Η αδιαλλαξία των ανταρτών το 1946, έβαψε με αίμα τον Έβρο...

 *Ο Βαγγέλης Κασάπης (καπετάν Κρίτωνας) το 1945 στην Αλεξανδρούπολη

*Η άγνωστη πρόταση 

του βουλευτή Χρυσοστόμου 

για συμφιλίωση από το 1946

* Ο αρνητικός ρόλος 

του καπετάν Κρίτωνα

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η αδιαλλαξία των ανταρτών απέτρεψε στα τέλη του 1946, μια σπουδαία ευκαιρία, να τερματισθεί ο εμφύλιος σπαραγμός τουλάχιστον στην περιοχή του νομού Έβρου, πριν φουντώσει για τα καλά και σκορπίσει το θάνατο και την καταστροφή.

                Είναι μια από τις άγνωστες πτυχές της μικροϊστορίας μας, που αν πετύχαινε θα μπορούσε να μετρήσει σαν μοντέλο και σε άλλες περιοχές και να γλυτώσει η χώρα από τα τεράστια δεινά που επισώρευσε η ανταρσία των ετών 1946-1949.

                Η πρωτοβουλία ξεκίνησε από τον βουλευτή Έβρου του κόμματος των Φιλελευθέρων Γρηγόριο Χρυσοστόμου, τον φθινόπωρο του 1946, αλλά προσέκρουσε στην άρνηση του καπετάν Κρίτωνα (Βαγγέλη Κασάπη) και του καπετάν Λάμπρου (Νίκου Κανακαρίδη).

*Απόσπασμα πολυγραφημένης εφημερίδας των ανταρτών του 1948, που γνωστοποιεί ότι το Πυροβολικό τους έριξε "90 βλήματα στο εχθρικό Διδ/χο".

                Ο Χρυσοστόμου, δικηγόρος της Αλεξανδρούπολης είχε γεννηθεί το 1900. Εξελέγη κατ’ επανάληψη  βουλευτής με το κόμμα των Φιλελευθέρων από το 1933 έως το 1936, οπότε καταργήθηκε η Βουλή από τη δικτατορία του Μεταξά. Μετά την απελευθέρωση επανεκλέχθηκε Βουλευτής Έβρου με το κόμμα των Φιλελευθέρων στις εκλογές της 31^ης Μαρτίου 1946 και στις 5 Μαρτίου 1950. Διετέλεσε Υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας στην τελευταία κυβέρνηση του Θεμιστοκλή Σοφούλη (18 Νοεμβρίου 1948 – 20 Ιανουαρίου 1949) και υπήρξε ο βασικός εισηγητής του κόμματος των Φιλελευθέρων στην Αναθεώρηση του Συντάγματος του 1952.

*Ευχετήρια κάρτα του Γρηγόριου  Χρυσοστόμου, όταν ήταν υπουργός Εμπορικής Ναυτιλίας. Αρχείο Θεόδ. Ορδουμποζάνη

                Ο καπετάν Κρίτωνας γεννήθηκε το 1911 και μικρό παιδί εγκατέλειψε την πατρίδα του στη  Μικρά Ασία το 1922 και εγκαταστάθηκε στην Αλεξανδρούπολη. Απόφοιτος του Δημοτικού εργάσθηκε ως φανοποιός (τενεκετζής).  Έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1938. Πρωτοστάτησε στην Εθνική Αντίσταση στον νομό Έβρου και αναδείχθηκε καπετάνιος του 81^ου Συντάγματος του ΕΛΑΣ. Πήρε μέρος στον Εμφύλιο και μετά την ήττα κατέφυγε διωκόμενος και από το ΚΚΕ στη Βουλγαρία. Επαναπατρίσθηκε το 1979 και πέθανε στην Αλεξανδρούπολη το 1985.

