Ιωάννης Φιλήμων, ο κατάσκοπος στην πολιορκία της Τρίπολης

*Ο Ιωάννης Φιλήμων

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Ο Ιωάννης Φιλήμων, υπήρξε μια πολυδιάστατη αγωνιστική προσωπικότητα, που πρωταγωνίστησε στην Επανάσταση του 1821 και αργότερα ανέπτυξε ιδιαιτέρως σημαντική δράση ως πολιτικός, δημοσιογράφος και ιστορικός. Γνωρίζουμε πολλά για τις πτυχές του βίου. Εκείνο όμως που είναι σχετικά άγνωστο, είναι το γεγονός, ότι εθελοντικά μπήκε στην Τρίπολη όταν άρχισε την πολιορκία της ο Κολοκοτρώνης και πραγματοποίησε κατασκοπευτική αποστολή.   

                Για την σημαντική του αυτή αποστολή ο ίδιος δεν μιλούσε και δεν έγραψε. Οι κατοπινοί βιογράφοι του για να αναφερθούν σ’ αυτό το γεγονός του βίου του, καταφεύγουν συνήθως στους επικήδειους που εκφώνησαν όταν πέθανε το 1874, ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος και ο Αθανάσιος Πετμεζάς.

                Ο Ιωάννης Φιλήμων γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1798 ή 1799 στη συνοικία της Ξηροκρήνης (Κουρουτσεσμέ). Ο πατέρας του καταγόταν από την Θράκη και το επάγγελμα του ήταν ζωγράφος (κατά τον Πρωτοψάλτη Εμμ.). Άλλος βιογράφος του κάνει λόγο και για κυπριακή καταγωγή (κατά τον Δημ. Καμπούρογλου). Φοίτησε στη Μεγάλη του Γένους Σχολή και απέκτησε πολλή καλή μόρφωση.

                Ήρθε στην επαναστατημένη Ελλάδα, όπου ανέπτυξε σημαντική δράση είτε πολεμώντας είτε παρέχοντας τις υπηρεσίες του ως γραμματεύς του Δημήτριου Υψηλάντη, με την οικογένεια του οποίου συνδεόταν από παλιά. Το 1825 μπήκε στην υπηρεσία των Μαυρομιχαλαίων ως γραμματέας του Πετρόμπεη, για να επιστρέψει στις υπηρεσίες του Δημητρίου Υψηλάντη σαν γραμματέας του επιτελείου του μέχρι το 1829. Αργότερα, προσελήφθη ως γραμματέας του Εκτελεστικού από τον Θεόδωρο Νέγρη. Με την εισβολή του Δράμαλη παρείχε στον Κολοκοτρώνη πληροφορίες σχετικά με τις δυνάμεις της εμπροσθοφυλακής του εχθρού, ενώ κινδύνευσε και η ζωή του στις μάχες. Συμμετείχε στη συνέχεια στη μάχη των Δερβενακίων και σε άλλες μάχες. Εργάστηκε ως γραμματέας υπό τον Γεώργιο Κουντουριώτη.

Για τις υπηρεσίες του προς το Έθνος τιμήθηκε το 1843 με το βαθμό του Ταγματάρχη της Φάλαγγας των Αγωνιστών και το 1864 διορίστηκε, για ένα μικρό χρονικό διάστημα, Γραμματέας της Επιτροπής επί των αγωνιστών. Ο ίδιος, αρνιόταν να λάβει το παράσημο του Σωτήρος, ως ένας από τους λίγους επιζώντες του 1821, γιατί το θεωρούσε ξενόφερτη ιδέα και όχι εθνική, έγραψε η Δέσποινα Θεμελή- Κατηφόρη.

Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τους Οθωμανούς ο Φιλήμων διακρίθηκε ως δημοσιογράφος και συγγραφέας. Εξέδωσε δύο πολιτικές, κοινωνικές, φιλολογικές εφημερίδες, τον «Χρόνο» στο Ναύπλιο και τον «Αιώνα» στην Αθήνα. Ο «Αιών» υποστήριξε τις θέσεις του ρωσόφιλου κόμματος, που είναι γνωστό ως κόμμα των Ναπαίων. Επίσης, αρθρογράφησε και σε διάφορες άλλες εφημερίδες.

Συνέγραψε τα βιβλία «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Φιλικής Εταιρείας» (Ναύπλιο 1834) και «Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως» (Αθήνα 1859-1861).

Μετείχε ως πληρεξούσιος στην Εθνική Συνέλευση της 3 Σεπτεμβρίου 1843, που ως κύριο έργο της είχε τη σύνταξη του Συντάγματος του 1844 και του νόμου για την εκλογή βουλευτών.

*Το φύλλο της εφημερίδας "Αιών" με την αναγγελία του θανάτου του Ιωάννη Φιλήμονα

Ο κατάσκοπος Φιλήμων

                Ο Ιωάννης Φιλήμων, πέθανε στην Αθήνα την 1η Ιανουαρίου 1874. Κηδεύτηκε με δημόσια δαπάνη την επομένη και του αποδόθηκαν τιμές ταγματάρχη της Φάλαγγας. Eίχε υποστεί τρεις διαδοχικές ημιπληγίες το 1870, το 1871 και το 1873.

                Οι επικήδειοι λόγοι που εκφωνήθηκαν ανέδειξαν μεταξύ άλλων και το τόλμημα του Φιλήμονα, που δέχτηκε να μπει κρυφά στην πολιορκημένη Τρίπολη για να συλλέξει ως γνώστης της Τουρκικής γλώσσας πληροφορίες, με άμεσο κίνδυνο της ζωής του αν αποκαλύπτονταν ο ρόλος του.

                Ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος, βουλευτής Μεσσήνης τότε, αναφέρθηκε στο γεγονός αυτό, υπογραμμίζοντας ότι η νίκη στην πολιορκία της Τρίπολης ήταν ζήτημα ζωής και θανάτου για την Επανάσταση που είχε αρχίσει. Ο Ιωάννης Φιλήμων, που είχε έρθει στην εξεγερμένη Ελλάδα από την Κωνσταντινούπολη, δεν σκέφθηκε ούτε στιγμή τους κινδύνους και με προθυμία ανέλαβε την αποστολή να εισέλθει στην Τρίπολη για να κατασκοπεύσει, ώστε να γνωρίζουν οι πολιορκητές Έλληνες τι δυνατότητες είχαν να εκπορθήσουν την πόλη αυτή, που δέσποζε στη κέντρο της Πελοποννήσου. Και πρόσθεσε:

                «Προσήρχετο εν γνώσει εις βέβαιον θάνατον, διότι παρεδίδετο εις χείρας εχθρών, απίστων και αιμοχαρών και διότι κατ’ εκείνην την εποχήν, τρομερά νόσος επεσώρευε καταστροφάς επί καταστροφών. Και όμως όπως εισήλθον, εν γνώσει, ότι πορεύονται προς την σφαγήν, οι ευγενείς εκείνοι όμηροι, οίτινες προσεφέρθησαν, ουχί δια να σώσωσι την Πατρίδα, διότι Πατρίς τότε δεν υπήρχε, αλλά δια να την αναστήσωσι, εισήλθε και ούτος και εξετέλεσε άριστα την εντολήν ήτις τω εδόθη και επηνέθη υπό της Κυβερνήσεως. Τοιαύτας θυσίας εμπνέει μόνον ο υπέρ της Πατρίδος θείος έρως».

                Αναφορά στην κατασκοπεία που διενήργησε μέσα στην πολιορκημένη Τρίπολη ο Ιωάννης Φιλήμων, έκανε και ο Αθανάσιος Πετμεζάς, βουλευτής Καλαβρύτων, επισημαίνοντας, ότι η Προσωρινή Διοίκησης της Ελλάδος είχε μεγάλη ανάγκη πληροφοριών για τα μέσα και τους πολεμιστές που είχαν οι Τούρκοι και αναζητούσε να βρει να στείλει τον κατάλληλο άνθρωπο. Και αυτός τελικά που τόλμησε ήταν ο Φιλήμων, που κατείχε άριστα την Τουρκική γλώσσα. Και κατά τον Πετμεζά, ο Φιλήμων, δεν θέλησε ποτέ να προβάλει αυτή την πράξη του για να αποδείξει τους αγώνες του.  

                Ο Αθανάσιος Πετμεζάς, ανάμεσα στα άλλα που ανέφερε στον επικήδειό του, διάβασε και το έγγραφο του Εκτελεστικού με το οποίο αναγνωρίζονταν η ηρωική πράξη του Φιλήμονα να εισέλθει ως κατάσκοπος στην πολιορκημένη Τρίπολη, που είναι το ακόλουθο:

                «ΠΕΡΙΟΔΟΣ Γ΄

                Αριθ. 15,298

ΠΡΟΣΩΡΙΝΗ ΔΙΟΙΚΗΣΙΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

«Το Εκτελεστικόν Σώμα»

                Προς τον Κύριον Ιωάννην Φιλήμονα.

                Είδε με ευχαρίστησιν η Διοίκησις, ότι από πατριωτικόν ζήλον κινούμενος και καταφρονών κάθε κίνδυνον υπέρ του κοινού συμφέροντος, διακινδυνεύσας εσχάτως και εισήλθες εις Τριπολιτζάν , προς παρατήρησιν της καταστάσεως του φρουρίου και των δυνάμεων του εχθρού. Δια το γενναίον τούτο τόλμημα, εις το οποίον μόνος ο προς την Πατρίδα ένθερμος ζήλος σ’ επαρακίνησε, και διά του οποίου, είναι ομολογούμενον, ωφελήσας σημαντικά την Πατρίδα, μην αμφιβάλλης, ότι εκέρδησας πληρέστατα την υπόληψιν και εύνοιαν της Διοικήσεως, η οποία, έχουσα χρέος ιερόν ν’ ανταμείβη και να βραβεύη αναλόγως τους Πατριώτας, όσοι δια την κοινήν ωφέλειαν και αυτήν την ζωήν εκθέτουσιν εις κίνδυνον, δεν θέλει λείψει δια τούτο εν καιρώ να κάμη και προς την ευγενίαν σου ανάλογον της προς την Πατρίδα ταύτης εκδουλεύσεώς σου αμοιβήν.

                Τη 5 Δεκεμβρίου 1825, εν Ναυπλίω

                (Τ.Σ.)  Ο Πρόεδρος

                ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΝΤΟΥΡΙΩΤΗΣ

ΓΚΙΚΑΣ ΜΠΟΤΑΣΗΣ

ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΣ ΣΠΥΛΙΩΤΑΚΗΣ»   

*Η άλωση της Τριπολιτσάς. Πίνακας του Παναγιώτη Ζωγράφου 

σε ιδέα του Γιάννη Μακρυγιάννη

               

Προσπάθειες για τη διατήρηση της εθνικής μνήμης

Ο Φιλήμων έζησε την περίοδο, η οποία καλύπτει την δημιουργία του νέου ελληνικού κράτους και ανάδειξη του Νέου Ελληνισμού, με την τριπλή ιδιότητα, του αγωνιστή, του πολιτικού, του δημοσιογράφου και του συγγραφέα.

Μια άλλη αξιοσημείωτη πτυχή του βίου του ήταν η συμβολή του στη διάσωση της ιστορικής μνήμης. Ο Φιλήμων υπήρξε, ένας από τους αγωνιστές που συνέλεξαν μεγάλο αριθμό εγγράφων, πολλά από τα οποία χρησιμοποίησε στα ιστορικά συγγράμματά του. Επιπλέον, συνέλεξε και δημοσίευσε οθωμανικά έγγραφα, χρήσιμα στη συγκρότηση της εθνικής ιστοριογραφίας.

Στο Τμήμα Χειρογράφων και Πολυτίμων της Εθνικής Βιβλιοθήκης διασώζονται 4840 έγγραφα, χαρακτηρισμένα ως «Ιστορικόν Αρχείον Φιλήμονος». Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και από το 1822 το Εκτελεστικό Σώμα, είχε εκδώσει εγκύκλιο για την τήρηση αρχείων από τα υπάρχοντα υπουργεία.

 Ένα από τα πρώτα ιστορικά ντοκουμέντα που είχε παραδώσει ο Φιλήμων το 1856 στη Βιβλιοθήκη της Βουλής, ήταν το πρωτότυπο Καταστατικό της Γερουσίας των Καλτετζών, της 26ης Μαΐου 1821.

Νυμφεύθηκε τη Σμαράγδα Ανδρόνικου Μακρή και απέκτησε δύο γιους, τον Τιμολέοντα και τον Γεώργιο και τρεις κόρες, την αποθανούσα σε μικρή ηλικία Αικατερίνη, τη Σοφία και τη Μαρία.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

ΠΗΓΕΣ

*Αρχείο εφημερίδας «Αιών» 1874

*Αρχεία Ελληνικής Παλιγγενεσίας