Η αποτροπή της πρόωρης βουλγαροποίησης εκτεταμένων περιοχών βόρεια των συνόρων μας, εξαιτίας της καταλυτικής παρουσίας της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας.

*Η Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας

 

 

Γράφει ο Παύλος Παπαδοπουλος

Η περιοχή της Αχρίδας κατά τη βυζαντινή περίοδο παρουσιάζει εκτεταμένη Ελληνική πολιτιστική παρουσία με πλήθος σωζόμενων μνημείων τέχνης.

Οι σλαβικές επιδρομές που πραγματοποιούνταν κατά τον 9ο αιώνα στην ευρύτερη περιοχή αποτελούσαν παράγοντα ανάσχεσης της πολιτιστικής προόδου. Το σλάβικο στοιχείο παρέμενε απολίτιστο στερούμενο αλφαβήτου. Όσον αφορά τους εγκατεστημένους Σλάβους στην περιοχή η άγνοια της ελληνικής γλώσσας τους εμπόδιζε να εκπολιτιστούν.

Το κενό κάλυψαν οι δύο Θεσσαλονικείς μοναχοί Κύριλλος και Μεθόδιος, οι οποίοι επιχείρησαν να εκπολιτίσουν τους Σλάβους με τη διδασκαλία του Χριστιανισμού και την επινόηση του σλαβικού αλφαβήτου. Μετά το θάνατο του Μεθόδιου το 887 ο γερμανικός κλήρος κατέστρεψε το έργο των Ελλήνων ιεραποστόλων.

*Αγιογραφίες από την Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας

 

          Κατόπιν και ενώ η ορθοδοξία είχε εδραιωθεί στη Βουλγαρία,  οι μοναχοί Ναούμ και Κλήμης εστάλησαν από το Βούλγαρο βασιλιά Βόρι στην περιοχή της Αχρίδας με σκοπό τον εκβουλγαρισμό των κατοίκων, θέτοντας έτσι τις βάσεις για την ανάπτυξη ενός σλαβικού πολιτισμού για πρώτη φορά στην περιοχή. Ήταν η εποχή κατά την οποία είχε ατονήσει η ελληνική πολιτιστική δραστηριότητα.

Η περιοχή της Αχρίδας όμως αποτελούσε περιοχή υπό επανάκτηση για το Βυζάντιο και έτσι ο Ιωάννης Τσιμισκής κατέλυσε το πρώτο βουλγαρικό κράτος το 971, ενώ ταυτόχρονα διέλυσε την αυτοκέφαλη βουλγαρική εκκλησία.

Στην Αχρίδα όπως και στις Πρέσπες τότε ιδρύθηκε μία Αρχιεπισκοπή από τον αμφιβόλου εθνικότητας Σαμουήλ, ο οποίος εκ νέου ίδρυσε ένα βουλγάρικο κράτος, συνέχεια όπως ανακήρυξε ο ίδιος του 1ου βουλγάρικου κράτους. Επρόκειτο για ένα κράτος πολυεθνικό με πολυπληθείς όμως Έλληνες. Ταυτόχρονα ο Σαμουήλ μετέφερε στις περιοχές  αυτές συμπαγείς ελληνικούς πληθυσμούς από την περιοχή της Λάρισας.

Η απόχρωση της γλώσσας του νεοσύστατου κράτους ήταν αμφίβολο εάν ήταν σλάβικη, ή βουλγάρικη ή εάν τελικά ήταν ελληνική. Πάντως επιγραφές και χαράγματα στον ελληνικό ναό του Αγίου Αχίλλειου Πρεσπών (σημειωτέον ότι υπήρξε η εκκλησιαστική καθέδρα του κράτους) καθώς και οι επιγραφές στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ήταν ελληνικές. Έτσι λοιπόν εάν ο επίσημος χαρακτήρας του κράτους ήταν βουλγάρικος δε δικαιολογείται η ελληνική επιγραφή στον αρχιεπισκοπικό θρόνο.

Ένα είναι σίγουρο, αν δε μπορούμε με ασφάλεια να μιλήσουμε για ελληνικό χαρακτήρα του κράτους του Σαμουήλ, ότι τα βασικά τουλάχιστον στρώματα του κράτους ήταν τρία: το ελληνόφωνο, το σλαβόφωνο και το πρώτο-βουλγάρικο. Στη  σύνθεση του πληθυσμού προστίθενται και Ιλλυριοί καθώς και Βλάχοι. Ο Σαμουήλ προκειμένου να νομιμοποιήσει το κράτος του ως συνέχεια του βουλγάρικου τους παρουσίαζε όλους Βούλγαρους συμπεριλαμβανομένου και των Ιλλυρίων και των Βλάχων.

        Υπό αυτό το πρίσμα ιδρύθηκε η Αρχιεπισκοπή.

Το 1018 όμως ηττήθηκε από τον Βουλγαροκτόνο ο Ιωάννης Βλαδισλάβος, τελευταίος υπερασπιστής του βουλγάρικου κράτους του Σαμουήλ, και έτσι η βυζαντινή κυριαρχία και διοίκηση αποκαταστάθηκε σε όλη την εμβέλεια της τέως βουλγάρικης επικράτειας. 

Τότε ο βυζαντινός αυτοκράτορας θα αποφασίσει την ίδρυση της αρχιεπισκοπής Αχρίδας. 

Ο Bασίλειος θα ετοιμάσει την επικράτεια του τέως βουλγάρικου κράτους του Σαμουήλ ως Βουλγαρία, προκειμένου να κατευνάσει τα αρνητικά συναισθήματα των Σλάβων. Δημιούργησε έτσι ένα χώρο, στον οποίο στον οποίο θα περιλαμβάνονταν όλοι,

 1) Επήλυδες, 

2) Σλάβοι, 

3) Εκσλαβισθέντες 

4) Πρωτοβούλγαροι, 

5) Ιθαγενείς Έλληνες, 

6) Νεοφερμένοι Έλληνες (λ.χ. Από τη Θεσσαλία) κλπ.

O βυζαντινός αυτοκράτορας ίδρυσε λοιπόν την αρχιεπισκοπή Βουλγαρίας με έδρα την Αχρίδα και μ’αυτόν τον τρόπο υποκατέστησε την προηγούμενη κατάσταση (βουλγάρικη εξουσία- βουλγάρικου κράτους) με την εκκλησιαστική εξουσία που θα λογοδοτούσε στον αυτοκράτορα. Επιπρόσθετα κράτησε και τους αξιωματούχους του Σαμουήλ που δήλωσαν υποταγή σ’ αυτόν.

*Ο Βασίλειος Βουλγαροκτόνος

Έτσι λοιπόν ο Βασίλειος με την ίδρυση της Αρχιεπισκοπής της Αχρίδας πέτυχε τα εξής:

Α) Την εύκολη και άμεση υπαγωγή της Βουλγαρίας στην άμεση εξουσία του αυτοκράτορα.

Και

Β) Τον κατευνασμό των συναισθημάτων των Βουλγάρων για την κατάλυση του βουλγαρικού κράτους, καθώς και την ενδεχόμενη ίσως εκδήλωση αποσχιστικών ή επαναστατικών τάσεων.

Ο πολυεθνικός χαρακτήρας της περιοχής που ονομάστηκε Βουλγαρία (ήταν πλέον αναπόφευκτος εξαιτίας της πληθυσμιακής υπεροχής του σλαβικού στοιχείου) απέτρεψε στην περίπτωση αυτή την πρόωρη πλήρη βουλγαροποίηση της περιοχής μέσω του εκσλαβισμού των Ελλήνων, καθώς το τέως βουλγαρικό αυτοδιοίκητο αντικαταστάθηκε από την εκκλησιαστική και υπαγόμενη απευθείας στον αυτοκράτορα εξουσία.

Πρώτος αρχιεπίσκοπος ανέλαβε ο Ιωάννης (επρόκειτο μάλλον για Σλάβο), ενώ πρώτος Έλληνας αρχιεπίσκοπος ήταν μάλλον ο Λέων (διάδοχος του Ιωάννη). Γενικότερα οι αρχιεπίσκοποι Αχρίδας ήταν στην πλειονότητα τους Έλληνες, υψηλής μόρφωσης και στάθμης.

Η επισκοπή καταργήθηκε το 1767 και υπήχθη στη  δικαιοδοσία του Πατριαρχείου, τελευταίος αρχιεπίσκοπος ήταν ένας αγράμματος Σλάβος, ο Αρσένιος.

ΠΑΝΤΩΣ ΑΞΙΖΕΙ ΝΑ ΤΕΘΕΙ Σ’ ΑΥΤΟ ΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΚΑΙ ΕΝΑ ΕΠΙΚΑΙΡΟ ΡΗΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ: ΠΟΥ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΤΟ ΛΕΓΟΜΕΝΟ  “ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΕΘΝΟΣ” ΚΑΙ ΛΕΓΟΜΕΝΗ ΕΠΙΣΗΣ “ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ” Η ΟΠΟΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ ΤΩΝ ΠΡΕΣΠΩΝ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΚΥΡΙΑΡΧΕΙ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ ΑΥΤΗ (ΑΦΟΥ  ΠΡΟΕΚΥΨΕ ΑΠΟ ΤΗ ΜΙΞΗ ΣΛΑΒΩΝ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΩΝ ΦΥΛΛΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΗΔΗ ΑΠΟ ΤΟΝ 6ο ΑΙΩΝΑ). ΟΜΙΛΟΥΜΕ ΓΙΑ ΣΛΑΒΟΥΣ, ΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ, ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΓΑΡΟΥΣ, ΕΛΛΗΝΕΣ, ΕΠΗΛΥΔΕΣ Κ.ΛΠ. ΚΑΙ ΠΟΥΘΕΝΑ ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ “ΜΑΚΕΔΟΝΕΣ” ΣΕ ΜΙΑ ΕΠΟΧΗ ΠΟΥ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΕΝΤΟΝΟΤΑΤΗ ΕΑΝ ΟΧΙ ΚΥΡΙΑΡΧΗ Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ. ΔΕΝ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΟΜΩΣ ΠΟΥΘΕΝΑ ΚΑΙ ΑΠΟ ΚΑΝΕΝΑΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ Ή ΧΡΟΝΙΚΟΓΡΑΦΟ Ή ΕΠΙΣΗΜΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΚΟ ΕΓΓΡΑΦΟ.

 

Παπαδόπουλος Παύλος, 

Αξιωματικός της Αστυνομίας, 

Πτυχιούχος Ανθρωπιστικών Σπουδών.

 

*(Το υλικό αντλήθηκε από την εργασία του καθηγητή κου Ταχιάου σχετικά με την Αρχιεπισκοπή της Αχρίδας)