O Θρακικός Αγώνας 1904-1908

*Ο Στυλιανός Γονατάς (τρίτος από αριστερά στη μεσαία σειρά) εν μέσω διδασκάλων και καθηγητών της Αδριανούπολης, το 1907

Γράφει ο κ. Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

            Με την ίδρυση της Βουλγαρικής Εξαρχίας το 1870, την εθνική αφύπνιση των Βουλγάρων και την Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878, με την οποία δημιουργούνταν η Μεγάλη Βουλγαρία,  Έλληνες και Βούλγαροι της Μακεδονίας και της Θράκης, βρέθηκαν αντιμέτωποι και αποδύθηκαν σε μια σκληρή  και αδυσώπητη πάλη, η οποία εξελίχθηκε σε ολόκληρο το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου.

            Το δέκατο άρθρο του φιρμανιού περί της Εξαρχίας, το οποίο επέκτεινε τη δικαιοδοσία του Βούλγαρου  Έξαρχου σε περιοχές της Οθωμανικής επικράτειας, όπου επικρατούσε μικτή πληθυσμιακή σύνθεση, και ουσιαστικά έδινε την αφορμή για τη δημιουργία Βουλγαρικών πυρήνων και κοινοτήτων, ενέτεινε ιδιαίτερα τους εθνικούς ανταγωνισμούς μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων στη Μακεδονία και στη  Θράκη.

            Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου, που υπογράφτηκε μετά την κατάληψη της Αδριανούπολης από τους Ρώσους [20 Ιανουαρίου 1878] και η οποία προέβλεπε την ενσωμάτωση πολλών Ελληνικών επαρχιών της Μακεδονίας και της Θράκης στο υπό ίδρυση Βουλγαρικό κράτος, ξεσήκωσε από αγανάκτηση τον Ελληνισμό και προκάλεσε τις σφοδρές αντιδράσεις του προς όλες τις πλευρές. Στο συνέδριο του Βερολίνου [1878] τα σχέδια της Ρωσίας ανατράπηκαν και διατηρήθηκε η πολιτική και στρατιωτική κυριαρχία των Οθωμανών στη Μακεδονία και στη Θράκη. Η Ανατολική Ρωμυλία, για την οποία προβλέφθηκε καθεστώς αυτονομίας, το 1885 καταλήφθηκε πραξικοπηματικά από τον Βουλγαρικό στρατό, γεγονός που επιδείνωσε αισθητά τις Ελληνο-Βουλγαρικές σχέσεις, προκάλεσε γενική Βαλκανική ανάφλεξη και ξεσήκωσε ολόκληρο τον Ελληνισμό της Μακεδονίας και της Θράκης.

*Η Αδριανούπολη του 1908, από την εφημερίδα "Ελλάς"

            Ο Ελληνικός πληθυσμός της Ανατολικής και της Δυτικής Θράκης υπέφερε τα πάνδεινα από τις Τουρκικές αυθαιρεσίες και βιαιότητες. Κοντά σ΄ αυτές προστέθηκε η βίαιη δράση των Βουλγαρικών ανταρτικών σωμάτων, που προσπάθησαν μάταια, τον Ιούλιο του 1903, με την εξέγερση του Ίλιντεν, να αποτινάξουν τον Τουρκικό ζυγό στη Δυτική Μακεδονία και στο Βιλαέτι της Αδριανούπολης. Η διαρκής επιδείνωση της κατάστασης και η τυραννική συμπεριφορά των κομιτατζήδων απέναντι στον Ελληνισμό της Θράκης οδήγησαν μοιραία στην οργάνωση και στη συγκρότηση της Ελληνικής αντίστασης.

ΤΑ  ΚΟΜΙΤΑΤΑ  ΚΑΙ  Ο  ΘΡΑΚΙΚΟΣ  ΑΓΩΝΑΣ

            Η προσπάθεια της Βουλγαρίας για τον εκβουλγαρισμό της Θράκης στηρίχθηκε σε τρία σκέλη, στον εποικισμό, στην Εκκλησία και στους κομιτατζήδες, όπως παρακάτω :

            1. Εποικισμός.

            Το Βουλγαρικό στοιχείο στη Θράκη αποτελούσε μικρή μειοψηφία έναντι του Ελληνικού. Στις περιοχές [Καζάδες] Μαλγάρων, Κεσσάνης και Ουζούν Κιοπρού [Μακρά Γέφυρα] υπήρχαν μόνο τρία Βουλγαρικά χωριά, των οποίων οι κάτοικοι είχαν μετοικήσει από τη Δοβρουτσά. Στην περιφέρεια της Βιζύης με 38.500 κατοίκους μόνο 3.700 ήταν Βουλγαρόφωνοι. Τα Βουλγαρικά κομιτάτα επεδίωξαν τη δημιουργία μόνιμων Βουλγαρικών παροικιών στη Θράκη, αποστέλλοντας Βούλγαρους εργάτες σε κτήματα Τούρκων, παράλληλα, με τη βίαιη προσχώρηση Ελλήνων στην Εξαρχία.

            2. Εκκλησία.

            Ειδικά ως προς το εκκλησιαστικό, τα πάθη στη Θράκη δεν είχαν εξαφθεί όσο στη Μακεδονία. Πολλοί από τους Βουλγαρόφωνους θα είχαν μείνει πιστοί στο Πατριαρχείο, εάν είχε γίνει κάποια προσπάθεια για τη συγκράτησή τους. Απεναντίας οι προξενικές αρχές έδειχναν την απαρέσκειά τους προς τους μη Ελληνοφώνους, όπως και μερικοί Μητροπολίτες, γιατί ήταν πτωχοί και τους έδιωχναν από τη Μητρόπολή τους, αποκαλώντας τους παλιοβουλγάρους. Αλλά και όσοι Μητροπολίτες προσπάθησαν να τους αγκαλιάσουν, διώχθηκαν, όπως για παράδειγμα ο Μητροπολίτης Μελενίκου Ειρηναίος, πού ανακλήθηκε από το Πατριαρχείο για να αναλάβει τη Σχολή της Χάλκης, μετά την κατηγορία εναντίον του ότι εκβουλγαρίζει την Μητρόπολή του.

            3. Τα κομιτάτα.

     Στη Θράκη, τα κομιτάτα άρχισαν να δρουν εντατικά από το 1903 με κέντρο την Αδριανούπολη. Όλο και περισσότεροι Βούλγαροι λησταντάρτες περνούσαν από τα σύνορα με την Ανατολική Ρωμυλία, με την ανοχή των δωροδοκούμενων Τούρκων αστυνομικών, κατευθυνόμενοι προς την Αδριανούπολη. Οι Ευρωπαίοι αξιωματικοί από το 1904 διευκόλυναν τη διείσδυση στη Μακεδονία, ενώ στη Θράκη ο έλεγχος ήταν ανύπαρκτος. Η ανοχή τους έφθασε στο σημείο να λειτουργεί Βουλγαρικό κομιτατζίδικο δικαστήριο, που δίκαζε και απαγχόνιζε Έλληνες, οι οποίοι αντιδρούσαν στα σχέδια της Βουλγαρίας. Οι Βούλγαροι είχαν την φανερή υποστήριξη των Ευρωπαίων αξιωματικών σε κάθε προστριβή μεταξύ Ελλήνων και Βουλγάρων.

            Το Ανώτατο Μακεδονικό-Αδριανουπολίτικο Κομιτάτο στη Φιλιππούπολη οργάνωσε συμμορίες ,για να δράσουν στο Βιλαέτι της Αδριανούπολης. Τον Ιούλιο του 1903 είχαν συγκροτηθεί 170 συμμορίες, που συνεργάζονταν και με άλλες εθνότητες της Οθωμανικής επικράτειας. Τα απαιτούμενα χρήματα για τον εξοπλισμό και τη συντήρηση των Βουλγαρικών κομιτάτων προέρχονταν από Ρωσικά πανσλαβικά κομιτάτα, ενώ αξιωματικοί της Ρωσίας περιόδευαν χωριά της Θράκης και με το πρόσχημα εμπορικών συναλλαγών προσπαθούσαν να επηρεάσουν τους κατοίκους των υπέρ των συμφερόντων της Βουλγαρίας. Ο Δ. Γιαγκώφ, γενικός αρχηγός των Βουλγαρικών ανταρτικών σωμάτων στη Θράκη υπήρξε ο φόβος και ο τρόμος σε μια μεγάλη περιοχή.

 *Ο αξιωματικός Παναγιώτης Κλείτος, που έδρασε στη Θράκη, τα χρόνια εκείνα.

Η  ΕΛΛΗΝΙΚΗ  ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ

            Η Ελληνική οργάνωση και αντίσταση στις Βουλγαρικές ενέργειες υστερούσαν σημαντικά. Και τούτο, γιατί δεν υπήρχε όριο επαφής με το Ελληνικό κράτος. Το σχέδιο της Επιτροπής στην Αθήνα για τον Μακεδονικό Αγώνα δεν κάλυπτε τη Θράκη. Γι αυτό συχνά οι προξενικές και θρησκευτικές αρχές της Θράκης ζητούσαν να έλθουν σε επαφή με το Μακεδονικό Κομιτάτο για τον συντονισμό του Αγώνα κατά των Βουλγάρων κομιτατζήδων. Ο Υπολοχαγός Περικλής  Βλάσης με το ψευδώνυμο Βάθης, που υπηρετούσε ως «ειδικός γραφεύς» στο Υποπροξενείο Δεδέαγατς [Αλεξανδρούπολη] ζήτησε να οπλισθούν οι Έλληνες, να σταλούν αξιωματικοί ή υπαξιωματικοί, οι οποίοι ως δάσκαλοι στα πλέον επίκαιρα σημεία να εμψυχώσουν τους Έλληνες. Στην Αδριανούπολη ήλθε ο Υπολοχαγός Στυλιανός Γονατάς, ως γραφέας του εκεί Προξενείου, με το ψευδώνυμο Στέργιος Γρηγορίου. Βοηθούμενος από τους εκπαιδευτικούς του Γυμνασίου, τους Έλληνες προξενικούς υπαλλήλους και την Πανελλήνια Οργάνωση, αναπτέρωσε το εθνικό φρόνημα των Ελλήνων και έθεσε στέρεα θεμέλια στον Θρακικό Αγώνα, με τη δημιουργία ανταρτικών πυρήνων σε όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της περιοχής.

            Ο Θρακικός Αγώνας αποφασίσθηκε και οργανώθηκε κατά το πρότυπο του Μακεδονικού. Για τη συγκρότηση ανταρτικών ομάδων αγοράστηκαν ,στην αρχή με τρόπο συγκεκαλυμμένο όπλα από τους Τούρκους .Όπλα απεστάλησαν από την Ελλάδα μέσω Βόλου και Σκοπέλου. Το Δεδέαγατς αποτέλεσε κεντρικόν κόμβον υποδοχής και διανομής όπλων και πολεμοφοδίων. Δεκαεπτά Έλληνες αξιωματικοί, ανθυπολοχαγοί και  Υπολοχαγοί, και πολλοί υπαξιωματικοί, προσέφεραν πολύτιμες υπηρεσίες στη Θράκη, με την εικονική ιδιότητα του διδασκάλου, εμπορικού αντιπροσώπου, ασφαλιστικού πράκτορα, προξενικού υπαλλήλου κ.ά. καλύπτοντας όλες τις πόλεις και κωμοπόλεις της περιοχής.

            Αξίζει να μνημονευθεί η δράση του Γεωργίου Κονδύλη, τότε Επιλοχία, που έδρασε στην Ανατολική Θράκη, του επονομασθέντος αργότερα «Κεραυνού» .Ήλθε το 1905 στην Αγαθούπολη, ως εμπορικός αντιπρόσωπος του οίκου Καμπά. Οργάνωσε το πρώτο αντάρτικο σώμα στη Σωζόπολη και από το λημέρι του, στα βουνά της Στράντζας, έδρασε ως πραγματικός εθνικός αφυπνιστής και κατηχητής. Το επόμενο έτος, με το ψευδώνυμο Νικόλαος Ζάγκας, μετέβη στο Σαμακόβι και μετά στη Βιζύη, ως δάσκαλος. Αποτέλεσμα ήταν να συγκροτηθούν στη περιοχή πολλές ανταρτικές ομάδες με πλούσιο έργο στον αγώνα.

            Στη Δυτική Θράκη η εκκλησία και οι απλοί πολίτες ήταν οι στυλοβάτες του αγώνα. Στη Ξάνθη στυλοβάτης του αγώνα ήταν η δημογεροντία με επικεφαλής τον Μητροπολίτη Ιωακείμ Σγουρό και ο μουσικογυμναστικός σύλλογος «Ορφεύς». Στην Κομοτηνή την Επιτροπή του Αγώνα αποτελούσαν ο αρχιερατικός επίτροπος Νικόλαος Σακελλαριάδης και σημαντικές προσωπικότητες της πόλης από όλες τις τάξεις. Τολμηροί ναυτικοί από την Μαρώνεια μετέφεραν όπλα και πολεμοφόδια, τα οποία προωθούνταν στο εσωτερικό της Ροδόπης. Ο Ίων Δραγούμης με έγγραφό του της 1ης Οκτωβρίου 1905 επισήμανε την ανάγκη όπως, για σοβαρούς εθνικούς λόγους, οι Έλληνες αγρότες της περιοχής Δεδέαγατς πρέπει να αγοράσουν γη, «αν θέλωμεν να κρατήσωμεν εις χείρας ημών την γην και να καλλιεργώμεν αυτήν δια χειρών ελληνικών».

*Ο Γεώργιος Κονδύλης. Προσωπογραφία του Γιώργου Προκοπίου το 1921

            Η δράση των Ελλήνων αγωνιστών συνεχίσθηκε μέχρι τους Βαλκανικούς Πολέμους, παρ ότι μετά την Επανάσταση των Νεοτούρκων η Ελληνική Κυβέρνηση απαγόρευσε τη διακίνηση όπλων προς τον αγωνιζόμενο Θρακικό Λαό και ανακάλεσε όλους τους στρατιωτικούς, που υπηρετούσαν στα προξενεία. Τα βάσανα όμως του Ελληνικού πληθυσμού της Ανατολικής και Δυτικής Θράκης δεν είχαν τελειώσει το 1908 με την Επανάσταση των Νεοτούρκων και τα συνθήματά τους για ειρήνη, ασφάλεια, ισονομία και δικαιοσύνη. Βουλγαρικές βιαιότητες παρατηρήθηκαν κατά τη διάρκεια των Α΄ και Β΄ Βαλκανικών Πολέμων, αλλά και κατά την περίοδο 1913-1920. Για τους κατοίκους των Νομών Ροδόπης, Ξάνθης και τμήματος του Νομού Έβρου, οι βιαιότητες των Βουλγάρων συνεχίστηκαν και κατά τη διάρκεια της κατοχής 1941-1944.

ΠΑΡΟΥΣΑ  ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

            Μετά την κατάρρευση του κομουνιστικού καθεστώτος στη Βουλγαρία, την είσοδο στο ΝΑΤΟ και την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση οι επεκτατικές βλέψεις έχουν πλέον εκλείψει και οι σχέσεις των δύο χωρών είναι αρμονικότατες. Οι κίνδυνοι προέρχονται πλέον από την Τουρκία. Εδώ και πολλά χρόνια οι Κυβερνήσεις της Τουρκίας δεν σταμάτησαν ποτέ να αναμειγνύονται στα εσωτερικά της Ελλάδας και να υποδαυλίζουν, ανάλογα με τις πολιτικές σκοπιμότητες, το μειονοτικό ζήτημα της Ελληνικής Θράκης. Ουσιαστικά από την περίοδο των απελάσεων των Ελλήνων της Κωνσταντινουπόλεως, και κυρίως από το 1964, η Άγκυρα σε συνεργασία με το Τουρκικό Γενικό Προξενείο Κομοτηνής, εγκαινίασε μία νέα εποχή επεμβατικής πολιτικής στα πράγματα της Ελληνικής Θράκης στοχεύοντας στον εκτουρκισμό των Πομάκων, στη δραστηριοποίηση όλων των μουσουλμάνων με την εμφύσηση Τουρκικής εθνικής συνείδησης, στη διαμόρφωση Τουρκικού πληθυσμού και στη διεθνή προβολή των δικαιωμάτων τους. Δια μέσου των πολυάριθμων «Τουρκικών Συλλόγων και Σωματείων» καλλιεργείται δολίως η ιδέα της ύπαρξης «Τουρκικής-μουσουλμανικής κοινότητας» και της αυτονόμησης της Ελληνικής Θράκης. Η αυτονόμηση της Ελληνικής Θράκης αποτελεί σήμερα τον κυρίαρχο στόχο της πολιτικής της Τουρκίας, όπως τεκμηριώνεται από την κολοσσιαία προπαγανδιστική εκστρατεία, η οποία έχει αναληφθεί παγκοσμίως και καλλιεργείται εντέχνως μέσα στους κόλπους των μουσουλμανικών μειονοτήτων. Παρά τις σκόπιμες και ακατανόητες προσπάθειες της Άγκυρας να καθοδηγεί ανάλογα με τις περιστάσεις, τις μουσουλμανικές μειονότητες της Ελληνικής Θράκης με όργανο έναν ολιγάριθμο πυρήνα φανατικών Τούρκων εθνικιστών, η συντριπτική πλειοψηφία των μουσουλμάνων διαβιώνει σήμερα ελεύθερα και ακώλυτα στο Ελληνικό κράτος και απολαμβάνει γνήσια ισονομία και ισοπολιτεία.

            Οι Έλληνες σέβονται τις θρησκευτικές και τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες των μουσουλμάνων της Ελληνικής Θράκης, με τους οποίους ζουν αρμονικά και δεν τους καταπιέζουν, αντίθετα με τους Τούρκους, που καταπίεζαν συστηματικά την Ελληνική μειονότητα της Κωνσταντινούπόλεως, της Ίμβρου, της Τενέδου κ.ά. περιοχών της Τουρκίας, με αποτέλεσμα την εγκατάλειψη των πατρίδων τους και την μεγάλη συρρίκνωση του Ελληνισμού σ αυτές.

ΕΠΙΜΕΤΡΟ

            Ο Θρακικός Ελληνισμός έδρασε και μεγαλούργησε για αιώνες στην ενιαία Θράκη. Στα τελευταία χρόνια του 19ου αιώνα συρρικνώθηκε από τη Βόρεια και στα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα από την Ανατολική με αποτέλεσμα να περιορισθεί στη σημερινή Ελληνική Θράκη. Θα αποτελεί ασυγχώρητο εθνικό έγκλημα και η εγκατάλειψη της Ελληνικής Θράκης με μια αυτονόμηση, που επιδιώκει μακροπρόθεσμα η Τουρκία.

Κωνσταντίνος Πατιαλιάκας, Αντιστράτηγος ε.α.

ΠΗΓΕΣ

1. «Μακεδονικός Αγώνας» της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού.

2. «Πως φθάσαμε στις αλησμόνητες Πατρίδες» Κ. Βακαλόπουλου-

Ν. Μουτσόπουλου και Αρ. Κεσόπουλου

3. «Εθνικές Επάλξεις» του Συνδέσμου Επιτελών Εθνικής Άμυνας