ΙΟΥΝΙΟΣ 1948: Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΤΙΤΟ ΣΤΟΝ ΕΜΦΥΛΙΟ ΠΟΛΕΜΟ

*Στάλιν και Τίτο. Η διένεξή τους επηρέασε το ελληνικό ανταρτικό κίνημα

 Γράφει ο Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

Νύκτα της 30ης προς 31η Μαρτίου 1946, παραμονή των πρώτων βουλευτικών εκλογών, μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας από τα κατοχικά στρατεύματα και επικρατούσε μια δικαιολογημένη ηρεμία. Το ΚΚΕ που είχε επιλέξει την αποχή, μια ενέργεια που και ο ίδιος ο Στάλιν χαρακτήρισε ως ανοησία, αποφάσισε την κήρυξη του ένοπλου αγώνα για την κατάληψη της εξουσίας, αντί των δημοκρατικών διαδικασιών, με την επίθεση κατά του Σταθμού Χωροφυλακής Λιτοχώρου.

 Έτσι τυπικά άρχισε ο αδελφοκτόνος Εμφύλιος Πόλεμος με σημαντικές απώλειες σε μαχητές και αμάχους, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, με ανυπολόγιστες καταστροφές σε έργα υποδομής, σε δημόσια κτίρια, οικίες και περιουσίες πολιτών, ιδιαίτερα στην επαρχία.

Κατά τη διάρκεια του 1947, παρά τη δράση του Ελληνικού Στρατού και τις αναληφθείσες από αυτόν σοβαρής έκτασης εκκαθαριστικές επιχειρήσεις του Σχεδίου «ΤΕΡΜΙΝΟΥΣ», είχαν σχεδόν πραγματοποιηθεί οι προθέσεις της ηγεσίας του ΚΚΕ για το έτος αυτό με τη σημαντική αύξηση της δύναμης των ανταρτικών τμημάτων στην ύπαιθρο, η οποία ανήλθε περίπου στις 20.000 μαχητές και την εκτέλεση πολλών και σημαντικών επιδρομών κατά τμημάτων αφενός του Ελληνικού Στρατού και της Ελληνικής Χωροφυλακής και αφετέρου κατά κατοικημένων επαρχιακών πόλεων και χωριών. Ήδη τα ανταρτικά τμήματα κυριαρχούσαν σε ευρείες ορεινές περιοχές της χώρας με αποκορύφωμα τις επιθέσεις κατά των Γρεβενών, του Μετσόβου και της Κόνιτσας. Τέλος προσπάθησε με την ανακοίνωση στις 24 Δεκεμβρίου της ίδρυσης και συγκρότησης  «Προσωρινής Κυβέρνησης» να δώσει πολιτική και διεθνή διάσταση και υπόσταση στον ένοπλο αγώνα του.

*Ο Γιόζιπ Μπρος Τίτο

                Στις αρχές του 1948 οι ελεγχόμενες από τις ανταρτικές δυνάμεις περιοχές ήταν οργανωμένες σε «Αρχηγεία», που ήταν εγκατεστημένα σε ολόκληρη τη χώρα και συνήθως σε ορεινούς όγκους. Οι εγκατεστημένες δυνάμεις στις παραμεθόριες περιοχές αποτελούσαν τις μεγάλες εστίες και τη βάση του ανεφοδιασμού. Μια τέτοια βάση, η σπουδαιότερη όλων, ήταν ο Γράμμος, όπου είχαν εγκατασταθεί η «Προσωρινή Κυβέρνηση» και το «Γενικό Αρχηγείο». Η περιοχή του Γράμμου δυσπρόσιτη και φύσει οχυρά, που γειτνιάζει με την Αλβανία, αποτελούσε την κύρια ανεφοδιαστική βάση των ανταρτικών τμημάτων. Για την εξάλειψη του κινδύνου από μια επικράτηση των ανταρτικών δυνάμεων αποφασίστηκε στον στρατιωτικό τομέα η διεξαγωγή, πλην των μικρής έκτασης τοπικών εκκαθαριστικών επιχειρήσεων, της επιχείρησης «ΧΡΥΣΑΥΓΗ» για την εκκαθάριση της Στερεάς Ελλάδας- Θεσσαλίας και της επιχείρησης «ΚΟΡΩΝΙΣ» για την εκκαθάριση και κατάληψη του ορεινού όγκου Γράμμος. Στην πολιτική ζωή της χώρας κύρια γεγονότα, που συντάραξαν την κοινή γνώμη, υπήρξαν οι δολοφονίες την 1η Μαΐου του Φιλελευθέρου Υπουργού Δικαιοσύνης Χρήστου Λαδά από τον κομουνιστή Στάθη Μουτσογιάννη και τον άμεσο συνεργό του Διονύσιο Καμπανίδη και μετά  τη 10η Μαΐου του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζώρτζ Πόλκ, του οποίου το σώμα βρέθηκε στις 16 Μαΐου 1948 με εμφανέστατα ίχνη δολοφονικής ενέργειας στο Θερμαϊκό κόλπο και η εκτέλεση στις 25 Ιουνίου 1948 των έξι (6) ηθικών αυτουργών της δολοφονίας του Υπουργού και των είκοσι (20) Αξιωματικών, Υπαξιωματικών και Ναυτών του Πολεμικού Ναυτικού για δολιοφθορά.

