ΔΕΚΕΜΒΡΙΑΝΑ 1944: Η ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΟΥ ΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΛΕΩΝΙΔΑ ΣΠΑΗ

*Έτσι άρχισαν τα Δεκεμβριανά...

Παρουσιάζει και σχολιάζει ο Ανδρέας Μακρίδης

Με αίσθηση προσφοράς στο αναγνωστικό κοινό αναδημοσιεύουμε σήμερα ένα βαρυσήμαντο άρθρο για τον ματωμένο Δεκέμβριο του 1944, γραμμένο από έναν από τους πρωταγωνιστές του, τον υφυπουργό Στρατιωτικών, Λεωνίδα Σπαή (1) .

Το άρθρο του στρατηγού Σπαή, δημοσιεύθηκε στο περιοδικό "Πολιτικά Θέματα" που εξέδιδε ο Γεώργιος Ράλλης, στο τεύχος της 4ης Δεκεμβρίου του '76. Στον απόηχο της κυπριακής τραγωδίας και στο δημοκρατικό κλίμα που κυριαρχούσε κατά τη μεταπολίτευση, ο παλαίμαχος στρατιωτικός και πολιτικός αποφασίζει να μεταφέρει την εμπειρία του από τα Δεκεμβριανά, με αποκαλύψεις τις οποίες δεν είχε περιλάβει στην αυτοβιογραφία του με τίτλο "Πενήντα χρόνια στρατιώτης στην υπηρεσία του Έθνους και της Δημοκρατίας" που είχε εκδώσει το 1970.

Παρουσιάζουμε αυτούσιο το άρθρο του στρατηγού Σπαή με ορισμένα δικά μας σχόλια. Μία αναλυτικότερη μελέτη της πορείας προς το αδιέξοδο του Δεκεμβρίου, θα επισκίαζε το άρθρο που παρουσιάζουμε. Αρκούμαστε να πούμε πως η οριστική ρήξη μεταξύ της αστικής και της εαμικής παράταξης, σημειώνεται κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων για την συγκρότηση του νέου ελληνικού στρατού: Στην πρώτη φάση των διαπραγματεύσεων, στις 23 Νοεμβρίου, ο Γ. Παπανδρέου αποδέχεται την πρόταση του ΕΑΜ για γενικό αφοπλισμό όλων των ενόπλων ελληνικών δυνάμεων και συγκρότηση του ελληνικού στρατού από μηδενική βάση. Στην συμφωνία αυτή αντιδρούν οι Βρετανοί και ο Γ. Παπανδρέου υπαναχωρεί.

*Ο στρατηγός Λεωνίδας Σπαής

Το ΕΑΜ επανέρχεται με νέα πρόταση του Ηλία Τσιριμώκου, που προβλέπει δημιουργία προπλάσματος ελληνικού στρατού από δυνάμεις του ΕΛΑΣ (στρατιώτες και αξιωματικούς) που θα συγκροτήσουν μία Ταξιαρχία, αριθμητικά ίση με την Ταξιαρχία που θα δημιουργηθεί από τις υπόλοιπες φιλοαστικές δυνάμεις (Ορεινή Ταξιαρχία, Ιερός Λόχος, ΕΔΕΣ). Ο Γ. Παπανδρέου αποδέχεται φραστικά την πρόταση και αναλαμβάνει να προβεί σε φραστικές διορθώσεις. Από πλευράς ΚΚΕ, ο Γ. Σιάντος δεν αποδέχεται το προϊόν της διαπραγμάτευσης, θέτοντας επιπρόσθετο όρο, να δράσουν οι δύο Ταξιαρχίες από κοινού ως "μεικτά Σώματα". Σε κάθε περίπτωση, την επομένη μέρα, στις 28 Νοεμβρίου, ο Γ. Παπανδρέου ανακοινώνει "Συμφωνία", στην οποία οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ αποτελούν μονάχα το 1/3 του νέου ελληνικού στρατιωτικού σώματος- κάτι που προκαλεί τη δημόσια καταγγελία του Γ. Παπανδρέου από πλευράς ΕΑΜ. Ακολουθεί το ναυάγιο μιας ακόμη διαπραγμάτευσης στις 29 Νοεμβρίου και η σκλήρυνση της στάσης της Αριστεράς, η οποία πλέον επιστρέφει στην αρχική της πρόταση, που είχε απορριφθεί.

