Οι γερμανικές φρικαλεότητες στο νομό Έβρου, από τα αρχεία της CIA (OSS)

*Γερμανοί αξιωματικοί στο Διδυμότειχο (Αρχείο Γ. Αγγέλη)

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Οι γερμανικές φρικαλεότητες  του Β ‘ Παγκοσμίου Πολέμου παραμένουν ανεξίτηλες στη συλλογική μνήμη των λαών, που υπήρξαν θύματα του Ναζισμού. Όλοι οι λαοί και όλες οι περιοχές, που βρέθηκαν κάτω από τη μπότα των γερμανικών στρατευμάτων,  έχουν να αφηγηθούν εκτελέσεις αμάχων, βασανιστήρια και αρπαγές.

Μία από τις περιοχές, που έζησαν τον ναζιστικό όλεθρο ήταν και ο νομός Έβρου, που χαρακτηρίστηκε «ουδέτερη ζώνη» διατήρησε τις πολιτικές αρχές του (νομαρχία, δήμους, κοινότητες κ.λπ.) τελώντας υπό γερμανική στρατιωτική κατοχή. Όπως είναι γνωστό οι άλλοι δύο νομοί της Δυτικής Θράκης (Ξάνθης και Ροδόπης) μαζί με τους νομούς της Ανατολικής Μακεδονίας παραδόθηκαν στη Βουλγαρία, σύμμαχο του Χίτλερ, που αλίμονο, έζησαν χειρότερη κατοχή και από αυτή των γερμανικών φρικαλεοτήτων.

Οι πρώτοι πίνακες με τα ονόματα των Ελλήνων, που εκτελούσαν οι Γερμανοί και οι Βούλγαροι, έφταναν στο Κάιρο και μέσω της Ελληνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, ενημερώνονταν η εξόριστη ελληνική κυβέρνηση αλλά και οι αντίστοιχες συμμαχικές υπηρεσίες και κυβερνήσεις.
 

*Ένα από τα έγγραφα με το όνομα του πλοίαρχου Νικόλαου Τσαγκάρη

Επικεφαλής της Ελληνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών ήταν ο  πλοίαρχος  του  Βασιλικού  Ναυτικού  Νικόλαος  Τσαγκάρης,  υπεύθυνος  της  Διεύθυνσης  Ειδικών  Υπηρεσιών  Πολέμου  (Δ.Ε.Υ.Π.) της  Ελληνικής  Κυβέρνησης  του  Καΐρου.  Ήταν από  τους  πλέον  έμπιστους  αξιωματικούς  του  υπουργού  Στρατιωτικών  Σοφοκλή  Βενιζέλου.

Οι συχνές και συστηματικές αναφορές του πλοίαρχου Τσαγκάρη, υπάρχουν σήμερα στα αρχεία των μυστικών συμμαχικών υπηρεσιών και αποτελούν πολύτιμη πηγή πληροφοριών για τους ιστορικούς.

                Πλούτος εγγράφων του Νικόλαου Τσαγκάρη, βρίσκεται στις ΗΠΑ, στα αρχεία της μυστικής υπηρεσίας  OSS, η οποία μετά τον πόλεμο μετεξελίχθηκε στη γνωστή μας CIA, που  τα έχει αποχαρακτηρίσει και είναι στη διάθεση των μελετητών. Αναφέρονται στις φρικαλεότητες των Γερμανών σε όλη την Ελλάδα. Είναι επιμελώς συντεταγμένα και δακτυλογραφημένα. Είναι επόμενο βέβαια να παρουσιάζουν κάποια λάθη ή κενά, που είναι δικαιολογημένα, αν λάβει κανείς υπόψη του τις συνθήκες της Κατοχής με τις κακές επικοινωνίες και την καχυποψία όχι μόνο των κατακτητών, αλλά και των υπηρεσιών γειτονικών χωρών (π.χ. Τουρκία) έναντι των διαφευγόντων Ελλήνων, που προσπαθούσαν είτε δια ξηράς είτε δια θαλάσσης, να φτάσουν στη Μέση Ανατολή για να συνεχίσουν από εκεί τον αγώνα τους εναντίον του Χιτλερισμού. Εντοπίζονται επίσης μερικές φορές λάθη στην ορθή απόδοση ονομάτων.

*Μέρος εγγράφου, που εναπόκειται στα αρχεία της CIA

Πικρή γεύση από τα έγγραφα της Κατοχής

                Σε ό,τι αφορά το νομό Έβρου, οι αναφορές Τσαγκάρη, που εναπόκεινται σήμερα στα αρχεία της CIA, αποτελούν σημαντική πηγή πληροφοριών. Αξίζει να δούμε τις αναφορές αυτές.

                Σε αναφορά του πλοίαρχου Νικόλαου Τσαγκάρη, γίνεται λόγος για σφαγές που έγιναν στην Βουλγαροκρατούμενη Αλεξανδρούπολη και τα πέριξ το Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 1941. Έγραφε ότι πέθανε το 60% του πληθυσμού από τις κακουχίες (σ.σ. υπενθυμίζεται ότι πολλοί επίσης διέφυγαν στην «ουδέτερη ζώνη» του Έβρου και στη Σαμοθράκη, για να αποφύγουν τις συνέπειες της βουλγαρικής κατοχής). Ο αριθμός των θανάτων ειδικά στην συνοικία «Τσιμεντένια» υπήρξε τεράστιος. Έδινε μάλιστα και κάποια ελάχιστα ονόματα, όπως τα πληροφορήθηκε: Ιωάννης Γκουρκούνης, Γεώργιος Γκουρκούνης, Αθανάσιος Τοπάλης, Απόστολος Καρνάβαλος, Βασίλειος Γαλίτης, Μακρής Ηλίας, Παναγιώτης Καραμούζος, Βασίλης Μπίλτης, Γεώργιος Κιοκούμης, Χρήστος Καλαφάτης και Ιωάννης Ψαρούντης.

Κατά την ίδια περίοδο Βούλγαροι στρατιώτες εκτέλεσαν στη Βουλγαρία 280 νεαρά άτομα (χωρίς άλλες πληροφορίες στο έγγραφο του Τσαγκάρη) και πέταξαν τα πτώματά τους σε ποτάμι.

Το 1942 αναφέρθηκε ότι στη Θεσσαλονίκη, εκτελέσθηκαν ως κατάσκοποι ο Νικόλαος Τίντας, γεωργός από τις Καστανιές και ο Γεώργιος Πισετζής από την Ορεστιάδα. Επίσης τον Ιανουάριο του 1942 πέθανε στις φυλακές της Θεσσαλονίκης μετά από βασανιστήρια και στέρηση τροφής ο Μηνάς Τάτσης από την Ορεστιάδα.

*Αριστερά ο δολοφονηθείς δήμαρχος Σουφλίου Πασχάλης Νάνος 

και δεξιά ο δολοφονηθείς στο Διδυμότειχο νομάρχης Έβρου Ιωάννης Φραγκούλης.

Το 1942 είχαμε στον Έβρο και δύο διακεκριμένες δολοφονίες, όχι από Γερμανούς, αλλά από Έλληνες του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ (Βλέπε και για τις δύο αυτές δολοφονίες και στον  Βαγγέλη Κασάπη «Στον κόρφο της Γκίμπραινας»).

*Στις 2 Απριλίου 1942, Μεγάλη Πέμπτη, δολοφονήθηκε στο Διδυμότειχο ο νομάρχης Έβρου Ιωάννης Φραγκούλης.    

*Στις 3 Αυγούστου, δολοφονήθηκε κοντά στο σπίτι του στο Σουφλί, ο δήμαρχος της πόλης Πασχάλης Νάνος.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1942 εκτελέσθηκαν  χωρίς δίκη 12 πολίτες, επειδή βρέθηκαν όπλα στα σπίτια τους, στο χωριό Πόταμος Αλεξανδρούπολης.

*Βουλγαρική Κατοχή 1941-44 στην Αλεξανδρούπολη

Βούλγαροι στρατιώτες βιαστές…

Στις 26 Μαΐου 1941 βιάστηκε κατ’ επανάληψη από Βούλγαρους στρατιώτες η Εβραία Αλεξανδρουπολίτισσα  Σάρα Άμ…. ηλικίας 60 ετών! Πολλές άλλες γυναίκες Ελληνίδες και Εβραίες είχαν βιαστεί στην  Αλεξανδρούπολη. Επίσης Βούλγαροι στρατιώτες βίασαν τη χήρα ενός δολοφονημένου μουσουλμάνου στη συνοικία «Γύφτικα».

Τον ίδιο μήνα Βούλγαροι στρατιώτες βίασαν δύο αδελφές και τη μητέρα τους στην περιοχή της Αμφιτρίτης και άλλες τρεις παντρεμένες στο χωριό Μονοκκλησιά.

       Τη Θράκη γενικά είχαν εγκαταλείψει Έλληνες δικαστές, δικηγόροι, γιατροί και άλλοι επιστήμονες.

                Οι ακόλουθοι που δικάστηκαν από Γερμανικό στρατοδικείο καταδικάστηκαν σε θάνατο και εκτελέστηκαν κατά τη διάρκεια του 1942:

                Παν. Στεφανάκης και Ευάγγ. Γκουζάκης, γεωργοί και Ιωάννης Αθανασιάδης κεραμοποιός εκτελέσθηκαν στη Νέα Ορεστιάδα. Επίσης το 1942 εκτελέσθηκε στη Θυρέα ο γεωργός Ηλίας Φαρφάρας.

                       Οι ληστείες δεν έλειψαν, κυρίως από Βούλγαρους στρατιώτες, που εισέρχονταν πολύ εύκολα στον Έβρο. Έτσι στις 27 Απριλίου 1942 λήστεψαν και τραυμάτισαν στη Φτελιά τον Ιωάννη Λαμπίδη, στο Βόρειο Έβρο.

              Στις 21 Σεπτεμβρίου 1942 συνελήφθη μεταξύ Φτελιάς και Δικαίων ο Νικόλαος Νικολακάκης, γιατί εισήλθε σε απαγορευμένη περιοχή.

           Στις 22 Οκτωβρίου Βούλγαροι στρατιώτες λήστεψαν τους βοσκούς  Αντώνιο και Νικόλαο Πολυχρονίδη κάπου κοντά στο Σουφλί. 

                Τον επόμενο μήνα Δεκέμβριο 15 πολίτες καταδικάσθηκαν σε θάνατο από στρατοδικείο στο Διδυμότειχο για δραστηριότητες εναντίον του Άξονα. Ένας αγροφύλακας, δύο χωροφύλακες και ο ιδιώτης Γιαγμουράς και με τους δύο γιους του εκτελέστηκαν τον Ιούνιο του 1943, μαζί με τον Σταμάτη Μιντιούρη. 

                Επίσης οι επόμενοι, εκτελέσθηκαν στο Διδυμότειχο το 1943:

                Ταξιάρχης Τσιαπράζης, Σταμάτιος Μηντιούρης, Χρήστος Μαμούρας, Παν. Μαμούρας, Νικόλαος Ταουκτσής, Γεώργιος Δρατζίδης

                Στην Κορνοφωλιά εκτελέσθηκε ο μηχανικός Αλεξ. Παπαιωάννου και στο Πύθιο οι αγρότες Νικόλαος Γκιρτζιμάνης και Χρήστος Καζάτσης.

                Στις 5 Φεβρουαρίου 1943 έμαθαν στο Κάιρο ότι Γερμανοί στρατιώτες σκότωσαν  στην «ουδέτερη ζώνη» του νομού Έβρου τον Μινόδωρο Βεζυρτζή, επειδή προσπάθησε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή.

                Τον Ιούλιο του 1943, Βούλγαροι δολοφόνησαν τρεις γυναίκες, που προσπάθησαν να διαφύγουν στην Τουρκία. Την ίδια περίοδο οι Βούλγαροι έκαψαν ζωντανή μία γυναίκα στην Αισύμη.

                             Σε ένα έγγραφο της εποχής αυτής αναφέρεται ότι πληροφορίες έστελναν στη Μέση Ανατολή ο Νικόλαος Βαφειάδης δήμαρχος Διδυμοτείχου, ο Ευστράτιος Κριωνής επιθεωρητής της Αγροφυλακής Έβρου, ο Δημήτριος Βυζαντίου υποδιοικητής της Χωροφυλακής Διδυμοτείχου και ο Νικόλαος Αλβανός υπαξιωματικός Χωροφυλακής.  

*Κατεχόμενο Διδυμότειχο 1943. Εικόνα εγκλεισμού ασθενών από την φοβερή και θανατηφόρα επιδημία ευλογιάς (Αρχείο Δημ. Χατζηπουλίδη)

Η εκτέλεση του Άρη Δαλκαράνη

                Μια σημαντική αναφορά του Τσαγκάρη, πληροφορεί, ότι το Μάιο του 1943, οι Βουλγαρικές αρχές της Ροδόπης συνέλαβαν τον αντάρτη Άρη και τον παρέδωσαν στους Γερμανούς οι οποίοι τον εκτέλεσαν τον Ιούνιο του 1943. Ο Άρης ήταν καταζητούμενος ως κομμουνιστής. Στην αναφορά δεν περιέχονται άλλες λεπτομέρειες.

                Σήμερα, γνωρίζουμε ότι πρόκειται για τον Άρη Δαλκαράνη επαγγελματικό στέλεχος του ΚΚΕ, που δρούσε παράνομα στον Έβρο από την εποχή της δικτατορίας Μεταξά. Ξεκίνησε από το νομό Έβρου να πάει στην Καβάλα για να αποκτήσει επαφή με το ΚΚΕ και καθοδήγηση, αλλά η αποστολή του διεκόπη στην Κομοτηνή με τη σύλληψη και την εκτέλεσή του.

                Τον Ιούλιο του 1943 ένας βαρκάρης ονόματι Σταμάτης, εκτελέστηκε από τους Γερμανούς, γιατί βοηθούσε στην περιοχή Λαβάρων, στη διαφυγή Ελλήνων στη Μέση Ανατολή.

                Εν τω μεταξύ στη Νέα Ορεστιάδα οι Γερμανοί συνέλαβαν στη 1 και στις 2 Ιουλίου τον υπομοίραρχο της Χωροφυλακής για συνεργασία με τους αντάρτες Ιωάννη Χριστόπουλο, τον συνδικαλιστή Χρήστο Χιτούδη γιατί σχεδίαζε να διαφύγει στη Μέση Ανατολή, όπως και ο δάσκαλος Αχιλλέας Παπάς. Συνελήφθησαν επίσης ως κομμουνιστές οι Σάββας Βελισσαρόπουλος και Μενέλαος Ιωαννίδης βιομήχανοι και ο Θεοφάνης Κολτσικούδης που ανήκε στην αντιστασιακή Εθνική Οργάνωση. Οι συλληφθέντες μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Θεσσαλονίκη εκτός του Ιωαννίδη.  Ο Κολτσικούδης τελικά εκτελέστηκε.

                Επίσης τον Ιούλιο του 1943 οι Γερμανοί προσπαθώντας να αναστείλουν το κύμα φυγής Ελλήνων προς τη Μέση Ανατολή συνέλαβαν και ανέκριναν τις οικογένειες όλων των προσώπων, που είχαν διαφύγει προς την Τουρκία. Τέλος ο γεωργός  Νικόλαος Ψαράκης συνελήφθη και εξορίσθηκε στο Ορτάκιοϊ της Βουλγαρίας, λόγω της εθνικής του δράσης.

                Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους οι Γερμανοί φρουροί, σκότωσαν στον ποταμό Έβρο 2 άγνωστους πολίτες, οι οποίοι αγνόησαν τις διαταγές και προσέγγισαν τον ποταμό σε απόσταση μικρότερη των 500 μέτρων, όπως όριζε η διαταγή.

*Ο εκτελεσθείς Ταξιάρχης Τσιαπράζης από τα Βρυσικά, κατά το γάμο του

                Στις 18 Δεκεμβρίου 1943 οι Γερμανικές αρχές κατοχής εκτέλεσαν χωρίς δίκη 5 κατοίκους των Φερών. Στόχος της εκτέλεσης αυτής ήταν να τρομοκρατήσουν τον κόσμο. Τότε πολλές γυναίκες με τα παιδιά τους εγκατέλειψαν τα σπίτια τους και κατέφυγαν στα βουνά.

Νέες εκτελέσεις  και το 1944. Στις 2 Ιανουαρίου εκτελέσθηκε στο Σουφλί πολίτης ονόματι Γκιούρδας. Μαζί του είχε εκτελεσθεί ένα ακόμα άτομα, που δεν είχε γίνει γνωστή η ταυτότητά του.

Τον Ιανουάριο, εκτελέσθηκε στο Διδυμότειχο ο Ευάγγελος Λάλας. Στην Νέα Ορεστιάδα εκτελέσθηκαν οι Μάγκας, Θεοχαρίδης, Δοντάς και Βαμβακάς.

*Για την Ελλάδα ρε, γαμώτο!!!

Τον ίδιο μήνα, αναφέρθηκε ότι στο Διδυμότειχο συνελήφθη μια … ερωμένη μη κατονομαζόμενη, για εθνική δράση. Δικάσθηκε σε κάθειρξη 15 ετών!

Στις 24 του ίδιου μήνα άλλοι 5 όμηροι εκτελέσθηκαν στο Διδυμότειχο για να τρομοκρατηθεί ο κόσμος

Στις 26 του ίδιου μήνα εκτελέσθηκε ως αντίποινα, στην Ορεστιάδα πολίτης ονόματι Πόγκας.

Συνελήφθησαν ακόμα στα Δίκαια ο Γ. Δράτζος, ο Α. Κουλουρτζής και ο Ε. Γιακωβίδης και στην Νέα Ορεστιάδα ο Α. Ουζουνίδης, ο Ζ. Ουζουνίδης, ο Γ. Γκεντσίδης, ο Γ. Γεωργιάδης, ο Β. Χατζηνικολάου, ο Σ. Καλαϊτζής, ο Α. Γκιργκένης, ο απόστρατος υπολοχαγός Γ. Γκεντσίδης, ο έμπορος Π. Μαυρουδής, οι δικηγόροι Λ. Στεφανάκος,  Α. Παριανός και Τ. Αραμπατζής σε αντίποινα και ο πρόεδρος της κοινότητας Λουτρών Κ. Σγουρίδης για εθνική δράση. Για την ίδια αιτία είχε συλληφθεί και ο αγρονόμος Νέας Ορεστιάδας Βελισσαρόπουλος.

*Ο εκτελεσθείς Χριστόδουλος Καλαϊτζής ή Καλαϊτζίδης 

  

                Επίσης εκτελέσθηκαν στις 7 Μαρτίου στο Διδυμότειχο, οι Πασχάλης Γκουτζικίδης, Δημήτριος Λαδάκος (σ.σ. το σωστό είναι Νταντάκας) Ευάγγελος Πάλλας, Αθανάσιος Ζαγκιόρης, Κωνσταντίνος Σαρίδης, Στέφανος Νιφούδης, Νικόλαος Βαμβακίδης (σ.σ. ή Βαμβακάς) Χριστόδουλος Καλαϊτζής, Σωτήριος Μούτος και Ηλίας Τσαρκόφης, καθώς και δύο Μουσουλμάνοι του Διδυμοτείχου (σ.σ. στο μνημείο που στήθηκε στο Διδυμότειχο από το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ/ΕΠΟΝ δεν αναφέρονται τα δύο τελευταία ονόματα και τα ονόματα των δύο Μουσουλμάνων).

                Το ναζιστικό τέρας σφάδαζε, ηττώμενο σε όλα τα μέτωπα στην Ευρώπης και της Ρωσίας, αλλά έδειχνε ασταμάτητα τα δόντια του, με συνεχείς εκτελέσεις. Η απελευθέρωση του Έβρου άρχισε από τις 29 Αυγούστου 1944.

*Η εκτέλεση των 12 του Διδυμοτείχου, από την αντάρτικη εφημερίδα "Αστήρ Έβρου"

Για τα λάθη και τις ελλείψεις 

                Το κείμενο αυτό, όπως είναι φανερό, δεν αποτελεί ολοκληρωμένη παρουσίαση των γερμανικών φρικαλεοτήτων στο νομό  Έβρου. Υπάρχουν αισθητές ελλείψεις, που εξηγούνται είτε από τις δυσχερείς συνθήκες του πολέμου, είτε από τακτική των μυστικών υπηρεσιών να μην απελευθερώνουν όλα τα έγγραφα των αρχείων τους. Για παράδειγμα στον νομό Έβρου υπήρχαν μείζονα γεγονότα, τα οποία δεν εμφανίζονται στην απλή αναζήτηση από το Διαδίκτυο. Πρώτο και μείζον γεγονός, η εκτέλεση του ταγματάρχη Γεώργιου Σταθάτου, για τον οποίο εστάλησαν αναφορές από τον Ελληναμερικανό πράκτορα της OSS Αλέκο Γεωργιάδη, από την Αδριανούπολη. Η αναφορά του για τις φοβερές συνθήκες εκτέλεσης του Σταθάτου από τον καπετάν Οδυσσέα βασίζονταν στην αφήγηση του συνεργάτη του Πετριτζίκη. Δεύτερο εξίσου σημαντικό γεγονός, είναι η εκτέλεση του καπετάν Οδυσσέα στη Λευκίμη Έβρου, από τους ίδιους τους συντρόφους του, μετά από απόφαση ανταρτοδικείου.

                Ίσως στο μέλλον κάποιοι άλλοι ερευνητές να σταθούν πιο τυχεροί….

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

* Η σφραγίδα της Ελληνικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, του Καΐρου