ΙΝΤΖΕ ΒΟΪΒΟΝΤΑ: ΕΝΑΣ ΒΟΥΛΓΑΡΟΣ ΟΠΛΑΡΧΗΓΟΣ ΣΤΟ ΠΛΕΥΡΟ ΤΩΝ ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΗΜΕΝΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ

 

*Απεικόνιση του Ιντζέ Βοϊβόντα από τον Βούλγαρο ζωγράφο Ιλία Πετρόφ 

Γράφει ο δημοσιογράφος Ανδρέας Μακρίδης

“Το δάσος έκλαψε

το δάσος και το βουνό

και στο βουνό το δέντρο

για τον Ιντζέ Βοϊβόντα.

Πού΄ σαι Ιντζέ να έρθεις

με πεντακόσια νέα παλληκάρια

το δάσος να χαρεί;”

(Βουλγάρικο κλέφτικο τραγούδι)

Μελετώντας κανείς τα τελευταία σκιρτήματα της Επανάστασης στη Μολδοβλαχία, και ειδικότερα τη Μάχη του Σκουλενίου, σκοντάφτει στο όνομα του Ιντζέ. Κάποια πηγή τον θέλει Σέρβο. Οι περισσότερες εξιστορήσεις, δεν αναφέρουν τίποτε γι' αυτόν, αφήνοντας μέσα στην πλημμυρίδα των ηρωικών τους επιθέτων, την εντύπωση πως ο Ιντζές υπήρξε ένας ακόμη άγνωστος Έλληνας οπλαρχηγός, που έτυχε να φέρει τούρκικο όνομα.

Ένας περίπου αιώνας εθνικών διεκδικήσεων και εθνικιστικών παθών που δίχασαν και εξακολουθούν διχάζουν τα Βαλκάνια, καταδίκασε τον Βούλγαρο κλεφταρματωλό Στογιάν–Ιντζέ Βοϊβόντα στην αφάνεια. Οι Έλληνες τον αγνοούν, μα κι οι ομοεθνείς του στέκονται αμήχανοι μπροστά στο τέλος του. Ποιος ήταν άραγε ο Ιντζέ;

Γεννήθηκε στα μισά του 18ου αιώνα, πιθανόν στην Ανατολική Θράκη, κατ΄ άλλους στην κεντροανατολική Βουλγαρία, με το όνομα Στογιάν. Γρήγορα ορφάνεψε από πατέρα, η μάνα του ξαναπαντρεύτηκε– κι ο πατριός του τον έδωσε γενίτσαρο στους Τούρκους. Αφού εκείνος έλαβε την στρατιωτική εκπαίδευση στο Τάγμα των Γενιτσάρων, όπου έλαβε το όνομα Ιντζέ, επιστρέφοντας στη Βουλγαρία δολοφόνησε τον διοικητή του, κι οι άνδρες του τον ανακήρυξαν αρχηγό τους, για να συγκροτήσουν στη συνέχεια το δικό του ένοπλο σώμα στη Στράντζα της Θράκης. Ο θρύλος τον θέλει μετά το 1792 να ανδρώνεται ως αρματωλός και να ενώνεται με τις ομάδες των Κιρτζαλήδων, να ξεχωρίζει ως δίκαιος πολεμιστής, προστάτης του απλού λαού και στη συνέχεια αρχηγός των Κλεφτών της Βουλγαρίας. Όπως διαπιστώνουν οι ιστορικοί ωστόσο, τα παραπάνω συνιστούν την επιτομή μιας λαϊκής εξιδανίκευσης– ενός ρομαντισμού όχι άγνωστου και στην Ελλάδα, αν κρίνουμε από την εργασία του Τάκη Κανδηλώρου για τον “Αρματωλισμό στην Πελοπόννησο”: Το παιδομάζωμα είχε σταματήσει πολύ πριν την γέννηση του Ιντζέ, οι Κιρτζαλήδες ήσαν διαβόητοι ληστές, και κάποια παλαιότερα και μάλλον γνησιότερα δημοτικά τραγούδια δεν περιποιούν τιμή στον ίδιο και τη δράση του. Ίσως πάλι η διήγηση που θέλει τον Βούλγαρο οπλαρχηγό, να κολακεύεται από το τραγούδι που του χάρισε κάποιος φοβισμένος αγρότης και να αποφασίζει πως η δόξα είναι προτιμότερη από τα λάφυρα, να μην απέχει πολύ απ' την πραγματικότητα.