*Η πρώτη εντύπωση στον ελληνικό Τύπο

ΕΠΙΚΡΑΤΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ 

ΣΤΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Στη διεθνή κοινή σκηνή το 1948, εκτός από την κορύφωση της κρίσης στο Βερολίνο, έχουμε την πλήρη κομουνιστικοποίηση της Τσεχοσλοβακίας, τις συγκρούσεις Ισραηλιτών και Αράβων στην Παλαιστίνη, την σταδιακή επικράτηση των Ερυθρών του Μάο Τσετούνγκ στην Κίνα, την ένταση μεταξύ Βόρειας και Νότιας Κορέας και τα αποικιακά προβλήματα των Γάλλων στην Ινδοκίνα και των Ολλανδών στην Ινδονησία. Στις ΗΠΑ διαπιστώθηκε διάβρωση των κυβερνητικών υπηρεσιών από κρυπτοκομουνιστές και άρχισε το Μακαρθικό «κυνήγι μαγισσών». Στο Παρίσι, αλλά και σε άλλες πόλεις της Ευρώπης, μακριά από τον αιματηρό πόλεμο στην Ελλάδα, ανυποψίαστοι και απληροφόρητοι «προοδευτικοί» κουλτουριάρηδες κατήγγειλαν την κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη για τις θανατικές καταδίκες και εκτελέσεις, παρέχοντας ηθική υποστήριξη στην ανταρσία. Τον αγώνα που διεξήγαγε ο Ελληνικός Στρατός για την εδαφική ακεραιότητα, την ασφάλεια και την ειρήνη στη χώρα, τον παρουσίαζαν σαν πάλη του μοναρχοφασισμού κατά της δημοκρατίας. Φαντάζονταν ότι ο Νικόλαος Ζαχαριάδης πολιτευόταν, όπως ο Μωρίς Τόρεζ και ο Παλμίρο Τολιάττι, που βοήθησαν μεταπολεμικά τις χώρες τους να ορθοποδήσουν. Δεν είχαν μπει στον κόπο να ερευνήσουν ποιο από τα δύο στρατόπεδα αγωνιζόταν για την ελευθερία και τη δημοκρατία.

*Τίτο και Στάλιν.

ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΣΤΑΛΙΝ- ΤΙΤΟ 

ΑΠΟΣΤΑΣΙΑ ΤΙΤΟ

  

Σ΄ αυτή την ειδυλλιακή ζωή του κόσμου η Τσεχοσλοβακική εφημερίδα “Ρούντε Πράβο” δημοσίευσε στις 28 Ιουνίου 1948 τη καταδίκη του Τίτο από την Κομινφόρμ. Η είδηση έπεσε εν αιθρία και προκάλεσε στην ανθρωπότητα πάταγο. Όση φαντασία και εάν διέθετε κανείς ήταν δύσκολο να πιστέψει ότι ο συμπαγής κομουνιστικός ογκόλιθος κινδύνευε να ραγίσει. Η αποστασία του Τίτο χαιρετίσθηκε με ανακούφιση από τον Ελληνικό λαό. Οι πιο αισιόδοξοι έσπευσαν να προδικάσουν ότι ο Τίτο θα κλείσει αμέσως τόσον τα σύνορα με την Ελλάδα, όσον και τους κρουνούς της παντοειδούς βοήθειας προς στους αγώνες του ΚΚΕ. Αλλά απαγοητεύθηκαν, γιατί ο Τίτο καιροσκοπούσε. Γιατί πίστευε ακόμα στην επικράτηση των ανταρτικών δυνάμεων, τουλάχιστον στις Βόρειες παραμεθόριες περιοχές, γεγονός που θα του εξασφάλιζε έναν ισχυρό σύμμαχο στα νώτα του. Έναν σύμμαχο πρόθυμο, στο όνομα του κομουνιστικού διεθνισμού, να συνεργασθεί μαζί του, ώστε να πραγματοποιηθούν τα ανίερα σε βάρος της Ελλάδας σχέδιά του. Σχέδια που τέθηκαν σε εφαρμογή το 1944, όταν η Νότια Σερβία βαπτίσθηκε «Μακεδονία».

Το σπάσιμο των σχέσεων Τίτο- Στάλιν κόστισε ακριβά στο ελληνικό ανταρτικό κίνημα

Στην αντιπαράθεση με τον Στάλιν ο Τίτο, διαψεύδοντας όλα τα προγνωστικά, επικράτησε. Διαψεύσθηκε παταγωδώς ο Στάλιν, που όπως έλεγε «αρκούσε να κουνήσει το δακτυλάκι του για να πέσει ο Τίτο». Λησμονούσε ότι ο Τίτο δεν είχε χρησθεί απ΄ αυτόν. Όμως η ηγεσία του ΚΚΕ τάχθηκε από την αρχή με τον ισχυρότερο, δηλαδή τον Στάλιν, γεγονός που προκάλεσε σταδιακά τον περιορισμό των κινήσεων των ανταρτών μέσου της Ελληνο-Γιουγκοσλαβικής Μεθορίου και της βοήθειας προς τους αντάρτες. Πάντως δεν θα κλείσει τα σύνορα παντελώς πριν από τον Ιούλιο του 1949. Αναμφισβήτητα από τις ανατολικές κομουνιστικές χώρες, η χώρα που παρείχε την πιο αποφασιστική βοήθεια προς το ΚΚΕ ήταν η Γιουγκοσλαβία, ειδικά στα πρώτα χρόνια. Χωρίς την αρχική δική της πολιτική και υλική υποστήριξη δύσκολα θα αναπτυσσόταν το αντάρτικο στην Ελλάδα. Η βοήθεια της Γιουγκοσλαβίας επέτρεψε τη γενίκευση των συγκρούσεων, όπως και η σταδιακή διακοπή της, μετά το καλοκαίρι του 1948, επιτάχυνε τη διαφαινόμενη ήττα του ΚΚΕ. Ο ίδιος ο Ζαχαριάδης στην 6η Ολομέλεια της 10ης Οκτωβρίου 1949 είχε ομολογήσει: «Ο Τίτο μας υποσχέθηκε την πιο αποφασιστική συμπαράσταση, και αυτό το πράγμα έπαιξε σημαντικό ρόλο στην απόφασή μας».

*Η πρώτη εντύπωση στον Ελληνικό Τύπο

ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΗΣ ΡΗΞΗΣ ΣΤΑΛΙΝ- ΤΙΤΟ 

ΚΑΙ ΑΠΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΟΥ ΤΙΤΟ

Η σύγκρουση Στάλιν- Τίτο αποδείχθηκε καθοριστική στην εξέλιξη του Εμφυλίου Πολέμου και επηρέασε το ΚΚΕ τόσο πολιτικά και στρατιωτικά, όσο και ψυχολογικά:

1. Από πολιτικής πλευράς απέδειξε ότι ο “συμπαγής” διεθνής κομουνιστικός ογκόλιθος αντιμετώπιζε τεράστιες εσωτερικές αντιθέσεις, και αυτή ήταν η πρώτη φορά, που αποκαλυπτόταν μια τέτοια αντίθεση. Το μονολιθικό κομουνιστικό  σύστημα παρουσίαζε ένα σοβαρό ρήγμα, που το καθιστούσε ευάλωτο. Γιατί η Γιουγκοσλαβία δεν ήταν Τσεχοσλοβακία.