*Αντάρτες συλληφθέντες στον νομό Έβρου, που μεταφέρθηκαν στις φυλακές της Αλεξανδρούπολης. Από την εφημερίδα "Εμπρός" 27 Δεκεμβρίου 1947

                Μετά τους δύο πρωταγωνιστές, ας έρθουμε στα γεγονότα:

                Ο Βαγγέλης Κασάπης, μετά την ήττα των ανταρτών κατέφυγε στη Βουλγαρία, αλλά βρέθηκε κατηγορούμενος ως «πράκτορας του εχθρού» από το κόμμα του, το ΚΚΕ. Συνελήφθη, μεταφέρθηκε στη Σόφια, όπου στη Γενική Ασφάλεια, με επίβλεψη του στελέχους του ΚΚΕ Δημήτρη Βλαντά και άλλων κομμουνιστών, υπέστη ανήκουστα βασανιστήρια για να ομολογήσει, αυτό… που δεν ήταν!!!

                Αντιμετώπισε διάφορες στημένες κατηγορίες, όπως ότι, σε συνεννόηση με το δήμαρχο Σουφλίου Παναγιώτη Δεμερτζή και με βοηθό τον Χρήστο Κουτσούλα γραμματέα της κομματικής οργάνωσης Σουφλίου έψαχνε να βρει τον κρυμμένο μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας οπλισμό για «να τον παραδώσει στον εχθρό». Το αστείο είναι ότι αυτόν τον οπλισμό, είχε κρύψει ο ίδιος ο Κασάπης με λίγους έμπιστους κομμουνιστές!!!

                Άλλη κατηγορία ήταν ότι ο Κασάπης «άργησε να βγει στο βουνό» πράγμα που επίσης δεν ήταν αληθές. Επίσης τον κατηγόρησαν ότι σαμποτάρισε την επιστράτευση ανταρτών στον Έβρο, ότι «παρέδωσε όπλα στον εχθρό» κ.λπ. Οι ανακρίσεις ήταν φοβερές όχι μόνο λόγω το άδικου των κατηγοριών γιατί ο Κασάπης ήταν συνεπής κομμουνιστής, αλλά και λόγω των ανήκουστων μεσαιωνικών βασανιστηρίων, που υπέστη.

*Το βιβλίο του καπετάν Κρίτωνα

                Έτσι λοιπόν, όπως το περιγράφει ο ίδιος ο Κασάπης στο βιβλίο του «Ο εμφύλιος στον Έβρο, 1946-1949» (σελ. 456)  σε κάποια φάση των ανακρίσεων, ο Βλαντάς  μέλος του Πολιτικού Γραφείου της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ, τον κατηγόρησε ευθέως ότι συναντήθηκε κρυφά με τον βουλευτή Χρυσοστόμου για να συζητήσει πράγματα «εις βάρος του ανταρτοκινήματος του Έβρου». Επικαλέσθηκε μάλιστα και την μαρτυρία του καπετάν Λάμπρου (Νίκος Κανακαρίδης) που ήταν παρών σε κάποια φάση των ανακρίσεων, ως μάρτυρας.

                Ο Κρίτωνας αντέδρασε λέγοντας ότι ο Λάμπρος ή είναι βαλτός και τα λέει αυτά ή στην προσπάθειά του να βοηθήσει το κόμμα, διαστρέφει την αλήθεια. Ιδού και ο σχετικός διάλογος από το βιβλίο του Βαγγέλη Κασάπη:

                «-Βλαντάς: Απόδειξέ το.

                -Το φθινόπωρο του 1946 ο Πασχάλης Μητιλέτσης, με συγχωριανούς του Λευκιμιώτες αντάρτες, μου έκανε γνωστό ότι θέλει να συναντηθεί μαζί μου, για να μου διαβιβάσει μια πρόταση του κόμματος των Φιλελευθέρων Έβρου. Στη συνάντηση πληροφορήθηκα από τον Μητιλέτση ότι ο φιλελεύθερος βουλευτής Έβρου Γρηγόρης Χρυσοστόμου, ήθελε να συναντηθούμε για να βρούμε συμβιβαστικό τρόπο τερματισμού του εμφυλίου πολέμου στον Έβρο. Στον Μητιλέτση απάντησα πως θα σκεφτώ αν θα συναντηθώ με τον Χρυσοστόμου και θα του απαντήσω. Την πρόταση του Μητιλέτση αμέσως την έκανα γνωστή στο Λάμπρο κι επειδή η γνώμη μου ήταν αρνητική, η συνάντηση δεν πραγματοποιήθηκε. Αυτό ήταν όλο κι είμαι περίεργος να ακούσω τι το ύποπτο βρίσκεται στη ενέργειά μου.

                -Βλαντάς: Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Λάμπρου το ύποπτο είναι ότι συναντήθηκες με το βουλευτή και το κρύβεις.

                -Ο Λάμπρος δεν φτάνει να λέει ότι συναντήθηκα, αλλά και να το αποδείξει. Κι απόδειξη ότι δεν συναντήθηκα είναι το γεγονός, που αργότερα εγώ και όχι ο Λάμπρος συνέλαβα τον Μητιλέτση και του τον έστειλα προς ανάκριση για εχθρικές του ενέργειες ενάντια στο ανταρτοκίνημα. Και σας ερωτώ: Αν εγώ ήμουν εχθρός του κινήματος και ομοϊδεάτης του Μητιλέτση και του βουλευτή Χρυσοστόμου, θα έπιανα τον Μητιλέτση να τον στείλω στον Λάμπρο, με κίνδυνο στις ανακρίσεις να με αποκαλύψει; Αυτά είχα να πω για λογαριασμό του Λάμπρου, που εν γνώσει του και από φόβο, διαστρεβλώνει την αλήθεια».

*Ανταρτίνες που συνελήφθησαν αιχμάλωτες στη Μάχη των Μεταξάδων, το 1949

  

                Από το απόσπασμα αυτό, όπως το περιγράφει ο Κασάπης, προκύπτει ότι η πρόταση συμφιλίωσης έγινε από τον βουλευτή Χρυσοστόμου, αλλά η γνώμη του Εβρίτη καπετάνιου ήταν αρνητική. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο Κασάπης, στο 552 σελίδων βιβλίο του, με όλες τις λεπτομέρειες για ποικίλα γεγονότα, αποφεύγει εδώ να δώσει εξηγήσεις γιατί η γνώμη του ήταν αρνητική, για ένα τέτοιας σημασίας γεγονός. Δεν αναφέρει επίσης, αν ενημέρωσε την ηγεσία του ΚΚΕ εκτός του Λάμπρου. Επειδή όμως το βιβλίο γράφτηκε πολλά χρόνια μετά από εκείνα τα γεγονότα, μπορεί κανείς να συμπεράνει ότι ο χρόνος και τα γεγονότα που μεσολάβησαν και έδωσαν την ευκαιρία να   κατανοηθεί πόσο βλαπτική ήταν εκείνη ανταρσία, οδήγησε τον καπετάνιο, να μην δώσει άλλες εξηγήσεις.

*Ελληνόπουλα του "παιδομαζώματος" αργότερα στη Βουλγαρία

                Ο νομός Έβρου που έχασε πολλά από τα παλληκάρια του στις μάχες 1946- 1949, που υπέστη μεγάλες καταστροφές στις υποδομές του, που είδε τα μικρότερα παιδιά του να οδηγούνται στις Ανατολικές χώρες, έχασε το φθινόπωρο του 1946 μια μεγάλη ευκαιρία να μην συμβούν όλα αυτά τα τρομερά, εξαιτίας της ανεξήγητης τότε αδιαλλαξίας του καπετάνιου των ανταρτών Κρίτωνα ή Βαγγέλη Κασάπη.

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης