Όταν ο Όθων, κάρφωσε το Σταυρό στη στέγη των Ανακτόρων του, το 1839...

*Τα Ανάκτορα του Όθωνος, σε γκραβούρα εποχής

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ο Σταυρός που στήνουν οι κτίστες όταν ολοκληρώνουν την κατασκευή ενός κτιρίου είναι, ένα πανελλήνιο έθιμο, που το τίμησαν και ο πρώτος βασιλιάς των Ελλήνων Όθων και η βασίλισσα Αμαλία, όταν ολοκληρώθηκε η κατασκευή της στέγης των Ανακτόρων τους, που σήμερα είναι το Μέγαρο της Βουλής!

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας «Φήμη» της 5^ης Ιανουαρίου 1840, το βασιλικό ζεύγος, συνοδευόμενο από ανώτερους πολιτικούς υπαλλήλους και στρατιωτικούς επισκέφθηκε στις 31 Δεκεμβρίου1839 «τα νεοκτιζόμενα ανακτόρια», ενώ πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί και τους επευφημούσε, παρά την κακοκαιρία, που επικρατούσε εκείνη τη μέρα.

Εκεί ο Όθων, κάρφωσε συμβολικά το πρώτο καρφί στο Σταυρό της σκεπής. Αμέσως μετά ο εργαζόμενος στην οικοδόμηση των Ανακτόρων ανθυπολοχαγός του Μηχανικού Γ. Α. Μεταξάς εκφώνησε λογύδριο, τονίζοντας μεταξύ άλλων:

«Σήμερον επιστατούντων ημών, επιστεγάζονται τα λαμπρά Ανάκτορα του πρώτου Βασιλέως, όστις εκλήθη παρά της Θείας προνοίας να επαναγάγη εις το ελληνικόν ‘Εθνος την αρχαίαν δόξαν και ευδαιμονίαν του».

*Η είδηση στην εφημερίδα "Φήμη"

Με την ευκαιρία αυτή ο Όθων παρέθεσε τις επόμενες μέρες, γεύμα στους εργάτες όλους, το οποίο κατά την εφημερίδα «Φήμη» κόστισε περίπου 4.000 δραχμές, ποσό σημαντικό για την εποχή εκείνη, αν το συγκρίνει κανείς με την κατασκευή ενός ανδριάντα που κόστιζε τότε 2.000 δραχμές.  Στο γεύμα εκείνο, όπως λέει η παράδοση, ψήθηκαν 50 αρνιά και καταναλώθηκαν 4.000 μπουκάλια κρασί.

Πάντως, την ημέρα που ο Όθων «έθεσε τον πρώτον ήλον της σκεπής των Ανακτόρων» πρόσφερε στον παλαιό κήρυκα (τελάλη), που χρησιμοποιούσε η κυβέρνηση, τον Παράσχο Νακάση, ένα ασημένιο σφυρί, γιατί είχε ασχοληθεί με δημοπρασία, σχετικά με την οικοδομή.

*Η πρόσκληση ενδιαφέροντος για τον τσίγκο των Ανακτόρων

Αργότερα, στις 28 Φεβρουαρίου 1840 προκηρύχθηκε διαγωνισμός για την προμήθεια ψευδαργύρου (τσίγκου) για το σκέπασμα των Ανακτόρων.

Είναι γνωστό ότι το κτίριο των Ανακτόρων κατασκευάστηκε στο διάστημα 1836 - 1847, μετά την μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους από το Ναύπλιο στην Αθήνα το 1834.

Στα τέλη του 1840, ολοκληρώθηκε το κτίσιμο των τοίχων. Τότε επέστρεψε από το Μόναχο στην Αθήνα ο αρχιτέκτονας Γκέρτνερ για να επιβλέψει τη συνέχεια της οικοδόμησης καθώς και τη ζωγραφική διακόσμηση των εσωτερικών χώρων. Μαζί του έφερε τους ζωγράφους ιστορικών παραστάσεων Γιόχαν Σράουντολφ, Ούλριχ Χαλμπρέιτερ και Ιωσήφ Κραντσμπούργκερ, οι οποίοι και ανέλαβαν να ζωγραφίσουν τις μεγάλες τοιχογραφίες με παραστάσεις από την ελληνική μυθολογία, και την ελληνική επανάσταση του 1821, ειδικά στην αίθουσα των Τροπαίων (σήμερα αίθουσα Ελευθερίου Βενιζέλου).

Η θεμελίωσή των Ανακτόρων (με το παλαιό ημερολόγιο) έγινε στις 25 Ιανουαρίου 1836. Είχε προηγηθεί δοξολογία στον Ιερό Ναό της Αγίας Ειρήνης, που τότε ήταν η Μητρόπολη των Αθηνών. Μετά οι βασιλείς και οι λοιποί επίσημοι πήγαν εν πομπή στο χώρο της θεμελίωσης. Ο Όθων, έβαλε 7 χρυσά νομίσματα και μια μαρμάρινη πλάκα, ως θεμέλιο λίθο,  που έγραφε: «Γη μήτερ, δέχου ευμενώς λίθον θέμεθλον, Όθωνος βασιλέως, εν δόμοις 1836». Για την κατασκευή του παλατιού, χρησιμοποιήθηκαν μάρμαρα από την Πεντέλη και τούβλα από το Μοσχάτο. Δούλεψαν 200 Κυκλαδίτες κτίστες. Όσο διαρκούσαν τα χτισίματα, γίνονταν και απολύσεις εργατών, με αποτέλεσμα ο Τύπος της Αθήνας να γράψει τότε ότι απέλυαν τους Έλληνες εργάτες για τα ταΐζουν με τα χρήματα αυτά τους «νεοαφικνουμένους Γερμανούς καλοφαγάδες»!

Το κτίριο αυτό, συνδέθηκε στενά με σημαντικά πολιτικά  γεγονότα της νεώτερης Ελλάδας, τόσο κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ως ανακτόρου δύο βασιλικών οικογενειών, όσο και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας του ως Μεγάρου της Βουλής των Ελλήνων και ένα διάστημα και της Γερουσίας, που πρόβλεπε το Σύνταγμα του 1927. 

*Σταυρός στην ολοκλήρωση της στέγης. Από το βιβλίο "ΜΗΛΙΕΣ κώμη του Πηλίου όρους", της Ελένης-Φαίης Σταμάτη, εκδόσεις Αθηναίος, 1989.

Το έθιμο του Σταυρού στη στέγη, πανελληνίως

Η ολοκλήρωση της κατασκευής της στέγης των κτισμάτων, είχε δημιουργήσει σε ολόκληρο τον ελληνικό χώρο έθιμο ως προς το στήσιμο ξύλινου Σταυρού στην κορυφή της στέγης, κυρίως επειδή σήμαινε  την  αποπεράτωση  της  οικοδομής. Το στήσιμο του Σταυρού συνοδεύονταν με προσφορά δώρων στον αρχιμάστορα και τους άλλους κτίστες. Τα δώρα, μαντήλια, κάλτσες, πουκάμισα, ζωνάρια, σκούφους κ.λπ. τα αναρτούσαν στο Σταυρό και τα άφηναν κρεμασμένα και όταν τελείωνε η σκεπή τα μοιράζονταν μεταξύ τους.

Ο λαογράφος Γεώργιος Αικατερινίδης  το 1990 είχε  καταγράψει περιγραφές του   εθίμου, με  μικρές  παραλλαγές, στη Σιάτιστα, την Ήπειρο, τη Φλώρινα, την Κοζάνη, τις Σέρρες, τη Βέροια, την Ξάνθη, το Διδυμότειχο, τη Μάδυτο και τα Κοτύωρα, αλλά και σε πολλές άλλες περιοχές της υπόλοιπης Ελλάδας. Η διάδοσή του σε όλη τη χώρα και η άσκησή του ακόμη και σε μεγάλα αστικά κέντρα δημιούργησε εθιμικό κανόνα δικαίου, για την ηθική ικανοποίηση των μαστόρων. Η αθέτηση των εθιμικών αυτών υποχρεώσεων προκαλούσε περιφρόνηση και αποδοκιμασία, προς  τους  υπόχρεους δωρητές. 

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης