Σκέψεις για τη μάχη των Δερβενακίων

*Ο ανδριάντας του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια 

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

Ο Ιούλιος, είναι ο μήνας της ανάμνησης της μάχης των Δερβενακίων το 1822. Η μάχη αυτή καθιέρωσε τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη ως αναμφισβήτητο στρατιωτικό αρχηγό της Επανάστασης του 1821, αλλά και θεμελίωσε την πεποίθηση για τη  νίκη των Ελλήνων.

Πράγματι, η έκβαση της μάχης αυτής έκρινε τον κατοπινό αγώνα των εξεγερμένων Ελλήνων. Διότι αν έχαναν τη συγκεκριμένη μάχη οι Έλληνες, ο Μαχμούτ Πασάς γνωστός ως Δράμαλης λόγω της καταγωγής του από τη Δράμα, θα κυριαρχούσε στην Πελοπόννησο με χιλιάδες στρατιώτες και θα διέλυε κάθε απόπειρα Επανάστασης, η οποία δεν είχε οργανωθεί ακόμα αποτελεσματικά.

Τα γεγονότα των ημερών εκείνων του Ιουλίου 1822 και η φοβερή ήττα του Δράμαλη είναι γνωστά. Έχουν περιγραφεί επαρκώς. Αθέατη σχετικά, παραμένει η ψυχολογική δύναμη και επιρροή που ασκούσε ο Κολοκοτρώνης καθώς και η στρατηγική του αντίληψη.

Τον Ιούλιο του 1822, την κατάσταση έσωσε η αστείρευτη ψυχολογική δύναμη και η υπέροχη στρατηγική αντίληψη του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη. Η δύναμη του λόγου και η πειστικότητά του, ξυπνούσε στις καρδιές των αγωνιστών του τα ευγενέστερα αισθήματα και τις διαθέσεις τους για το αγώνα της ελευθερίας. Μπορούσε ακόμα, να εκμεταλλεύεται με κατάλληλο τρόπο, και τις προλήψεις που φώλιαζαν στις ψυχές των ταπεινών και αφελών ανθρώπων της υπαίθρου και να τους μεταβάλει σε ήρωες και σε ακατάβλητους πολεμιστές, που πίστευαν στην ιδέα της ελευθερίας και στον τελικό θρίαμβο του αγώνα τους.
 

*Τα "Απομνημονεύματα" του Φωτάκου στη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Κρήτης

Πολλές φορές, όπως διασώζει στα «Απομνημονεύματά» του (πού εκδόθηκαν για πρώτη φορά το 1858) ο υπασπιστής του Φώτιος Χρυσανθόπουλος, γνωστός ως Φωτάκος, μιλούσε για την «Τύχη της Ελλάδος» αφήνοντας να εννοηθεί ότι η Παναγία μιλούσε στα όνειρά του Κολοκοτρώνη και του αποκάλυπτε προφητικά, ότι οι Έλληνες θα νικήσουν.

Πριν την έναρξη της μάχης των Δερβενακίων, ο αρχηγός της Επανάστασης μίλησε στους στρατιώτες του, ανεβασμένος στη στέγη ενός σπιτιού, από τρύπα, που ανοίχτηκε στη στέγη του για να μπορέσει να ανεβεί επάνω.

-‘Ελληνες-τους είπε ο Γέρος του Μωριά- σήμερα εγεννήθημεν και σήμερα θα αποθάνωμεν δια την σωτηρίαν της πατρίδος μας και δια την εδικήν μας. Ιδού τι πρέπει να κάμετε, αμέσως να πάτε στα κονάκια σας να πάρετε το ταΐνι σας. Εδιάταξα να σας δοθή καθώς και τα φουσέκια, αλλά να ήσθαι έτοιμοι στο γελέκι όλοι οι δυνατοί, τους δεν αδυνάτους και τα περιττά πράγματα, τα ζώα και ταις καπόταις σας να τα στείλετε εις το αντοκρυνό βουνό του Αγίου Γεωργίου, όπου εδιάταξα να παν και τα δικά μου πράγματα. Εκεί θα με ευρήτε εις οποιανδήποτε αποτυχίαν, ό μη γένοιτο. Αν ο εχθρός μας νικήσει εκεί θα μαζωχτούμε, τούτο σας το λέγω έτσι, δια να γνωρίζετε τον τόπον. Αλλά σας το λέγω και τούτο ότι απόψε ήλθεν η τύχη της πατρίδος μας και μου είπεν ότι είμεθα νικηταί τόσον πολύ, όπου άλλην νίκην καλλιτέραν από την σημερινήν δεν εκάμαμεν, αλλ’ ούτε θέλομεν κάμει.  Έχω τόσην βεβαιότητα να σας είπω να μην πάρετε ούτε τα άρματά σας, δια να πάρωμεν των Τούρκων. Σήμερα ο καθείς από εμάς θα καταδιώκη πολλούς, θα πάρητε λάφυρα πολλά και τους θησαυρούς του Αλή Πασιά θα τους μοιράσετε με το φέσι τα φλωριά, όπου τα έχουν οι Τούρκοι, είναι χρήματα χριστιανικά. Τα είχεν ο τύρρανος της Ηπείρου παρμένα από τους αδελφούς μας. Ο Άγιος Θεός, μας τα έστειλε και είναι κελεπούρι δικό μας. Αύριον αυτήν την στιγμήν θα σας ιδώ όλους με τα’ άρματα των Τούρκων, με τα’ άλογά τους, λαμπροφορεμένους με τα ρούχα τους. Ο Θεό; Είναι με ημάςνα μην σας μέλλη τίποτε, πηγαίνετε να ετοιμασθήτε καθώς σας είπα και να έλθητε εδώ όλοι να ξεκινήσωμεν μαζί.        

Γι’ αυτούς τους λόγους που εκφωνούσε ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Φωτάκος έχει μια ενδιαφέρουσα υποσημείωση.

Γράφει, ότι πολύ συχνά ο Κολοκοτρώνης, όταν έδινε διαταγές ποιες θέσεις να πάρουν οι στρατιώτες του, καθόταν μετά ο ίδιος κάπου εκεί και καμώνονταν ότι τον πήρε ο ύπνος. Ύστερα από λίγο… ξυπνούσε. Έτριβε τα μάτια του, τεντώνονταν και χασμουριόταν και αμέσως μετά έλεγε ότι είδε ένα όνειρο. Μια γυναίκα λαμπροφορεμένη. Με βουνίσια φορέματα. «Και όταν έλεγεν ότι είδε την Τύχην, εννοούσε την Παναγίαν φορεμένην με μπόλιαν βλάχικην και πολλαίς φοραίς οι στρατιώται ήθελαν  να πολεμήσουν…».

*Τα Στενά των Δερβενακίων

Στη μάχη των Δερβενακίων ο Κολοκοτρώνης, άργησε να δώσει διαταγή να αρχίσει το τουφεκίδι. Οι στρατιώτες του αδημονούσαν αλλά αυτός ατάραχος διαμηνούσε να μην αρχίσουν να πυροβολούν, αν και οι Τούρκοι είχαν αρχίσει να μπαίνουν στο ρέμα των Δερβενακίων. Είχε τους λόγους του…

Ο ήλιος είχε ψήσει τους αγωνιστές. Η δίψα τους ήταν αφόρητη. Είχε αρχίσει να δύει ο ήλιος. Ο Κολοκοτρώνης όμως περίμενε. Είχε το σκοπό του.

Περίμενε να πέσει ο ήλιος, για να δροσίσει. Και κυρίως να περάσει ο ήλιος επάνω από τους Έλληνες και να τον έχουν κόντρα στα μάτια τους οι Τούρκοι, όταν διέταξε να αρχίσει η μάχη! Η λάμψη του ήλιου εμπόδιζε τους Τούρκους να σημαδεύουν σωστά. Οι Έλληνες πλέον δεν είχαν τον ήλιο στα μάτια τους. Τότε ακούστηκε και η βροντερή φωνή του Κολοκοτρώνη:

-Επάνω τους, Έλληνες! Και μη φοβάστε, σκοτώστε όσους θέλετε από αυτούς!

Και ο αυτόπτης Φωτάκος μας διασώζει στα «Απομνημονεύματά» του ότι «αι φωναί του αρχηγού, βάρτε τους, έκαμαν τους στρατιώτας να κυνηγήσουν τους Τούρκους εις όλην την ρεματιάν και το πλάγι δια να παν εις τον Άγιον Σώστην. Δεν δυνάμεθα να περιγράψωμεν τον θρήνον και ταις φωναίς των Τούρκων».

Η θετική έκβαση της μάχης των Δερβενακίων προκάλεσε τεράστιες εντυπώσεις και αναπτέρωσε το ηθικό των Ελλήνων. Στα Αρχεία της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, που έχουν εκδοθεί από τη Βιβλιοθήκη της Βουλής των Ελλήνων, έχει διασωθεί ένα έγγραφο της Πελοποννησιακής Γερουσίας, που απευθύνεται  στους Εφόρους της επαρχίας της Καρύταινας. Είναι χαρακτηριστικό του ενθουσιασμού που προκάλεσε η νίκη των Ελλήνων και έδωσε ευκαιρία στις τοπικές ηγεσίες να καλούν τον κόσμο να στρατευθεί στον αγώνα. «Τώρα χρειάζονται περισσότερα στρατεύματα δια να στερεώσωμεν  την ανεξαρτησίαν μας» τόνιζε η ηγεσία της Πελοποννησιακής Γερουσίας με επικεφαλής τον Ασημάκη Φωτήλα. Το έγγραφο με τα καλά νέα, εστάλη την επομένη της περιφανούς νίκης.

Τα Δερβενάκια με την περίλαμπρη έκβαση της μάχης, έγιναν σύμβολο του αγώνα για την εθνική απελευθέρωση, δικαίωσαν την στρατηγική ιδιοφυΐα του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη και εδραίωσαν την Επανάσταση, μαζί με τις άλλες νικηφόρες μάχες.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης