπορούσε να κάνει τίποτα. Και αφέθηκαν οι αλύτρωτοι πληθυσμοί ανυπεράσπιστοι στο μαχαίρι των Τούρκων…

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης