Η μάχη της Κυριακής Έβρου, το 1947 και η ήττα του στρατού

*Στην Αθήνα πανηγυρίζει ο Τύπος, ότι ανακατελήφθη η Κυριακή, 

αλλά κατόπιν εορτής, δυστυχώς...

*Αιχμαλωσία ενός Τάγματος Πεζικού

*Η ανάπτυξη του αντάρτικου στη Θράκη

ανησυχούσε την ηγεσία του στρατεύματος

Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης

                Η Κυριακή Έβρου, μετά τον Κόρυμβο, ήταν τα καυτά εκείνα γεωγραφικά σημαδάκια στους στρατιωτικούς χάρτες, που έκαναν τους στρατιωτικούς κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου Πολέμου, να ασχοληθούν σοβαρότερα με την αντιμετώπιση των ανταρτών, οι οποίοι με τις πρόσκαιρες νίκες τους εκεί, έδειξαν να επιτυγχάνουν κατ’ αρχήν το στόχο τους για την δημιουργία «ελεύθερης περιοχής» στον ακριτικό νομό.   

                Με 160 κατοίκους σήμερα, η Κυριακή ανήκει διοικητικά στο Δήμο Σουφλίου και βρίσκεται 88 χιλμ. βόρεια της Αλεξανδρούπολης, εγγύς προς τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

                Στην Αθήνα, πολιτική και στρατιωτική ηγεσία, πραγματοποιούσαν από τις πρώτες μέρες του 1947, αλλεπάλληλες συσκέψεις για την αντιμετώπιση της κατάστασης. Βασικό ζήτημα ήταν η αναδιάρθρωση της ηγεσίας του στρατεύματος και η αύξηση του αριθμού των στρατευμένων από 115.000 σε 130.000. 

                  Σε στρατιωτικό επίπεδο εντοπίζονταν δύο βασικά σφάλματα, που είχαν σαν αφετηρία την υπεροψία ορισμένων ανώτατων αξιωματικών, που υποτιμούσαν τη μαχητική αξία των ανταρτών, αλλά και την επιμονή τους να αντιμετωπίζονται ως τακτικός στρατός και να επιλέγονται μέθοδοι καταπολέμησής τους, ατελέσφορες. Πολύ αργότερα, είδαμε την ίδια διαφωνία αντίστροφα και στους κόλπους των ανταρτών με τη γνωστή διαφωνία Νίκου Ζαχαριάδη και Μάρκου Βαφειάδη, όταν ο πρώτος ήθελε να μετατρέψει τους αντάρτες σε τακτικό στρατό με επιθέσεις κατά μέτωπον και ο δεύτερος επέμενε στην διεξαγωγή ανορθόδοξου πολέμου. Διαφωνία που κατέληξε στην απομάκρυνση του Μάρκου, από το Γράμμο, σε κρίσιμη φάση του Εμφυλίου.

*Στην Αθήνα αλλεπάλληλες ήταν οι συσκέψεις της στρατιωτικής και πολιτικής ηγεσίας, 
με συμμετοχή και "συμμάχων" στρατηγών

                Πάντως στο Ανώτατο Συμβούλιο Εθνικής Άμυνας, που είχε συνεδριάσει υπό την προεδρία του αντιπροέδρου της κυβερνήσεως Σοφοκλή Βενιζέλου, ο Α/ΓΕΣ αντιστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος είχε αναφέρει ότι κατά τους υπολογισμούς του στην περιοχή του Διδυμοτείχου και βόρεια της Αλεξανδρούπολης υπήρχαν 1.000 αντάρτες. Υποστηρίζοντας ότι οι αντάρτες εισέρχονται από τη Βουλγαρία, τόνισε ότι «εδημιουργήθη εκεί ανήσυχος κατάστασις».

                Εξάλλου σε έκθεση του αντιστράτηγου Δημητρίου Γιατζή διοικητή της Στρατιάς, αναφέρονταν ότι οι δυνάμεις στην περιοχή της Θράκης ήταν ανεπαρκείς και υπό τα όμματα της VII Μεραρχίας, συνεχίζονταν η στρατολόγηση ανταρτών και η είσοδος από τη Βουλγαρία. 

*Ο καπετάν Κρίτων

Αναθαρρημένοι οι αντάρτες μετά τον Κόρυμβο

                Ας επανέλθουμε όμως στην Κυριακή Έβρου, στις αρχές του 1947.

                Οι αντάρτες, έχοντας αναθαρρήσει από τη νίκη τους στον γειτονικό Κόρυμβο όπου όπως είδαμε αιχμαλώτισαν ένα Τάγμα Πεζικού, αλλά και από τις άλλες επιθέσεις τους σε άλλα χωριά, αποφάσισαν να επιτεθούν στην Κυριακή, όπου επίσης έδρευε ένα Τάγμα Πεζικού, υπό τον ταγματάρχη Γεώργιο Ραΐση. Στρατοπεδευμένοι στις υπώρειες του υψώματος Κους Τεπές, πάνω σε χιόνια ύψους ενός μέτρου, καταστρώνουν σχέδια για επίθεση στην Κυριακή, αφού το Τάγμα Πεζικού είχε εγκαταλείψει νωρίτερα το Μικρό Δέρειο, που ήταν ο αρχικός στόχος τους.

                Τα ξημερώματα της 5^ης  Ιανουαρίου 1947 τα δύο αντάρτικα υπαρχηγεία, που είχαν αναλάβει τη αποστολή ξεκινάνε… Πρώτος σταθμός κάποια σαρακατσάνικα καλύβια στην ευρύτερη περιοχή του χωριού Σιδηρώ Σουφλίου. Εκεί συναντήθηκαν με μια ομάδα 20 ανταρτών με καταγωγή από την Κυριακή, που είχαν σταλεί δυο μέρες νωρίτερα για συλλογή πληροφοριών. Εκεί προσαρμόσθηκε το τελικό σχέδιο προς τα νέα δεδομένα και τα μεσάνυχτα της επομένης προς το ξημέρωμα της 7^ης Ιανουαρίου ξεκίνησαν προς το χωριό, που ήταν ο στόχος τους.

*Εκκλησία της Κυριακής Έβρου

                Οι διμοιρίες Δήμου Παπαδήμα ή Ζιώγα και του Πετσίνα είχαν παραταχθεί στα ΒΑ του χωριού. Οι διμοιρίες Νικηφόρου και Γαρέφη είχαν μέτωπο στο κέντρο της Κυριακής. Η διμοιρία των σαμποτέρ  είχε στόχο το οίκημα, όπου λειτουργούσε ο ασύρματος του τάγματος και τον σταύλο των κυβερνητικών δυνάμεων. Οι δύο διμοιρίες του Σαμιώτη κατευθύνθηκαν στα βόρεια του χωριού για να ελέγχουν τη διάβαση του ποταμού. Μια άλλη ομάδα έκλεισε τις οδούς διαφυγής προς τον Κόρυμβο. Οι ομάδες πολυβόλων των Τσερκέζη, Πάτρα και Καρύδα, έπιασαν τους λόφους για να εμποδίσουν τυχόν ενισχύσεις που θα έρχονταν από το Σουφλί. Μια άλλη ομάδα σαμποτέρ έπιασε το δρόμο διαφυγής προς το Μικρό Δέρειο.

                Η επίθεση άρχισε στις 3.30΄ ξημερώνοντας τ’ Αηγιαννιού….

                Όταν οι αντάρτες πλησίασαν στο χωριό και άρχισαν να μπαίνουν στα πρώτα σπίτια, το πρώτο πράμα που έκαναν ήταν να ζεσταίνουν τα όπλα τους γιατί ήταν παγωμένα και πάθαιναν εμπλοκές. Η μάχη ήταν σκληρή, αλλά σιγά- σιγά άρχισε να γέρνει προς το μέρος των ανταρτών, ειδικά όταν παραδόθηκαν οι 60 υπερασπιστές τριών φυλακίων. Στις 9 π.μ. κατελήφθη και το οίκημα του ασυρμάτου από σαμποτέρ. Τον ασύρματο διέσωσε από καταστροφή ο ασυρματιστής Μιλτιάδης Παυλίδης ή Μορς. Αμέσως μετά άρχισε η επίθεση στο κεντρικό οίκημα, όπου είχε οχυρωθεί η διοίκηση του Τάγματος. Η σφοδρότητα της επίθεσης ήταν απίστευτη. Οι στρατιώτες κράτησαν μία ώρα αλλά τελικά αναγκάσθηκαν να παραδοθούν. Ο λοχαγός Βιμπλής τραυματίσθηκε και αργότερα υπέκυψε στα τραύματά του. Εν τω μεταξύ η διμοιρία Νικηφόρου επέτυχε την παράδοση άλλων 30 στρατιωτών. Η εξέλιξη της επίθεσης οδήγησε στην παράδοση και όσων στρατιωτών είχαν συμπτυχθεί για να συνεχίσουν τον μάταιο αγώνα τους.

                Μια δύναμη 35 ανδρών από το φυλάκιο της Μάνδρας ξεκίνησε να ενισχύσει το Τάγμα, αλλά έπεσε σε ενέδρα και τελικά παραδόθηκε και αυτή.

                Με την λήξη της μάχης, έγινε η περισυλλογή των τραυματιών και η ταφή των νεκρών.

*Η ειδησεογραφία, λιτή σε περιγραφές

                Ο Βαγγέλης Κασάπης ή Κρίτων, αναφέρει ότι σκοτώθηκαν 10 αντάρτες, 23 τραυματίσθηκαν. Από τους οποίους οι τέσσερις βαριά.

                Για τις κυβερνητικές δυνάμεις γράφει, ότι υπήρξαν τέσσερις αξιωματικοί και 16 στρατιώτες νεκροί και 32 τραυματίες, από τους οποίους οι 6 βαριά. Μεταξύ των τραυματιών ήταν και ο ταγματάρχης Γεώργιος Ραΐσης και οι επιζήσαντες αξιωματικοί, πλην του λοχαγού Σουφλή, που δεν έπαθε τίποτα.

                Οι εφημερίδες έγραψαν ότι, νεκροί ήταν εκτός του λοχαγού Βίμπλη, ο υπολοχαγός Φυλιρίδης και ο ανθυπολοχαγός Πρωτοσύγκελος (μαζί με τον Δραγουμάνο, που προαναφέρθηκε).  Στους τραυματίες περιλαμβάνεται και ο ανθυπολοχαγός Ζερβάκης.

*Αριστερά, ο διοικητής του 552 Τάγματος Πεζικού ταγματάρχης  Γεώργιος Ραΐσης, 

που τραυματίσθηκε στην Κυριακή Σουφλίου. "Εμπρός" 15 Φεβρουαρίου 1947 

                Σύμφωνα με εξέταση που διατάχθηκε αμέσως από τη Μεραρχία, αναφέρθηκε ότι οι αντάρτες με επικεφαλής των καπετάν Κρίτωνα, και συμμετοχή του καπετάν Φλέσσα, χωρισμένοι σε τέσσερα τάγματα των 300 ατόμων έκαστο, με βαρείς όλμους αντιαρματικά Πίατ, με μυδράλια γερμανικά και αγγλικά μπρεν και με πολλά τσεχοσλοβακικά αυτόματα, χτύπησαν την Κυριακή. Ο πρώτος αξιωματικός που σκοτώθηκε κατά την έναρξη της μάχης ήταν ο ανθυπολοχαγός Γρηγόριος Δραγουμάνος. Η μάχη κράτησε εννέα ώρες και διεξάγονταν από σπίτι σε σπίτι μέσα στο χωριό, με μεγάλη σφοδρότητα.

*Η ομιλία του καπετάν Κρίτωνα, από στρατιωτική αναφορά. "Δεν είμαστε Βούλγαροι...". (Αρχείο ΔΙΣ/ΓΕΣ)

                Όταν έληξαν οι μάχες και αφοπλίστηκαν οι στρατιώτες, τους συγκέντρωσαν  και τους μίλησε ο ίδιος ο Κρίτων τονίζοντας ότι οι αντάρτες «μάχονται δια την ελευθερίαν του λαού και ότι είναι Έλληνες και όχι Βούλγαροι, ως διαδίδεται». Στη συνέχεια, αφαιρέθηκε ο ιματισμός τους και αφέθηκαν ελεύθεροι....

                Ο αξιωματικός που πραγματοποίησε την έρευνα, ο ανθυπίλαρχος του ΙΙ γραφείου της 25^ης Ταξιαρχίας Σ. Κυβόπουλος, υπογράμμισε ότι όλοι πολέμησαν με πείσμα, αυταπάρνηση και ηρωισμό χωρίς να παρουσιάσουν δειλία και σχεδόν κατανάλωσαν όλα τα πυρομαχικά τους. Έτσι οι αντάρτες κυρίως  πήραν ως λάφυρα 1400 μερίδες εφεδρικών τροφίμων, δύο μπρεν που τα είχαν καταστρέψει πριν οι σκοπευτές τους και τον ασύρματο, που με επέμβαση του ασυρματιστή Παυλίδη δεν καταστράφηκε, ενώ ο Παυλίδης προσχώρησε αμέσως στους αντάρτες.

*"Ουδεμία υλακή ηκούσθη..". (Αρχείο ΔΙΣ/ΓΕΣ)

       

                Και ο Κυβόπουλος μιλούσε για υποστήριξη ορισμένων κατοίκων προς τους αντάρτες και ανέφερε όπως του είπαν στρατιώτες, τα σκυλιά του χωριού εκείνη την βραδιά δεν αλυχτούσαν, σημάδι πώς είτε τα είχαν απομακρύνει ή χωρικοί, είτε αυτά συναντούσαν γνωστά τους πρόσωπα, που έμπαιναν τη νύχτα στο χωριό και δεν τους γαύγιζαν.

Η παρέμβαση της ηγεσίας για τη μάχη της Κυριακής

                Η εξέλιξη της μάχης της Κυριακής, υπήρξε τραυματική και αυτό φάνηκε από τις αντιδράσεις της ηγεσίας του στρατεύματος.

                Αμέσως διατάχθηκε και ο διοικητής της Μεραρχίας υποστράτηγος Αλ. Ασημακόπουλος να διενεργήσει έρευνα για τα γεγονότα της Κυριακής.

                Από τη διασωθείσα αναφορά του, με ημερομηνία 13 Ιανουαρίου 1947, που είχε κοινοποιηθεί και στα Ανάκτορα (Στρατιωτικός Οίκος Βασιλέως) εκτός του ΓΕΣ, προκύπτει ότι 500 έως 600 αντάρτες «καθοδηγούμενοι υπό κατοίκων Κυριακής» πραγματοποίησαν την επίθεση και κατέλαβαν τα πέριξ δεσπόζοντα υψώματα. «Δύναταί τις να είπη ότι η διοίκησις της διλοχίας αιφνιδιάσθη.΄Ηρξατο αμέσως σκληρός αγών φονευθέντος αμέσως του πρώτου διμοιρίτου.».

                Τέλος διαπίστωνε, ότι ουδεμία ένδειξη προδοσίας εκ μέρους αξιωματικών ή οπλιτών προκύπτει και ουδεμία λιποψυχία ή ολιγωρία υπάρχει για την εκτέλεση του καθήκοντός τους.

*Νεκρός ο ανθυπολοχαγός Γρηγόριος Δραγουμάνος

Και παράσημα…

                Ο Α/ΓΕΣ αντιστράτηγος Παναγιώτης Σπηλιωτόπουλος, θέλοντας να εξισορροπήσει τις εντυπώσεις και να τονώσει το φρόνημα των μαχομένων εξέδωσε διαταγή για την απονομή ηθικών αμοιβών, στους μαχητές της Κυριακής Έβρου, που είχαν πιαστεί αιχμάλωτοι, λαμβάνοντας υπόψη του και την εξέταση που έκανε ο διοικητής της VII Μεραρχίας υποστράτηγος Αλέξανδρος Ασημακόπουλος.

                Σε σχετική διαταγή του, που υπάρχει στα αρχεία της Διεύθυνσης Ιστορίας Στρατού κάνει λόγο για ηρωική μέχρις αυτοθυσίας αντίσταση των υπερασπιστών της Κυριακής και εξηγεί: «Το γεγονός ότι η διλοχία δεν κατώρθωσε να αποκρούση την επίθεσιν τόσον πολυπληθούς αλλά και επιτηδείου αντιπάλου, δεν μειώνει ποσώς το πραγματικώς αξιοθαύμαστον πολεμικόν πνεύμα, το οποίον επέδειξαν άπαντες οι αξ/κοί και οπλίται της διλοχίας. Αιφνιδιασθέντες κατόπιν επιτηδείων τεχνασμάτων των συμμοριτών βοηθηθέντων προς τούτο υπό ενίων ομοφρόνων κατοίκων του χωρίου, ημύνθησαν σθεναρώς επί 10 ολοκλήρους ώρας. Τοιούτοι άνδρες και τοιαύτα τμήματα, τιμούν το Στράτευμα εις το οποίον ανήκουν και υπόσχονται την ευόδωσιν του σκληρού και αιματηρού, κατά των εχθρών της Πατρίδος αγώνος. Είμαι υποχρεωμένος ν’ απονείμω τον δίκαιον έπαινον εις τους ήρωας της ΑΓ. ΚΥΡΙΑΚΗΣ. Το Γ΄ΣΣ, και η VΙΙ Μεραρχία να μοι υποβάλουν, κατά την κρίσιν των, προτάσεις ηθικών αμοιβών».

*Ο Απόστολος Πολυχρονίδης, νεαρό Αετόπουλο της ΕΠΟΝ από την Κυριακή και αργότερα πολιτικός πρόσφυγας στις ανατολικές χώρες. Φωτογραφία από το "Ριζοσπάστη".

Βεντήρης: Το γεγονός είναι αμείλικτον

                Ο διοικητής του Γ΄ ΣΣ αντιστράτηγος Κωνσταντίνος Βεντήρης σε επείγουσα απόρρητη αναφορά του προς το ΓΕΣ, στις 25 Ιανουαρίου, για τα γεγονότα της Κυριακής, υπογράμμιζε ότι «το όλον σύστημα ασφαλείας εν τη περιοχή ΕΒΡΟΥ εστηρίζετο κατά τας οδηγίας της Μεραρχίας κυρίως εις την αυτοάμυναν των τμημάτων και εις την υπό της VΙΙ Μεραρχίας ληφθείσαν ιδέαν: Ισχυράς αμυντικής οργανώσεως του χώρου σταθμεύσεως και σθεναράς αμύνης εν περιπτώσει προσβολής, ούτως ώστε η άμυνα να κρατήση 12-24 ώρας και της δυνατότητος ενισχύσεως του μαχομένου τμήματος υπό των γειτονικών εφεδρικών τμημάτων εντός 6-12 ωρών». Συνέχιζε όμως κατηγορώντας έμμεσα τη διοίκηση της Μεραρχίας ότι «η ιδέα αύτη της θεωρητικώς σταθερά, δεν προσαρμόζεται προς την τελευταίως δημιουργηθείσαν κατάστασιν εν τη περιοχή και την ισχυροποίησιν των συμμοριτών. Πλέον τούτου παρουσιάζει υπέρμετρον στατικόν πνεύμα, παρά τας επί τούτω διαταγάς του Σ.Σ.».

                Οι διοικήσεις της VII Μεραρχίας και της 25^ης  Ταξιαρχίας είχαν- κατά τον Βεντήρη- σαφείς πληροφορίες για τη συγκέντρωση ισχυρών ομάδων ανταρτών στην περιοχή του γειτονικού Κορύμβου. Η δύναμή τους υπολογίσθηκε, σε περισσοτέρους των 800 με προθέσεις επιθετικές εναντίον του λόχου του Μικρού Δερείου.

