Ένα ιστορικό ντοκουμέντο για τη Χηλή της Αλεξανδρούπολης

*Το ιστορικό δημοσίευμα της εφημερίδας της Νέας Υόρκης "Ατλαντίς"

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η αλληλεγγύη υπήρξε μια από τις ανεκτίμητες αξίες του ελληνικού λαού και εκδηλώθηκε σε όλες τις περιπτώσεις τραγικών γεγονότων, φυσικών καταστροφών και πολεμικών ή πολιτικών ανωμαλιών. Η αλληλεγγύη είναι η αρετή που δείχνει το μεγαλείο της ψυχής ενός λαού ή ατόμων μεμονωμένα.

                Ένα τέτοιο αξιοσημείωτο περιστατικό, αντλούμε από την ιστορία της Νέας Χηλής Αλεξανδρούπολης.

                Ποια είναι η Νέα Χηλή; Για τους φίλους οι οποίοι δεν γνωρίζουν, η Νέα Χηλή είναι σήμερα ένα πανέμορφο προάστιο της Αλεξανδρούπολης, που δημιουργήθηκε το 1923-24 από την εγκατάσταση εκεί Ελλήνων που προέρχονταν από την Χηλή της Μικράς Ασίας. Η Χηλή (τουρκικά: Şile) είναι μικρή πόλη της Βιθυνίας 70 χλμ. βορειοανατολικά της Κωνσταντινούπολης, στην ασιατική της πλευρά. Έως το 1922-23 υπήρχαν Έλληνες που ζούσαν εκεί. Αναγκάστηκαν όμως να πάρουν τον δρόμο της προσφυγιάς προς την Ελλάδα μετά την Μικρασιατική Καταστροφή και την υπογραφή της ελληνοτουρκικής σύμβασης για την ανταλλαγή των πληθυσμών. Η σύμβαση αυτή ενσωματώθηκε στη Συνθήκη της Λωζάννης του 1923. Ο Ελληνισμός της Χηλής Μικράς Ασίας ήταν ακμαίος. Από την Χηλή κατάγονταν ο πρώην Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Σπυρίδων (1873-1956) με έντονη εθνική δράση και ο μεγάλος αρχαιολόγος του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γεώργιος Μπακαλάκης (1908-1991).

*Η Νέα Χηλή Αλεξανδρούπολης σήμερα. Αρχείο Ουρανίας Πανταζίδου

                Ένα μέρος των κατοίκων της Χηλής όταν εκδιώχθηκαν από την πατρίδα τους εγκαταστάθηκαν 4 χιλμ. δυτικά της Αλεξανδρούπολης. Άλλοι εγκαταστάθηκαν αλλού, όπως στη Χαλκηδόνα Θεσσαλονίκης, τη Γλύφα Ηλείας, το νομό Σερρών κ.λπ.

                Η έκταση στην οποία εγκαταστάθηκαν, όπως πίστευε ο παλαιός δάσκαλος, λογοτέχνης και αρχαιοφύλακας της Αλεξανδρούπολης Άγγελος Ποιμενίδης, ήταν η αρχαία Σάλη. Την άποψή του, βάσιζε σε μια σειρά αρχαιολογικών ευρημάτων στην περιοχή.

                Στην έκταση αυτή εγκαταστάθηκαν οι πρώτοι δυστυχείς πρόσφυγες και άρχισαν να οργανώνουν τη νέα ζωή τους. Μια από τις μέριμνές τους ήταν να στήσουν το πρώτο σχολείο, το 1924. Το πρώτο αυτό σχολείο, ήταν μια ξύλινη παράγκα και λειτούργησε ως μονοθέσιο σχολείο.

                Οι Χηλήτες, βλέποντας και την τραγική κατάσταση του καθημαγμένου ελληνικού κράτους έσπευσαν να ζητήσουν βοήθεια από τους συμπατριώτες τους, που ήταν εγκατεστημένοι από πολύ νωρίτερα, όπως φαίνεται, στις Ηνωμένες Πολιτείες.

                Έτσι λοιπόν, έστειλαν μια επιστολή ζητώντας βοήθεια. Στις ΗΠΑ είχε ήδη δημιουργηθεί μια επιτροπή Χηλητών, η οποία για να υποδαυλίσει το ενδιαφέρον των Ελλήνων ομογενών για τους πρόσφυγες. δημοσίευσε την επιστολή των Χηλητών της Αλεξανδρούπολης στην ομογενειακή εφημερίδα της Νέας Υόρκης «Ατλαντίς». Η επιστολή αυτή, αποτελεί ένα σημαντικό ιστορικό ντοκουμέντο για τις συνθήκες της βίαιης εγκατάλειψης της πατρίδας τους, που αξίζει να αναδείξουμε.

*Τα ονόματα της επιτροπής των Χηλητών Αλεξανδρούπολης

                Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

                Στις 18 Μαρτίου 1924 οι Χηλήτες της Αλεξανδρούπολης που είχαν σχηματίσει μια επιτροπή, έστειλαν επιστολή με την έκκληση βοήθειας προς τους συμπατριώτες τους των ΗΠΑ. Στη Νέα Χηλή είχε σχηματισθεί για το σκοπό αυτό μια επιτροπή από τους Δαμιανό Ανεμίδη, Βασίλειο Πάντσο, Αλέξανδρο Φωτιάδη και Παναγιώτη Αγγελίδη.

                Η επιστολή αυτή με το ιστορικό ενδιαφέρον είναι η ακόλουθη:

                «Αξιότιμοι κύριοι,

                Δια την παρούσης μας σπεύδομεν να παρακαλέσωμεν υμάς, βασιζόμενοι εις τα πατριωτικά  και φιλανθρωπικά υμών αισθήματα, όπως και υμείς ως καλοί πατριώται συμμεριζόμενοι και λυπούμενοι δια την μεγάλην δυστυχίαν και την γενικήν καταστροφήν την οποίαν υπέστη η Πατρίς μας, να συνδράμητε τους των πάντων στερουμένους συμπατριώτας μας, ανακουφίζοντες εν μέρει αυτούς εκ της οικτράς και δυσκόλου θέσεως εις την οποίαν ευρίσκονται.

                Εκ των εφημερίδων θα εμάθετε την καταστροφήν την οποίαν υπέστημεν, αλλ’ εν ολίγοις θα εκθέσωμεν υπό ποίας συνθήκας εξεδιώχθημεν υπό των Κεμαλικών αρχών και εκ των ολίγων θα εννοήσητε τι μαρτύρια και τι βάσανα υπέστημεν ημείς οι εναπομείναντες.

*Απόσπασμα της επιστολής των Χηλητών με τα μαρτύρια, που τράβηξαν.

                Καταληφθείσης της πατρίδος μας υπό των Κεμαλικών ορδών όλως απροόπτως (διότι ούσης ουδετέρας ζώνης είχομεν την πεποίθησιν ότι δεν θα παρεβιάζετο) δεν προέβησαν εις την άμεσον εκδίωξίν μας, αλλ’ ήρχισαν από την πρώτην εσπέραν της κατοχής και εξηκολούθησαν επί 15 ημερονύκτια ληστεύοντες, λεηλατούντες, ατιμάζοντες, δέροντες και φονεύοντες. Κορέσαντες τα άγρια και θηριώδη Τουρκικά ένστικτά των υφ’ όλας τας επόψεις, τελευταίως συνέλαβον τους νέους και τους άνδρας ηλικίας 17 ετών μέχρι 55, δηλαδή τους προστάτας των οικογενειών, τους οποίους απήλασαν εις την Ανατολήν, παρήλθον δε έκτοτε 17 μήνες και αγνοούμεν άχρις ώρας την τύχην των.

                Μετά την απέλασιν των ανδρών επέτρεψαν εις τα γυναικόπαιδα να φύγουν δια την Κωνσταντινούπολιν, αφού προηγούμενως εις την παραλίαν τα ελήστευσαν ολοτελώς, δερόμενα και βασανιζόμενα. Δεν επετράπη δε εις αυτά να συμπαραλάβουν ουδέ έν διπλούν υποκάμισον ουδέ έν κλινοσκέπασμα, παρά μόνον εκείνα τα οποία ευρέθησαν φορούντες και εκείνα εάν ήσαν καινουργή, αφηρούντο από επάνω των. Δεν είναι δυνατόν να γραφούν τα βασανιστήρια και αι κακουχίαι τας οποίας υπέστη η Πατρίς μας. Ουδέποτε έγραψεν η ιστορία τοιαύτην καταστροφήν και τραγωδίαν.  

                Εκ των γραφομένων μας δύνασθε να αντιληφθήτε και να εννοήσητε την κατάστασιν της νέας Πατρίδος μας και την άπελπιν και οικτράν θέσιν των ειρημένων γυναικοπαίδων άτινα των πάντων στερούνται, χρημάτων, ρουχισμού, υποδημάτων και άτινα βαθμηδόν υποκύπτουν εις τον εκ πείνης και εκ ψύχους θάνατον.

                Ούτως εχόντων των πραγμάτων και τοιαύτης ούσης της εν γένει καταστάσεως, σπεύδομεν να παρακαλέσωμεν κάθε συμπατριώτην μας, καθώς και πάντας τους φιλανθρώπους χριστιανούς ανεξαρτήτως εθνικότητος, όπως λαμβάνοντες οίκτον και ευσπλαχνιζόμενοι, συνδράμωσι τα δυστυχούντα ειρημένα γυναικόπαιδα ανακουφίζοντες ούτως εν μέρει αυτά και προλαμβάνοντες τοιουτοτρόπως τον επικείμενον εξ ασιτίας και ψύχους θάνατόν των.

                Ας ώσι δε βέβαιοι ότι τοιουτοτρόπως πράττοντες, εκτελούν την θεαρεστοτέραν και φιλανθρωπικωτέραν πράξιν και ευεργεσίαν.

                Ο πανάγαθος Θεός και ο Κύριος ημών Ιησούς Χριστός, του οποίου την Ανάστασιν ευχόμεθα όπως εορτάσητε μετά των οικογενειών σας εν υγεία και ευτυχία, ας διαφυλάττη εν γένει υμάς υγιείς και ας πολυετή όλους ίνα εορτάζητε το Άγιον Πάσχα εις πολλών ετών περιόδους.

                Επί τη πεποιθήσει ότι θέλει εισακουσθή η ταπεινή παράκλησίς μας και ότι προθύμως θέλετε αναλάβη την πρωτοβουλίαν της παρούσης αγαθοεργού και θεαρέστου πράξεως, διατελούμεν

Μετά προσηκούσης τιμής

και υπολήψεως

Εν Χηλή Αλεξανδρουπόλεως,

18 Μαρτ. 1924

Η Ε π ι τ ρ ο π ή

Δαμιανός Ανεμίδης, Βασίλειος Πάντσος, Αλέξανδρος Φωτιάδης, Παναγιώτης Αγγελίδης»

                Η επιστολή των Χηλητών Αλεξανδρούπολης εστάλη στους Χηλήτες της Νέας Υόρκης, που φαίνεται ότι είχαν σχηματίσει ένα πυρήνα, συσπειρωμένοι μετανάστες και αυτοί στην ξένη γη. Σίγουρα συγκινήθηκαν και αμέσως άρχισαν να μαζεύουν χρήματα για τους πρόσφυγες που δυστυχούσαν στην καινούργια πατρίδα.

                Ταυτόχρονα στις 23 Απριλίου 1924 στέλνουν επιστολή στην εφημερίδα «Ατλαντίς» γνωστοποιώντας ότι δημιούργησαν επιτροπή για συλλογή εράνων. Ήδη είχαν συγκεντρώσει τα πρώτα 84 δολάρια «ως μικράν απαρχήν, ευελπιστούμεν δε ότι και οι εν τω εσωτερικώ συγχωριανοί μας θέλουσι ενισχύση τον έρανον. Τα χρήματα θα αποστείλωμεν άμα τη λήψει του ονομαστικού καταλόγου των δυστυχουσών οικογενειών».

                Τα πρώτα δολάρια πρόσφεραν οι ακόλουθοι ομογενείς της Νέας Υόρκης:

                Χρήστος Τσερόπουλος 20 δολάρια, Κυρία Τσιροπούλου 10, Θεόδωρος Ηγουμενίδης 20, Γεώργιος Κουμάνος 10, Ανώνυμος 5, Γεώργιος Ρηγόπουλος 5, Αθανάσιος Αγγελίδης 2, Χρήστος Στυλιανίδης 2, Σταμάτιος Σταματιάδης 2, Φίλων Παπαβασιλείου 2, Ευάγγελος Μπακαρόζος 2, Ιωάννης Τσάκαλης 2.

                Την επιτροπή των Χηλητών της Νέας Υόρκης, που έδρευε στο Μπροντγουέι, αποτελούσαν οι:

                Θεόδωρος Ηγουμενίδης, Χρήστος Θ. Τσιρόπουλος, George Koumanos.

                Από την επιστολή των Χηλητών της Αλεξανδρούπολης, προκύπτει ότι η κύρια μάζα των κατοίκων δεν έφυγε αμέσως μετά την κατάρρευση του μετώπου της Μικράς Ασίας το Σεπτέμβριο του 1922. Μένοντας σε περιοχή εκτός πολεμικών συγκρούσεων ουδέτερη όπως την χαρακτηρίζουν, πίστευαν αρχικά ότι θα παραμείνουν εκεί. Οι ελπίδες τους διαψεύστηκαν όταν μπήκαν μέσα οι Κεμαλικοί και άρχισαν τις περιγραφόμενες ωμότητες. Το γεγονός ότι έστειλαν στα βάθη της Ανατολής, τους άνδρες πριν από 17 μήνες και με βάση την ημερομηνία της επιστολής δεν είχαν νέα τους, σημαίνει ότι οι Χηλήτες ήταν ακόμα στο χωριό τους περίπου τα Χριστούγεννα του 1922. Πιο δυστυχισμένα Χριστούγεννα δεν θα μπορούσαν να γιορτάσουν…

                Δεν γνωρίζουμε τη συνέχεια του εράνου και τα αποτελέσματά του. Γνωρίζουμε όμως την αρχή του. Η αλληλεγγύη υπήρξε…

                Υστερόγραφο: Εκ των υστέρων πληροφορήθηκα και τα εξής, από τη Νέα Χηλή. Ο αναφερόμενος Δαμιανός Ανεμίδης και ο ιερέας Ιωάννης Παντελίδης, πρώτα βρέθηκαν στην Αμερική και μετά στη Νέα Χηλή. Η πληροφορία προέρχεται από τον κ. Πρασσά Χρήστο, που το είχε ακούσει από τη γιαγιά του ...

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΗ

*Εφημερίδα «Ατλαντίς» Νέας Υόρκης, Μάρτιος 1924