*Η κυβέρνηση Εθνικής Ενότητας του Γεωργίου Παπανδρέου, 

πριν παραιτηθούν οι εαμικοί υπουργοί

Στις 30 Νοεμβρίου ανακοινώνεται η επανασύσταση της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ, ενώ οι ΕΑΜικοί υπουργοί παραιτούνται από την κυβέρνηση. Την επόμενη μέρα, ο Βρετανός στρατηγός Ρ. Σκόμπυ, διατάσσει τη διάλυσή του ΕΛΑΣ επικαλούμενος τα δικαιώματα που του παραχωρούσε η Συμφωνία της Καζέρτας. Ο ΕΛΑΣ αρνείται να αφοπλιστεί και εκπονείται σχέδιο στρατιωτικής αντίπραξης σε ενδεχόμενο "πραξικόπημα της Αντίδρασης"- το οποίο πιθανότατα διαρρέει στην αντίπαλη παράταξη, η οποία βεβαιώνεται ότι το ΚΚΕ ετοιμάζει βίαιη κατάληψη της εξουσίας. Την ίδια μέρα, ανακοινώνεται από το ΕΑΜ συλλαλητήριο στο κέντρο της Αθήνας για την 3η Δεκεμβρίου και γενική απεργία την 4η Δεκεμβρίου. Το συλλαλητήριο απαγορεύεται από την Αστυνομία, αλλά πραγματοποιείται ενάντια στην απαγόρευση. Η κατάληξή του είναι γνωστή: Είκοσι και πλέον άοπλοι διαδηλωτές πέφτουν νεκροί από πυρά της Αστυνομίας (πιθανότατα με την υποψία πως σκόπευαν στην κατάληψη υπουργείων στο πλαίσιο οργανωμένης Ανταρσίας), ενώ οι τραυματίες ξεπερνούν τους 100. Η εμφύλια σύρραξη ξεκινά...

*Το συλλαλητήριο στην Πλατεία Συντάγματος

ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ '44

Μόλις άρχισαν οι συγκρούσεις της 3ης Δεκεμβρίου, ο υφυπουργός Στρατιωτικών, στρατηγός Π. Σαρηγιάννης παραιτήθηκε και τον διαδέχθηκα εγώ. Η παραίτηση του Σαρηγιάννη οφειλόταν στο γεγονός ότι τμήμα του ΕΛΑΣ είχε συλλάβει το γιό του και απειλούσε να τον εκτελέσει.

Τον διαδέχθηκα στη θέση του υφυπουργού (με υπουργό τον Πρωθυπουργό, Γ. Παπανδρέου) παρά τις κάποιες αντιρρήσεις μου, κι αυτό γιατί προείχε το γεγονός ότι κατά τη γνώμη μου το Κίνημα των αριστερών ήταν αδικαιολόγητο. Πίστευα ακόμα ότι ήταν δυνατόν οι διαφορές με τους Αρχηγούς του ΕΑΜ να λυθούν ειρηνικά και φιλικά και να παραγκωνίσουμε τους Άγγλους, στη μεσολάβηση των οποίων ούτε και εγώ έτρεφα ιδιαίτερη προτίμηση.

Πριν από την υπουργοποίησή μου και από τα τέλη Οκτωβρίου είχα αναλάβει Γενικός Διευθυντής του Υπουργείου Στρατιωτικών. Οι εργασίες της Επιτροπής για την ανασυγκρότηση ενός νέου Εθνικού Στρατού της οποίας ήμουν Πρόεδρος, σταμάτησαν στις 25 Νοεμβρίου λόγω αρνήσεως των αξιωματικών του ΕΛΑΣ να συνεχίσουν.

Ο ΕΛΑΣ

Η κατοπινή προπαγάνδα της Άκρας Δεξιάς διαστρέβλωσε πολύ τα πράγματα και μιλάει για αγράμματους "καπεταναίους" και αξιωματικούς του ΕΛΑΣ. Η αλήθεια είναι, και πρέπει να την πω, ότι από τους αξιωματικούς του ΕΛΑΣ, οι 1000 περίπου ήταν μόνιμοι αξιωματικοί, απότακτοι των κινημάτων 1933 και 1935 και της δικτατορίας Μεταξά. Στο ΕΛΑΣ ήσαν διοικηταί μονάδων, μεγάλων και τακτικών. Όλοι αυτοί ελέγοντο έφεδροι εκ μονίμων. Ήσαν αξιωματικοί με μόρφωση και όλοι σχεδόν ανώτεροι διπλωματούχοι της Σχολής Πολέμου με μεγάλη πολεμική πείρα και ικανότητα.

Εκτός απ' αυτούς, στον ΕΛΑΣ είχαν ενταχθή και άλλοι 2000 περίπου κατώτεροι έφεδροι αξιωματικοί του Ελληνικού στρατού, οι οποίοι είχαν μετάσχει του Ιταλοελληνικού πολέμου.

Συμμαθητές μου ή συμπολεμιστές μου οι περισσότεροι, ήλθαν και με βρήκαν αρχές Νοεμβρίου στο Υπουργείο. Μου είχαν εμπιστοσύνη. Δεν ήσαν συνειδητοί κομμουνιστές, αλλά πάνω απ' όλα ήταν πατριώτες και αντιφασίστες. Οι περισσότεροι δεν ήθελαν τη ρήξη με την Κυβέρνηση. Όταν άρχισαν τα Δεκεμβριανά, αρκετοί εγκατέλειψαν τον ΕΛΑΣ και ήλθαν στο Υπουργείο να τεθούν στο πλευρό της Κυβερνήσεως. Όταν ήλθε ο Πλαστήρας και τους κάλεσε με προκήρυξή του να αποχωρήσουν, προστέθηκαν άλλοι διακόσιοι ακόμα. Αλλά και αυτοί, που ακολούθησαν την ηγεσία στην αδιαλλαξία της, δεν εστερούντο πατριωτισμού και πολεμικών τίτλων.

*Πλατεία Συντάγματος: Ο αιματηρός Δεκέμβριος 1944 

Η ΔΕΞΙΑ ΠΑΡΑΤΑΞΗ

Δεν το κρύβω πως την εποχή των Δεκεμβριανών, αντιμετώπισα ένα σοβαρό συνειδησιακό πρόβλημα. Ψυχικά ήμουν με το ΕΑΜ, οι αγώνες μου ήταν δημοκρατικοί και αντιβασιλικοί. Σ' αυτούς που έδρασαν εναντίον των κατακτητών, από την αρχή, ή τουλάχιστον αμέσως μετά το Στάλινγκραντ, ανήκει η πρωτοπορεία του αγώνα και ο πατριωτικός έπαινος. Τέτοιοι ήταν πολλοί από τα στελέχη και τα μέλη του ΕΑΜ, του ΕΔΕΣ και της ΕΚΚΑ.

Αντίθετα μ' εκείνους που έδρασαν μετά την ανατροπή του Μουσολίνι και την συνθηκολόγηση της Κυβερνήσεως Μπαντόλιο (8.9.1943) δεν συμβαίνει πάντοτε το ίδιο, διότι πλέον ο πόλεμος είχε κριθή. Πολλοί από τους αξιωματικούς αυτούς, ακροδεξιών και φιλοβασιλικών φρονημάτων, καιροσκόποι και κερδοσκόποι, είχαν μέχρι τότε συνεργασθή στενότατα με τον κατακτητή (σαν Γενικοί Γραμματείς Υπουργείων, σαν Φρούραρχοι, σε θέσεις εφοδιασμών κ.ά.).

Οι ανώτεροι αξιωματικοί και στρατηγοί αυτοί, τόσον οι επικεφαλής των προδοτικών Ταγμάτων Ασφαλείας, όσον και εκείνοι που διέμεναν στην Αθήνα, όφειλαν και είχαν πατριωτικό καθήκον, όχι μόνο να μην προσχωρήσουν στους κατακτητές, αλλά να ανέβουν στα ελληνικά βουνά και να αναλάβουν απελευθερωτικό αγώνα. Οι κύριοι υπεύθυνοι για την κατάσταση αυτή, ήσαν οι εν ενεργεία στρατηγοί και ιδίως ο στρατάρχης Παπάγος, ο οποίος όφειλε να αναπτύξη σχετική πρωτοβουλία. Όμως οι στρατηγοί είχαν πιστέψη ότι ο πόλεμος είχε κριθή υπέρ του Άξονα και πως το τέρμα του ήταν ζήτημα χρόνου. Πράγματι επίστευαν ενδόμυχα ότι αν νικούσαν οι Γερμανοί, αυτοί πάλι θα κυβερνούσαν την Ελλάδα, όπως έγινε δυστυχώς και σε άλλες χώρες μεταπολεμικώς. Μακρυά από τις δάφνες της Εθνικής Αντιστάσεως, η Άκρα Δεξιά δεν είχε πλέον τίποτα άλλο να κάνη παρά να τρέφη οργή και μίσος εναντίον καθενός που είχε πολεμήσει στο πλευρό του ΕΑΜ τον κατακτητή.

*Μάχες με Άγγλους στην οδό Κοραή

ΠΟΡΕΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

Από φίλους μου αξιωματικούς του ΕΛΑΣ είχα πληροφορηθή ότι στις 14 Νοεμβρίου είχε αποφασισθή απ' τα στελέχη του ΕΑΜ και ΚΚΕ, στο σπίτι του πατέρα του Βελουχιώτη στη Λαμία, να καταληφθή βίαια η εξουσία. (2) Έμαθα παράλληλα ότι οι σχετικές αντιρρήσεις ήσαν πολλές και μέσα στο ΕΑΜ και μέσα στο ΚΚΕ.

Ήξερα π.χ. ότι ο Σαράφης ήταν αντίθετος με μια τέτοια ιδέα. Μου το ομολόγησε κατ' επανάληψη σαν βουλευτής στη Βουλή, όπου κάναμε στενή παρέα. Μετά την καταδίκη μας στο Κίνημα του 1935, μείναμε 10 μήνες στο ίδιο κελλί και η φιλία μας ήταν από τότε μεγάλη. Επειδή διαφωνούσε, γι' αυτό δεν έλαβε ο Σαράφης μέρος στα Δεκεμβριανά. "Με έβαλαν στη Γκαζέρτα να υπογράψω να είμαι υπό τον Σκόμπυ και στα Δεκεμβριανά ήθελαν να κάνω το αντίθετο". Ο Σαράφης, πέρα από ικανός αξιωματικός ήταν πατριώτης και μετριοπαθής ηγέτης.

Η θέση μου στα Δεκεμβριανά και η ένταξή μου στο στρατόπεδο Παπανδρέου δεν ήταν μια συνειδητή αντιεαμική στάση. Οι τότε Υπουργοί Καρτάλης και Σαρηγιάννης, ο πρώην Υπουργός Ν. Τζερμιάς και εγώ, καταβάλλαμε κάθε προσπάθεια να εμποδισθή η πορεία προς τη σύγκρουση. Ανάμεσα στις άλλες επαφές, πήγαμε όλοι μαζί στα γραφεία του ΕΑΜ και το ΚΚΕ. Αυτοί ήσαν χωρισμένοι σε δύο παρατάξεις. Ο Σιάντος, ο Πορφυρογένης και πολλοί άλλοι δεν ήθελαν να οδηγηθούμε στην σύγκρουση. Οι υπόλοιποι που επεκράτησαν τελικά ήταν αδιάλλακτοι. Ανάμεσά τους οι Παρτσαλίδης, Ιωαννίδης (3), Μάντακας (4) και Σαμαρινιώτης (Τζίμας). Η συμπεριφορά τους απέναντί μας ήταν βάναυση, προσβλητική και απειλητική. Όλοι μας είμαστε "προδότες" και "φασίστες". Με τον Μάντακα είμαστε από παλιά γνώριμοι, προσπαθούσα να τον μεταπείσω. Τίποτα. Από τους τέσσερις Υπουργούς των σοσιαλιστών, οι Σβώλος, Ασκούτσης και Άγγελος Αγγελόπουλος, παρέμειναν τα Δεκεμβριανά στην Αθήνα κρατώντας ουδέτερη στάση (5). Ο τέταρτος όμως, ο Ηλίας Τσιριμώκος, ακολούθησε το Αρχηγείο του ΕΑΜ στα Πατήσια, υπερβάλλοντας κι αυτό το ΚΚΕ σε ζήλο και αδιαλλαξία.

*Τα αγγλικά τεθωρακισμένα εν δράσει στους δρόμους της Αθήνας

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΑΓΓΛΩΝ

Νομίζω ότι το χαρακτηριστικώτερο σημείο των Δεκεμβριανών, είναι οι Άγγλοι και ο ρόλος τους εκείνη την εποχή. Δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι στη Γκαζέρτα, ο ίδιος ο ΕΛΑΣ και οι έξι Υπουργοί του ΕΑΜ αναγνώρισαν τον Σκόμπυ σαν διοικητή των εν Ελλάδι στρατιωτικών δυνάμεων.

Οφείλω να παραδεχθώ, ότι όταν εκείνη την εποχή λέμε "Κυβέρνηση Παπανδρέου" εννοούμε τους Άγγλους που ήσαν πίσω μας και κινούσαν τα νήματα. Στο Υπουργείο Στρατιωτικών λ.χ. που ήταν ο Παπανδρέου Υπουργός και εγώ Υφυπουργός, η ελληνική αρμοδιότητα ήταν σε θέματα μισθολογικά ενώ η σχεδίαση και η εκτέλεση των επιχειρήσεων γινόταν κυριαρχικά από τον Σκόμπυ. Δεν μπορώ να πω ότι η κατάστασις αυτή δεν με ενοχλούσε. Γι' αυτό και επανειλημμένως προσπάθησα, και πριν και μετά την άφιξη του Πλαστήρα, να βρεθή ένας τρόπος συνδιαλλαγής μεταξύ μας. Όμως οι ηγέτες του ΕΑΜ και του ΚΚΕ επέμεναν στην αδιαλλαξία. Είχαν ίσως δίκαιο να δυσπιστούν απέναντι στις προθέσεις των Άγγλων, αλλά όπως και αυτούς, έτσι και εμάς, οι Άγγλοι μας είχαν δέσει με την συμφωνία της Γκαζέρτας.

Παράλληλα, εμείς της Κυβερνήσεως, ξέραμε και δύο παρασκηνιακά σημεία, που τα αγνοούσαν οι Αριστεροί: Την συμφωνία της Γιάλτας ανάμεσα στους Μεγάλους σχετικά με την Ελλάδα, και την στάση του Ποπώφ, αρχηγού της Ρωσικής Αποστολής (6). Τον έβλεπα πολύ συχνά κατά την διάρκεια των Δεκεμβριανών στο ξενοδοχείο της "Μεγάλης Βρεττανίας". Ο Ποπώφ μου έλεγε για τους ηγέτες του ΕΑΜ και το Κίνημά τους: "Ούτε μας ρώτησαν, ούτε μας ακούν. Όλα τα κάνουν εν αγνοία μας". Οι Άγγλοι μέχρι τις 15 Δεκεμβρίου, όταν τότε μόνο φαίνεται να έπεισε ο Τσώρτσιλ τον Ρούζβελτ να τον συνδράμη στην Ελλάδα, τα είχαν χαμένα και εφοβούντο για την εξέλιξη των επιχειρήσεων. Αλλά και μετά ακόμη, οι Άγγλοι βιάζονταν για την επίτευξη συμφωνίας και ήξεραν πως όσο και αν ενίσχυαν την Κυβερνητική παράταξη, εμάς, δεν ήταν καθόλου εύκολη η ήττα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ.

*Η υπογραφή της συμφωνίας της Βάρκιζας, από τα μέλη του ΕΑΜ

Θυμάμαι το πόσο πιέστηκε η Κυβέρνηση Πλαστήρα (και στην οποία ήμουν Υπουργός Στρατιωτικών) να γίνη η συμφωνία της Βάρκιζας. Ο Σκόμπυ και ο Λήπερ μας έλεγαν: "Ή συμφωνείτε με το ΕΑΜ για ανακωχή ή σας παρατάμε και φεύγουμε". Να γιατί πίστευα και πιστεύω ότι το ΕΑΜ μπορούσε με ειρηνικό τρόπο και παρά τις υποχωρήσεις στις οποίες εξαναγκαζόταν, να κέρδιζε περισσότερα.

ΣΤΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΤΑΓΜΑΤΑ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ

Κατά τη γνώμη μου, ένας σοβαρός λόγος της αδιαλλαξίας του ΕΑΜ ήταν η διαπίστωσή του από τον αριθμό των Αγγλικών δυνάμεων τις οποίες νόμιζε πολύ περισσότερες. Μέχρι τις αρχές Δεκεμβρίου, το σύνολο των Αγγλικών δυνάμεων δεν υπερέβαινε τους 5000 άνδρες. Η μικρή αυτή δύναμις φαίνεται να εξέπληξε τους ηγέτες του ΕΑΜ. Όταν όμως είδαν ότι οι Αγγλικές δυνάμεις ήσαν ελάχιστες και δεν μπορούσαν να ανταπεξέλθουν σε δυναμική αναμέτρηση, απεφάσισαν να τηρήσουν σκληρή γραμμή και να καταλάβουν την εξουσία.

Έκτοτε το ΕΑΜ δεν ελάμβανε καθόλου υπόψη του τις διαταγές του Σκόμπυ, του οποίου εν τούτοις είχε αναγνωρίσει την ηγεσία, στην Γκαζέρτα. Ούτε και τις αποφάσεις της Κυβερνήσεως στην οποία μετείχαν έξι Υπουργοί του. Κατά τον ΕΛΑΣ είχε δύναμη 30.000 ανδρών που έφτασε τις 70.000 τέλος Νοεμβρίου. (7)

Η σύγκρισις ήταν συντριπτική, οι Άγγλοι είχαν σχεδόν πανικοβληθεί. Μετά την έναρξη των Δεκεμβριανών, κατόπιν εισηγήσεως του Σκόμπυ, υπέγραψα απόφαση για την συμμετοχή του Στρατού στις επιχειρήσεις των Αθηνών. Από τα 10 Τάγματα Εθνοφυλακής που είχαμε συγκροτήσει, χρειάζεται να αναφέρω ότι τα 8 είχαν προσχωρήσει στον ΕΛΑΣ. το ΕΑΜ είχε καταλάβει ολόκληρη την Αθήνα, εκτός της Πλατείας Συντάγματος. Με 5 τανκς, αν είχε, θα είχε γίνει αμέσως κύριος της καταστάσεως.

Στις 12 Δεκεμβρίου, έρχεται ο Παπαρρόδου (επιτελής του Γρίβα και μετά Μεγάλος Αυλάρχης) και ζητάει πανικόβλητος βοήθεια. Τους είχε αποκλείσει στο Θησείο μια δύναμη του ΕΛΑΣ υπό τον δικηγόρο Γεώργιο Οικονομόπουλο. Στέλνω 60 αξιωματικούς, από τους 200 που στρατωνίζονταν στο Επιτελείο και εχρησιμοποιούντο σαν μάχιμοι οπλίτες σχεδόν να καταφέρουν να διασώσουν τον Γρίβα και τους δικούς του.

Τότε αποφασίστηκε να χρησιμοποιηθούν κατά του ΕΑΜ τα Τάγματα Ασφαλείας. Η εισήγηση ήταν των Άγγλων και η απόφαση δική μου. Ήταν πόλεμος πλέον και κάθε μέτρο φαίνεται "επιβεβλημένο". Δεν θέλω να δικαιολογήσω την πράξη μου, αλλά δεν γινόταν αλλιώς, η στρατιωτική μας δύναμη ήταν ανύπαρκτη.

Συνολικά υπήρχαν 27.000 άνδρες των Ταγμάτων Ασφαλείας. Χρησιμοποιήσαμε 12.000 τους λιγώτερο εκτεθειμένους και οπωσδήποτε κανένα από τα σημαίνοντα στελέχη. Τους ντύσαμε και τους εξοπλίσαμε - αφού τους πήραμε από τα στρατόπεδα συγκεντρώσεως, κυρίως στο Γουδί - στου κτίριο των Παλαιών Ανακτόρων, τη σημερινή Βουλή. Εκεί στα υπόγεια υπήρχαν αποθήκες ιματισμού και οπλισμού. Δημιουργήθηκαν νέα Τάγματα Εθνοφυλακής και έτσι κατορθώθηκε μια ισορροπία δυνάμεων. Δεν είναι αλήθεια ότι δεν χρησιμοποιήθηκαν Τάγματα Ασφαλείας στα Δεκεμβριανά, όπως τότε και αργότερα ισχυρίζονταν Άγγλοι και Έλληνες. Χρησιμοποιήθηκαν οι μισοί περίπου από όσους είχαν συλληφθή και αυτή είναι η αλήθεια, που την αποκαλύπτω σήμερα. Όπως ακόμα, ότι στα Δεκεμβριανά δεν πολέμησαν ούτε ο Παπαδόπουλος, ούτε ο Μακαρέζος. Ο πρώτος ήταν υπασπιστής του Παυσανία Κατσώτα, τότε στρατιωτικού διοικητού Αθηνών. Ο δεύτερος ήταν γραμματέας στο υπασπιστήριό μου, ως Υφυπουργού Στρατιωτικών.

*Η ανατίναξη του κτιρίου της Γενικής Ασφάλειας στη γωνία των οδών Πατησίων και Στουρνάρη. Φωτογραφία Πέτρου Πουλίδη (Αρχεία ΕΡΤ)

ΜΕΡΙΚΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Νομίζω πως τα Δεκεμβριανά ήταν μια δοκιμασία για όλους μας. Μας δίδαξαν πού μπορούν να μας οδηγήσουν η αδιαλλαξία και η προσπάθεια του ενός να μην ανεχθή τον άλλο Έλληνα. Τότε βρίσκουν έδαφος οι ξένοι και αλωνίζουν, τότε και οι δύο πλευρές αναγκάζονται να κάνπουν πράγματα που δεν συμβιβάζονται με την συνείδησή τους. Νομίζω ότι χρειάζεται να ιδωθή και ο Γ. Παπανδρέου με αφανάτιστη κρίση. Με τις πρώτες συγκρούσεις του Δεκεμβρίου εκλονίστηκε. ήταν τρομερά αντικομμουνιστής και δεν ήθελε επί Πρωθυπουργίας του να συνταυτισθή το όνομά του με ένα δεύτερο εθνικό διχασμό. Από την Τρίτη, 5 Δεκεμβρίου είχε περιπέσει σε κατάσταση αμηχανίας και αναποφασιστικότητας: "Τι θα κάνουμε Λεωνίδα, μου έλεγε. Πώς ξεμπλέκουμε τώρα; Τι λαβύρινθος είναι αυτός". Η αδράνειά του αυτή, έγινε αιτία να κλονισθή η εμπιστοσύνη των Άγγλων στο πρόσωπό του (Μακ Μίλλαν, Σκόμπυ, Λήπερ) και να αποφασίσουν να αντικατασταθή. (8) Εργάστηκε για τη λύση Πλαστήρα και πιστεύω πως αν το ΕΑΜ τον βοηθούσε, θα είχε σταματήσει ενωρίτερα η ανάμιξη των Άγγλων. Ήξερα τους στόχους τους. Μόλις και ο Πλαστήρας τους έβγαλε απ' το αδιέξοδο με το κύρος του, τον πέταξαν σαν στιμμένο λεμόνι. Όπως τον Κανελλόπουλο, τον Βενιζέλο και τόσους άλλους προηγουμένως. Δυστυχώς το κατόρθωναν αυτό γιατί είμαστε διχασμένοι. Τα παθήματα, μαθήματα. Τα Δεκεμβριανά είναι ο καθρέφτης των σφαλμάτων όλων μας.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1) Ο στρατηγός Σπαής γεννήθηκε στο Μήγυρι της Άρτας το 1893. Ακολούθησε στρατιωτική καριέρα, λαμβάνοντας μέρος στους Βαλκανικούς Πολέμους, στο Κίνημα της Εθνικής Άμυνας του Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1916, στην εκστρατεία στην Κριμαία, στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο και την Μικρασιατική Εκστρατεία. Υπήρξε μάρτυρας κατηγορίας στην πολύκροτη "Δίκη των Έξι", ενώ διετέλεσε και διοικητής σε σειρά στρατιωτικών σχολών. Βενιζελικών πεποιθήσεων, ο Λ. Σπαής μετείχε στο αποτυχημένο κίνημα του Πλαστήρα, τον Μάρτιο του 1935, για το οποίο αποτάχθηκε από το στράτευμα. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας του Μεταξά, ο Σπαής εξορίστηκε στην Πάρο και την Σκιάθο, ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής, ανέπτυξε αντιστασιακή δράση στις γραμμές του ΕΔΕΣ, για την οποία και συνελήφθη από τους Ιταλούς και φυλακίστηκε στην Ιταλία. Το 1943, η κυβέρνηση της Μέσης Ανατολής ανακοινώνει την επαναφορά του στο στράτευμα. Το 1944 μετέχει στην υπό τον Γ. Παπανδρέου κυβέρνηση εθνικής ενότητας με την ιδιότητα του υφυπουργού Στρατιωτικών. Αποστρατεύεται το 1946 για να ακολουθήσει πολιτική καριέρα, πολιτευόμενος με την ΕΠΕΚ του Πλαστήρα, με την οποία θα εκλεγεί και βουλευτής το '50, το '51 και το '56.

Ο Λ. Σπαής τιμήθηκε δύο φορές με το Χρυσούν Αριστείον Ανδρείας, το Χρυσούν Σταυρόν του Γεωργίου Α', τον Χρυσούν Σταυρόν του Σωτήρος, τον Πολεμικό Σταυρό Α' Τάξεως - ενώ χρίσθηκε και Ανώτερος Ταξιάρχης του Τάγματος του Φοίνικος. Πέθανε στην Αθήνα το 1980, σε ηλικία 87 ετών.

2) Η αναφορά αυτή του Σπαή, δεν επιβεβαιώνεται από τις μαρτυρίες. Πράγματι, στην περίφημη, "Σύσκεψη των Καπεταναίων στη Λαμία", ο Άρης Βελουχιώτης είχε προτείνει την είσοδο του ΕΛΑΣ στην Αθήνα, κάτι που είχε πράξει ο ΕΛΑΣ και στη Θεσσαλονίκη, με πρωτοβουλία των επικεφαλής του στη Μακεδονία, Ευριπίδη Μπακιρτζή και Μάρκου Βαφειάδη. Μπαίνοντας στη Θεσσαλονίκη, ο ΕΛΑΣ είχε παραβιάσει τη Συμφωνία της Καζέρτας, (βάσει της οποίας, η Αθήνα και η Θεσσαλονίκη θα έμεναν εκτός του ελέγχου των ελλήνων ανταρτών), αλλά είχε επικαλεστεί τη συμφωνία που είχαν συνάψει τα εθνικιστικά σώματα του Τσαούς Αντών με τα- φιλοσυμμαχικά πλέον- βουλγαρικά στρατεύματα εναντίον του ΕΛΑΣ.

*Ο Βελουχιώτης στη Λαμία, όταν έγινε η σύσκεψη των καπετανέων του ΕΛΑΣ.  
Από αριστερά, διακρίνονται οι Ακρίτας (Δ. Φράγκος), Αμάρμπεης (Θόδωρος Καλλίνος), Κικίτσας (Σαράντης Πρωτόπαππας), Καρατζάς (Ιερώνυμος Τρωιάνος), Ορέστης (Ανδρέας Μούντριχας), Μάρκος, Άρης, Μπουκουβάλας (Δημήτρης Τάσος), Λευτεριάς (Βαγγέλης Παπαδάκης), Κίσσαβος (Γιώργος Μπλάνας), Ηρακλής (Ηλίας Καρράς) και Λασσάνης (Θανάσης Γκένιος).

Στη σύσκεψη της Λαμίας, οι καπετάνιοι του ΕΛΑΣ, συμφώνησαν με την πρόταση του Άρη Βελουχιώτη για είσοδό τους στην Αθήνα, αλλά αρνήθηκαν να λάβουν σχετική πρωτοβουλία χωρίς την έγκριση του ΚΚΕ.

3) Η μαρτυρία αυτή του Σπαή για τον Γιάννη Ιωαννίδη, έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, καθώς ο Ιωαννίδης στα δικά του απομνημονεύματα, παρουσιάζει τον Δεκέμβρη του '44 ως συνειδητό σχεδιασμό του Σιάντου και τον εαυτό του αμέτοχο και απληροφόρητο. Το άρθρο του Λ. Σπαή, διαψεύδει πλήρως το πνεύμα της αφήγησης του Ιωαννίδη.

4) Ο κρητικός στρατηγός Μανώλης Μάντακας, υπήρξε κι αυτός εμβληματική μορφή του βενιζελικού χώρου. Έχοντας παραιτηθεί από το στράτευμα μετά το πραξικόπημα των Παπάγου- Ρέππα- Οικόνομου με το οποίο επανήλθε η βασιλεία στην Ελλάδα, ο Μάντακας πρωτοστάτησε στο κίνημα της Κρήτης ενάντια στη δικτατορία του Μεταξά, το 1938. Από τον Σπαή εμφανίζεται ως σκληρός και αδιάλλακτος- δείγμα ότι η εμφύλια σύγκρουση, τουλάχιστον το Δεκέμβριο του '44, είχε και μία ενδοβενιζελική παράμετρο.

5) Η Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας του Αλέξανδρου Σβώλου μετείχε στο ΕΑΜ, αλλά είχε διαχωρίσει τη θέση της από εκείνη του ΚΚΕ μετά την 28η Νοεμβρίου του '44, χωρίς να έχει το ειδικό βάρος να αποτρέψει τη διολίσθηση στην ένοπλη σύγκρουση. Μεσούντος και του εμφυλίου αργότερα, η ΕΛΔ θα αντιταχθεί και στη συγκρότηση ξεχωριστής "κυβέρνησης του βουνού" εκ μέρους του ΚΚΕ.

6) Το ερώτημα για το αν η ηγεσία του ΚΚΕ είχε λάβει γνώση των συμφωνηθέντων στη Γιάλτα- και σε ποιο βαθμό- εξακολουθεί να παραμένει αναπάντητο. Μια κατ' αρχήν θετική απάντηση δίνει πάντως στα απομνημονεύματά του ο ηθοποιός Λυκούργος Καλλέργης, τότε επικεφαλής των καλλιτεχνών του ΕΑΜ και πολύ αργότερα, βουλευτής συνεργαζόμενος με το ΚΚΕ.

7) Το νοηματικό χάσμα στην συγκεκριμένη αυτή πρόταση, οφείλεται προφανώς στον "δαίμονα του τυπογραφείου" των "Πολιτικών Θεμάτων", που αλλοίωσε στο σημείο αυτό το άρθρο.

8) Αξίζει να σημειωθεί πως οι Βρετανοί κατηγόρησαν τον Παπανδρέου πως τους παρουσίασε τη δική του πρόταση της 28ης Νοεμβρίου ως "πρόταση του ΕΑΜ".

Ανδρέας Μακρίδης