                Τις προθέσεις τους διέδιδαν οι ίδιοι οι αντάρτες και ήταν γνωστές στις διοικήσεις των μονάδων. «Εν τούτοις- υποστήριζε ο Βεντήρης- ουδεμία πρωτοβουλία των διοικήσεων ανελήφθη, είτε προς συγκέντρωσιν των δυνάμεων, ή μεταβολήν της στατικής πολιτικής, ή αναγνώρισιν δρομολογίων, ή τέλος και πρωτοβουλία επιθετικής προσπαθείας προς διάλυσιν της συμμοριακής συγκεντρώσεως. Ετηρήθη, αντιθέτως, παθητική στάσις και υπερβολική αυτοπεποίθησις εις το συλληφθέν σχέδιον της στατικής πεσσοειδούς διατάξεως. Εδώ ευρίσκονται τα αρχικά και σοβαρά αίτια της καταστροφής της διλοχίας Κυριακής».

                Πάντως παραδέχονταν ότι η τοπογραφική θέση της Κυριακής δεν ήταν ευνοϊκή για άμυνα διότι ήταν στο βάθος μιας βαθιάς και επιμήκους χαράδρας με υπερκειμένες εκατέρωθεν ράχες. Η διαμόρφωση αύτη, δεν επιτρέπει αμυντική ισχύ και ούτε παρατεταμένη άμυνα της φρουράς. Αντίθετα μάλιστα παρέχει  στον επιτιθέμενο πολλές δυνατότητες κύκλωσης του χωριού από όλες τις πλευρές και εξουδετέρωσης της άμυνας. «Πάσα προσπάθεια του αμυνομένου επ’ ωφελεία του ελιγμού της αμύνης ή και εξόδου εκ του κλοιού, είναι καταδικασμένη εις αποτυχίαν. Εις παρομοίας περιπτώσεις η σωτηρία του αμυνομένου εξαρτάται εκ της επεμβάσεως των ενισχύσεων» συμπέραινε ο διοικητής του Γ’ ΣΣ.

                Μια άλλη επισήμανση του Βεντήρη, που συμπίπτει και με τα όσα έγραψε ο Βαγγέλης Κασάπης ή Κρίτων. Ότι δηλαδή οι πληροφορίες έφεραν τους κατοίκους του χωριού Κυριακή «κατά μεγίστην πλειονότητα φίλους των συμμοριτών, του εθνικόφρονος πληθυσμού όντως πολύ επτοημένου διά ν’ αντιδράση. Ασφαλέστατα ούτοι προπαρεσκεύασαν και εβοήθησαν διά την καταστροφήν της Διλοχίας. Και ο παράγων ούτος δεν ελήφθη υπ’ όψιν υπό των διοικήσεων Ταξιαρχίας και Μεραρχίας, καίτοι πολλά ατυχήματα, τμημάτων Στρατού, οφείλονται κατά μέγα μέρος εις την συνδρομήν των κατοίκων εν τη ζώνη VΙΙ μεραρχίας».

                Και κάτι άλλο:  «Ο καιρός ήτο χιονώδης, η επέμβασις ενισχύσεων προβληματική».

                Επιπλέον πολύ σημαντικό ήταν το θέμα των ενισχύσεων. Οι ενισχύσεις δεν έφτασαν  έγκαιρα στον προορισμό τους, λόγω της χιονοθύελλας. Στην Κυριακή έφτασαν το απόγευμα της 9^ης Ιανουαρίου δηλαδή μετά από ένα τριήμερο. Οι αντάρτες είχαν παραμείνει στην Κυριακή έως το μεσημέρι 8^ης  Ιανουαρίου.

                Με έκδηλη δυσαρέσκεια ο Βεντήρης υπογράμμιζε: «Αι διοικήσεις δεν επέτυχαν και οι συμμορίται απήλθον ανενόχλητοι. Η αντίληψις αύτη παρουσιάζει έκδηλα σημεία αποφυγής της μάχης».

                Και κατέληγε: «Το γεγονός Κυριακής είναι αμείλικτον».

                Το χιόνι του Έβρου, βάφονταν κόκκινο, από το αίμα που χύνονταν. Η κατάρα του εμφυλίου πολέμου, εξακολουθούσε να αλληλοαφανίζει τους Έλληνες….

Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης