Σελίδες από την ιστορία των Φερών Έβρου

*Απόσπασμα από τα Θρακικά Έγγραφα της Βιβλιοθήκης της Βουλής

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Οι Φέρες είναι σήμερα μια δημιουργική και παραγωγική κωμόπολη, που συνορεύει με το Δέλτα του ποταμού Έβρου και κοσμείται από τον περικαλλή βυζαντινό ιερό ναό της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας, που οι Οθωμανοί τον είχαν μετατρέψει σε τέμενος. Ο ναός αυτός είναι τμήμα από μοναστήρι, που ιδρύθηκε από τον σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό στην τοποθεσία Βήρα, όπως ήταν η βυζαντινή ονομασία των Φερών. Κατά πάσα πιθανότητα, κτίσθηκε το 1152.

                Η ιστορική αυτή κωμόπολη, από τα πανάρχαια χρόνια ακολούθησε τη μοίρα του Ελληνισμού και συχνά υπήρξε στόχος ξένων εισβολέων. Κρίσιμα ήταν τα χρόνια μετά το σχίσμα της Βουλγαρικής Εκκλησίας το 1870, με σουλτανικό φιρμάνι και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

                Οι Φέρες αποτέλεσαν πολύ νωρίς, στόχο του Βουλγαρικού επεκτατισμού. Οι Βούλγαροι με έντονο εποικισμό κατόρθωσαν περί το 1880 και νωρίτερα, να παρουσιάζουν αυξημένο πληθυσμό έναντι των Ελλήνων.

*Οι Φέρες κατά την εποχή της τουρκοκρατίας

     

                Στον πολύτιμο φάκελο της Βιβλιοθήκης της Βουλής με τα Θρακικού ενδιαφέροντος έγγραφα, υπάρχει έκθεση του Νικόλαου Γ. Χατζόπουλου, σταλμένη προς τον Πρόεδρο της «Εκπαιδευτικής και Φιλανθρωπικής Αδελφότητος» πρωτοκολλημένη στην Κωνσταντινούπολη, με ημερομηνία 20 Αυγούστου 1883 με πολλές πληροφορίες και τίτλο «Περί της ενεστώσης πνευματικής καταστάσεως». Από την έκθεση αυτή αποσπούμε τις ακόλουθες πληροφορίες για τις Φέρες, που δείχνουν ανάγλυφα τους αγώνες των Ελλήνων κατοίκων, να αντικρούσουν και να εξουδετερώσουν τη Βουλγαρική προπαγάνδα, που επιχειρούσε να σφετερισθεί τις εκκλησίες και τα σχολεία των Ελλήνων και να τους προσαρτήσει στη Σχισματική Εκκλησία, προωθώντας έτσι τις εδαφικές βλέψεις της Βουλγαρίας και μέσω της Εκκλησίας. Οι Φέρες εξαιτίας του μεγαλυτέρου βουλγαρικού πληθυσμού, είχαν καταστεί κέντρο ανταγωνισμού των δύο εθνοτήτων.

                ΜΟΥΔΙΡΛΙΚΙΟΝ ΦΕΡΡΩΝ: «Φέρραι (Φέρετζικ τουρκιστί) πρώην έδρα Καϊμακαμλικίου περιλαμβάνοντος 68 χωρία Οθωμανικά και Χριστιανικά. Τανύν έδρα Μουδίρη περιλαμβάνει δε οκτώ χωρία εξ ημισείας Τουρκικά και Χριστιανικά. Η κωμόπολις έχει 450 οικογενείας εν αίς Χριστιανικαί 130, Ελληνικαί 25, Βουλγαρικαί 105. Έχει Ελληνοδιδακτικήν Σχολήν συντηρουμένην προ τριετίας δαπάνη της Σεβ. Εκπαιδευτικής και Φιλανθρωπικής Αδελφότητος. Εν τη κωμοπόλει ταύτη μέγιστος ο ανταγωνισμός μεταξύ του ολιγαριθμοτάτου Ελληνικού στοιχείου και του πολυαρίθμου Βουλγαρικού, όπερ πολλάκις, ιδία κατά το 1880, προσεπάθησε δια ψευδών αναφορών να προσαρτήση την κωμόπολιν εις την Βουλγαρικήν Εξαρχίαν».

*Η Κοσμοσώτειρα την εποχή που λειτουργούσε ως τέμενος (από τα τουρκικά κρατικά αρχεία)

                Επιπροσθέτως στην ίδια αναφορά περιλαμβάνεται και η ακόλουθη πληροφορία, ενδεικτική του σκληρού ανταγωνιστικού κλίματος, που επικρατούσε τότε εξαιτίας των προσπαθειών των Βουλγάρων να ελέγξουν τις εκκλησίες, αλλά και τα σχολεία :

                «Εν Φέρραις απεπειράθησαν πολλάκις να εισαγάγωσιν ιερέα τινά εκ του τμήματος Αχήρ Τσελεπή της επαρχίας Ξάνθης, αλλ’ εματαιώθησαν αι ενέργειαι αυτών».

Ο καζάς του Αχή Τσελεμπή (στο έγγραφο αναφέρεται ως Αχήρ Τσελεμπή) βρίσκεται στα βόρεια του νομού της Ξάνθης και ήταν πληθυσμιακά βουλγαροκρατούμενος, τα χρόνια εκείνα. Από το 1864 και μετά, η περιοχή του είχε καταστεί κέντρο έντονων αντιπαραθέσεων Ελλήνων και Βουλγάρων. Και δεν είναι τυχαίο, ότι η Φιλεκπαιδευτική Αδελφότητα επέμενε ακόμα και το 1884 να τοποθετήσει αρχιερατικό επίτροπο στον καζά του Αχή Τσελεμπή.

Έχει δημοσιευθεί στην Θρακική Επετηρίδα του Μορφωτικού Ομίλου Κομοτηνής   από το Θανάση Παπαζώτο, η επιστολή προς τον Μητροπολίτη Ξάνθης Φιλόθεο και τον ιερέα Παπά Νικόλαο με οδηγίες για τα καθήκοντά του εκεί. Εκτός από τα θρησκευτικά του καθήκοντα, του επεσήμαινε ότι «κατά δεύτερον δε λόγον θέλετε ασχοληθεί και εις την εκ παντός τρόπου προαγωγήν της ελληνικής παιδεύσεως». Η Αδελφότητα συντηρούσε τότε το νηπιαγωγείο Κάτω Ραϊκόβου και σχολεία στο Τσόκμαν και στο Πασμακλή.

Ο προαναφερθείς Νικόλαος Χατζόπουλος είχε καταγωγή από την Ήπειρο. Από μια αναφορά του, του 1882, προκύπτει ότι υπήρξε εκπαιδευτικός, διετέλεσε διπλωματικός, αλλά και εμποροϋπάλληλος. Από άλλη αναφορά του προς την Εκπαιδευτική και Φιλανθρωπική Αδελφότητα στην Κωνσταντινούπολη, προκύπτει ότι ο Νικόλαος Χατζόπουλος, είχε τουλάχιστον τρεις γιους. Τον Αγησίλαο, που φαίνεται πως είναι ο πρωτότοκος και τον δευτερότοκο Ιωάννη, που δίδαξε στην Πυλαία (τότε Τουρμπαλίκιοϊ). Από άλλα διασωθέντα έγγραφα, αποκαλύπτεται ότι είχε και τρίτο γιο τον Κωνσταντίνο, τον οποίο συναντούμε δάσκαλο στις Σαράντα Εκκλησίες.

Σε άλλη έκθεσή του με ημερομηνία 3 Αυγούστου 1883, που είναι γραμμένη στην Αίνο, ο Νικ. Γ. Χατζόπουλος περιλαμβάνει και το ακόλουθο χαρακτηριστικό απόσπασμα, που δείχνει τις προσπάθειες των Βουλγάρων να ηγεμονεύσουν στην περιοχή.

                «Εκ του τμήματος Φερρών απεστάλησαν εις την εν Φιλιππουπόλει Βουλγαρικήν Σχολήν πέντε Βουλγαρόπαιδες. Είς εκ των κωμοπόλεως Φερρών Ιωάννης Καραμανώλη, εκ του χωρίου Μπαλήκιοϊ (σ.σ. περιοχή του σημερινού χωριού Μελία) καταγόμενος και εν Φέρραις αποκατασταθείς προ ετών. Είς έτερος εκ του Βουλγαρικού χωρίου Τουρμπαλήκιοϊ (σ.σ. η σημερινή Πυλαία) . Τρίτος Βουλγαρόπαις εκ του χωρίου Μπαλήκιοϊ και δύο εκ Δουάν Ασσάρ (σ.σ. η Αισύμη). Τους Βουλγαρόπαιδες τούτους εκπαιδεύουσα η Βουλγαρική προπαγάνδα προπαρασκευάζει εγχώρια όργανα, άτινα δια των συμπολιτών αυτών θα εξυπηρετήσωσιν αποτελεσματικώτερον τους σκοπούς της προπαγάνδας».

*Οθωμανικό κρατικό κτίριο Φερών (από τα τουρκικά κρατικά αρχεία)

                Ένα άλλα πρόβλημα εκείνων των χρόνων ήταν η ληστεία που μάστιζε όλο τον νομό Έβρου. Η ληστεία όμως είχε ρίζες βαθιές και καμιά θεραπεία του κακού. Ο υποπρόξενος Αδριανούπολης Ιωσήφ Βαρότσης στις 25 Μαΐου 1849 ανέφερε προς το υπουργείο Εξωτερικών επιγραμματικά την κατάσταση που επικρατούσε στη Θράκη με τις ακατάπαυστες ληστείες. Έγραφε[1]:

                «Ενώ ο Οθωμανικός Τύπος κυρίως δε ο κρονόληρος Συντάκτης του Journal de Con/ple κος Noques φρυάττει εναντίον ημών, απεικονίζων ακαταπαύστως την Ελλάδα ως εστίαν ληστείας και διαλύσεως πρωτότυπον, η ευδαίμων και συνετός Τουρκία κατά την ώραν ταύτην, καταθλίβεται από μυρίους ληστάς εις τας επαρχίας Σιλύμνου, Ιαμπόλεως, Καρναβατίου, Φερρών, Διδυμοτείχου, Παζαρτζηκίου και μέχρις των πυλών της Αδριανουπόλεως. Μέχρι τούδε η Φήμη μας έφερεν ειδήσεις αδεσπότους, πλην σήμερον παραδείγματα πολλά φόνων και ληστείας, δεν αφίνουν πλέον τόπον τη αμφιβολία».

                Οι Φέρες ζούσαν τα δύσκολα εκείνα χρόνια μαζί με τις άλλες ελληνικές περιοχές προσδοκώντας πάντα στα θαύμα της απελευθέρωσης, που ήρθε πολύ αργά, το 1920. 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

---

*[1] Ιστορικό Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών 1849 φάκ. 37/13