2. Από στρατιωτικής πλευράς η διακοπή της βοήθειας στέρησε από τις ανταρτικές δυνάμεις μια σημαντική πηγή παροχής πολεμικού υλικού αναγκαίου για τη διεξαγωγή των επιχειρήσεων και τη συνέχιση του πολέμου. Μετά το κλείσιμο των συνόρων από τη Γιουγκοσλαβία το μέτωπο των ανταρτών από τον Έβρο μέχρι την Ήπειρο “έσπασε” στα δύο. Ο όγκος των ανταρτικών τμημάτων για θέματα Διοικητικής Μέριμνας εξαρτιόταν πλέον από την Αλβανία, που ήταν εδαφικά απομονωμένη από τις άλλες χώρες της Κομινφόρμ και συνδεόταν με αυτές μόνο από αέρα και θάλασσα. Η βοήθεια από τις άλλες ανατολικές χώρες, ήδη από το φθινόπωρο του 1948, δρομολογήθηκε είτε από τη θάλασσα, μια μακρινή θαλάσσια οδός από τα λιμάνια του Ευξείνου Πόντου και της Βαλτικής στα λιμάνια του Αυλώνα και του Δυρραχίου της Αλβανίας, είτε αεροπορικώς με το αεροδρόμιο των Τιράνων, αυξάνοντας τόσο το χρόνο, όσο και το κόστος της μεταφοράς. Επί πλέον το κλείσιμο των Ελληνο-Γιουγκοσλαβικών συνόρων δεν επέτρεπε πια στους Έλληνες αντάρτες να χρησιμοποιούν ακώλυτα το έδαφος της Γιουγκοσλαβίας, ενώ εγκλώβισε και σημαντική δύναμη των ανταρτών.

                3. Από ψυχολογικής πλευράς η αποκήρυξη του Τίτο και της Γιουγκοσλαβίας επηρέασε σοβαρά το ηθικό των ανταρτών και ανταρτισσών, ιδιαίτερα των Σλαβομακεδόνων, που αισθάνθηκαν ότι ο αγώνας για την αυτοδιάθεση της Μακεδονίας ήταν πλέον καταδικασμένος. Έτσι πολλοί εγκατέλειψαν τον αγώνα και κατέφυγαν στη Γιουγκοσλαβία. Είναι γεγονός ότι για τους Σλαβομακεδόνες ακτιβιστές του ΝΟΦ ο εμφύλιος στην Ελλάδα ήταν ένας αγώνας για αυτοδιάθεση και ενοποίηση της “Μακεδονίας του Αιγαίου” με την ενδοχώρα της, τη νεότευκτη “Λαΐκή Δημοκρατία της Μακεδονίας”, και όχι απλώς μια ένοπλη διεκδίκηση ισοτιμίας και μειονοτικών δικαιωμάτων. Η ρήξη των κομουνιστικών κομμάτων της Ελλάδας και της Γιουγκοσλαβίας οδήγησε αυτόματα τους Σλαβομακεδόνες στην αγκαλιά του Τίτο και στην εγκατάλειψη του αγώνα. Έτσι, εξάλλου, εξηγείται η κατά τα άλλα αψυχολόγητη απόφαση της 5ης Ολομέλειας της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ τον Ιανουάριο του 1949, που ανέφερε ότι:  “Ο Μακεδονικός λαός θα βρει την πλήρη εθνική αποκατάστασή του έτσι όπως το θέλει”, που ανέτρεπε τη γραμμή της ισοτιμίας στο πλαίσιο του Ελληνικού κράτους και έβαζε στο περιθώριο το ΚΚΕ ξανά στη συνείδηση της κοινωνίας της Ελλάδας.

*Μοιραία ήταν πλέον η συντριβή της ανταρσίας.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Η ήττα των ανταρτικών δυνάμεων κρίθηκε από ένα σύνολο παραγόντων. Απ΄ αυτούς άλλοι ήταν ενδογενείς, όπως η πολιτική βάση υποστήριξης της μιας ή άλλης πλευράς, άλλοι εξωγενείς, όπως εξωτερική υλική βοήθεια και ηθική υποστήριξη, άλλοι πολιτικής και διπλωματικής φύσης και άλλοι στρατιωτικής και κοινωνικής φύσης. Καθένας από αυτούς τους παράγοντες είχε διαφορετική βαρύτητα, αλλά κανένας δεν έκρινε από μόνος του το αποτέλεσμα. Όλοι μαζί όμως έδωσαν τη νίκη στο κυβερνητικό στρατόπεδο, στην ελευθερία και στη δημοκρατία, και απέτρεψαν την “ένταξη” της Ελλάδας στο σοσιαλιστικό παράδεισο.

  Αντιστράτηγος ε.α. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας

ΠΗΓΕΣ

1. “Ο αντισυμμοριακός αγώνας 1945-1949” του Δημητρίου Ζαφειρόπουλου.

2. “Ιχνηλατώντας το χθες” του Στρατηγού Ιωάννου Μπακούρου.

3. “Εμφύλια πάθη» των καθηγητών Στάθη Καλύβα και Νίκου Μαραντζίδη.