Όποια κι αν είναι η αλήθεια για την προϊστορία του Ιντζέ, οι τρεις και πλέον εκατοντάδες των κλέφτικων τραγουδιών που αφιερώθηκαν στο πρόσωπό του, μαρτυρούν για έναν άνθρωπο του οποίου η εικόνα προπορευόταν του προσώπου του, για να συναντήσει κάποια στιγμή αποκαθαρμένη την Ιστορία. Πράγματι, ο Ιντζέ ανηφορίζει μαζί με άλλους Βούλγαρους οπλαρχηγούς στην ημιαυτόνομη Μολδοβλαχία, πιθανότατα στο πλαίσιο της πολιτικής του περίφημου Ρώσου στρατηγού Μπαγκρατιόν, να αξιοποιήσει Βούλγαρους στρατιώτες εναντίον των Τούρκων. Εμφανίζεται να έχει υπηρετήσει στη φρουρά του φαναριώτη Ηγεμόνα της Μολδαβίας, Σκαρλάτου Καλλιμάχη μετά το 1812, και ακολούθως στη φρουρά του διαδόχου του, Μιχαήλ Σούτσου (Βόδα)– του ανθρώπου που έδωσε τα χέρια με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη για την έναρξη της Επανάστασης απ' τα εδάφη του. Στα χρόνια της υπηρεσίας αυτής, ο Ιντζέ θα παντρευτεί μια γυναίκα, την Αικατερίνη, και θα κάνει κι έναν γιο.

 *Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης

Είναι η εποχή που, μετά το 1819, το όνομα του Αλέξανδρου Υψηλάντη αποτελεί το καλύτερα κρυμμένο μυστικό στα στόματα της αριστοκρατίας του Φαναρίου και ήδη αρχίζουν να εκδηλώνονται ορισμένες εξαιρετικά ενδιαφέρουσες κινήσεις. Ο Ηγεμόνας της Βλαχίας, Αλέξανδρος Σούτσος πεθαίνει από δηλητηρίαση, η οικογένειά του θεωρεί πως έχει δολοφονηθεί από ανθρώπους της Φιλικής Εταιρείας, αλλά σε όποιον Έλληνα απευθύνεται, είναι ήδη μεμυημένος. Διάδοχος του Αλέξανδρου Σούτσου ορίζεται ο Σκαρλάτος Καλλιμάχης, ο οποίος ωστόσο προτιμά να μην μεταβεί στο θρόνο του στη Βλαχία, αλλά να στείλει ως τοποτηρητές τον Στέφανο Μαυροκορδάτο και τον βουλγαρικής καταγωγής φαναριώτη, Στέφανο Βογορίδη. Και όλως περιέργως, ο αδελφός του Σκαρλάτου Καλλιμάχη, ο Μέγας Δραγουμάνος, Ιωάννης Καλλιμάχης, προβαίνει σε έντονη παράσταση διαμαρτυρίας εναντίον του αδελφού του στον αρχιγραμματέα της Υψηλής Πύλης, Χαλέτ Εφέντη, με αποτέλεσμα να προκαλέσει την εξορία του. Τη θέση του Μεγάλου Δραγουμάνου καταλαμβάνει πλέον ο Κωνσταντίνος Μουρούζης, ο ποντιακής καταγωγής, ρωσόφιλος φαναριώτης, ο οποίος βρίσκεται ήδη σε επαφή με τον Υψηλάντη. Ο αδελφός του Μουρούζη, ο Δραγουμάνος του οθωμανικού στόλου, Νικόλαος Μουρούζης, είναι ο άνθρωπος που θα τροφοδοτήσει με συστατικές επιστολές τον Παπαφλέσσα, προκειμένου να κατέλθει στην Ελλάδα ως απεσταλμένος του Πατριαρχείου.

 *Ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης

Στη φρουρά του Μιχαήλ Βόδα, ο Ιντζέ θα γνωρίσει τον καπετάνιο Αθανάσιο Καρπενησιώτη και θα έρθει σε επαφή με την Φιλική Εταιρεία, την μυστική εταιρεία της Πατρίδας και της Επανάστασης. Οι δύο άνδρες ωστόσο, πιθανότατα να είχαν γνωριστεί και πιο νωρίς: Ο Καρπενησιώτης είχε υπηρετήσει κι αυτός στο ρωσικό στρατό στο πλαίσιο του ρωσοτουρκικού πολέμου, και στα 1810 είχε προαχθεί σε συνταγματάρχη.

 *Η μάχη του Σκουλενίου (Μουσείο Μπενάκη)

Με τη διάβαση του Προύθου από τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ξεκινά η ελληνική επανάσταση με τις βαλκανικές της συνιστώσες, τις χιλιάδες των Αλβανών, Σέρβων, Βουλγάρων και Ρουμάνων στρατιωτών που θα πολεμήσουν πλάι στους Έλληνες και την ηρωική νεολαία του Ιερού Λόχου. Η μοίρα ωστόσο το θέλησε, η αντίστροφη διάβαση του Προύθου στο Σκουλένι, να σημάνει και την λήξη της βαλκανικής της περιπέτειας. Ο Υψηλάντης ξεκινά τον μεγάλο Αγώνα με ελλιπή προετοιμασία και χωρίς την έγκριση της Ρωσίας, καθώς η προδοσία έχει ήδη αποκαλύψει τα σχέδια των Φιλικών στο Σουλτάνο.

Η καταδίκη της Επανάστασης από τον Τσάρο, θα προκαλέσει τον αφορισμό του Πατριαρχείου και την ισχυρή πλέον επιφυλακτικότητα του πληθυσμού της Μολδοβλαχίας. Οι τοπικοί άρχοντες θα αποσύρουν τη στήριξή τους και ο Ρουμάνος ηγέτης, Θεόδωρος Βλαδιμηρέσκου, θα αρχίσει τις επαφές συμφιλίωσης με τους Οθωμανούς. Μετά τις πρώτες νίκες των επαναστατών, θα έρθει ο όλεθρος του Δραγατσανίου από την απερισκεψία ενός μοιραίου ανθρώπου, του Βασίλη Καραβιά και η προδοσία του Σάββα Καμινάρη. Ο Υψηλάντης θα αλλοφρονήσει και θα καταφύγει στην Αυστρία όπου θα αφήσει τα κόκκαλά του, ενώ τα υπολείμματα του διαλυμένου στρατεύματός του θα αγωνιστούν να επιβιώσουν σε ένα εχθρικό περιβάλλον. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, ο διοικητής του Ιερού Λόχου, πρίγκηπας Γεώργιος Καντακουζηνός, θα καλέσει τα δικά του τμήματα να οχυρωθούν πλάι στον ποταμό Προύθο στο Σκουλένι. Ο ίδιος μάλλον, δεν έχει καμία διάθεση να πολεμήσει άλλο. Αποδεκατίζει το στράτευμά του, στέλνοντας περί τους 400 στρατιώτες στα γύρω βουνά, καθώς και 700 ιππείς υπό τον Σέρβο στρατηγό Μλάντεν (πιθανότατα τον Μλάντεν Μιλοβάνοβιτς, στενό συνεργάτη του Καραγεώργη Σερβίας) να αντιμετωπίσει τους Τούρκους πριν καταλάβουν το Ιάσι. Στο οχυρό, όπως μαρτυρά ο αγωνιστής Δημήτριος Σφήκας, μένουν ακροβολισμένοι 238 αγωνιστές. Ανάμεσά τους ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης, ο Ιντζέ Βοϊβόντα και, σύμφωνα με βουλγαρικές πηγές, ο υπασπιστής (μπαϊρακτάρης) του τελευταίου με το όνομα Καρά Κόλιο. Και οι τρεις άνδρες, θα έχουν την ίδια τύχη.

Απ΄όσα διαβάζουμε στις εξιστορήσεις της Μάχης του Σκουλενίου, το οχυρό στον Προύθο δεν εξυπηρετούσε τίποτε άλλο, παρά τη δυνατότητα μιας συντεταγμένης αποχώρησης προς τα ρωσικά εδάφη, ή μια μάχη, στην οποία οι Οθωμανοί θα αναγκάζονταν να φεισθούν πυροβόλων και πυροβολικού, από το φόβο ότι οι οβίδες τους θα έπεφταν σε ρωσικό έδαφος. Το δεύτερο εξυπηρέτησε τους αγωνιστές τις ώρες της μάχης. Το πρώτο εξυπηρέτησε τον ίδιο τον Καντακουζηνό, ο οποίος διέβη τον Προύθο υποτίθεται για να ζητήσει πολεμοφόδια απ' τους Ρώσους, αλλά για να ανακοινώσει στη συνέχεια πως ο αγώνας είναι μάταιος. Οι άνδρες του Καντακουζηνού του γύρισαν την πλάτη. Πλέον γι' αυτούς, ο πρίγκηπας δεν ήταν παρά ένας δειλός προδότης.

Η Μάχη του Σκουλενίου θα ξεκινήσει στις 16 Ιουνίου του 1821 και θα κορυφωθεί την επομένη. Δέκα μόλις μέρες μετά τη συντριβή του Δραγατσανίου, οι επαναστάτες θα προτιμήσουν στην ουσία να αυτοκτονήσουν πολεμώντας υπό την ηγεσία του Αθανάσιου Καρπενησιώτη εναντίον 7000 Οθωμανών, και υπό τα αγωνιώδη βλέμματα των ρώσων στρατιωτών απ' την απέναντι όχθη που δεσμεύονταν υπό την απειλή εκτέλεσης, σε αυστηρή ουδετερότητα. Μόνη παραχώρηση που επέτρεψαν οι επαναστάτες στους εαυτούς τους, ήταν η αποχώρηση των βαριά πληγωμένων προς το ρωσικό έδαφος, με διάβαση του ποταμού.

 *Ο Ιωάννης Φιλήμων

Ο γραμματέας της οικογένειας Υψηλάντη, ο Ιωάννης Φιλήμων, καταγράφει σε σπαρακτικό τόνο τη μεγάλη θυσία: “Ο Κόντος και ο Ιντσές, αντεφορμήσαντες έφιπποι, ο Σταύρακας, Δαγκλιόστρος, Μαγκλέρος, Σφαέλλος, Μαμπαλιάρης, Κοντογόνης, Σοφιανός και άλλοι μετά πολλών στρατιωτών έπεσαν θύματα εκτός του Καρά Γιώργου, μόλις σωθέντος πεπληγωμένου (...) Ο δε αρχηγός, Αθανάσιος Καρπενησιώτης, ο ανήρ ούτος, του μεγάλου χαρακτήρος και της ηρωικής καρδιάς, τότε μόνον κατεβλήθη, καίτοι τετραυματισμένος, ότε η εν τη τελευταία στιγμή της αγωνίας, κενώσας κατά των Τούρκων και τα δύο αυτού πυροβόλα, ταύτα μεν εξεσφεδώνισε εν τω ποταμώ, την δε σπάθην γυμνώσας επελέκησε ετέρους δυο Τούρκους...”

Οι μαρτυρίες για τις νέες Θερμοπύλες του Σκουλενίου, διέσχισαν τη Ρωσία και έφτασαν μέχρι τον μεγάλο φιλέλληνα ποιητή, τον Αλέξανδρο Πούσκιν. Απογοητευμένος ο ίδιος από την κατάληξη του Υψηλάντη, ξεκίνησε με βάση τις προφορικές μαρτυρίες των συμπατριωτών του να γράφει μία ρομαντική διήγηση με τίτλο “Ο Κίρτζαλης”, φωτογραφίζοντας πιθανότατα τον Ιντζέ Βοϊβόντα. Ο Κίρτζαλης του Πούσκιν έχει όλα τα στοιχεία του βυρωνικού ήρωα– σκοτεινός, σκληρός, ατίθασος – σε σλαβική μορφή. Επιζεί της μεγάλης μάχης και μεταβαίνει στο Κισινιάου, αλλά οι Ρώσοι τον εκδίδουν στο Ιάσιο. Οι Τούρκοι τον συλλαμβάνουν, αλλά εκείνος, προφασιζόμενος πως θα τους πάει στο μέρος όπου έχει κρύψει τη λεία του, καταφέρνει με το γιαταγάνι του να ελευθερωθεί. Μια ωραία διήγηση, που θα 'ταν ακόμα πιο ωραία αν ήταν αληθινή. Έμεινε όμως ημιτελής.

Τον επίλογο τον γράφει και πάλι ο Ιωάννης Φιλήμων: “Ιδίως δε ησθάνθη η Ελλάς την εκ των μαχών του Γαλατσίου, Δραγατσανίου, Σκουλενίου και Σέκου στέρησιν τοσούτων γενναίων και προσφιλών τέκνων αυτής, πολλών συν αυτοίς αριθμουμένων έτι και ομοθρήσκων αδελφών Σέρβων και Βουλγάρων”.

Η αλήθεια ήταν αυτή. Στο Γαλάτσι, στο Δραγατσάνι, το Σκουλένι και τη μονή Σέκου, απέτυχε η βαλκανική επανάσταση. Συνέχισε όμως η ελληνική, στην Ελλάδα. Και πλάι στην ελληνική, γεννήθηκε απ' τις στάχτες της η ευρωπαϊκή επανάσταση, ο άνεμος μιας φιμωμένης φιλελευθερίας που σάρωσε την Ευρώπη απ' άκρου εις άκρον.

Κάθε 19 Απριλίου, τιμούμε τους αλλοεθνείς που αγωνίστηκαν, πολέμησαν ή έχασαν ακόμα και τη ζωή τους πλάι στην επαναστατημένη Ελλάδα. Έλληνα, μην τους ξεχνάς.

Ανδρέας Μακρίδης 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1) Ιωάννης Φιλήμων: «Δοκίμιον ιστορικόν περί της Eλληνικής Eπαναστάσεως»

2) Δημητρίου Σφήκα: «Αναμνήσεις περί των εν Δακία γεγονότων του 1821»

3) Νικολάι Τοντόρωφ: «Η βαλκανική διάσταση της Επανάστασης του 1821»

4) Νικηφόρου Μοσχόπουλου: «Η Ελληνική Επανάστασις κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους»

5) Αθανάσιος Ξόδιλος: «Η Εταιρεία των Φιλικών»

6) Άρθρο του καθ. Πλάμεν Πάβλωφ με τίτλο “Έκλαψε το βουνό– Ο γνωστός και άγνωστος Ιντζέ Βοϊβόντα”

7) Αλέξανδρος Πούσκιν: «Ο Κίρτζαλης»

Το βουλγάρικο κλέφτικο τραγούδι "Έκλαψε το δάσος" 

Το βουλγάρικο κλέφτικο τραγούδι "Έκλαψε το δάσος"