Η εκπαίδευση στην Αδριανούπολη το 1906

*Η κεφαλίδα της σημαντικής έκθεση του πρόξενου Κωνσταντίνου Δημαρά

 

 

 

*Τα ελληνικά σχολεία, 

φυτώρια εθνικού φρονήματος

*Υψηλό επίπεδο Παιδείας

 

 

 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

 

               Μια σοβαρή περιπέτεια της υγείας μου με κράτησε μακριά από την παρούσα ιστοσελίδα μου. Την τελευταία προσωπική ανάρτηση είχα κάνει στις 5 Δεκεμβρίου 2021. Συν Θεώ, τέλος καλό, όλα καλά. Από σήμερα επανέρχομαι στην προσπάθειά μου να καταστήσω γνωστές όλο και περισσότερες άγνωστες πτυχές της Νεώτερης Ιστορίας της Θράκης.

Παντελής Αθανασιάδης

Η Παιδεία και τα φημισμένα σχολεία της, παραμένουν ακόμα και σήμερα το μέγιστο ιστορικό πλεονέκτημα της Αδριανούπολης στην περίοδο του αλυτρωτισμού. Η παρακαταθήκη της Παιδείας  αυτής της πόλης, φάνηκε και κατά την περίοδο του Θρακικού και Μακεδονικού Αγώνα, αλλά και κατά την περίοδο της απελευθέρωσης.

Στην περίοδο του Θρακικού και Μακεδονικού Αγώνα όταν ο Ελληνισμός υφίστατο την τρομοκρατία του Βουλγαρικού εθνικισμού, τα σχολεία της Αδριανούπολης θέρμαιναν το εθνικό φρόνημα των παιδιών. Αργότερα, όταν η Θράκη απελευθερώθηκε  δημιουργήθηκαν ελληνικά σχολεία σε όλα τα χωριά. Η στελέχωση με δασκάλες κυρίως, των σχολείων των μικρών θρακικών πόλεων και των χωριών, επειδή δεν υπήρχε επαρκές προσωπικό, έγινε με απόφοιτες των εκπαιδευτηρίων της Αδριανούπολης, γιατί κρίθηκε ότι είχαν εξαιρετικό μορφωτικό επίπεδο και ήταν άξιες να αναλάβουν την μόρφωση των Ελληνοπαίδων.

Σήμερα, μεταξύ άλλων πηγών, μπορούμε να έχουμε μια εικόνα για το έργο στα σχολεία της Αδριανούπολης, από μια έκθεση που είχε υποβάλει στην Επιτροπή Ενισχύσεως της Ελληνικής Εκκλησίας και Παιδείας, ο Έλληνας πρόξενος στην Αδριανούπολη Κωνσταντίνος Δημαράς. Η έκθεση, που βρίσκεται στο σημαντικό Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών, έχει ημερομηνία 23 Ιουνίου 1906. Την είχε συντάξει δηλαδή ο Δημαράς λαμβάνοντας υπόψη τις ετήσιες εξετάσεις των σχολείων στις οποίες κατά κανόνα παρευρίσκονταν και ο ίδιος, αλλά αφού είχε μελετήσει και ανάλογη έκθεση του Γυμνασιάρχη Αδριανούπολης Αλέξανδρου Ζουμετίκου. 

*Η υπογραφή του πρόξενου Κωνσταντίνου Δημαρά

Τα αποτελέσματα της δουλειάς που έγινε εκείνη τη χρονιά κατά τον Δημαρά:

«Υπήρξαν γενικώς ευάρεστα, ελαχίστων όντων των μαθητών των κυρίως γυμνασιακών τάξεων, οίτινες εδείχθησαν κατά τας εξετάσεις αδόκιμοι και εκρίθησαν επομένως ανάξιοι προβιβασμού. Ο μείζων αριθμός των απορριφθέντων απαντά εν τη προγυμνασιακή τάξει και τούτο οφείλεται εις το ακατάρτιστον των πλείστων εκ των σχολείων των έξω κοινοτήτων προσελθόντων μαθητών. Οφείλω να ομολογήσω, ότι πάντες οι καθηγητές του Γυμνασίου ειργάσθησαν ευσεινηδήτως μηδενός αμελήσαντες μέσου, όπως παρασκευάσωσι τελειοτέρους τους μαθητάς».

               Ο Δημαράς στην έκθεσή του, διαβεβαίωνε ότι όσο του επέτρεπαν τα άλλα καθήκοντά του παρακολουθούσε τη διεξαγωγή μαθημάτων στις διάφορες τάξεις και όχι μόνο κατά τη διάρκεια των ετήσιων εξετάσεων και υπογράμμιζε, ότι οι διδάσκοντες στην πόλη και τα προάστια ήταν επιμελείς και διέθεταν ζήλο χρησιμοποιώντας ευμέθοδους τρόπους διδασκαλίας.

*Η φωτογραφία αυτή  προέρχεται από την Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος,  τόμος 3, του Σπύρου Μαρκεζίνη. Απεικονίζει την ελληνική αντιπροσωπεία στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου το Δεκέμβριο του 1912. Από αριστερά προς τα δεξιά καθήμενοι οι Γεώργιος Στρέιτ, Στέφανος Σκουλούδης, Π. Δαγκλής. Όρθιοι οι Νικ. Πολίτης, Π. Μεταξάς, διπλωμάτης, Ι. Μεταξάς, Ι. Καρατζάς,  Κ. Δημαράς και Ι. Παππάς. 

               Στην έκθεσή του Δημαρά γίνονταν εύφημη μνεία δύο καθηγητών του Πέτρου και του Σκαλισιάνου, που δίδαξαν Ελληνικά σε δύο τάξεις του Γυμνασίου. Ευσυνειδήτως εργάσθηκε και ο καθηγητής των Φυσικομαθηματικών Τσατσόπουλος. Αυτός ειδικά εκείνη τη χρονιά, είχε αρχίσει να σκέφτεται να φύγει από την Αδριανούπολη και να μεταβεί στο Παρίσι για τελειοποίηση των σπουδών του. Σε περίπτωση που θα υπήρχε κενό, ο Ζουμετίκος σκέφτονταν να προτείνει ως αντικαταστάτη του, τον άλλοτε καθηγητή του γυμνασίου Μοναστηρίου, που το 1906 είχε διδάξει στα Εκπαιδευτήρια Νούκα της Θεσσαλονίκης, Παντ. Νάκα. Λίαν ευδοκίμως επίσης δίδαξαν ο καθηγητής των Θρησκευτικών Στεφανίδης και των Γαλλικών Schwary.

*Το ελληνικό γυμνάσιο της Αδριανούπολης

               Μια άλλη διαπίστωση ήταν ότι στο γυμνάσιο της Αδριανούπολης εκείνη τη χρονιά δεν διδάσκονταν το μάθημα της Γυμναστικής. Δεν υπήρχε επίσης κοινοτικό γυμναστήριο ούτε γυμναστικός σύλλογος. Έγινε σχετική συζήτηση με τον Μητροπολίτη Κύριλλο (κατά κόσμον Δημητριάδη), ο οποίος απάντησε στερεότυπα, ότι η ελληνική κοινότητα δεν είχε τις οικονομικές δυνατότητες να προσλάβει και γυμναστή.

               Η κοινότητα το 1906 όπως αναλύει ο Δημαράς είχε εισπράξει από τα δίδακτρα μόνο των μαθητών περί τις 230 οθωμανικές λίρες, είχε όμως και εισοδήματα από τη λοιπή περιουσία της, καθώς και τόκους από την κατατεθειμένη στο υποκατάστημα της Εθνικής Τράπεζας δωρεάς του καθηγητή Χρ. Παπαδόπουλου. Επιπλέον είχε εισοδήματα από το κηροποιείο.

               Φοίτησαν το 1906 στο γυμνάσιο Αδριανούπολης 150 μαθητές και προσήλθαν στις εξετάσεις 140.

               Η κατάσταση στο Γυμνάσιο, αλλά όπως φαίνεται και στα άλλα σχολεία της Αδριανούπολης και των περιχώρων, ήταν ελεγχόμενη, για να μην υπάρχουν παρεκτροπές.

*Ο Αλέξανδρος Ζουμετίκος

               Κατά τον Δημαρά, ο ίδιος ο Ζουμετίκος «διετήρησεν εν τω Γυμνασίω δια της καλής και μετριοπαθούς εν τη αυστηρότητι συμπεριφοράς του ού μόνον μεταξύ πάντων των καθηγητών αδελφικήν σύμπνοιαν, αλλά και πλήρη των πειθαρχίαν μεταξύ των μαθητών, ουδενός εκτρόπου συμβάντος καθ’ όλον το διαρρεύσαν σχολικόν έτος τόσον εν τω Γυμνασίω, όσον και εν τω παρ’ αυτού διευθυνομένω οικοτροφείω της Κοινότητος».

*Το ονομαστό Ζάππειο Παρθεναγωγείο

Εργαστήρια πατριωτισμού και εθνικού φρονήματος

 

               Τα σχολεία της Αδριανούπολης στην κρίσιμη περίοδο του Μακεδονικού και Θρακικού Αγώνα, ήταν εργαστήρια πατριωτισμού και θερμοκήπια εθνικού φρονήματος.

Ο Κωνσταντίνος Δημαράς στην έκθεσή του παρατηρούσε:

«Τονίζω ιδιαιτέρως το προσόν του ζωηρού εθνικού φρονήματος, διότι εν γυμνασίοις, οίον της Αδριανουπόλεως, των διδασκάλων το έργον, ίνα ή πλήρες δεν πρέπει να περιορίζηται μόνον εις την διδασκαλίαν των γραμμάτων, αλλά δέον να εκτείνηται και δη ζωηρότερον εις την ανάπτυξιν του εθνικού φρονήματος των νέων, το οποίον και ενταύθα και εν ταις επαρχίας χρήζει μεγάλης ενισχύσεως, ούτως ώστε εξερχόμενοι ούτοι  εκ του γυμνασίου και είτε εγκαθιστάμενοί που μονίμως είτε γινόμενοι διδάσκαλοι να χρησιμεύωσιν ως πολύτιμοι εθνικοί παράγοντες».

Αυτή ήταν η αντίληψη τότε, γιατί όλοι προσδοκούσαν ότι θα έλθει η απελευθέρωση. 

*Το σχολείο του Κιγικίου λειτουργεί και σήμερα ως σχολείο. Φωτογραφία του Δημ. Κιηγμά το 2012.

Το έργο των άλλων σχολείων

 

Καλά υπήρξαν τα αποτελέσματα και στην Κεντρική Αστική Σχολή με 129 παιδιά και 114 που προσήλθαν στις εξετάσεις και στο τμήμα της στη συνοικία του Αγίου Νικολάου, με 150 παιδιά. Στις εξετάσεις προσήλθαν 141 μαθητές. Διευθυντής ήταν ο δάσκαλος Δουκίδης.

Καλά αποτελέσματα, είχε και το περίφημο Ζάππειο Παρθεναγωγείο Αδριανούπολης. Είχαν φοιτήσει 343 μαθήτριες και είχε προσέλθει στις εξετάσεις 327.

«Το καθίδρυμα τούτο έτυχεν εφέτος καλής διευθυντρίας, της τέως διευθυντρίας του εν Μανσούρα Παρθεναγωγείου κ. Βογάτσου. Πάντες ενταύθα εισίν ευχαριστημένοι εκ της εργασίας τόσον αυτής όσον και των διδαξάντων καθηγητών και διδασκαλισσών. Εις την καλήν λειτουργίαν του σχολείου τούτου αποδίδω ιδιαιτέραν σημασίαν, ου μόνον διότι αι εις αυτό φοιτώσαι θα διπλασιάσωσι τους μέλλοντας Ελληνόπαιδας, αλλά και διότι τούτο χρησιμεύει ως φυτώριον των εν Θράκη διδασκαλισσών».

Ο ρόλος του φημισμένου Ζαππείου Παρθεναγωγείου Αδριανούπολης, προσδιορίζονταν από τότε. Φυτώριο διδασκαλισσών στη Θράκη…  

*Αδριανούπολη 1902: Σχολική γιορτή

Στα σχολεία των προαστίων είχαν ολοκληρώσει έως τότε τις εξετάσεις τους τα νηπιαγωγεία όλων των προαστίων, η Ροδοκανάκειος Σχολή στο Ιλδιρίμ, καθώς και το αρρεναγωγείο και το παρθεναγωγείο και η σχολή του προαστίου Κουμ Μαχαλέ. Στη Ροδοκανάκειο Σχολή είχαν φοιτήσει 93 μαθητές και προσήλθαν στις εξετάσεις 79. Στο αρρεναγωγείο του Ιλδιρίμ είχαν εγγραφεί 145 μαθητές, υπέστησαν εξετάσεις 137.  Στο παρθεναγωγείο είχαν φοιτήσει 131 μαθήτριες. Προσήλθαν στις εξετάσεις 112. Στη  σχολή του Κουμ Μαχαλέ φοίτησαν 45 μαθητές και υπέστησαν τη δοκιμασία των εξετάσεων 38. Υπολείπονταν οι εξετάσεις των σχολείων των προαστίων Κιγικίου, Κιρίς Χανέ και Καραγάτς.

«Εξ απάντων, διδασκαλίας, ικανότητος και συμπεριφοράς διδασκάλων έμεινα λίαν ευχαριστημένος. Τας καλάς εντυπώσεις μου δεν στηρίζω βεβαίως μόνον επί των εξετάσεων, άς παρηκολούθησα ανελλιπέστατα αλλά και επί των συχνών επισκέψεών μου εν άπασι τοις σχολείοις της τε πόλεως και των προαστείων, διαρκούντων των μαθημάτων διότι μία των σπουδαιοτέρων και εθνικωτέρων υπηρεσιών, ά δύναται να προσφέρει ο ενταύθα Πρόξενος, εστίν η διαρκής επιτήρησίς του επί των πάντων των αφορώντων την ανά την προξενικήν δικαιοδοσίαν του εκπαίδευσιν…» σημείωνε ο Δημαράς. 

 

*Το ελληνικό παρθεναγωγείο

Παρά τα εντυπωσιακά επιτεύγματα στον τομέα της Παιδείας υπήρχαν προβλήματα που έχριζαν βελτίωσης, δεδομένου ότι η εκπαίδευση των χριστιανοπαίδων είχε αφεθεί στη φιλογένειά των Ελλήνων. Και όλοι γνωρίζουμε την δράση των ελληνικών συλλόγων της Κωνσταντινούπολης, που ουσιαστικά είχαν λειτουργήσει από τον 19^ο αιώνα σαν πραγματικό υπουργείο Παιδείας του αλύτρωτου Ελληνισμού.  

               Ο Κωνσταντίνος Δημαράς στη σημαντική έκθεσή του επισημαίνει ότι ατυχώς, για την εκπαίδευση οι κατά τόπους Μητροπολίτες και οι Εφορίες των Σχολείων «ολίγον μεριμνώσιν». Παρατηρούσε επίσης ότι παρά το ζήλο των διδασκάλων το σύστημα της εκπαίδευσης χωλαίνει εξαιτίας της παρουσίας δασκάλων χωρίς παιδαγωγικές μεθόδους, εξαιτίας της δυσανάλογης προς τον πληθυσμό φοίτησης παιδιών και εξαιτίας της πρόωρης διακοπής των μαθημάτων, επειδή τα παιδιά βοηθούν τις οικογένειές τους στις γεωργικές εργασίες.

         Παρά τα προβλήματα αυτά, η Παιδεία της Αδριανούπολης υπήρξε ο άσβεστος φάρος του Ελληνισμού και η φλόγα που θέρμαινε τις εθνικές προσδοκίες των αλύτρωτων Ελλήνων.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Δημαράς υπηρετώντας στην Αδριανούπολη ως πρόξενος της Ελλάδας, κατέβαλε επίμονες και συστηματικές προσπάθειες για να εμψυχώσει τον αλύτρωτο Ελληνισμό της Θράκης, προωθώντας, μεταξύ άλλων, την εκμάθηση και χρήση της ελληνικής γλώσσας, τονώνοντας το εθνικό φρόνημα.

 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

 

ΠΗΓΕΣ

*Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών, Κεντρική Υπηρεσία 1906, Μακεδονικός Αγώνας, αρ. φακ. 88.